http://www.bbc.co.uk/academy/uz/articles/art20141215122545844 Tasavvur qiling, elektron pochta orqali muhim bir voqeaning guvohi boʻlgani haqida yozgan mushtariy maktubi va bu e-meylga biriktirilgan fotosurat oldingiz.
Mushtariydan kelgan surat haqiqiyligini tekshirish Bugungi kunda ommaviy axborot vositalari oʻquvchi, tomoshabin va tinglovchilari ijodiga ham katta oʻrin bermoqda. Ayniqsa, Internet sahifalarida sayt mushtariylarining suratlari va videokliplarini koʻp koʻrish mumkin. Tasavvur qiling, elektron pochta orqali muhim bir voqeaning guvohi boʻlgani haqida yozgan mushtariy maktubi va bu e-meylga biriktirilgan fotosurat oldingiz. Bunda qilinadigan ishlar: 1. Email egasi Elektron maktub egasiga javob xati yozing. Undan telefon raqamini soʻrang, imkoni boʻlsa qoʻngʻiroq qilib gaplashing. •U kishi suratda nima aks etganini tushuntirib beroladimi? (Javoblari qanday hodisa yuz bergani xabariga aniqlik kirita oladimi) •U kishidan hozir qayerda ekani haqida soʻrang (agar Internet-kafedaman, deb javob bersa, Google orqali tekshirib bunga oydinlik kiritishga harakat qiling) •Fotosuratlarni kim tasvirga olgani haqida soʻrang •Fotosurat qanday fotokamera, mobil telefon yoki boshqa uskuna bilan olingani haqida soʻrang. 2. Fotosuratni tekshirish Nima deb oʻylaysiz, balki surat oddiy bir fotoishqiboz olgan suratga qaraganda, professional fototasvirchi rasmiga oʻxshamayaptimi? Agar surat sizda shubha uygʻotsa, internetdagi Elvis, Yahoo yoki Google tizimlaridagi yangi fotosuratlarni tekshirib koʻring – balki birortasi oʻxshash chiqib qolar. Shuningdek, Tineye deb nomlangan yangi veb-sayt sizga surat haqiqiyligini aniqlashda koʻmaklashishi mumkin. 3. Bu suratlarning HAMMAsini bir kishi tasvirga tushirgan boʻlishi mumkinmi? Ushbu fotosuratchi bir necha suratlarni olgan. Agar sizga bir necha surat yuborishgan boʻlsa, shunday bir savolni qoʻyish mantiqli boʻladi: bir inson shu joylarning hammasida (suratlarda aks etgan joylar) boʻlishi mumkinmi? 4. PowerPoint? Ehtiyot boʻling Agar suratlar PowerPoint slayd-shousi shaklida yuborilgan boʻlsa, bu shubhali. Demak bu suratlarni kimdir turli manbalardan yigʻib olib, jamlagan. 5. Matn boʻlmasin Sizga kelgan suratlarni biror joydan nusxa olib yuborgan kishi oʻzining biror izohini ham qistirib oʻtishdan oʻzini tiya olmasa kerak. Suratda matni boʻlsa, bu ham ehtiyotkorlikka chorlov uchun yana bir sababdir. “Mana bular juda zoʻr suratlar" degan maʼnodagi soʻzlar yozilgan suratlar, hoynahoy, internetdan nusxa olingan suratlardir. Texnik jihatdan ham surat haqiqiy yoki soxtaligini aniqlashtirishning imkoni bor: 6. Piksellarini tekshiring Surat hajmiga qarang, fotosurat piksellari qancha? Odatda oddiy fotoapparatlarda tasvirga tushirilgan suratlarning hajmi 2,000 x 1,200 va undan yuqori boʻladi. Bu hajmdan kichkina boʻlgan suratlar “qirqilgan” surat boʻladi. Internetdagi fotoyangiliklar suratlarining hajmi odatda bir xil boʻladi, shunga qarab ham surat haqiqiyligini aniqlash mumkin. Misol uchun, Yahoo fotoyangiliklarida eʼlon qilinadigan suratlarning piksellari eniga 380 yoki boʻyina 345 ni tashkil etadi. Siz, shuningdek, EXIF fotosuratlar maʼlumotxonasidan ham surat haqida maʼlumot olishingiz mumkin, u yerda fotosurat qayerdan olingani haqida sizga xabar berishadi. 7. Fotosuratning sifati juda ham yaxshimi? Ayrim paytlarda fotosurat sifati juda yuqori boʻladi. Bunday suratga Photoshop dasturi orqali ishlov berilgan boʻlishi mumkin. Agar sizda fotosurat sifati shubha uygʻotsa, kompyuterida Photoshop oʻrnatilgan kishidan ushbu suratni Photoshop orqali kattalashtirib tomosha qilishni iltimos qiling. Balki suratning ayrim “xira” joylari Photoshop orqali olib tashlangan yoki “jilo” berilgandir. Suratning bunday joylari kattalashtirilganda oʻzini oshkor etib qoʻyadi. Qisqa qilib aytganda, fotosuratning haqiqiyligini tekshirish uchun yuqoridagi roʻyxatdagi hamma jarayonlarni bosib oʻtish shart emas. Bir-ikkitasi bilan kifoyalanib, qaror berish mumkin. Agar sizda shubha uygʻongan boʻlsa, sinchiklab tekshirib koʻring. Tezkorlik juda muhim. Ayrim paytlarda mushtariy yoki tinglovchidan kelgan material yaqindagina yuz bergan biror bir voqea haqida sizning qoʻlingizga kelib tushgan birinchi material boʻlishi mumkin. Bu materialni siz boshqa ommaviy axborot vositalari xabar berguncha eʼlon qilishni istaysiz. Bu paytda sizning ixtiyoringizda vaqt kam boʻladi. Mushtariy materialini tekshirish qancha kam vaqtni olsa, uning nashr etilishi shuncha tez amalga oshadi. Mushtariy, tinglovchi elektron maktubi haqiqiyligiga ishonch hosil qiling Soxta elektron maktublar muammoli boʻlishi mumkin. E-meyllar haqiqiyligini tekshirish yoʻllari fotosuratnikiga oʻxshashdir. Agar kimdir Bi-bi-siga telefon qoʻngʻirogʻi qilib, muhim hodisaning shohidi boʻlganini xabar berganda ham, bu kishining gaplari rost-yolgʻonligini tekshirish yoʻllari ham yuqoridagidek boʻladi. 1. Elektron maktub egasiga javob xati yozing Elektron maktub yoki SMS-xabar yuborgan kishi xabaridan radio uchun yoki internet xabar yozish maqsadida foydalanmoqchi boʻlsangiz, bu insonga qaytib qoʻngʻiroq qilib, ChINDAN HAM hodisa guvohi boʻlgani yoki yoʻqligi haqida soʻrash HAYoTIY ahamiyatga ega. 2. Suratini soʻrang Tahririyatingizga elektron xat yuborgan kishidan uning oʻzining suratini yuborishini iltimos qiling. Agar oʻz suratini yuborishga rozi boʻlsa, demakki, gap chindan ham yuz bergan voqea haqida boryapti, degan fikrga kelishimizga asos bor. Ammo bu haqiqatan ham favqulodda bir hodisa berganini anglatmaydi. 3. Ularning ismi-sharifini internetda qidirib koʻring Ularning ismi-sharifini internetda izlab koʻring. Balki ularning oʻzining koʻzlagan biror maqsadi bordir. Balki e-meyl yuborgan insonlar biror bir kampaniyaning ishtirokchilaridir? Oʻxshash, mos iboralar bilan ularning ismi-sharifini birga yozib qidirib koʻrish foydadan xoli boʻlmaydi. 4. Pochta manzilini tekshiring Insonlar aytgan joyning pochta manzili, postkodi, ularning elektron pochtasini tekshirib koʻring. Amalda ham shunday adres, elektron pochta mavjudmi? 5. Tafsilotini tekshiring Elektron pochta orqali kelgan maktubda xabar qilingan yangilik yoki hodisa mavzusidan foydalanishga qaror qilsangiz, voqea haqida koʻproq tafsiloti, detallari haqida soʻrang. http://www.bbc.co.uk/academy/uz/articles/art20141215122545844 #БиБиСи #bbc #jurnalistika #журналистика #СоциалМедиа #SocialMedia
Би-би-си Журналистика Академияси сабоқлари Тасаввур қилинг, электрон почта орқали муҳим бир воқеанинг гувоҳи бўлгани ҳақида ёзган муштарий мактуби ва бу э-мейлга бириктирилган фотосурат олдингиз. Муштарийдан келган сурат ҳақиқийлигини текшириш
Бугунги кунда оммавий ахборот воситалари ўқувчи, томошабин ва тингловчилари ижодига ҳам катта ўрин бермоқда. Айниқса, Интернет саҳифаларида сайт муштарийларининг суратлари ва видеоклипларини кўп кўриш мумкин. Тасаввур қилинг, электрон почта орқали муҳим бир воқеанинг гувоҳи бўлгани ҳақида ёзган муштарий мактуби ва бу э-мейлга бириктирилган фотосурат олдингиз. Бунда қилинадиган ишлар:
1. Email эгаси
Электрон мактуб эгасига жавоб хати ёзинг. Ундан телефон рақамини сўранг, имкони бўлса қўнғироқ қилиб гаплашинг. У киши суратда нима акс этганини тушунтириб бероладими? (Жавоблари қандай ҳодиса юз бергани хабарига аниқлик кирита оладими) У кишидан ҳозир қаерда экани ҳақида сўранг (агар Интернет-кафедаман, деб жавоб берса, Google орқали текшириб бунга ойдинлик киритишга ҳаракат қилинг) Фотосуратларни ким тасвирга олгани ҳақида сўранг Фотосурат қандай фотокамера, мобил телефон ёки бошқа ускуна билан олингани ҳақида сўранг.
2. Фотосуратни текшириш Нима деб ўйлайсиз, балки сурат оддий бир фотоишқибоз олган суратга қараганда, профессионал фототасвирчи расмига ўхшамаяптими? Агар сурат сизда шубҳа уйғотса, интернетдаги Elvis, Yahoo ёки Google тизимларидаги янги фотосуратларни текшириб кўринг – балки бирортаси ўхшаш чиқиб қолар. Шунингдек, Tineye деб номланган янги веб-сайт сизга сурат ҳақиқийлигини аниқлашда кўмаклашиши мумкин. 3. Бу суратларнинг ҲАММАсини бир киши тасвирга туширган бўлиши мумкинми? Ушбу фотосуратчи бир неча суратларни олган. Агар сизга бир неча сурат юборишган бўлса, шундай бир саволни қўйиш мантиқли бўлади: бир инсон шу жойларнинг ҳаммасида (суратларда акс этган жойлар) бўлиши мумкинми?
4. PowerPoint? Эҳтиёт бўлингАгар суратлар PowerPoint слайд-шоуси шаклида юборилган бўлса, бу шубҳали. Демак бу суратларни кимдир турли манбалардан йиғиб олиб, жамлаган.
5. Матн бўлмасин
Сизга келган суратларни бирор жойдан нусха олиб юборган киши ўзининг бирор изоҳини ҳам қистириб ўтишдан ўзини тия олмаса керак. Суратда матни бўлса, бу ҳам эҳтиёткорликка чорлов учун яна бир сабабдир. “Мана булар жуда зўр суратлар" деган маънодаги сўзлар ёзилган суратлар, ҳойнаҳой, интернетдан нусха олинган суратлардир.Техник жиҳатдан ҳам сурат ҳақиқий ёки сохталигини аниқлаштиришнинг имкони бор:
6. Пикселларини текширинг Сурат ҳажмига қаранг, фотосурат пикселлари қанча? Одатда оддий фотоаппаратларда тасвирга туширилган суратларнинг ҳажми 2,000 x 1,200 ва ундан юқори бўлади. Бу ҳажмдан кичкина бўлган суратлар “қирқилган” сурат бўлади.Интернетдаги фотоянгиликлар суратларининг ҳажми одатда бир хил бўлади, шунга қараб ҳам сурат ҳақиқийлигини аниқлаш мумкин. Мисол учун, Yahoo фотоянгиликларида эълон қилинадиган суратларнинг пикселлари энига 380 ёки бўйина 345 ни ташкил этади. Сиз, шунингдек, EXIF фотосуратлар маълумотхонасидан ҳам сурат ҳақида маълумот олишингиз мумкин, у ерда фотосурат қаердан олингани ҳақида сизга хабар беришади.
7. Фотосуратнинг сифати жуда ҳам яхшими? Айрим пайтларда фотосурат сифати жуда юқори бўлади. Бундай суратга Photoshop дастури орқали ишлов берилган бўлиши мумкин. Агар сизда фотосурат сифати шубҳа уйғотса, компютерида Photoshop ўрнатилган кишидан ушбу суратни Photoshop орқали катталаштириб томоша қилишни илтимос қилинг. Балки суратнинг айрим “хира” жойлари Photoshop орқали олиб ташланган ёки “жило” берилгандир. Суратнинг бундай жойлари катталаштирилганда ўзини ошкор этиб қўяди.Қисқа қилиб айтганда, фотосуратнинг ҳақиқийлигини текшириш учун юқоридаги рўйхатдаги ҳамма жараёнларни босиб ўтиш шарт эмас. Бир-иккитаси билан кифояланиб, қарор бериш мумкин. Агар сизда шубҳа уйғонган бўлса, синчиклаб текшириб кўринг. Тезкорлик жуда муҳим. Айрим пайтларда муштарий ёки тингловчидан келган материал яқиндагина юз берган бирор бир воқеа ҳақида сизнинг қўлингизга келиб тушган биринчи материал бўлиши мумкин. Бу материални сиз бошқа оммавий ахборот воситалари хабар бергунча эълон қилишни истайсиз. Бу пайтда сизнинг ихтиёрингизда вақт кам бўлади. Муштарий материалини текшириш қанча кам вақтни олса, унинг нашр этилиши шунча тез амалга ошади. Муштарий, тингловчи электрон мактуби ҳақиқийлигига ишонч ҳосил қилинг Сохта электрон мактублар муаммоли бўлиши мумкин. Э-мейллар ҳақиқийлигини текшириш йўллари фотосуратникига ўхшашдир. Агар кимдир Би-би-сига телефон қўнғироғи қилиб, муҳим ҳодисанинг шоҳиди бўлганини хабар берганда ҳам, бу кишининг гаплари рост-ёлғонлигини текшириш йўллари ҳам юқоридагидек бўлади. 1. Электрон мактуб эгасига жавоб хати ёзингЭлектрон мактуб ёки SMS-хабар юборган киши хабаридан радио учун ёки интернет хабар ёзиш мақсадида фойдаланмоқчи бўлсангиз, бу инсонга қайтиб қўнғироқ қилиб, ЧИНДАН ҲАМ ҳодиса гувоҳи бўлгани ёки йўқлиги ҳақида сўраш ҲАЁТИЙ аҳамиятга эга. 2. Суратини сўрангТаҳририятингизга электрон хат юборган кишидан унинг ўзининг суратини юборишини илтимос қилинг. Агар ўз суратини юборишга рози бўлса, демакки, гап чиндан ҳам юз берган воқеа ҳақида боряпти, деган фикрга келишимизга асос бор. Аммо бу ҳақиқатан ҳам фавқулодда бир ҳодиса берганини англатмайди. 3. Уларнинг исми-шарифини интернетда қидириб кўринг Уларнинг исми-шарифини интернетда излаб кўринг. Балки уларнинг ўзининг кўзлаган бирор мақсади бордир. Балки э-мейл юборган инсонлар бирор бир кампаниянинг иштирокчиларидир? Ўхшаш, мос иборалар билан уларнинг исми-шарифини бирга ёзиб қидириб кўриш фойдадан холи бўлмайди. 4. Почта манзилини текширингИнсонлар айтган жойнинг почта манзили, посткоди, уларнинг электрон почтасини текшириб кўринг. Амалда ҳам шундай адрес, электрон почта мавжудми? 5. Тафсилотини текширингЭлектрон почта орқали келган мактубда хабар қилинган янгилик ёки ҳодиса мавзусидан фойдаланишга қарор қилсангиз, воқеа ҳақида кўпроқ тафсилоти, деталлари ҳақида сўранг.
BBC UZBEK
BBC Jurnalistika Akademiyasi saboqlari
http://www.bbc.co.uk/academy/uz/articles/art20141215122545844 Tasavvur qiling, elektron pochta orqali muhim bir voqeaning guvohi boʻlgani haqida yozgan mushtariy maktubi va bu e-meylga biriktirilgan fotosurat oldingiz.
Mushtariydan kelgan surat haqiqiyligini tekshirish
Bugungi kunda ommaviy axborot vositalari oʻquvchi, tomoshabin va tinglovchilari ijodiga ham katta oʻrin bermoqda. Ayniqsa, Internet sahifalarida sayt mushtariylarining suratlari va videokliplarini koʻp koʻrish mumkin. Tasavvur qiling, elektron pochta orqali muhim bir voqeaning guvohi boʻlgani haqida yozgan mushtariy maktubi va bu e-meylga biriktirilgan fotosurat oldingiz. Bunda qilinadigan ishlar:
1. Email egasi
Elektron maktub egasiga javob xati yozing. Undan telefon raqamini soʻrang, imkoni boʻlsa qoʻngʻiroq qilib gaplashing.
•U kishi suratda nima aks etganini tushuntirib beroladimi? (Javoblari qanday hodisa yuz bergani xabariga aniqlik kirita oladimi)
•U kishidan hozir qayerda ekani haqida soʻrang (agar Internet-kafedaman, deb javob bersa, Google orqali tekshirib bunga oydinlik kiritishga harakat qiling)
•Fotosuratlarni kim tasvirga olgani haqida soʻrang
•Fotosurat qanday fotokamera, mobil telefon yoki boshqa uskuna bilan olingani haqida soʻrang.
2. Fotosuratni tekshirish
Nima deb oʻylaysiz, balki surat oddiy bir fotoishqiboz olgan suratga qaraganda, professional fototasvirchi rasmiga oʻxshamayaptimi? Agar surat sizda shubha uygʻotsa, internetdagi Elvis, Yahoo yoki Google tizimlaridagi yangi fotosuratlarni tekshirib koʻring – balki birortasi oʻxshash chiqib qolar. Shuningdek, Tineye deb nomlangan yangi veb-sayt sizga surat haqiqiyligini aniqlashda koʻmaklashishi mumkin.
3. Bu suratlarning HAMMAsini bir kishi tasvirga tushirgan boʻlishi mumkinmi?
Ushbu fotosuratchi bir necha suratlarni olgan. Agar sizga bir necha surat yuborishgan boʻlsa, shunday bir savolni qoʻyish mantiqli boʻladi: bir inson shu joylarning hammasida (suratlarda aks etgan joylar) boʻlishi mumkinmi?
4. PowerPoint? Ehtiyot boʻling
Agar suratlar PowerPoint slayd-shousi shaklida yuborilgan boʻlsa, bu shubhali. Demak bu suratlarni kimdir turli manbalardan yigʻib olib, jamlagan.
5. Matn boʻlmasin
Sizga kelgan suratlarni biror joydan nusxa olib yuborgan kishi oʻzining biror izohini ham qistirib oʻtishdan oʻzini tiya olmasa kerak. Suratda matni boʻlsa, bu ham ehtiyotkorlikka chorlov uchun yana bir sababdir. “Mana bular juda zoʻr suratlar" degan maʼnodagi soʻzlar yozilgan suratlar, hoynahoy, internetdan nusxa olingan suratlardir.
Texnik jihatdan ham surat haqiqiy yoki soxtaligini aniqlashtirishning imkoni bor:
6. Piksellarini tekshiring
Surat hajmiga qarang, fotosurat piksellari qancha? Odatda oddiy fotoapparatlarda tasvirga tushirilgan suratlarning hajmi 2,000 x 1,200 va undan yuqori boʻladi. Bu hajmdan kichkina boʻlgan suratlar “qirqilgan” surat boʻladi.
Internetdagi fotoyangiliklar suratlarining hajmi odatda bir xil boʻladi, shunga qarab ham surat haqiqiyligini aniqlash mumkin. Misol uchun, Yahoo fotoyangiliklarida eʼlon qilinadigan suratlarning piksellari eniga 380 yoki boʻyina 345 ni tashkil etadi.
Siz, shuningdek, EXIF fotosuratlar maʼlumotxonasidan ham surat haqida maʼlumot olishingiz mumkin, u yerda fotosurat qayerdan olingani haqida sizga xabar berishadi.
7. Fotosuratning sifati juda ham yaxshimi?
Ayrim paytlarda fotosurat sifati juda yuqori boʻladi. Bunday suratga Photoshop dasturi orqali ishlov berilgan boʻlishi mumkin. Agar sizda fotosurat sifati shubha uygʻotsa, kompyuterida Photoshop oʻrnatilgan kishidan ushbu suratni Photoshop orqali kattalashtirib tomosha qilishni iltimos qiling. Balki suratning ayrim “xira” joylari Photoshop orqali olib tashlangan yoki “jilo” berilgandir. Suratning bunday joylari kattalashtirilganda oʻzini oshkor etib qoʻyadi.
Qisqa qilib aytganda, fotosuratning haqiqiyligini tekshirish uchun yuqoridagi roʻyxatdagi hamma jarayonlarni bosib oʻtish shart emas. Bir-ikkitasi bilan kifoyalanib, qaror berish mumkin. Agar sizda shubha uygʻongan boʻlsa, sinchiklab tekshirib koʻring.
Tezkorlik juda muhim. Ayrim paytlarda mushtariy yoki tinglovchidan kelgan material yaqindagina yuz bergan biror bir voqea haqida sizning qoʻlingizga kelib tushgan birinchi material boʻlishi mumkin. Bu materialni siz boshqa ommaviy axborot vositalari xabar berguncha eʼlon qilishni istaysiz. Bu paytda sizning ixtiyoringizda vaqt kam boʻladi. Mushtariy materialini tekshirish qancha kam vaqtni olsa, uning nashr etilishi shuncha tez amalga oshadi.
Mushtariy, tinglovchi elektron maktubi haqiqiyligiga ishonch hosil qiling
Soxta elektron maktublar muammoli boʻlishi mumkin.
E-meyllar haqiqiyligini tekshirish yoʻllari fotosuratnikiga oʻxshashdir. Agar kimdir Bi-bi-siga telefon qoʻngʻirogʻi qilib, muhim hodisaning shohidi boʻlganini xabar berganda ham, bu kishining gaplari rost-yolgʻonligini tekshirish yoʻllari ham yuqoridagidek boʻladi.
1. Elektron maktub egasiga javob xati yozing
Elektron maktub yoki SMS-xabar yuborgan kishi xabaridan radio uchun yoki internet xabar yozish maqsadida foydalanmoqchi boʻlsangiz, bu insonga qaytib qoʻngʻiroq qilib, ChINDAN HAM hodisa guvohi boʻlgani yoki yoʻqligi haqida soʻrash HAYoTIY ahamiyatga ega.
2. Suratini soʻrang
Tahririyatingizga elektron xat yuborgan kishidan uning oʻzining suratini yuborishini iltimos qiling. Agar oʻz suratini yuborishga rozi boʻlsa, demakki, gap chindan ham yuz bergan voqea haqida boryapti, degan fikrga kelishimizga asos bor. Ammo bu haqiqatan ham favqulodda bir hodisa berganini anglatmaydi.
3. Ularning ismi-sharifini internetda qidirib koʻring
Ularning ismi-sharifini internetda izlab koʻring. Balki ularning oʻzining koʻzlagan biror maqsadi bordir. Balki e-meyl yuborgan insonlar biror bir kampaniyaning ishtirokchilaridir? Oʻxshash, mos iboralar bilan ularning ismi-sharifini birga yozib qidirib koʻrish foydadan xoli boʻlmaydi.
4. Pochta manzilini tekshiring
Insonlar aytgan joyning pochta manzili, postkodi, ularning elektron pochtasini tekshirib koʻring. Amalda ham shunday adres, elektron pochta mavjudmi?
5. Tafsilotini tekshiring
Elektron pochta orqali kelgan maktubda xabar qilingan yangilik yoki hodisa mavzusidan foydalanishga qaror qilsangiz, voqea haqida koʻproq tafsiloti, detallari haqida soʻrang. http://www.bbc.co.uk/academy/uz/articles/art20141215122545844 #БиБиСи #bbc #jurnalistika #журналистика #СоциалМедиа #SocialMedia
Тасаввур қилинг, электрон почта орқали муҳим бир воқеанинг гувоҳи бўлгани ҳақида ёзган муштарий мактуби ва бу э-мейлга бириктирилган фотосурат олдингиз.
Муштарийдан келган сурат ҳақиқийлигини текшириш
Бугунги кунда оммавий ахборот воситалари ўқувчи, томошабин ва тингловчилари ижодига ҳам катта ўрин бермоқда. Айниқса, Интернет саҳифаларида сайт муштарийларининг суратлари ва видеоклипларини кўп кўриш мумкин. Тасаввур қилинг, электрон почта орқали муҳим бир воқеанинг гувоҳи бўлгани ҳақида ёзган муштарий мактуби ва бу э-мейлга бириктирилган фотосурат олдингиз. Бунда қилинадиган ишлар:
1. Email эгаси
Электрон мактуб эгасига жавоб хати ёзинг. Ундан телефон рақамини сўранг, имкони бўлса қўнғироқ қилиб гаплашинг.
У киши суратда нима акс этганини тушунтириб бероладими? (Жавоблари қандай ҳодиса юз бергани хабарига аниқлик кирита оладими)
У кишидан ҳозир қаерда экани ҳақида сўранг (агар Интернет-кафедаман, деб жавоб берса, Google орқали текшириб бунга ойдинлик киритишга ҳаракат қилинг)
Фотосуратларни ким тасвирга олгани ҳақида сўранг
Фотосурат қандай фотокамера, мобил телефон ёки бошқа ускуна билан олингани ҳақида сўранг.
2. Фотосуратни текшириш
Нима деб ўйлайсиз, балки сурат оддий бир фотоишқибоз олган суратга қараганда, профессионал фототасвирчи расмига ўхшамаяптими? Агар сурат сизда шубҳа уйғотса, интернетдаги Elvis, Yahoo ёки Google тизимларидаги янги фотосуратларни текшириб кўринг – балки бирортаси ўхшаш чиқиб қолар. Шунингдек, Tineye деб номланган янги веб-сайт сизга сурат ҳақиқийлигини аниқлашда кўмаклашиши мумкин.
3. Бу суратларнинг ҲАММАсини бир киши тасвирга туширган бўлиши мумкинми? Ушбу фотосуратчи бир неча суратларни олган. Агар сизга бир неча сурат юборишган бўлса, шундай бир саволни қўйиш мантиқли бўлади: бир инсон шу жойларнинг ҳаммасида (суратларда акс этган жойлар) бўлиши мумкинми?
4. PowerPoint?
Эҳтиёт бўлингАгар суратлар PowerPoint слайд-шоуси шаклида юборилган бўлса, бу шубҳали. Демак бу суратларни кимдир турли манбалардан йиғиб олиб, жамлаган.
5. Матн бўлмасин
Сизга келган суратларни бирор жойдан нусха олиб юборган киши ўзининг бирор изоҳини ҳам қистириб ўтишдан ўзини тия олмаса керак. Суратда матни бўлса, бу ҳам эҳтиёткорликка чорлов учун яна бир сабабдир. “Мана булар жуда зўр суратлар" деган маънодаги сўзлар ёзилган суратлар, ҳойнаҳой, интернетдан нусха олинган суратлардир.Техник жиҳатдан ҳам сурат ҳақиқий ёки сохталигини аниқлаштиришнинг имкони бор:
6. Пикселларини текширинг
Сурат ҳажмига қаранг, фотосурат пикселлари қанча? Одатда оддий фотоаппаратларда тасвирга туширилган суратларнинг ҳажми 2,000 x 1,200 ва ундан юқори бўлади. Бу ҳажмдан кичкина бўлган суратлар “қирқилган” сурат бўлади.Интернетдаги фотоянгиликлар суратларининг ҳажми одатда бир хил бўлади, шунга қараб ҳам сурат ҳақиқийлигини аниқлаш мумкин. Мисол учун, Yahoo фотоянгиликларида эълон қилинадиган суратларнинг пикселлари энига 380 ёки бўйина 345 ни ташкил этади. Сиз, шунингдек, EXIF фотосуратлар маълумотхонасидан ҳам сурат ҳақида маълумот олишингиз мумкин, у ерда фотосурат қаердан олингани ҳақида сизга хабар беришади.
7. Фотосуратнинг сифати жуда ҳам яхшими?
Айрим пайтларда фотосурат сифати жуда юқори бўлади. Бундай суратга Photoshop дастури орқали ишлов берилган бўлиши мумкин. Агар сизда фотосурат сифати шубҳа уйғотса, компютерида Photoshop ўрнатилган кишидан ушбу суратни Photoshop орқали катталаштириб томоша қилишни илтимос қилинг. Балки суратнинг айрим “хира” жойлари Photoshop орқали олиб ташланган ёки “жило” берилгандир. Суратнинг бундай жойлари катталаштирилганда ўзини ошкор этиб қўяди.Қисқа қилиб айтганда, фотосуратнинг ҳақиқийлигини текшириш учун юқоридаги рўйхатдаги ҳамма жараёнларни босиб ўтиш шарт эмас. Бир-иккитаси билан кифояланиб, қарор бериш мумкин. Агар сизда шубҳа уйғонган бўлса, синчиклаб текшириб кўринг. Тезкорлик жуда муҳим. Айрим пайтларда муштарий ёки тингловчидан келган материал яқиндагина юз берган бирор бир воқеа ҳақида сизнинг қўлингизга келиб тушган биринчи материал бўлиши мумкин. Бу материални сиз бошқа оммавий ахборот воситалари хабар бергунча эълон қилишни истайсиз. Бу пайтда сизнинг ихтиёрингизда вақт кам бўлади. Муштарий материалини текшириш қанча кам вақтни олса, унинг нашр этилиши шунча тез амалга ошади. Муштарий, тингловчи электрон мактуби ҳақиқийлигига ишонч ҳосил қилинг
Сохта электрон мактублар муаммоли бўлиши мумкин.
Э-мейллар ҳақиқийлигини текшириш йўллари фотосуратникига ўхшашдир. Агар кимдир Би-би-сига телефон қўнғироғи қилиб, муҳим ҳодисанинг шоҳиди бўлганини хабар берганда ҳам, бу кишининг гаплари рост-ёлғонлигини текшириш йўллари ҳам юқоридагидек бўлади.
1. Электрон мактуб эгасига жавоб хати ёзингЭлектрон мактуб ёки SMS-хабар юборган киши хабаридан радио учун ёки интернет хабар ёзиш мақсадида фойдаланмоқчи бўлсангиз, бу инсонга қайтиб қўнғироқ қилиб, ЧИНДАН ҲАМ ҳодиса гувоҳи бўлгани ёки йўқлиги ҳақида сўраш ҲАЁТИЙ аҳамиятга эга.
2. Суратини сўрангТаҳририятингизга электрон хат юборган кишидан унинг ўзининг суратини юборишини илтимос қилинг. Агар ўз суратини юборишга рози бўлса, демакки, гап чиндан ҳам юз берган воқеа ҳақида боряпти, деган фикрга келишимизга асос бор. Аммо бу ҳақиқатан ҳам фавқулодда бир ҳодиса берганини англатмайди.
3. Уларнинг исми-шарифини интернетда қидириб кўринг Уларнинг исми-шарифини интернетда излаб кўринг. Балки уларнинг ўзининг кўзлаган бирор мақсади бордир. Балки э-мейл юборган инсонлар бирор бир кампаниянинг иштирокчиларидир? Ўхшаш, мос иборалар билан уларнинг исми-шарифини бирга ёзиб қидириб кўриш фойдадан холи бўлмайди.
4. Почта манзилини текширингИнсонлар айтган жойнинг почта манзили, посткоди, уларнинг электрон почтасини текшириб кўринг. Амалда ҳам шундай адрес, электрон почта мавжудми?
5. Тафсилотини текширингЭлектрон почта орқали келган мактубда хабар қилинган янгилик ёки ҳодиса мавзусидан фойдаланишга қарор қилсангиз, воқеа ҳақида кўпроқ тафсилоти, деталлари ҳақида сўранг.
http://www.bbc.co.uk/academy/uz/articles/art20141215122545844
#БиБиСи #bbc #jurnalistika #журналистика #СоциалМедиа #SocialMedia