vaqtning har kanday fizik jarayon uchun oʻrinli boʻlgan xususiyatlari haqidagi hozirgi zamon fizika taʼlimoti. A. Eynshteyn yaratgan N. n. 2 kiyemdan: maxsus N.n. va umumiy N.n.dan iborat boʻlib, maxsus N. n. 1905 y.da , umumiy N.n. 1916 y.da nihoyasiga yetkazilgan. Fazo va vaqt hakidagi tushunchalar turli davrda turlicha boʻlgan. Klassik fizikada vaktning fazo bilan materiyaga hech kanday dahli yoʻk. Fazo va vaqt hakidagi klassik mexanika taʼlimotini Galiley nisbiylik prinsipi asosida matematik ravishda ifodalash mumkin. Fazoning anik nuktasida aniq vaqtda roʻy beruvchi hodisani voqea deyiladi. Mexanik hodisalar barcha inersial sanoq sistemalarda bir xil roʻy beradi, demak, harakat tenglamasining yozilish shakli barcha inersial sanoq sistemalarda bir xildir. Bu xususiyat Galiley almashtirishlariga nisbatan Nyuton harakat tenglamasining invariantligi deyiladi. N.n.ga koʻra, fizik jarayonlarda fazo va vaqt xususiyatlari uzaro bogʻliqdir. Fazo va vaqtning uzaro bogʻlanishi harakat tufaylidir. Jism turli harakatda ekan, fazo va vakt xususiyatlari ham turlichadir. Maxsus N.n. uchun 2 prinsip (asosiy qonun) zamin hisoblanadi: birinchisi nisbiylik prinsipi, ikkinchisi yorugʻlik tezligining doimiyligidir. Nisbiylik prinsipiga asosan, fizik qonuniyatlarni ifo- dalovchi matematik tenglamalar bir xil koʻrinishga ega, yaʼni ular turli inersial sanoq sitemalarga nisbatan invariantdir. Ikkinchi prinsipni quyidagicha ifodalash mumkin: yorugʻlikning boʻshliqdagi tezligi barcha inersial sanoq sistemalarda bir xil qiymatga ega boʻlib, yorugʻlik manbaining harakatiga bogʻliq emas. Gravitatsiya, fazo va vaqt haqidagi hozirgi zamon fizik nazariyasi, asosan, A. Eynshteyn tomonidan yaratildi va u u mumiy N.n. nomini oldi. Umumiy N.n.ning yaratilishida ekvivalentlik prinsipi asos boʻlib xizmat qildi. N.n.dan kelib chiquvchi xulosalar juda koʻp tekshirishlar, kuzatishlar va tajribalar asosida tasdiklangan. Hozirgi kungacha N.n.ning kamchiliklari mavjudligini koʻrsatuvchi biror dalil yoki tajriba natijalari maʼlum emas.
Fizik hodisalar haqda malumotlar
:Eldor Abdullayev
Nisbiylik nazariyasi - fazo va
vaqtning har kanday fizik jarayon
uchun oʻrinli boʻlgan
xususiyatlari haqidagi hozirgi
zamon fizika taʼlimoti. A.
Eynshteyn yaratgan N. n. 2
kiyemdan: maxsus N.n. va
umumiy N.n.dan iborat boʻlib,
maxsus N. n. 1905 y.da , umumiy
N.n. 1916 y.da nihoyasiga
yetkazilgan.
Fazo va vaqt hakidagi
tushunchalar turli davrda turlicha
boʻlgan. Klassik fizikada vaktning
fazo bilan materiyaga hech
kanday dahli yoʻk. Fazo va vaqt
hakidagi klassik mexanika
taʼlimotini Galiley nisbiylik
prinsipi asosida matematik
ravishda ifodalash mumkin.
Fazoning anik nuktasida aniq
vaqtda roʻy beruvchi hodisani
voqea deyiladi. Mexanik hodisalar
barcha inersial sanoq
sistemalarda bir xil roʻy beradi,
demak, harakat tenglamasining
yozilish shakli barcha inersial
sanoq sistemalarda bir xildir. Bu
xususiyat Galiley
almashtirishlariga nisbatan
Nyuton harakat tenglamasining
invariantligi deyiladi. N.n.ga koʻra, fizik jarayonlarda
fazo va vaqt xususiyatlari uzaro
bogʻliqdir. Fazo va vaqtning
uzaro bogʻlanishi harakat
tufaylidir. Jism turli harakatda
ekan, fazo va vakt xususiyatlari
ham turlichadir. Maxsus N.n.
uchun 2 prinsip (asosiy qonun)
zamin hisoblanadi: birinchisi
nisbiylik prinsipi, ikkinchisi
yorugʻlik tezligining
doimiyligidir. Nisbiylik prinsipiga
asosan, fizik qonuniyatlarni ifo-
dalovchi matematik tenglamalar
bir xil koʻrinishga ega, yaʼni ular
turli inersial sanoq sitemalarga
nisbatan invariantdir. Ikkinchi
prinsipni quyidagicha ifodalash
mumkin: yorugʻlikning
boʻshliqdagi tezligi barcha
inersial sanoq sistemalarda bir xil
qiymatga ega boʻlib, yorugʻlik
manbaining harakatiga bogʻliq
emas.
Gravitatsiya, fazo va vaqt
haqidagi hozirgi zamon fizik
nazariyasi, asosan, A. Eynshteyn
tomonidan yaratildi va u u mumiy
N.n. nomini oldi. Umumiy
N.n.ning yaratilishida ekvivalentlik
prinsipi asos boʻlib xizmat qildi.
N.n.dan kelib chiquvchi xulosalar
juda koʻp tekshirishlar,
kuzatishlar va tajribalar asosida
tasdiklangan. Hozirgi kungacha
N.n.ning kamchiliklari
mavjudligini koʻrsatuvchi biror
dalil yoki tajriba natijalari maʼlum
emas.