ГЕННАДИЙ АЛЕКСЕЕВЫН "ШОЧМО ВЕР - ЧЕВЕР" КНИГА ГЫЧ "АДАК ВОТ ШЫЖЕ, СЫЛНЕ ПАГЫТ" ОЙЛЫМАШЫМ ЛУДАШ ТЕМЛЕНА...

👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇
АДАК ВОТ ШЫЖЕ, СЫЛНЕ ПАГЫТ
Тудын толмыжым июль мучаштак тогдает, ала-можо дене шижтара: кеҥежет турташат тӱҥалын. Ончет гын, эше ниможат вашталтын огыл: тугак кече шырата, пӱртӱс атылана, кайык еш веселан юарла.
Но садак шижат - идалык йогын вес пагытыш вончен. Теве эҥер серыште пеле кошкышо омыж тӱшка кож-гож-гож тарвана. Вара, ӧрын, витне, тунамак тыплана, ала-мом шонкалышыла, мӱндырко, каватӱрыш ончен шога, пуйто ала-кӧ толшашым веле вуча. Нуно тиде вашталтышетым, шыже лишеммым, тудын дене пырля йӱштӧ толшашетым эн ондак шижыт дыр - эҥерысе вӱд юалгаш тӱҥалме дене. А олык але огеш ӱшане: висвис тугак шырге пеледеш, торгавуй йоргалана. Йытын пасуат але пелед пытен огыл, но ужар порсын гай толкыныштыжо кушто икте веле канде ойып коеш, чыл-чыл-чыл волгалтеш.
Чевер кечетымат неле пыл чӱчкыдынрак да чӱчкыдынрак шойышта. Тудыжат пешак ынеж ӱшане да... Пылже ынде кеҥежымсе йӱр пылет огыл-ла: неле, вулно толкын гай, могырым сӱсандарыше. Каважат тугай канде огыл: шапалген, сурештын.
Чодыраште вашталтышет утларак шижалтеш. Кайык ешат тунаржак ок юарле, шыҥа-ӱвыражат ала-кушко йомыныт, лопан верыште, куп помыш гыч юалге шарла.
...Чодыра тӱр пасушто трактор-влак каш почеш кашым савырат. Туге коеш, пуйто отылан чара пасум огыл, а йыргешке тичмаш кинде сукырым, шултыш почеш шултышым, шулыт. Трактор ӱмбалне ош-кандалге шикш лойгалта, почешыже лый-лый шарла. Шышталгын-нарынчалгын койшо пасужо койын катыкемеш, шем кашыже утыр лопкаҥеш, шарла.
Шукерте огыл тыште комбайн-влак йуд-кече шургат ыле. У киндым погеныт. Йырвел кукшо олым, арымшудо, туто пырче, кинде пуш дене пушланен. А пычкемыш йӱд каваште тыште да тушто йылт-йолт, йылт-йолт шурнысавыш волгалтын. Пуйто торасе кава пасуштат уржа-сорла тургым лӱшкен, туштат у киндым погеныт. А мландӱмбак туто, волгыдо шӱдыр пырче-влак велыныт, мландеш уралтыныт. Кӧ пала, ала чынжымак каваштат ӱдат, но мландысе гай шемрокеш огыл, а юж толкынеш, уржа пырчым огыл - шӱдырым. А эр шошым туштат озым атылана, но ужарге огыл, а канде.
...Кундемышкына уэш шыже толеш. Тазыла лавыран, йӱштӧ покшыман гынат, мланде тудым поро ава семын вашлиеш - ласкан да кумылзакын, пайрем сий дене: кышыл дене пырче, роколма, орлаҥге дене чевер пызлыгичке, полан... Тынаржым кунам чумырен шуктен гын?
Мыйымат таче сайынак сийлыш - корзинкам тич поҥго: курезет, пунтӱрвет, рыжыкет, опонькат... Кузе нумал каяш гын? Чодыра тӱреш пыртлан каналташ шинчым.
Куэрла шке йылмыж дене ала-мом шыве-шыве лодыманда, ужар сывынже саргаяшат тӱҥалын: нарынче-той лышташлаже, лыйык-лойык пӧрдын-модын, мландышке велыт. От тарваныл гын, тупышко, кидкопашке лыве гай волен шинчыт. А мландыже леве-леве, тугай ныжылге, тутло пушан.
Такшым мланде йӱштӧ лийын кертеш мо? Уке дыр, тудо эре тыгай: леве, ласка. Ава гай. Меже гына тудын тыгай улмыжым эреж годым: паша лугыч, азап коклаште - огына шиж-ла. Йӱштӧ лиеш гын, кузе тыге кенета, лум йымачак, кокияш ужар озым атыланен лектеш? Кузе пушеҥге-влакше кушкыт, кайык, янлык еш тӱла, меже илена?! «Мланде йӱштӧ» маншылан садлан ом ӱшане да ӱчашем: леве тудо, леве! Кеч-кунамат, идалыкын кеч-могай жа-пыштыжат, эре-эре.
Мом гына тудо чытен лектын огыл: теле йӱштат когартен, февраль пургыжат лупшен, шыже йӱрат солкален. А тудо садак леве, чон шокшыжым арален коден. Иктыланат тудым ок чамане: айдемыланат, янлыкланат, шудо пырчыланат.
Теве шкет шоген кодшо торгавуй пеледыш вуйыш ошымшӱлыш толын шинче. Садыжын вичкыж вургыжо чытырналте, канде тӱрка вуйжым эркын мланде пелен тайыш. Пуйто изи икшыве ава пелен пызна. Куэ тӱҥ гычак ошпоҥго вуйжым нӧлта, чевер теркупшешыже ужар шудо пырче пижын. Ала-кушеч изи киса чоҥештен тольо, ий падырашыже-влакым шалатен-велен колтыш: чылт-чылт-чылт, тин-дин-дин. Мурыж дене йӱштӧ толмым шижтара, лиеш, ала кеҥеж дене тыге чеверласа.
Уке, кеч-мом ойлыза, а мланде эреак леве. Шке шокшыж дене мыланна, мландӱмбалне илыше кажне чонанлан илыш вийым, куаным пуа.
«Кажне пагытын - шке чеверже», - манеш калык. Но ты радамыште шыже поснак ойыртемалтше, чон кумылым, уш-акылым тарватыше докан. Илыме курымыштына мыняр гана тудым вашлийына, но садак шке койыш-шоктышыжо, сын-кунжо дене кажне гана кунар уым, тымарте уждымым, умылыдымым почеш, мочол шонкалымашым тарвата.
Шыже - тиде эре ала-могай палыдыме, нигӧлан умылаш лийдыме тушто. Вашмутшым ала лыйык-лыйык чоҥештыше куштылго эҥыремышвот ярымеш, ала шокшо велыш тарваныше кайык ешын чеверласыме ойган йӱкешыже, ала шӧртньын-тойын волгалтше лышташла коклаш шылтен. Айдеме ушна дене шыжын туштыжым огына умыло, ала-можым тогдаен огына шукто. Садланак дыр чевер-чечен шыже кечынат амал деч посна шӱлыкаҥына, ала-молан ойганен-йокрокланен колтена. Куанаш да куанаш веле ыле, но шӱм-чоным шӱлыкан сем авалта, а кумыл шулдырышто мӱндыр-мӱндыр верыш чоҥешташ ӱжшӧ вий шочеш.
Такшым кӧлан кузе шол. Ӱдырем гын шыже толмылан куанен веле. Икымше сентябрьым изин-кугун вучыш. Тений кудымшо классыш кайыш - кугу лийын. Кунам, мо гутлаште кушкын шогалын - пуйто шижынат, ужынат омыл. Туалгын мый шкеже шоҥгемынамыс. Теве вуйышкем шыже покшымат возын, шижде-ужде кодынам. Ала лач тидым тогдаен, шӱм-чон шыже велеш йокрокланен колта, ойгаҥеш. Туге улде, шошым-кеҥежым тидын нерген шоналтет, ужат. Пӱртӱс, тӱня дене пырля тыгак эре пеледам, илем, шонет. Чонет дене эре самырык лийнет - шоҥгеммылан от ӱшане.
Кечыже эре тыгаяк курым-курымеш шогыжо ыле, шо¬нет: кечан да волгыдо. Тек эре тыгак нимучашдымын канде кава лойгалтеш, леве мардеж, шокшо кечыйол ныжылгын-шыман ты чечен тӱням шымата. Изи да кугу эҥерлаште эркын, вашкыде гына, шонкален-канен, яндар вӱд йога.
Пешак ыле да, уке шол: пагыт оргамак шкенжынымак шукта - талгыдыла ончыко да ончыко тӧрга, нигунам вашталташ лийдыме, курым-курымаш корно дене. Ик шагатым весе алмашта, телым шошо, шошым кеҥеж, кеҥежым шыже... Тидын денак илышнаже сӧрал огыл мо? Вет пале¬на: шыже-теле деч вара садак шошо толеш. Уэш тӱня ылыжеш, у семын волгалтеш, атылана - илыш умбакыже шуйна.