Бўрондаги япроқ –62

Мен кейин хам бир–неча марта Холиданинг кўнглига йўл топишга уриндим.
–Нима қилай менда эмас ихтиёр,–дейди.–Ана, ўғлимни кўндиринг!
Ахмаджон эса бу мавзуда гап бошлашим билан қочиб қолади.
Кейин ўйлаб қолардим, мен унинг оиласи билан чамбарчас боғланганман. Болалари хам ўз отасига қарагандек муомала қилишарди. Айниқса, Ахмаджондан кичкиналари баъзида “дада” деб гапириб юборарди. Бу шунчалар кўп юз бердики, бориб–бориб бу гапга мен хам, Холидаям, хатто–қўшнилар хам кўникиб кетти. Бр куни қизиқ бўлди Валижон. Абдулла етти ёшга қараб кетаётган кунлар эди. Мактабдан бир маллим келиб, Абдуллани бу йил мактабга борадиганлар рўйхатига ёзиб кетибди. Мен туш пайти бир хабар олиб чиқай, деб уларникига кирсам, хамма хурсанд ўтирибди. Абдулла эса, мени кўрдию қучоғимга чопиб келди.
–Дада... дада, мен энди мактабга бораман!–деб суюнчилаб қолди.
–Ие, полвоним катта йигит бўп қоптию а бирпасда!–деб уни кўтариб олдим. У эса, соқолим ўсиб қолган иягимни силаб туриб сўради.
–Мени тўйим қачон бўлади, мактабга кирганимдами?
Бу саволни эшитиб, рости уялиб кеттим. У пайтларда ўғил болаларни тўйи мактабга киргунча ўтказиларди, бўлмаса уят бўларди. Иш билан юраверибману, тўй хақда унутган эканман. Қарасам, Холида рўмолининг учига кўз ёшларини артяпти.
–Сени тўйинггга навбат энди етди–да ўғлим. Қачон қилайлик тўйингни?
–Эртага қилайлик!–ёлборгандек гох менга гох онасига тикилди у.
–Бўпти улим! Тўйингни бошлаймиз. Аммо, эртага улгурмаймизда. Мен эртага уста чақираман, кўчган , тушган жойларни суваб, охак билан оқлаймиз. Ховлини тартибга келтирамиз. Бир хафтадан кейин, Якшанба куни тўй бўлади, розимисан?
–Ие, тоғаси, нима деяпсиз? Бир хафтада тўй қилиб бўларканми?–Холидани кўзлари аланг–жаланг бўлиб кетти. Мен гапимдан кейин болалар кўзида пайдо бўлган қувноқ табассус ўрнини, оналаридаги ташвишли нигох эгаллади.
–Бўлади Холида, биз истасак бўлади. Ахмаджон, молларинг нечта бўлди болам?
–Тўртта,–деди Ахмаджон менга яқин келиб. Мен Ўтган йили Тошхон боқиб юради деб тўртта қўзи, Ахмаджонга эса учта бузоқ олиб бергандим. Шу хуножинлардан бири хозир сигир бўлибди. Иккинчиси хам бўғоз экан. Энг кичиги буқача эди, у хам бир ярим ёшга етиб, катта молдек савлатли бўлиб кетганди.
–Ана, тўртталасини хам сотамиз. Тошхон қизим, сени қўйларинг нечта бўлди.
–Ўн битта,–деди Тошхон қўрқа–писа. Унинг жавобидан маълум, қўйларини сотгиси йўқ. Айниқса битта совлиқ, хар сафар эгиз қўзиларди. Шунисига мехри тушиб қолган бўлса керак.
–Қизим, эгиз туққан қўйингни болалари билан олиб қоламиз. Қолганини эса сотамиз. Қўрқманглар, тўйни ўтказиб олайлик, ўрнига яна кичкиналаридан оламиз, боқсангиз тезда ўрни тўлиб кетади.
–Дада,–кенжа Карима келиб сонимдан қучоқлади.–Мени жўажаларимниям сотамиз а?
–Йўқ қизим, уларни қишгача боқиб катта қиламиз,–уни сочларини силаб қўйдим.
Шундай қилиб, тўй бошлаб юбордик. Рости, хеч кимга айтмаганим билан қўтонда қўйларим бор эди. Қирғиз чўпонлар совхозимиз отарини боқиб юришганда, отар боши маслахат солиб қолганди.
–Раис бува, яқинда товга кўчамиз. Тўртта қўй олиб берсангиз қишда келгунимча саккизта бўлади. Сиздан хақ олмайман, аммо келганимдан кейин қўйхона томини қайта сувашим учун қора қоғоз топиб берасиз.
–Бўпти, –дедим бу гап мойдек ёқиб . Унга тўртта қўй бериб юборгандим бозордан олиб. Ўша қўйлар тўйдан олдин ўн бешта бўлганди. Битта ўрта ёшли қўчқорчани қирғизга қолдирдим, мехнатингиз эвазига дедим. Қолганларини сотиб беринг дедим.
Уч кун тўй қилдик. Бутун қишлоққа ош бердик, тўйга бормаган одам қолмади. Тўйни ўтказиб бўлгач, киссага тушган тўёналарни тўплаб, болаларга яна туёқ олиб бердим.
Бу ишларимни кўрган махалламиз чоллари, момолари йўлимни тўсиб олиб кўп дуо қилишарди. Етимларга савоб қилиб жуда яхши қиляпсан болам, илоё икки дунё саодатини кўриб юр!
Сарви момо деган холамиз бўларди кўча бошида. Ўша момо бир куни:
–Нега хотин бола чақанг билан билла яшамайсан?–деб сўраб қолса бўладими.
–Момо, хотиниммаску, холамни қизи,–десам, билагимдан қисиб нима дейди денг?
–Нима дейди?–Вали ота хам баттар қизиқиб кетти.
–Шартта уйланвол! Бўлмаса ўзим сенга тегволаман, деб хи–хилаб кулиб қолди.
–Кампир шўхку а?–Носиржон хам кулиб юборди.
–Ха, шаддод кампир эди рахматли. Кампирни гапидан кейин хам никох хақида ўйладим. Аммо, кейин ўзим уялдим. Шунча яхшилик қилдим, етимлар бошини силадим. Эндиям никох хақида гап очсам, миннат бўлиб қолмасмикан? Онасини кўнглига йўл топиш учун болаларига яхшилик қилипти, дейишмайдими?
Биз тунда бошқа ховлида ухласак хам, Холида билан рухан доим бирга эдик. Шундай экан, тўй хақида гапириш энди ноўрин эди. Мен ёлғиз ўтишни бўйнимга олиб бўлгандим. Аниқроғи, Холидани қайтатдан севиб қолганимдан, энди бошқа аёл билан яшашимни тасаввур қилолмасдим.
Абдуллани тўйини ўтказиб олганимиздан кейин бола мен билан ухлайдиган одат чиқарди. Менимча, Холида шунақа кўрсатма берган бўлса керак. Виллисим эшик тагига тўхташи билан ёнимизга тугун тутган Абдулла етиб келарди.
–Сиз билан ухлайман! Бувим овқат бериб юборди!
–Қорним тўқку болам, нега овқат берворади? Ха майли, юр унда иккаламиз еб оламиз!–деб ичкарига бирга кирардик.
–Этигингизни ечиб қўяйми?–деб ёнимга келарди. Остонага ўтириб, оёғимни узатардим, у тортқилаб ечиб қўярди.
Кейин иккаламиз у олиб келган овқатни чангини чиқарардик. Овқатланиб бўлгач, бола шкафга бир қараб оларди:
–Олмангиз борми?
–Борда улим, ейсанми?–деб шкаф тепасига терилган олмадан олдим.
–Сизни олмангиз ширин а?–карсиллатиб тишлади у.
–Бу биззи олмадан эмаску Абдуллажон. Бозордан олиб келиб қўйганман. Сен чиққанингда еб турасан?
–Хаммаси менгами?
–Ха–да, хар куни мен билан ётсанг олма сенга!
Бу гапимдан кейин у баттар хурсанд бўлиб кетти. Шунда кейин канда қилмай хар куни келарди. Менам, уни хурсанд қилиш учун яна бошқа меваларданам олиб келиб қўярдим. Жуда бахтиёр хис қилардим ўзимни. Чунки, тақдирга тан беришни хам билиш кера экан, қалб хотиржамликка эришса, хаётдаги муаммолар оддийгина, кундалик ташвишидек хавотирга солмас экан одамни.
Мен Никох хақида Холида билан охирги гаплашганимизда:
–Сен менга тегмаслик учун ўғлингдан фойдаланяпсан,–дедим.–Айтиб қўяй, мен умримни охиригача хам уйланмай сени кута оламан. Ишонмасанг, мана синаб кўр. Аммо, бир нарсани унутма. Шундай кун келадики, ўлим шарбатини ичмасингдан сал аввал лабларинг мени исмимни шивирлайди. Буни хотиржамлик билан шивирлайсанми ёки армон биланми, буниси кейинги харакатларинга боғлиқ.
Бироқ, Холида хеч нарса демади. Гапларимни мушохада қилаётганини кўрдим, бир вақтлар ихтиёрини ўғлига берганида хато қилдими йўқми тахлил қиларди.
–Агар ўғлингга тушунтиришга кўзинг етса ўша... ўзимизни олмани жўнат дедим.
Бироқ у жўнатмади. Шундан кейин боя айтганимдек, тақдирга тан бердим.
Шундай қилиб, кунлар ўтаверди. Мен кун ора кириб Холидани болаларидан хабар олиб турардим. Уларга қаттиқ тайинлардим, мактабда яхши ўқинглар. Албатта институтда ўқийсизлар, ўқимаганингизга қўймайман, деб. Болалар жуда тиришқоқ ва зехнли эдилар. Айниқса, катта ўғли Москвад ўқийман деб, мендан рус тилини ўрганарди. Кейин, мактабни битириши билан Москвага ўқишга олиб бордим. Ахмаджон баланд уйлар қуришни яхши кўрарди. Расм дафтарларига баланд минораларни расмини кўп чизарди. Шунинг учун архитектура ва қурилиш институтига хужжат топширдик. Биринчи йилиёқ ўқишга ўтти. Хозир ПМК началниги.
–Суний кўзни қачон олгансиз ота?–Носиржон унинг суний гавхарига тикилди.
–Ха–а, буниими?–Турсунали ота суний кўзини силаб қўйди. Олтмишинчи йиллармидикан ё олмиш биринчи йилмидикан? Ха, эсладим, олтмиш биринчи йили эди. Чунки, ундан олдин давлат олтмишдан ошган ишчи ва хизматчиларга пенса пули бериш хақида қарор чиқарганди. Ўшандан кейин Москвадан телеграмма олдим. Генарал Миша амакимдан келибди. “Тезда кел, дадангни қабри топилди” деб ёзилганди.
Эртасига Москвага учдим. Генерал кутиб ўтирган экан. Москвадан харбийлар учун ажратилган самолётда Брестга учдик. Бизни кутиб олган йигитча бир жойга бошлаб борди. Бу Брест қаласидан ташқаридаги биродарлик қабристони эди. Халиги йигит ўша пайтда ёш бола бўлган экан. Немислар халқни мажбурлаб, барча ўликларни бир жойга тўплатишган, кейин қазилган катта ўрага ташлаб, устларидан қум тортишган.
–Дадам бу ердалиги аниқмаску,–деди хафсалам пир бўлиб.–Миша амаки, бу ерда биродарлик мозорлари кўп, дадам қай бирида эканини билолмаймиз шекилли.
–Даданг шу ерда ўғлим! Буни тасдиқлайдиган одам бор.
–Ха, бор,–бояги йигит хам бошини ликкиллатди. –Коля амаки тасдиқлайди. Комил амаки.
–Комил амаки, ўзбекми у киши?–хайрон бўлдим.
–Ха, Тошкентлик у одам.
–Ўша одамни чақирайлик.
–У келолмайди, оёқ чатоқ.
–Унда ўзимиз борамиз!
–Юринглар!–бояги йигит машина томон бошлади. Комил ака шу яқин орадаги домларда тураркан. Бизга хотини эшик очди.
–Коля, к тебе пришли!
–Кто?
–Генерал.
–Какой генерал?!
Хотини жавоб қилгунча у ётган хонага кириб бордик. Мезбон Миша амакимни кўриб, ўрнидан туришга чоғлана бошлади.
–Оставит солдат!–Миша амаким елкасига босиб туришига қўймади.
–Ассалому алайкум!–дедим мен сўрашиш учун икки қўлимни чўзиб.
–Валекум ассалом! Келинглар! Ўзбекистонданми?
–Ха, ака Фарғонадан келдим,–дедим курсига ўтириб.
Миша амаким у ёқ бу ёққа қараб, хонадаги шароитни кўриб таби тирриқ бўлди шекилли, менга қўли билан ташқарида бўламан, деб чиқиб кетти.
–Комил ака, менга дадамни қабрини сиз топганингиз хақда айтишувди. Бу киши дадамнинг қуролдоши, Миша амаки бўлади.
–Э–э, мен у билан телефонда гаплашгандим. Ўзини кўрмаганман, танимабман. Қабрни Антошка кўрсатади дегандимку унга, уй телефониниям бергандим. Анатолийни тополмадиларингизми?
–Топтик, Анатолий пастда бир ўртоғи биан гаплашиб қолди. Олиб борди қабристонга. Аммо, у ер биродарлик қабристони экан. Дадам аниқ шу ерга кўмилганми, билгани келдим.
–Майор ўша ерга кўмилган ука, бу аниқ.
–Лейтенант. Дадам лейтенант эди.
–Йўқ, майор эди. Майор Тилаволди Мўсаев. Танкавой бригада командири эди. Мен аниқ биламан, даданг билан ватандош сифатида кўп гаплашиб турардик.
–Майор бўлганини билмасдим,–дедим.
–Ха, балки. Биз Брестга етиб боролмадим. Брест кўриниб турарди аммо қуршовни ёролмадик. Аксинча немислар бизни хам қириб ташладилар. Жуда қаттиқ жанг бўлганди. Дадангни танки орқароқда эди. Устига снаряд келиб портлаганини ўз кўзим билан кўрганман. Ёрдам бериш учун чопиб бораётганимда ёнимга тушга снард портлаб оёғимни тиззасидан чўрт узиб кетган. Ўшанда хушимдан айрилган эканман. Кўзимни очсам қанақадир пичанлар орасида ётиппан. Кеннаянг Зинка,–у хотинига имо қилди. Исмини эшитган аёл бизга қараб жилмайиб қўйди.–Онаси билан мени тунда олиб келиб яширишган экан. Зинка ўн тўрт ёшда эди. Улар мени парариш қилишган, уруш тугагунча шу ерда яшириб боқишди.
–Партизанлар олдига ёки ватанга қайтишни иложи йўқ эди. Мени бу ердалигимни хатто қўшниларга хам айтишмаган. Хоинлар кўп эди.
Эртасига бир одам келиб хаммани майдонга чиқишларини айтти, немис қўмондонлиги буйруқ қилибди. Ўликлардан тозалаш керак эмиш.
Шунда мен Зинаидага даданг хақида айттим. Танки қаердалигини тушунтирдим. Зинка Антошка билан дадангни танк ичидан олиб чиқишибди. Ичида яна иккита мурда хам бўлган. Уларни катта ўрага ўтиндек тахлаб, кўмиб юборишган. Хатто, устига крест қўйишгаям рухсат бўлмаган, устидан Москва томон йўл солмоқчи бўлишибди. Аммо, тунда чоллар кампирлар чиқиб ўра устига қум ташишган, хоч ўрнатиб қўйишган. Немислар хочларни суғуриб ташлашдию, аммо дўмни йўқотишмади. Йўлни сал наридан олишди. Ўзимизникилар келгандан кейин биродорлар қабристони мақомини олди.
–Сиз нега халиям шу ердасиз? Хеч кимингиз йўқми?
–Бор ука бор... Айтсам тилим айтмасам дилим куяди ука–а–а... Мени ўлди деган қорахат борган экан уйга. Уруш бошланмасдан олдин Муяссарга унашиб қўйилгандик. Иккимиз бир–биримизни севардик, битта кўчада яшаганмиз.
Мен ўзимизникилар келиб, бу ерларни озод қилгандан кейин уйга кеттим. Борсам, ўн саккизга кирмган укамга тўй қилиб беришибди. Ўзингиз айтинг, қанаққиб юраман энди уйда. Буни устига битта оёқ йўқ.
–Биронта тенгингиз чиқиб қолармиди дейманда. Мана, Зинкага уйланибсизку.
–Э–э, менга ким хам тегарди. Зинкани ўрни бошқа. Уни ўзим асраб қолганман. Мундоқ олиб қаралса, у мени кейин мен уни асраб қолганмиз. Аммо, мен қилган иш унга қахрамонлик бўлган экан. Уйга кетаётганимда кетма Коля, шу ерда бирга яшаймиз, деса қўл силтаб кетгандим. Кейин, яна қайтиб келдим. У хеч иккиланмай менга тегди. Иккита қизимиз бор, хозир мактабда улар.
Комил ака хотинини қандай асраб қолганиниям гапириб берди. Зинаида Онаси иккиси томорқада ишлаб туришса, иккита немис товуқ қувлаб кириб қолибди. Кейин бу иккисини кўриб хаёллари бузилганда. Биттаси Мария опани уй ичига судрабди. Битаси Зинкани пичанхонага. Мен эса, пичанхонада, хас хашаклар орасида яшириниб ётгандим. Пастга қарасам, Зинкани бурчакка улоқтирди. Кўйлакларини тортқилаб, йиртиб ташлаяпти. Қизчанинг дод–войига парво хам қилмайди. Мен аста пичанлар орасидан сирғалиб чиқдимда, хашакка санчилиб турган паншахани қўлимга олдим. Бир оёқлаб том лабига тиралдимда бор кучим билан сакрадим. Қўлимдаги паншахани унинг елкаларига тўғрилаб олгандим. Мен хаводалигимда немис қадини сал тортган экан. Паншаха орқа бўйнига кириб кетди. Зарба кучидан, томоқларини тешиб ўтиб ерга хам санчилиб қолганди. Калласидан полга михланган илондек, билтанглай бошлади. Мен эса уни устидан босиб туравердим. Шунда Зинка икки кафти билан кўкрагини тўсганча уй томон имо қилди
–Ойим...Ойим... у ёқда.
Хириллаб ётган немиснинг ханжарини суғуриб олдим.
–Устига чиқиб ол, туролмасин!–дедимда уй томон эмаклаб кеттим. Иккинчиси билан узоқроқ олишишга тўғри келди. Сездирмасдан ёнига бориш қийин эди, эшикни аста очганимда “қийқ” этиб овоз чиқарворди. Мен унга етгунимча онаси уни юмдалаб, тишлаб, вақтдан ютишимга имкон бераётганди. Мен амаллаб кроватга етиб бордиму пичоқни силтадим. Оёғига тегди шекилли:
–А–а–а!!!–деб ўкириб юборди. Унга куч кириб кеттими, Мария опани улоқтириб менга ташланди. Иккимиз олишаётганимизда Мария опа нима биландир бошига урди. У бироз довдираб қолувди орқа томонига силжиб, тирсакларим ичи билан бўғиб олдим. Бўлди, шу билан то жони чиққунча қўйвормадим. У эса, хеч ўлмайдия занғар. Мария опа қўлига кирган нарса билан уни уряпти. Охири, иккинчисиниям тинчитдик.
Шуни устига Зинка кириб келди.
–Ўликларни йўқотиш керак!–дедим.
–Нима қиламиз?–улар хамон довдирар, нима қилиш кераклигини билмасдилар.
–Ўра кавлаш керак. Иложи борича тезроқ. Булар товуқ қувиб катайса қилиб юришганига қараганда қаердадир зиёфат қилишмоқчи. Командирлари йўқ шекиллида. Хадемай, иккисини қидиришга тушишади.
Шундан кейин улар огородни ўртасидан ўра қазишди. Немисларни кўмдик. Ўрнига кўчатлардан экиб, челакда суғориб хам қўйишди. Яна бир марта у ёқ – бу ёққа қараб изларни йўқотишди, қонларни ювушди. Мен эса, аввал яширинган жойимга чиқолмасдим. Немисларни қидириб келса, топиб олишлари мумкин эди. Она бола мени ўзлари ётадиган уй поли остига яширишди. Бу ер қоронғу ва зах эди. Аммо, битта қулай томони бор эди. Пол остидан иккинчи хона остига, у ердан эса уй ортига қурилган эски товуқ капага ўтиш мумкин. Товуқ капа ичидан туйнук устига юпқа фанер қопланган, озроқ итарилса очилиб, ташқарига чиқиш мумкин эди. Буни менга , мабода пол остини қараб қолишса қочиш учун йўл, деб кўрсатишди. Товуқхонадан қараганда эса пол остига кирувчи туйнук сезилмасди.
Айтганимдек, немислар уйни тинтув қилиб кетишди, аммо, кроватни суриб, чойшаб остидаги қопқоқни кўтариш хеч бирини хаёлига келмади.
–Қойил, аёллар хам тадбиркор бўлишган эканда.
–Ха ука, уруш хар нарсга ўргатаркан одамни. Хозир қизларимга гапириб берсам ишонгиси келмайди.
Шу пайт ташқаридаги машинанинг сигнали эшитилди. Генералнинг сабри тугади шекилли. Мен Комил ака билан хайрлашиб кўчага чиқдим. Бояги қабристонга бориб, дадамни рухига билганимча тиловат қилдим. Рости, буни учалик қойиллатолмадим, чунки у пайтларда сураларни яхши билмасдим.
Кейин Генерал билан Москвага қайттик.
–Сен учун махсус келтирилган совға бор,–деб қолди квартирасига кирганимизда.
–Нима экан?
–Кўз.
–Кўз?!
–Ха ўғлим, кўз. Германский...
У сервантдан яшил қути олди. Менга узатаркан, ёпиқ кўзимга бир қараб олди:
–Айтишларича лилипут бўлмасанг, сенга тушади. Ўрнатчи, шошма, илиқ сувга бир чайқаб ол.
Мен суний гавхарни кўз косам солдим. Кейин кўзгуга қарадим. Мана, Валижон, қарангда. Иккла кўзим билан сизга қараса сунийлиги билинмайди. А, тўғрими?
–Ха тўгри ака, тепага ёки пастга қарасангиз сал билиниб қоляпти. Мен хайронманда Турсунали ака, ўша пайтлардаям суний кўз бўлганми?
–Бўлган экан–да Валижон. Генерал атай мен учун чет элдан топтириб келганини қаранг.
Бўрондаги япроқ –63
–Ха тўгри ака, тепага ёки пастга қарасангиз сал билиниб қоляпти. Мен хайронман–да Турсунали ака, ўша пайтлардаям суний кўз бўлганми?
–Бўлган экан–да Валижон. Генерал атай мен учун чет элдан топтириб келганини қаранг.
Ўзи, у томонларда зангори шишадан қилишаркан, аммо генерал амаким жигарранг гавхарлисини топтирибди, осиёликларда кам бўладику зангори кўзлар. Аммо, барибир иккала кўзимга разм солсангиз фарқини сезасиз. Ўзимники тўқ жигарранг, буниси очроқ.
–Турсун ота,–хамшира қиз эшикни очиб кириб келди.–Сизга мехмонлар бор!
–Ие, мехмон атойи Худо–ку, бошлаб келавермайсанми қизим.
–Келишяпти, жиянларингиз экан...
Хонага олтмишдан ошган Басавлат одам кириб келди, ортида набираси ва аёли хам бор экан. Кирган одам Тўғри Турсунали отага қараб юрди:
–Ассалому алайкум! Ака, саломатмисиз!
–Келинг ... келинг Абдурахим, омонмисиз?
–Асалому алайкум!–Аёли хам келиб елкасидан олиб кўришди.–Ака, тузук бўпқолдингизми? Рангларингиз анча тиниқиб қолибдику, Худога шукр!
–Валекум ассалом Одинахон, тинчмисан сингилжон! Соғлигинг яхшими? Неваралар қийнаб қўймаяппи?
–Ха, омон бўлишсин! Нега қийнайди, шуларни деб яшаб юриппизу!
–Аччаломалетум!–уч ёшга бориб қолган болакай хеч нарчадан тап тортмай кроватга яқинлашди. Кейин отахоннинг оёқ томонига чиқиб ўтириб олди.
–Валекум ассалом! Опошмисиз отам? Сиззи отингиз нима эди?
–Тушунали!–деди бола қўлидаги пакетни очаркан.
Турсунали унинг гапига тушунмай Одинага ўгирилди.
–Турсунали, деяпти!–Сизга айтувдимку, неваралардан биттасига сиззи исмингизни қўйдик деб.
–Э, ха–а, адашим шу боламиди?–Турсунали ота боланинг малла сочларини силаб қўйди. Кичкина Турсунали “ха мен ўша” дегандек бошини силкитиб қўйди. Кейин қўлидаги пакетдан олган катта нокни чолга узатти.
–Бу шишга ота!
–Ие, отам менга нок олиб келибдию! Яшасин! Аммо, буни мен ўзим ея олмайман, иккимиз бўлиб еймиз–да а, майлими?
–Майли,–бола рози бўлиб бош ликкиллатди. Хонадагилар боланинг бу ширин характаларидан кулиб юборишди.
Абдурахим бошқа беморлар билан хам саломлашиб, хол–ахвол сўрашгач, Трсунали ота ёнидаги курсига келиб ўтирди.
–Қани, Одина, ўтир сенам!–Турсунали ота қўлини дуога очди.–Илоё мени йўқлаб келибсизлар, Олло сизларни йўқласин! Ғам–ташвиш кўрманглар, хонадонда доимо тўйлар бўлсин, Омин!
–Омин!–бошқалар хам юзларига фотиха тортишди.
–Қалайсизлар, тинч ўтирипсизларми? Болалар, неваралар соғ –омонми?
–Рахмат ака, хаммалари яхши,–Абдурахим қўлини кўксига қўйиб жавоб қилди.–Ўзингиз саломатмисиз? Қачон жавоб беришаркан сизга?
–Эртага яхши бўптурсам, жавоб беришаркан Абдурахим!
–Ха, яхши ака. Шу, тўй бошлаб қўйгандик. Катта қизингиз борку. Мазура... шу қизингиз кенжасини қўлини халоллаяпти. Шунга, уч кундан кейин тўй эди. Агар, сизга жавоб беришмаса тўйни бир–икки кунга кечиктирсакми деб ўйлаб турибмиз. Манзураям, тоғам касалхонада ётса қанаққиб тўй қиламиз, деб кўнмаяпти.
–Э–э, қизимга айтинг, тўйни тўхтатмасин! Ўтган куни келганда ўзимга индамади–да. Бўлмаса тушинтириб қўярдим. Хеч хавотирга тушмай тўйни бошлуринглар, Худо хохласа думбаси сандалдек қўчқорни етаклаб бораман.
–Ие ака, қўйинг шу гаппни!–Одина қўл силтади.–Шунча яхшилик қилдингиз, рахмат. Худога шукр тўйга хамма нарса етарли. Куёвимиз хам топиши яхши, биласизку Бозорда ўтиради. Савдоси яхши, пулдан камчилик йўқ.
–Сен жим тур!–Турсунали Ота Одинага ёлғондан дўқ урди.–Тўйга тўёна билан борилади–да. Буни устига биттагина тоғаси бўлсам... А, тўғрими Абдурахим!
–Тўғрию ака... Шу сафар сизни уринтирмай тўй қилсакми дегандик–да... Хар тўйда тўёна олиб борасиз, рахмат.
–Тўй шуниси билан қизиқда куёв бола! Бор экан олиб бораман. Шунисига шукр!
Бу адашимни тўйини қачон қиламиз?–Турсунали қўлини чўзиб болакайнинг булбулчасини тортиб қўйди.
–Эртага!–бола шундай дедию, хеч кимга парво қилмай қўлидаги нокни еяверди.
–Э, яшасин! Адашимни тўйида Худо хохласа Буқа сўямиз. Тўғрими Турсунали?
–Ха,–бола қўлидаги нокни айлантириб, тишланмаган томонини тўғрилаб олди.
–Ака, энди бизга рухсат берасиз, қайтамиз. Сизларниям уринтириб қўймайлик!–Абдурахим кетишга чоғланди.
–Йўқ, бемалол ўтироринглар!–Вали ота сухбатга қўшилди.–бизга халал бермайсизлар!
–Йўғе, дам олинглар энди!–Одина хам хўжайинини қўллади.
–Ўтирсанглар бўларди... Адашим билан хали тузук–қуруқ гаплашмадик хам. Ё, тойчоқ мен билан қолурсинми а? Мен билан қоласанми отам!
–Хмм...–бола пакетдан яна битта нокни чиқарди.–қолуяман.
–Вой, бунингизга қолса қолуради ака!–Одина унинг қўлидан нокни олиб пакетга қайтариб солди.–Болам, отангга олиб келиб, ўзинг еб қўясанми?
–Э–э, тегма Одина, бер, еяверсин. Барибир биззи тиш ўтмийди бунга. Уни егани биззи еганимиз а отам!
Турсунали тасдиқлаб бош силкиган боланинг елкасини силаб қўйди.
–Қани Турсунали, кеттик улим!–Абдурахим неварасини қўлидан тортти.–Отанг чарчаб қолади.
Мехмонлар қўйиққина хайрлашиб чиқиб кеттишди. Турсунали олдида қолган пакетдан мева олиб аввал Вали отага, кейин Носиржонга отди.
–Олинглар, мевадан енглар!
–Рахмат ака!–Вали ота нокни сочиғига арта бошлади.–бу “ўша” тутинган синглингиз а? Ўтган сафар келганда мен ташқарида эдим, яқиндан кўрмагандим.
–Ха, Валижон ўша синглим. У билан қандай ака–сингил бўлганимизни айтиб берувдимми?
–Бир гап очдингизу, кейин мавзу алмашиб кетувди.
–Ха–а, унда энди айтиб бераман–да. Хабарингиз бор, совхоз директори эдим. Бу раис деганида ўзи. Ўша йиллари, қишлоққа электр тортмоқчи бўлдим. Юқори ташкилотдагилар билан роса тортишиб–талашдим. Биззи қишлоқ электр тармоғидан узоқроқ эмиш, столба етказиб бўлмас эмиш. Мен йўлини қилиб қишлоққа столба учун ёғочлар топиб келтирдим, кўчаларга ўрнаттирдим. Хатто, симларни хам тортиб қўйганмиз. Аммо, райподан мадад бўлмади хеч. Охири, мени аризаларимдан безор бўлиб катта генератор берадиган бўлишди. Электр токи ишлаб чиқарадиган катта мотор.
–Бу нечанчи йиллар эди?–Вали ота қўлидаги нок пўчоғини яинидаги пиёласига ташлаб қўйди.
–Олтмиш бешинчи йиллармидикан, аниғи эсимда йўқ. Хуллас, 65 ё 66 йиллар эди шекилли. Қўқондан мастерлар келишган, столба ўрнатиш сим тортишни ўргатишган. Генераторни хам ўзлари трактор гаражи бурчагига ўрнатиб, ишлатиб беришган. У ерда хозир оқ ер махалламизни боғчаси жойлашган. Кейин у ерга Хўжамат акани масъул қилиб қўйдик.
Бироз тариллаб қулоқни қоматга келтиришини айтмаса зўр нарса экан. Шахардан киночиларни чақирардим, оқшомда келиб кино қўйиб беришарди.
Оббо, чалғиб кеттим шекилли. Хуллас, қишлоқни электрлаштириш ташвишлари билан югуриб юрган кунларим эди. Қўшни қишлоқ гаражига борувдик. У ердан уйга қатмоқчи эдик, катта йўлга қараб бораётгандик. Ўшанда, катта кўча четида бир аёл киши бола қучоқлаб кетаётганини кўриб қолдим. Бизга қўл кўтардими, ёки менга шундай туюлдими, хар тугул шопирга “тўхта” дедим. Бироз ортга қайтишга тўғри келди, сал ўтиб кетган эканмиз.
–Ха, синглим, тинчликми кеч тушганда йўлга тушибсиз.
–Ака, болам тоби қочди! Балнисага олиб кетяпман?–у икки бармоғини бола оғзига тиқиб олганди.
–Уйда эркак йўқми, нега бир ўзингиз кетяпсиз? Бу ёғи, балнисагачаям анча юриш керакку.
–Куёвингиз ишда эди. Бировдан ёрдам сўрагунча ўзим етиб бораман дебман.
Қарасам, қучоғидаги бола ўликдек сулайиб ётипти. Шошиб қолдим:
–Бўпти, чиқ синглим машинага, тезда олиб борайлик унда.
Шопирим хам вазиятни тушуниб, мингга қўйди. Йўлда кетаётиб аёлни саволга туттим,
–Нима бўлди болага?
–Бироз шунақа... касали бор. Қаттиқ йиғласа тили орқасига тортиб кетади. Дохтирлар ўтиб кетади, асабийлашмасин дейишарди. Иш билан бўлиб ундан хабар ололмапман, роса йиғлабди. Кирсам, тили тортишиб, кўзи ола–кула бўлиб ётипти.
Мен унинг икки бармоғини бола оғзига солиб олганини шунда тушундим. Мен у етиб боргунимизча ўлиб қолса керак дегандим. Касалхонага олиб борганимизда бола тирик эканини кўрдим. Дўхтирлар қарашди, укол беришди, дори ичиришди.
–Яхши вақтида олиб келибсизлар. Сал кеч қолганингизда қийин бўларди.–дейишди. Тавба, ярим соат ўтмасдан бола жонланиб кетсая! Хечам касал бўлганга ўхшамайди. Уларни яна қайтариб уйларига олиб бориб қўйдик.
–Рахмат сизга тоғаси, Манзурамни сақлаб қолдингиз!–деди у йиғлаб–йиғлаб.
–Қўй йиғлама синглим. Мана, Худо қизингга хаёт хам берди, мендек тоға хам учратди.–дедим уни юпатиб. Билсангиз “тоғаси” деганда юрагим бир типирчилайди, бир типирчилайди.
–Илоё Хаёт бергани рост бўлсин! Сизга катта рахмат ака.
–Мени исмим Турсунали,–дедим унга. –Энди мени синглимсан. Ўзинг айттингку Манзурани тоғаси деб а?
–Ха ака.
–Мен яна келаман, куёвинг қачон келади?
–Эртага келади.
–Бўпти, унда эртага бир келиб хабар оламан.
Шундай деб хайрлашиб чиқиб кеттим. Ишонасизми, у ховлидан чиқдиму оёқ қурғур хеч кетишимга қўймайди. Юрагимни бир парчаси шу ерда қолаётгандек. Кичкина Манзура, онаси Одина кўз олдимдан кетмайди сира. Бир амллаб машинага ўтирдиму, шопирим уйга олиб кетти. Хайронман, ўша куни бояги қизча тушимга кирибди. Тоға, менга қўғирчоқ олиб келинг, деб кафтимни қисармиш.
Бир амаллаб тонг оттирдим. Кейин туман марказига тушиб, шопирим билан бозорлик қилдик. Манзурага атаб чиройли қўғирчоқ сотиб олдим. Кейин кечаги ховлига бордик. Ховлиям эски, сувоқлари кўчган, томи босиб қолай деб турган эски уй экан. Кеча тунда яхши кўринмаганди.
Чақирсам тўнини елкасига ташлаб бир йигит чиқиб келди.
–Келинг мехмон!–деди у сал нарида тўхтаб. Афтидан, машинамни, мени кийимларимни, бошимдаги шляпамни кўриб раис эканимни пайқадию, келиб сўрашишга хайиқди.
–Яхшимисиз ука. Мен Манзурани тоғасиман, ўзи яхши бўлиб қолдими?
–Тоғаси?–унинг қошлари чимирилди.–Қанақасига? Одинани ака–укалари йўқку?
–Нега йўқ бўларкан. Мана менда акаси?
–Одина!–бояги йигит ховли томонга қараб хотинини чақирди. Зум ўтмай Одина чиқиб келди. Бизни кўриб чехраси бир онга очилдию, аммо яна ташвиш эгаллади. Шундан билдимки, у кеча тунда бўлган воқеани эрига айтмапти.
–Дадаси, кеча қизимизни дарди тутиб қолувди. Турсунали ака шопирлари билан биззи балнисага олиб боришди.
–Ие, нега менга айтмадинг?
–Ўзи энди келдингизку дадаси. Нонушта қилиб олсангиз айтмоқчи эдим.
–Ўзи яхшими, менга яхши ухлаётгандек кўринди.
–Ха, яхши хозир.
–Мен жиянимга мана буларни олиб келувдим!–шопирим кўтариб турган сумка ва пакетни олиб уларга яқинлашдим.
Одинани эри қўлимдагиларни олгиси келмай, менга шубха билан қараб турарди. Тушуниб турибман, хеч ким хотинини бегона эркак билан танишиб қолишини қабул қилолмайди. Мен шунда вазиятни юмшатмоқчи бўлдим.
–Ука, отингиз нима эди?
–Абдурахим.
–Меники Турсунали! Мирзаободда совхоз директориман. Кеча сизларни гаражингизга келувдим. Қайтаётиб хотинингиз ва қизингиз йўл четида кетаётганини кўриб тўхтадик. Балнисага олиб бориш керак эди. Сиз нотўғри тушунманг ука, бу одамийлик юзасидан қилинган иш.
Энди, сизни олдингизда ... сизни рухсатингиз билан аёлингизни тутинган синглим десам... қизингизни ўз жияним десам...майлими, розимисиз? Мени ака–укам, опа–синглим йўқ. Хўп десангиз сиз укам, Одинахон синглим бўлсин.
Абдурахим ханг–манг бўлиб қолди. Мен хам Одина хам ундан жавоб кутиб оғзига қараб қолдик. Бироқ, у жавоб қилай демас, ғаши келгандек қошлари чимирилиб тураверди.
–Майли ука, сизга ёқмади шекилли. Буни жиянимга бериб қўярсизлар!–деб қўлимдагиларни девор ўрнига тикка қилиб қўйилган ғўзапоя боғлари остига қўйиб ортимга қайттим.
Қишлоқа қайтяппану, дилимда ғалаён. Нега бордим? Эр–хотин ўртасига нифоқ солиб қўймадимми? Ширинингина хаёт кечираётган ёш оилани пароканда қилмадимми?
Орадан уч кун ўтти. Аммо бу уч кун ўтиз йилга татиб кетти менга.
Учинчи куни гаражимизга қурувчилар келишди. Прораби ишчиларини ишга солиб қўйиб, менга юзланди.
–Раис бува, идорага ўтиб келишим керак эди.
–Яхши, биз хам ўша ёққа бормоқчи эдик. Хўжайинингиз билан маслахатлашадиган иш бор эди,–деб ўша йигит билан ПМК га жўнадик. Хўжайин бир ёққа чиқиб кетган экан. Кутиб ўтирсам, Абдурахим келиб қолди ёнимга. Шу ерда рўпарадаги трактор ва машиналар паркида қоровул бўлиб ишларкан. Жигарида муаммоси борлиги учун оғир ишларга ярамас, шунчун қоровуллик қиларкан ташкилотга. Мени кўриб қолиб олдимга келибди. Ўша ерда гаплашиб олдик. Мени уйига таклиф қилди. Ўша куни тушунмовчилик бўлибди, хотини билан урушиб қолишибди. Кейин ярашиб олишибдию, мени таклиф қилмоқчи бўлишибди.
Айтилган куни совға–салом билан етиб бордим. Кичкинагина кулбасида бирга овқатланиб, янаям яхшироқ танишиб олдик.
Ўшанда Худони кароматига тан бердик. Одина хам оилада битта қиз экан, у туғулгандан кейин ота–онаси бошқа фарзанд кўролмабди. Мен хам ёлғиз эдимку. Шунга бизни ака–сингил қилиш учун учраштириб қўйганини қаранглар!
Ўша–ўша Абдурахим укам, Одина синглим. Тез–тез уларнинг уйига бориб хол–ахвол сўраб тураман.
–Тўғри айтасиз Турсунали ака. Худони кароматини қарангки ўша Манзура сизга роса ўхшайди.
–Қиз тоғасига ўхшайдида,–кулиб қўйди Турсунали.–Мана, ўша қизча хозир катта бўлиб кетган. Олтита боласи бор. Куёви тушмагур Абдусалимни айтмайсизми, қаерда кўрса “тоға–тоға” деб хурматимни жойига қўяди.
04.11.2021 #Дониёр Аҳмаджонов