Санањои муњимтарини таърихи

халќи тољик.
2 миллиону 600
њазор сол п.м – пайдоиши аввалин одам.
800 – 12 њазор сол п.м. –
палеолит.
800 – 200 њазор сол п.м. – палеолити
аввал.
200 – 35 њазор сол п.м. – палеолити миёна.
50 – 40 њазор сол п.м. – зиндагии одами
неандерталї.
35 – 12 њазор сол п.м. – палеолити охир.
10 – 6 њазор сол п.м. – мезолит.
8 њазор сол п.м. – ќадимтарин тасвирњои
ѓорї.
6 – 3 њазор сол п.м. – неолит
6 – 3 њазор
сол п.м. – маданияти Њисор
6 њазор сол п.м. –
пайдоиши зироаткорї
5 – 4 њазор сол п.м. – пайдоиши чорводорї
VII – VI њазор сол п.м. –
кашфи мис
V – IV њазор сол п.м. - кашфи биринљгудозї
V њазор сол п.м. – маданияти Анау
3400 – 2000 п.м.
– давраи ободии Саразм
IV – III њазор сол п.м. – пайдоиши синфњо
XII – X п.м. – маданияти Вахш
XV – X п.м. – маданияти Марѓинону Бохтар
X – IX п.м. – оѓози
асри оњан дар Осиёи Миёна
X – IX п.м. – замони
таълиф шудани Авеста
XII – XI п.м. – ба Осиёи Миёна
омадани ориёињои
сањронишини андроновї
XXVII – XXVI п.м. – давлати Элам
XVI п.м. – давлати Митан
VIII п.м. – давлати Мана
IX – VI п.м. – подшоњии Бохтар
VI – IV п.м. – подшоњии Суѓд
IX – VIII п.м. –
Хоразми Бузург
715 – 550 п.м. –
давлати Мод
625 – 585 п.м. – њукмронии шоњи Мод
Хувахшатра
(Киаксар)
612 п.м. – пойтахти Ошур (Ассирия).
Ниневияро
ишѓол кардани Мод
570 п.м. – њуљуми Мод ба Каппадокия
585 – 550 п.м. – њукмронии Астиаг
550 – 331 п.м. – империяи Њахоманишиён
550 – 530 п.м. – њукмронии Куруши Кабир
547 п.м. – Лидияро ишѓол кардани Куруш
538 п.м. – Бобулро ишѓол кардани
Куруш
538 – 530 п.м. – Бохтар ва Суѓдро ишѓол
кардани
Куруш
530 п.м. – љанги Куруш ва Томирис.
Њалокати
Куруш
530 – 522 п.м. – њукмронии Камбуљия
(Камбиз)
526 п.м. – Миср ва Њабашистонро забт
кардани
Камбуљия
522 – 486 п.м. – њукмронии Дорои I
490 п.м. – њуљуми Дорои I ба Юнон
480 п.м. – њуљуми Хшоёршоњ (Ксеркс) ба
Юнон
359 – 336 п.м – њукмронии шоњи Маќдуния
Филиппи II
336 – 323 п.м. – њукмронии Искандари
Маќдунї
334 п.м. – њуљуми Искандар ба Осиё
334 п.м. – муњорибаи Граник
333 п.м. – муњорибаи Иса
331 п.м. – муњорибаи
Гавгамел
329 п.м. – њуљуми Искандар ба Осиёи
Миёна
329 – 328 п.м. – муборизаи Спитамен бар
зидди истилогарони Юнону
маќдунї
327 п.м. – шўриши Оксиарт ва Сисимитр
327 п.м. – шўриши Катан
ва Австан
327 п.м. – њуљуми Искандар ба Њинд
325 п.м. – бозгашти
лашкари фотењи Искандар ба ватан
312 – 256 п.м – давлати Селевкиён
312 – 280 п.м. – њукмронии Селевки I
280 – 260 п.м. – њукмронии Антиохи
I
256 – 224 м.
– давлати Порт
237, 140, 131 п.м. – њуљумњои Селевкиён ба
Порт
65, 53, 38,36 п.м. – задухўрдњои Порт бо
Рум
256 – 141/128
п.м. – давлати
Юнонї-Бохтарї
208 п.м. – њуљуми Антиохи III
ба Бохтар
141/128
п.м. – а.IV/Vм . – давлати
Кушониён
224 – 651 – шоњаншоњии Сосониён
224 – 241 – њукмронии Ардашери Бобакон.
232 – љанги якуми Сосониён бо Рум ва
ѓалабаи Ардашери Бобакон.
237 – љанги дуюми Сосониён бо Рум.
238 – 240 – љанги сеюми
Сосониён бо Рум ва шањри Хатраро дар
Байнаннањрайн ишѓол кардани Шопури I.
242 – љанги Шопури I бо ќайсари Рум, –
Гордиан ва кушта шудани Гордиан.
251 – 256 – шикасти румињо
дар љанги назди ќалъаи Барболис дар Сурия
ва 37 шањрро дар Сурия ва Кападокия
ишѓол кардани Шопури I.
Асрњои III – Мустањкам
шудани мавќеи дини зардуштї дар давлати
Сосониён
346 – 347 – Ба сарњади
шимолиу шарќи Эрон аз Осиёи Миёна
тањдид кардани хиёниён ва ба ин минтаќа
бо
лашкар омадани Шопури II.
359 – Иштироки љанговарони хиёнї бо
сарварии Грумбат дар њаёати лашкари
Шопури II дар љанги назди ш. Амидаи Сурия
бар зидди Рум.
368 – 375 – Ду љанги Шопури
II бо Кушониён ё кирдориён, ки пойтахташон
дар Балх буд.
383 – Бори аввал номбар шудани Тахористон
дар як сарчашмањои Чинї.
427 – 428 – Ѓалабаи Бањроми
Гур бар њайтолиён ва боxгузори Сосониён
шудани њокимони Чаѓониёну, Хутталон ва
Балху Бухоро.
438 – 457 – њуљуми Яздгирди
II ба сарзамини хиёниён ва як rисми онро
ишuол кардани e.
450 – Бори аввал номбар шудани
«Сарзамини Њайтолиён» дар таърихномаи
армании Егишэ Вардапе.
453 – 454 – њуљуми дуюми Яздигурди II бар
зидди хиёниён ё њайтаиён ва
шикаст хeрдани e.
456 – Омадани аввалин сафорати
Њайтолиён ба Чин.
459 – Подшоњи сосониён
шудани Пирeз бо ёрии тахористониён -
њайтолиён.
459 – 484 – Се љанги Фируз
бо њайтолиён ва дар њар сеяш шикаст
хeрда, дар охиронаш кушту шудани ў.
467 – 470 – Суѓдро ишѓол
кардани Њайтолиён
479 – Турфонро ишѓол кардани Њайтолиён.
490 – 497 – Урумчиро ишѓол
кардани Њайтолиён.
450 – 500 – Гандхара ва
баъзе ноњияњои дигари Шимоли
Њиндустонро ишѓол кардани Њайтолиён.
Охири асри V – Хутану Кошѓарро
ишѓол кардани Њайтолиён.
Аввали асри VI – Васеъ шудани ќаламрави
давлати Њайтолиён то шимоли Осиёи
Миёна, Турфону Хутан ва шимоли Њинд.
519 – Ба Вахон омадани сайёи чиной Сон
Юн.
488 – 531 – Њукмронии шоњаншоњ
Ќубади Сосонї
488 – 529 – Њаракати динї-сиёсї
ва иљтимоии Маздак, ки яке аз ѓояњои
асосиаш таќсими баробари моликият дар
байни камбаѓалону сарватмандон буд.
428 – 429 – Аз љониби шоњ Ќубод,
ки дар аввал ба маздакиён гаравида буд,
кушта шудани Маздак ва тарафдорони ў.
531 – 579 – Њукмронии
Хусрави Анўшервон ва нашъўнамои давлати
Сосониён; мустањкам шудани иќтидори
давлат
ва њокимияти марказї дар натиљаи
ислоњоти њарбї, андозѓундорї ва маъмурии
ў.
550-560 – Задухўрди аввалини Њайтолиён бо
лашкари Њоќони Турк дар шимоли
Осиёи Миёна.
563 – 567 – Шикаст хўрдани Њайтолиён
дар љанг бо лашкари Њоќони Турк дар
наздикии Бухоро ва ќисми зиёди Осиёи
Миёнаро аз даст додани онњо.
563 – Тохористонро забт кардани Хусрави I
ва барњам хўрдани давлати Њайтолиён.
568 – Баста шудани шартномаи њарбию-
сиёсї ва тиљоратии байни Њоќони турк ва
Византия бар зидди Эрон.
570 – 580 – Аз нав истиќлолият ба даст
овардани Њайтолиёни Тохористон.
588 – Ѓалабаи Бањроми Чўбин дар љанги
назди Њирот ва кушта шудани Њоќони Турк.
588 – Тохтутози Бањроми Чўбин бар зидди
туркон дар соњили рости Амударё ва
ѓалабањои
ў.
590 – Зикри номи Бадахшон –Бодачан дар
як солномаи чиної.
Асри VI – Пайдоиши пилапарварї ва
шоњибофї дар Осиёи Миёна.
616 – 617 – Њуљуми дуюми
Сосониён бар зидди туркони соњили рости
Амударё ва ѓалабаи онњо.
629 – Сафари сайёњи хитої Сюан-цзян ба
Осиёи Миёна.
618 – 630 – Ба ном ба итоати
Њоќони Турк даромадани Тохористон.
630 – Барњам хўрдани Њоќонати
Ѓарбии туркон ва истиќлолияти воќеї ба даст
даровардани Суѓду Тахористон.
563 – 630 – Бори аввал дар
баъзе ноњияњои сарњадии Осиёи Миёна, аз
љумла Тахористон сокин шудани гурўњњои
алоњидаи туркон.
639 – 645 – Тавсифи
Тахористону, Тирмиз, Чаѓониёну, Шумон,
Ќубодиёну, Вахш, Хуттал ва Кумед аз
љониби
сайёњи чинои Сюан-сзан.
VII – Аввали аср – Њукмронии
сулолаи шоњони Суѓд, ки насабашон ба
Кушониён мерасад.
VII-VIII – Нашъўнамои давлати Суѓди
Самарќанд дар давраи њукмронии шоњони
мањаллї – Шишпир, Вархуман, Тукаспандак,
Ѓурак, Деваштич ва Тургар.
VII – VIII – Нашъўнамои Панљакент
ва сикка задани шоњони он – Амогйан,
Бодйан ва Нана.
VII – VIII – Нашъўнамои хат,
забон ва њуљљатгузории суѓдї, ки бозёфти
архиви Деваштич аз ќалъаи кўњи Муѓ
шоњиди
он мебошад.
VI – VIII – Нашъўнамои
Уструшама ва сикка баровардани шоњони он
– Раханљ, Чирдмиш ва Сатачари.
VII – Пайдоиши дини ислом ва хилофати
араб.
570 – 632 – Солњои зиндагии њазрати
пайѓамбар Муњаммад.
609 – 610 – Оѓози мардумро
ба дини ислом даъват кардани Муњаммад.
622 – Њиљрати Муњаммад аз Макка ба
Мадина. Оѓози солшумории мусулмонї –
њиљрї. Ба дини ислом гаравидани
сокинони Мадина.
632 – 634 – Хилофати Абу
Бакр.
634 – 644 – Хилофати Умар.
636 – Ѓалабаи арабњо бар лашкари сосониён
дар назди Кадисия.
642 – Ѓалабаи ќатъии арабњо бар лашкари
муттањиди сосониён дар наздикии
Нањованд.
644 – 656 – Хилофати Усмон.
651 – Марвро ишѓол кардани арабњо ва
барњам хўрдани давлати Сосониён.
654 – Тохтутози аввалини арабњо ба
Мовароуннањр.
656 – 661 – Хилофати Алї.
667 – Њуљуми аввалини арабњо ба
Чаѓониён.
673 – 674 – Њуљуми арабњо ба
Ромитан ва Бухоро.
676 – Тохтутози арабњо ба Бухоро ва
Самарќанд.
680 – 683 – Тохтутози арабњо
ба Мовароуннањр ва дар Хуљанд шикаст
хўрдани онњо.
705 – Оѓози забти мунтазами Мовароуннањр
аз љониби арабњо.
705 – Балх ва Чаѓониёнро ишѓол кардани
Ќутайба б.Муслим.
706 – Њуљуми арабњо ба Пайканд.
709 – Бухороро забт кардани арабњо.
710 – Шумон, Насаф ва Кешро ишѓол
кардани арабњо.
712 – Самарќандро ишѓол кардани арабњо.
713 – Чоч, Фарѓона ва Уструшанро забт
кардани Ќутайба б.Муслим.
713 – Ба охир расидани забти минтаќањои
асосии Осиёи Миёна аз љониби арабњо.