yig‘ilib gurunglashardi. Ularning har biri o‘z hunariga xos bo‘lgan so‘zamollik haqidagi fikrini bayon qildilar. Gapni zargar boshladi: — So‘zlarni nozik ipga termoqning eng yaxshi usuli — ularni ziyraklikning o‘tkir tig‘i bilan teshib, undan tafakkur ipini o‘tkazib, ular ma’no-sining yorqin durlarini nutq marjoni shodasiga birlashtirmoq va uni gapirayotganning bo‘yniga ilmoqdir. — Eng xushbo‘y nutq, — deya gapni ilib ketdi mushki anbar bilan savdo qiluvchi, — so‘zlarining muattar hidi fikr mushki bilan omuxta qilingan nutqdir. Ana shunday fikrni eshitganingda xush bo‘yini his etasan va muattar iforidan nafas olasan. So‘zamol notiqlar uning atrini yaxshi ko‘radilar, nazokatli kishilar uning xush bo‘yidan o‘zlariga oro beradilar. — Yaxshi nutq, — gapga qo‘shildi tilla buyumlar yasovchi usta, — fikr alangasida qizdirib, zukkolik qozonida qaynatilgach, unda teran ma’noning toza oltini yaltirab turish uchun serso‘z lanjligidan tozalangan va’zdir. Suhbatga sarrof aralashdi: — Yaxshi nutq, yaroqli tanganing yaroqsizidan ajratadigan tajribali qo‘lga o‘xshaydi. Bunday qo‘lda so‘zlarga donolik nigohi bilan sayqal beriladi va suxandonlik tarozisida shunday tortiladiki, hech kimning ko‘zi soxtalik ko‘rmaydi, hech kimning qulog‘i yolg‘onni eshitmaydi. Gal temirchiga keldi: — Eng chiroyli nutq ong bosqonida dam berilib, iste’dod qo‘rida yaxshilab toblanib, sukut ko‘mirida tutib turib, anglash bolg‘asida toblangan nutqdir, — dedi u. — Yaxshi nutq, — dedi duradgor, — ma’nosi muhokama o‘roq-randasida yaxshilab yo‘nilib, tushunish boltasida tekislangan bo‘lishi kerak, toki u aniq bo‘g‘in xonadonida eshik va toza hamda ajoyib til uyida to‘sin bo‘lib xizmat qilsin. — Eng go‘zal nutq, — dedi gilamdo‘z, — ma’no naqshlari bilan bezalgan so‘zlardan to‘qilgan gilamdir. Ana shunday gilamgina uni tomosha qilayotgan ko‘zlarni quvnatadi, tinglayotgan quloqni nafis tovushlari bilan zavqlantiradi. Gapni charxpalak mirobi davom ettirdi: — Eng tushunarli nutq so‘zlar chelagi ma’no g‘ildiragiga osilgan charxpalakdir. O‘sha chelak donolik qudug‘iga tushiriladi-da, undan obi hayotga to‘ldiriladi. Bu suv esa barcha noaniqliklarni yuvadi, nutq ma’nosini ravshan qiladi va qiynalayotganlar tashnaligini qondiradi. So‘z navbati bo‘yoqchiga keldi: — Eng yoqimli nutq, — dedi u, — qisqalik jilvasi xira tortmagan va so‘zga chechanlik rangi o‘chmaydigan nutqdir; chunki tafakkur qo‘li unga jilo beradi. — Eng yaxshi nutq, — dedi to‘quvchi, — matodir. Zero, matoda so‘z orqog‘i hamda ma’no asosi chambarchas chatishib ketgandir. Shuning uchun u zich va yaltiroq bo‘lib chiqadi, go‘zalligi bilan ko‘zingizni qamashtiradi. Gapga gazmol bilan savdo qiluvchi aralashdi: — Yaxshi nutq — so‘zlariga haqiqat tamg‘asi bosilgan, ma’nosi esa ko‘z oldingga yoyib tashlangan nutqdir; bunday nutqning rangi-ro‘yi u o‘rog‘lik bo‘lsa ham, yoyilgan bo‘lsa ham, yaqqol ko‘rinib turadi. — Yaxshi nutq, — dedi suhbatga qo‘shilgan sayis, — minishga o‘rgatilib sovutilgan va yo‘rg‘alashdan yelib chopishga o‘ta oladigan arg‘umoqdir. Tuyalar karvonining sarboni ta’kidladi: — So‘zamol odam — nutqni jilovidan ushlab, fikr vohasida tuyani cho‘kishga majbur etadi, uni lo‘ndalik bilan kishanlab, qisqalik maydoniga qo‘yib yuboradi. Musallaspaz ham bo‘sh kelmadi: — So‘zning eng uzoq saqlanib yetilgan musallasi bilan qozonida yaxshilab sirkalanib, tushunish dokasidan o‘tkazilgan va donolik xumiga qo‘yilganidir. Uning xushbichimligi lazzat beradi, nozikligi — chanqog‘ingni qondiradi, o‘ylari esa mast qiladi. Salqin ichimliklar sotuvchi unga qo‘shimcha qildi: — Yaxshi nutqning so‘zlari bema’ni shubhalardan xolis etib, kishini tetiklashtiradi. Uning o‘ylarini ichish esa oson va shirindir. Tabib dedi: — Yaxshi nutq dori-darmondir. Uning tiniqligi xira fikr yuritishdan davolaydi, kishidan kaltafahmlikni haydab chiqaradi. Sog‘lom fikr baxsh etadi.
Bir kuni turli kasb egalari
yig‘ilib gurunglashardi.
Ularning har biri o‘z hunariga
xos bo‘lgan so‘zamollik
haqidagi fikrini bayon qildilar.
Gapni zargar boshladi:
— So‘zlarni nozik ipga
termoqning eng yaxshi usuli —
ularni ziyraklikning o‘tkir tig‘i
bilan teshib, undan tafakkur
ipini o‘tkazib, ular ma’no-sining
yorqin durlarini nutq marjoni
shodasiga birlashtirmoq va uni
gapirayotganning bo‘yniga
ilmoqdir.
— Eng xushbo‘y nutq, — deya
gapni ilib ketdi mushki anbar
bilan savdo qiluvchi, —
so‘zlarining muattar hidi fikr
mushki bilan omuxta qilingan
nutqdir. Ana shunday fikrni
eshitganingda xush bo‘yini his
etasan va muattar iforidan
nafas olasan. So‘zamol notiqlar
uning atrini yaxshi ko‘radilar,
nazokatli kishilar uning xush
bo‘yidan o‘zlariga oro
beradilar.
— Yaxshi nutq, — gapga
qo‘shildi tilla buyumlar
yasovchi usta, — fikr
alangasida qizdirib, zukkolik
qozonida qaynatilgach, unda
teran ma’noning toza oltini
yaltirab turish uchun serso‘z
lanjligidan tozalangan va’zdir.
Suhbatga sarrof aralashdi:
— Yaxshi nutq, yaroqli
tanganing yaroqsizidan
ajratadigan tajribali qo‘lga
o‘xshaydi. Bunday qo‘lda
so‘zlarga donolik nigohi bilan
sayqal beriladi va suxandonlik
tarozisida shunday tortiladiki,
hech kimning ko‘zi soxtalik
ko‘rmaydi, hech kimning
qulog‘i yolg‘onni eshitmaydi.
Gal temirchiga keldi:
— Eng chiroyli nutq ong
bosqonida dam berilib, iste’dod
qo‘rida yaxshilab toblanib,
sukut ko‘mirida tutib turib,
anglash bolg‘asida toblangan
nutqdir, — dedi u.
— Yaxshi nutq, — dedi
duradgor, — ma’nosi
muhokama o‘roq-randasida
yaxshilab yo‘nilib, tushunish
boltasida tekislangan bo‘lishi
kerak, toki u aniq bo‘g‘in
xonadonida eshik va toza
hamda ajoyib til uyida to‘sin
bo‘lib xizmat qilsin.
— Eng go‘zal nutq, — dedi
gilamdo‘z, — ma’no naqshlari
bilan bezalgan so‘zlardan
to‘qilgan gilamdir. Ana
shunday gilamgina uni
tomosha qilayotgan ko‘zlarni
quvnatadi, tinglayotgan
quloqni nafis tovushlari bilan
zavqlantiradi.
Gapni charxpalak mirobi
davom ettirdi:
— Eng tushunarli nutq so‘zlar
chelagi ma’no g‘ildiragiga
osilgan charxpalakdir. O‘sha
chelak donolik qudug‘iga
tushiriladi-da, undan obi
hayotga to‘ldiriladi. Bu suv esa
barcha noaniqliklarni yuvadi,
nutq ma’nosini ravshan qiladi
va qiynalayotganlar
tashnaligini qondiradi.
So‘z navbati bo‘yoqchiga keldi:
— Eng yoqimli nutq, — dedi u,
— qisqalik jilvasi xira
tortmagan va so‘zga chechanlik
rangi o‘chmaydigan nutqdir;
chunki tafakkur qo‘li unga jilo
beradi.
— Eng yaxshi nutq, — dedi
to‘quvchi, — matodir. Zero,
matoda so‘z orqog‘i hamda
ma’no asosi chambarchas
chatishib ketgandir. Shuning
uchun u zich va yaltiroq bo‘lib
chiqadi, go‘zalligi bilan
ko‘zingizni qamashtiradi.
Gapga gazmol bilan savdo
qiluvchi aralashdi:
— Yaxshi nutq — so‘zlariga
haqiqat tamg‘asi bosilgan,
ma’nosi esa ko‘z oldingga
yoyib tashlangan nutqdir;
bunday nutqning rangi-ro‘yi u
o‘rog‘lik bo‘lsa ham, yoyilgan
bo‘lsa ham, yaqqol ko‘rinib
turadi.
— Yaxshi nutq, — dedi
suhbatga qo‘shilgan sayis, —
minishga o‘rgatilib sovutilgan
va yo‘rg‘alashdan yelib
chopishga o‘ta oladigan
arg‘umoqdir.
Tuyalar karvonining sarboni
ta’kidladi:
— So‘zamol odam — nutqni
jilovidan ushlab, fikr vohasida
tuyani cho‘kishga majbur etadi,
uni lo‘ndalik bilan kishanlab,
qisqalik maydoniga qo‘yib
yuboradi.
Musallaspaz ham bo‘sh
kelmadi:
— So‘zning eng uzoq saqlanib
yetilgan musallasi bilan
qozonida yaxshilab sirkalanib,
tushunish dokasidan
o‘tkazilgan va donolik xumiga
qo‘yilganidir. Uning
xushbichimligi lazzat beradi,
nozikligi — chanqog‘ingni
qondiradi, o‘ylari esa mast
qiladi.
Salqin ichimliklar sotuvchi
unga qo‘shimcha qildi:
— Yaxshi nutqning so‘zlari
bema’ni shubhalardan xolis
etib, kishini tetiklashtiradi.
Uning o‘ylarini ichish esa oson
va shirindir.
Tabib dedi:
— Yaxshi nutq dori-darmondir.
Uning tiniqligi xira fikr
yuritishdan davolaydi, kishidan
kaltafahmlikni haydab
chiqaradi. Sog‘lom fikr baxsh
etadi.