Nega Chaqmoq chaqqan payt momaqaldiroq gumburlaydi?

Chaqmoq chaqishi va havoning
guddurashi ibtidoiy jamoa
davridayoq, odamlarni vahimaga
solgan birinchi tabiat hodisasi
bo‘lgan bo‘lsa, ajabmas. Ular
ko‘kda chaqmoq, momaqaldiroq
guldurashini eshitishganida,
bunixudoning qahri, deb ham
o‘ylashgan.
Momaqaldiroq va chaqmoq
nimaligini tushunib olish uchun
elektr haqida biroz ma’lumotga
ega bo‘lishimiz kerak. Bilamizki,
ayrim buyumlar musbat yoki
manfiy zaryadlar bilan
quvvatlanadi. Musbat zaryadni
manfiy zaryad o‘ziga tortadi.
Zaryad hajmining ko‘paiishi
tortishish kuchini oshiradi.
Zaryadlarni bir-biridan ajratib
turuvchi kuchlar ko‘payib, ularni
ajratuvchi har qanday qarshilik
turi, masalan, havo, oyna yoki
boshqa izolyatorlar bartaraf
etiladi yoki "yorib" o‘tiladi.
Natijada, elektrsizlanish ruy berib,
ikkala jismning zaryadlari
tenglasha boradi.
Chaqmoqda ham xuddi shunday
jarayon sodir buladi. Suv
tomchilaridan tarkib topgan
bulut boshqa bir bulut yoki Yer
zaryadidan uzgacha zaryadlarga
ega bo‘lishi mumkin. Ular
orasidagi elektr kuchlanish
havodagi qarshilikni yengib
o‘tganida chaqmoq paydo buladi,
Elektr razryadi qarshilik kam
bulgan yo‘nalishlarda harakat
qilgani sababli, chaqmoqlarning
izi egri ko‘rinishlar hosil qiladi.
Havoning elektr utkazish darajasi
uning harorati, zichlik va
namligiga bog‘liq. Quruq havo
zaryadlarni yaxshi ajratadi, nam
havo esa ularni utkazib yuboradi.
Shuning uchun ham yomg‘ir
boshlanishi bilan chaqmoq tinib
qoladi. Yaxshi utkazuvchi nam
havoda elektr zaryadlari
chaqmoqsiz harakatlanadi.
Momaqaldiroqchi?
Zaryadsizlanish jarayonida havo
goh kengayadi, goh siqiladi.
Bunda havo oqimlarinyng
harakati tezlashadi va ularning
to‘qnashuvi bizga momaqaldiroq
bulib eshitiladi. Momaqaldiroq
sadolarining tobora yiroqlashuvi
esa havo to‘lqinlarining
bulutlardan-buluglarga kuchib
utishi natijasida hosil buladi.
Kuzga avval chaqmoq shu’lasi
kurinib, keyin momaqaldiroq
guldurashi eshitilishiga kelsak,
ma’lumki, yoruglik sekundiga
29975 kilometr tezlikda, tovush
esa sekundiga 375 metr tezlikda
harakat qiladi. Ana shu
sababdan, avval chaqmoq
shu’lasini kuramiz, keyin
momaqaldiroq guldurashini
eshitamiz.