Ўйин учун вақт топинг

Ўн икки ой – бу энди иззатга арзийдиган ёш! Гўдак бор-йўғи бир ёшда, у бўлса юра бошлайди, илк сўзларини айтишга ҳаракат қилади ва ҳар куни янги «ҳунарларни» кўрсатади. Бир ёшдан уч ёшгача бўлган давр бола ҳаётидаги энг муҳим босқич ҳисобланади. У кўп ҳолларда боланинг бўлғуси ривожланишини ҳам белгилайди. Гўдак зерикмаслиги ва дунёни қизиқиш билан англаши учун у билан оддий ўйинларни биргаликда ўйнанг.
Фарзандингизнинг биринчи туғилган кунига ўйинчоқлар дўконини таг-туги билан сотиб олгингиз келади. Чунки гўдагингиз учун энди ҳақиқатан ҳам турли ўйинчоқлар, каталкалар, кубиклар қизиқарли бўлмоқда. Аммо сизнинг иштирокингиз ва ғамхўрлигингиз ундан ҳам муҳимроқ. Бола билан ўйнаш учун албатта вақт топинг, улар сизга ҳам, гўдагингизга ҳам қувонч келтирсин. Бунинг учун қулай вақтни топишга ҳаракат қилинг – фарзандингизнинг қорни тўқ ва ухлагиси келмаётган бўлсин, бошқа ўйинлар билан банд бўлмасин.
Қопқоғини топ
Бир ёшли болалар катталарнинг буюмлари билан ўйнашни хуш кўрадилар. Уларга шундай имкониятни яратиб беринг. Ошхонадан турли хил идишлар ва уларнинг қопқоқларини олинг ва гўдакка ана шу тўпламни беринг. Фарзандингиз ҳар бир идишни ёки банкачанинг қопқоғини ёпишга ҳаракат қилиб кўрсин. Кичкина болага, албатта ёрдамингиз керак бўлади, аммо у шубҳасиз ўзи ҳам бу ишни бажаришга ҳаракат қилади.
Ким гапиряпти?
Мана телефон ҳам жиринглади. Ўйинчоқ телефон гўшагини кўтариб, «Бир дақиқа. Ҳа, у уйда. Сени сўрашяпти!» - деган сўзларни айтинг ва ёлғондакам суҳбатни давом эттиринг. Телефонга қўғирчоқни ёки юмшоқ айиқчани таклиф этиш мумкин.
Ойижонимни сумкаси
Болага катта сумкани беринг ва унинг ичига турли ютиб бўлмайдиган майда нарсаларни солиб қўйинг. Масалан: калит, стаканча, китобча... Бола сумканинг ичидан чиқариб олган ҳар бир буюм ҳақида гапириб беринг. Нутқингизда сумканинг «ичида» ва «ташқарисида» деган сўзлардан фойдаланинг.
Ёпишқоқ лента
Иш билан банд бўлганингизда фарзандингиз эътиборни талаб этса, столнинг бир чеккасига ёпишқоқ лентанинг кичик бўлакларини қўйинг. Бола уларни ёпиштирсин, янги жойга жойлаштирсин, бурнига ёпиштирсин. Полда скотч ёрдамида квадрат «чизинг» ва фарзандингизга унинг ичига сакрашни таклиф этинг ёки турли-туман буюмларни унинг ичига шундай жойлаштиринг-ки, улар квадрат чегарасидан чиқмасин.
Уй ёрдамчиси
Болага ўйиндан сўнг ўз хонасини йиғиштиришни таклиф этинг. Ниҳоят у ҳақиқий супурги билан ҳокандозни қўлига оладиган бўлди! Бола сизга уйни йиғиштиришда ёрдам беришига рухсат этинг. Болалар учун қандайдир фойдали иш қилаётганини ҳис этиш ва катталарнинг буюмларини ишлатиш жуда ёқимли. Айтгандай, улар тушликка сабзавотларни ювиб беришга ҳам қодир, уларни бу завқдан маҳрум этманг. Ҳар бир сабзавотни номма-ном айтиб чиқинг ва албатта, фарзандингизни мақтаб қўйинг.
Кийим-кечаклар шкафи
Дунёда бир яшар боладан ҳам қизиқувчанроқ одам бўлмаса керак. Агар шкафнинг эшиги ёпиқ бўлса, у албатта шкафнинг ичида нима борлигини кўриш учун уни очади. Агар очиқ бўлса, албатта, ёпиб қўяди. Шкафингизда кийимлар турган бўлса, болага пайпоқчаларни, қўлқопчаларни беринг ва унинг жуфтини излаб топишни, кийиб кўришни, ўзининг пайпоғи қаерда-ю, дадасиники қаердалигини топишни таклиф этинг.
Кўзбойлоқчи
Тўқилган рўмолчаларни қутига солиб, қопқоғини ёпинг. Қутида кичик тешик очинг, ундан рўмолчанинг бир учи чиқиб турсин. Бу бир ёшли бола учун тайёр ўйинчоқ. У рўмолларни қутининг ичидан чиқариб олишига шубҳа қилманг. Бунинг устига бола уларни яна жойига солиб қўйиши ҳам мумкин.
Қошиқ ва сув
Болага қошиқни кўрсатинг. У билан нима қилиш керак? Ўйинчоқларга овқат бериш, ўзи овқат ейиши, ойижониси учун овқат тайёрлаши ёки сув олиши мумкин! Турли ўлчамдаги иккита кружка – айнан сизга керак нарса. Фарзандингиз билан бирга ўтиринг ва унга қошиқ билан қандай қилиб сувни олишни, бошқа идишга қуйишни кўрсатинг. Кружканинг ичига кичкина ўйинчоқларни ёки муз кубиклари, меваларни солиш мумкин. Тўкилган сувни эса губкага шимдириб олиш бола учун жуда қизиқарли бўлади.
Ёш рассом
Болага катта қоғозга бўёқлар билан расм чизишни таклиф этинг. Бунда эски гулқоғозлардан фойдаланиш мумкин. Уларни полга тўшасангиз ҳам бўлади. Аммо болага бир дона бўёқдан кўпини берманг. Расм қандай чизилишини кўрсатинг, бунда чўткача бир текис ҳаракатлансин, унинг туклари ҳар томонга тарвақаламасин. Гўдак чўткача из қолдираётганини кўради ва бундан катта завқ олади – унинг учун бу катта кашфиёт. Ҳозирча фарзандингиз узуқ-юлуқ чизиқларни чизаверсин – аммо бу унинг энг ажойиб чизиқлари бўлади! Бундан ташқари, асосийси – натижа эмас, жараён. Натижа унча яхши бўлмаса ҳам, у деворингизда осилиб турадиган рамкадан жой олиши мумкин. Ёнига “Илюша, 1 ёш-у 3 ой”, - деб ёзиб қўйсангиз ҳам бўлади.
Ёпиштир-чи!
3 ёшгача бўлган болалар учун саноат елимидан эмас, уй клейстеридан фойдаланган маъқул. Уни ун ёрдамида тайёрлаш мумкин. Бунинг учун ун элакдан ўтказилади ва оз-оздан қайноқ сувга солинади. Ҳосил бўлган клейстерни 15-20 дақиқа кичик оловда иситиш керак. Одатда 1 қисм унга 2 дан 8 гача қисм сув олинади. Энди ишга киришинг. Олдин рангли мато парчаларини картонга ёпиштириш мумкин, кейин вазифани мураккаблаштириб, қоғоз парчаларини ёпиштирса бўлади. Болага ёпиштириш ҳудудини чеклаган фойдалироқ, масалан, унга олмаларни айнан “тарелкага”, яъни чизилган доирага жойлаштиришни таклиф этинг. Аммо бола билан бирга чиройли ва оригинал композицияларни ясашга ҳаракат қилманг – ҳаммаси бирданига бўлавермайди. Полга бўёқ тўкилганига ёки боланинг кийими елим билан ифлосланганига эътибор қилманг. Бу машғулотлар билан фарзандингизга берадиганларингиз анча қимматроқ туради.
Суҳбатлашамизми?
Гўдак билан мунтазам равишда гаплашиш керак, шунда у нутқни ўзлаштиради. Шу билан бирга унга ҳам сўз беринг. Чунки аксар ҳолларда унда бундай имконият бўлмайди. Ҳамма ишни унинг учун онаси ёки бувиси қилади: «Нима хоҳлайсан? Олма ейсанми, қип-қизилиними? Унда «ол-ма» дегин. Қани айт-чи «олма беринг». Бундай пайтда қачон гапиришга улгурасан? Иложи борича «монолог» эмас, «диалогни» ушлаб туринг. Боланинг луғат бойлигини ривожлантириш учун у билан сизни ўраб турган олам ҳақида гаплашинг, биргаликда ашулалар куйланг ва китоблар ўқинг.
Вов-вов ва пит-пилдиқ!
Америкалик руҳшунослар бир яшар болалар учун ҳайвонларнинг аниқ ва ёрқин суратлари оқ фонга чизилган китобчалар кўпроқ тўғри келади, деб ҳисоблашади. Аммо амалда гўдаклар чизилган жониворлар ва қушларни осонлик билан билиб олишади ва ҳеч қандай муаммоларсиз рассом чизган расмни уй ҳайвонларига қиёслашади. Болага отнинг расмини кўрсатинг ва биргаликда «тақ-туқ» қилинг, қуш суратини кўрсатганда «пит-пилдиқ» деган товуш чиқаринг. Товушларни ўхшатиш болаларни оддий сўзларни такрорлашга рағбатлантиради. Болага кучук қандай ҳуришини, мушук миёвлашини ёки шамол қандай эсишини товуш билан кўрсатишни таклиф этинг.
Чуқур нафас олинг!
Нутқни ривожлантириш учун боланинг нафас олишини тўғри машқ қилдириш муҳим. Болада узоқ нафас олишни ривожлантириш учун ундан бирор нарсани пуфлашни илтимос қилинг. У шамни ўчирсин, капалак ёки қоғоз самолётчанинг учишига ёрдам берсин, момиқдан ясалган шарчалар билан футбол ўйнасин.
Ҳовлидаги ғаройиботлар
Ҳовлида ажойиб имкониятлар мавжуд: қишда қорни челакка солиш, уни скамейка ёки тўнкадан супуриб тушириш ёки бирор нарса ясаш мумкин; ёзда – қумлоқ, бу ерда бола турли шакллар ясашни, уни ковлашни, идишларни қумга тўлдиришни ўрганади. Кўчада қушлар бор, уларга дон ташлаган ҳолда боланинг эътиборини тортиш мумкин. Бундан ташқари, кўчада ҳар доим тошлар, шох-шаббалар, барглар топилади, уларни хазинадай тўплаш мумкин. Ва, албатта, турли ҳаракатни талаб этадиган оддий қоидали ўйинлар учун қулай жойлар мавжуд. Болани копток ўйнашга ўргатинг: олдинига думалатишни, ташлашни, кейин эса ушлаб олишни – афсуски, ҳозирги ота-оналар бу ўйинни кўп ҳолларда унутиб қўйишади.
Сизга совға!
Болаларга ўрамларни ва қутиларни очиш жуда ёқади. Бир нечта қутини матрёшка тамойили бўйича бир-бирининг ичига солиб қўйинг, ҳар бирини қоғозга ўранг, энг кичкина қутичанинг ичига эса кичикроқ совғани солиб қўйинг – масалан, печеньени.