Вондерла олмышто – ковыштаЯл воктене пасун вондер дене кушкын шогалмыжым ужатат, ялын пытен толмыжым шижат. Но кунам тушко самырык вий пӧртылеш да, вондерым куклен, пасум уэш ылыжта, пакчасаскам кушташ тӱҥалеш, тунам тудын ончыкылыкшылан ӱшан лектеш.Но шагалжын тидлан чолгалыкше сита. Волжский район Учимсолан эргыже Андрей Пушкинат, Марий пединститутын технологий-экономике факультетшым тунем пытарымеке, вигак мӧҥгыжӧ пӧртылын огыл, кум ий Йошкар-Оласе чоҥышо фирмыште ыштен. Но 2008 ийысе кризислан да дефолтлан кӧра олаштат чыла вере паша иземын, да эрге мӧҥгыжӧ толын. Ситартышыжлан нелын илыше «Ӱжара» колхозышто техник-строительлан ыштыше ачажат, Владимир Васильевич, паша укелан кӧрак пашаеҥым шагалемдымашке логалын. Тунам Андрей Курыкмарий район Макарсир ял гыч пырля тунемше йолташыжым, мӧҥгыштыжӧ ачаж-аважлан ковыштам очен кушташ полшымыж нерген каласкалымыжым шарналтен. Ача ден эрге Пушкинмытат тыгай пашам тӱҥал ончаш кутырен келшеныт.– Пошкудо деч 40 сотык мландым арендыш нална. Тудым еҥын трактор дене куралме, ковыштам кид дене шындыме… Тыршымына арам ыш лий, саска сайын шочо. Техникым налашат ситыш. Тылеч вара пасу кумдыкым ий гыч ийыш шарен толна – вондер дене кушкын шогалше верым эрыктен, 20 гектар марте шуктышна. Чыла тиде пашам еш вий дене ыштыме. Пареҥге ден моло саскам кушташ ешартыш 23 гектарым ямдылен шуктымеке гына кок-кум ий ончыч еҥ-влакым тарлаш тӱҥална, – каласыш Андрей Владимирович.Тынар кумдыкышто ончен куштымо пакчасаскам иканаште ужален колташ ок лий, аралыме складат, техникым шогалтыме верат, молат кӱлыт. Тыгай шонымаш денак озанлык оралтылан верым эше 2015 ийыште ямдылаш пижме да тидланат вондерым куклымо. Печен налме ты кумдыкышто кызыт кум склад, ныл теплице (иктыже шукерте огыл тӱтан мардеж дене шаланен ыле), кугу подвал улыт.– Ковыштам телылан складлашке оптена. Пареҥгым шыжымак ужален пытараш толашена, вет тудым утларакше вашке шушым куштена. Урлыкашыжым ончыч мӧҥгысӧ нӧрепыш пыштыме. Но тудо изи да йӧнан огыл, сандене тыште кугу подвалым ыштыме. Йошкарушменымат шыжымак колтена. Тылеч посна ме теплицылаште кияр ден помидорым куштена. Кияржым тений пасуштат шындыме, эше кабачоклан изи огыл кумдыкым ойырымо. Манмыла, тӱрлӧ саскам кушташ тыршена, ассортиментым кумдаҥдымылан кугу тӱткышым ойырена. Тидыже теве могай шонымаш дене ышталтеш. Ме продукцийнам тӱрлӧ кундемыш – Москваш, Ульяновскыш, но утларакше Казаньыш – колтена. А тора кундем гыч кугу машина толеш, тудлан шагалже 8 тонн наре груз кӱлеш. Да чыла икгай пакчасаска огыл. Сандене йодмыштым шукташ да техникым пеле коштыкташ огыл манын, тӱрлӧ продукцийым темлена: мутлан, ковыштам – 2 тонн, йошкарушменым – 3 тонн, пареҥгым – 2 тонн, киярым – 500 килограмм, кабачокым – 100 килограмм наре. Тыге икте-весылан келыштаралтде ок лий, – рашемдыш ачаже Владимир Васильевич.Ача ден эргын ваш кутырен ыштымышт вигак шижалте. Теве оптовик-влак нунын дечын ты сату радамыш эше кешырым пурташ йодыт. Шынденат онченыт, но лектыш изи лийын. Эсогыл мӧҥгыштыштат ты саска ок куандаре. Тудым ончен кушташат эше тунемман, маныт. А вет шке ялыштышт южыштын кешыр сайын шочеш. Молан нуным ты бизнесыш ушаш огыл? Тыгай шонымаш денак индивидуальный предприниматель Андрей Пушкин эше «Овощная лагуна» кооперативым почын. Да шке кӱлешыжлан веле огыл, ял калыкым пашалан кумылаҥдышашлан.– Молан кызыт ялыште шукынжо пел пакчаштышт гына саскам куштат, а вес пелыже яра кия? Тудым куш чыкаш огыт пале. А вет ынде мыланна оптовик-влакын темлыме акышт дене сдатлен кертыт, а ме нунылан ешартыш сату семын колтена. Тидыже мыланна ассортиментлан гына кӱлеш, но олмешыже ял калыклан оксам ышташыже, тыге сурт пеленысе але изирак фермер озанлыкым виктарен колташыже йӧным пуэна. Нунын кокла гыч икмынярышт мемнан дене пашам ыштат, мыланна полшат гын, молан ме нунылан полшышаш огынал? Сай сорт кешыр нӧшмымат, ковышта ден кияр озымымат, сай урлык пареҥгымат ужалена. Тек, ончен куштен, утыжым мыланна сдатлат, ешартыш оксам ыштат, – каласышт эрге ден ача Пушкинмыт.Кызыт, кеҥежым, нунын дене тӱҥ шотышто верысе-влакак пашам ыштат, да эше Сотнур кундем гыч шупшыктымо-влак тыште идалык мучко тыршат. Сезон жапыште тыгак Памашэҥер ден Карай велым пашаеҥым шупшыктат. Молышт, нылытын-визытын, шке машинашт дене погынен толыт, тыгодым бензинлан тӱлалтеш. А шыжым, саскам поген налме жапыште, пашаеҥ 40 наре погына. Тунам Приволжский, Моркыял, Шарача велымат рейсовый автобус дене толыт. Мийыме кечынат 20 нарын улыт ыле. Икмынярышт теплицылаште тыршеныт, молышт лишнак пасушто эр шушо пареҥгым луктыныт, копалке почеш погеныт.Кооператив ончен куштымо саскам перерабатыватлыме сомылымат шукта. Тыште тӱйымӧ ковыштам, киярым шинчалтат. Вочкеш шуктат да ужалымашке изи пластик атеш оптен колтат. Ковыштажым поген налме деч вара шыже-телым вич тылзе почела кечыште 500 килограмм дене, чылаже 20 тонн наре, шинчалтат. Чумыржо идалыкыште 500-600 тонным ончен куштат. А киярым кеҥежым шопыктараш нӧрепыш шындат, шумекше, ужалаш колтат.Тыште сортлан келшен толдымо саскамат арам огыт ыште. Тудым ялысе вес предпринимательлан намиен пуат. Тудо тыгай саскам мушкеш, эрыкта да, вакуум йӧн дене изин-изин фасоватлен, столовыйлашке шупшыкта. Пареҥге пасуш мийымына годым тыгыдыракшам лачак тудлан поген ямдыленыт ыле. Кызыт кече еда 1,5 тонн наре тыгай саскам ту цехыш ужатат. Сортлан келшен толдымо кабачок ден ковыштамат, йошкарушменымат тушкак, пытартышыжым вич кечылан 100 килограмм дене, колтат. Тыгак калыкын сдатлыме кешыр ден шоганат шагал огыл тышеч кая. Тидат ончен куштымо саскам пайдалын кучылташ йӧным ышта.Тыге эрге ден ачан тӱҥалме изи бизнес палынак кугемын. Вет тудо уло ешым тушко ушен: авамат, пелашымат, шочшо-влакымат. Ава, Лидия Евдокимовна, жапше годым ялысе школ столовыйым вуйлатен. Кызыт шке озанлык базыштышт верланыше столовыйышто пашаеҥ-влаклан кочкышым ямдыла – нуным кечывалым яра пукшат. Пелаш, Наталья Геннадьевна, теплицылаште тӱҥ пашам шукта. Эрге, Максим, 9-ше классыш каен, тургым годым тракторышто, а ӱдыр, Полина, 6-шо классыш куснен, теплицыште аважлан полышкалат. Коктынат Петъял кыдалаш школышто тунемыт. Жапше годым тушто Волжскысо профтехучилищын филиалже лийын, трактористлан туныктеныт. «Тиде пашам уэш ылыжтен колташ да агроклассым почаш гын, сай ыле. Тунемше-влаклан практикылан пасумат, техникымат ойырен кертына», – манеш еш да бизнес оза Андрей Владимирович. А эргыжым шке семынже техникылан да мланде пашалан шӱмаҥденак шога. Яллан тидын кӱлешлыкышым умыла. Адакше тудо шумо кӱкшыт дене гына ынеж серлаге. Озанлыкын да кооперативын пашаштым умбакыже вияҥден толаш шона.Юрий ИСАКОВСнимкылаште: еш да бизнес оза А.Пушкин; пелаш Н.Пушкина – кияр теплицыште; ава ден ача Пушкинмыт кочкаш ямдылат; тракторист С.Волков; помидор теплицыште; пашаеҥ-влак – пареҥге пасушто.Авторын фотожо
"Марий Эл" газет - поро йолташет
Ялын ончыкылыкшо
Вондерла олмышто – ковышта
Ял воктене пасун вондер дене кушкын шогалмыжым ужатат, ялын пытен толмыжым шижат. Но кунам тушко самырык вий пӧртылеш да, вондерым куклен, пасум уэш ылыжта, пакчасаскам кушташ тӱҥалеш, тунам тудын ончыкылыкшылан ӱшан лектеш.
Но шагалжын тидлан чолгалыкше сита. Волжский район Учимсолан эргыже Андрей Пушкинат, Марий пединститутын технологий-экономике факультетшым тунем пытарымеке, вигак мӧҥгыжӧ пӧртылын огыл, кум ий Йошкар-Оласе чоҥышо фирмыште ыштен. Но 2008 ийысе кризислан да дефолтлан кӧра олаштат чыла вере паша иземын, да эрге мӧҥгыжӧ толын. Ситартышыжлан нелын илыше «Ӱжара» колхозышто техник-строительлан ыштыше ачажат, Владимир Васильевич, паша укелан кӧрак пашаеҥым шагалемдымашке логалын. Тунам Андрей Курыкмарий район Макарсир ял гыч пырля тунемше йолташыжым, мӧҥгыштыжӧ ачаж-аважлан ковыштам очен кушташ полшымыж нерген каласкалымыжым шарналтен. Ача ден эрге Пушкинмытат тыгай пашам тӱҥал ончаш кутырен келшеныт.
– Пошкудо деч 40 сотык мландым арендыш нална. Тудым еҥын трактор дене куралме, ковыштам кид дене шындыме… Тыршымына арам ыш лий, саска сайын шочо. Техникым налашат ситыш. Тылеч вара пасу кумдыкым ий гыч ийыш шарен толна – вондер дене кушкын шогалше верым эрыктен, 20 гектар марте шуктышна. Чыла тиде пашам еш вий дене ыштыме. Пареҥге ден моло саскам кушташ ешартыш 23 гектарым ямдылен шуктымеке гына кок-кум ий ончыч еҥ-влакым тарлаш тӱҥална, – каласыш Андрей Владимирович.
Тынар кумдыкышто ончен куштымо пакчасаскам иканаште ужален колташ ок лий, аралыме складат, техникым шогалтыме верат, молат кӱлыт. Тыгай шонымаш денак озанлык оралтылан верым эше 2015 ийыште ямдылаш пижме да тидланат вондерым куклымо. Печен налме ты кумдыкышто кызыт кум склад, ныл теплице (иктыже шукерте огыл тӱтан мардеж дене шаланен ыле), кугу подвал улыт.
– Ковыштам телылан складлашке оптена. Пареҥгым шыжымак ужален пытараш толашена, вет тудым утларакше вашке шушым куштена. Урлыкашыжым ончыч мӧҥгысӧ нӧрепыш пыштыме. Но тудо изи да йӧнан огыл, сандене тыште кугу подвалым ыштыме. Йошкарушменымат шыжымак колтена. Тылеч посна ме теплицылаште кияр ден помидорым куштена. Кияржым тений пасуштат шындыме, эше кабачоклан изи огыл кумдыкым ойырымо. Манмыла, тӱрлӧ саскам кушташ тыршена, ассортиментым кумдаҥдымылан кугу тӱткышым ойырена. Тидыже теве могай шонымаш дене ышталтеш. Ме продукцийнам тӱрлӧ кундемыш – Москваш, Ульяновскыш, но утларакше Казаньыш – колтена. А тора кундем гыч кугу машина толеш, тудлан шагалже 8 тонн наре груз кӱлеш. Да чыла икгай пакчасаска огыл. Сандене йодмыштым шукташ да техникым пеле коштыкташ огыл манын, тӱрлӧ продукцийым темлена: мутлан, ковыштам – 2 тонн, йошкарушменым – 3 тонн, пареҥгым – 2 тонн, киярым – 500 килограмм, кабачокым – 100 килограмм наре. Тыге икте-весылан келыштаралтде ок лий, – рашемдыш ачаже Владимир Васильевич.
Ача ден эргын ваш кутырен ыштымышт вигак шижалте. Теве оптовик-влак нунын дечын ты сату радамыш эше кешырым пурташ йодыт. Шынденат онченыт, но лектыш изи лийын. Эсогыл мӧҥгыштыштат ты саска ок куандаре. Тудым ончен кушташат эше тунемман, маныт. А вет шке ялыштышт южыштын кешыр сайын шочеш. Молан нуным ты бизнесыш ушаш огыл? Тыгай шонымаш денак индивидуальный предприниматель Андрей Пушкин эше «Овощная лагуна» кооперативым почын. Да шке кӱлешыжлан веле огыл, ял калыкым пашалан кумылаҥдышашлан.
– Молан кызыт ялыште шукынжо пел пакчаштышт гына саскам куштат, а вес пелыже яра кия? Тудым куш чыкаш огыт пале. А вет ынде мыланна оптовик-влакын темлыме акышт дене сдатлен кертыт, а ме нунылан ешартыш сату семын колтена. Тидыже мыланна ассортиментлан гына кӱлеш, но олмешыже ял калыклан оксам ышташыже, тыге сурт пеленысе але изирак фермер озанлыкым виктарен колташыже йӧным пуэна. Нунын кокла гыч икмынярышт мемнан дене пашам ыштат, мыланна полшат гын, молан ме нунылан полшышаш огынал? Сай сорт кешыр нӧшмымат, ковышта ден кияр озымымат, сай урлык пареҥгымат ужалена. Тек, ончен куштен, утыжым мыланна сдатлат, ешартыш оксам ыштат, – каласышт эрге ден ача Пушкинмыт.
Кызыт, кеҥежым, нунын дене тӱҥ шотышто верысе-влакак пашам ыштат, да эше Сотнур кундем гыч шупшыктымо-влак тыште идалык мучко тыршат. Сезон жапыште тыгак Памашэҥер ден Карай велым пашаеҥым шупшыктат. Молышт, нылытын-визытын, шке машинашт дене погынен толыт, тыгодым бензинлан тӱлалтеш. А шыжым, саскам поген налме жапыште, пашаеҥ 40 наре погына. Тунам Приволжский, Моркыял, Шарача велымат рейсовый автобус дене толыт. Мийыме кечынат 20 нарын улыт ыле. Икмынярышт теплицылаште тыршеныт, молышт лишнак пасушто эр шушо пареҥгым луктыныт, копалке почеш погеныт.
Кооператив ончен куштымо саскам перерабатыватлыме сомылымат шукта. Тыште тӱйымӧ ковыштам, киярым шинчалтат. Вочкеш шуктат да ужалымашке изи пластик атеш оптен колтат. Ковыштажым поген налме деч вара шыже-телым вич тылзе почела кечыште 500 килограмм дене, чылаже 20 тонн наре, шинчалтат. Чумыржо идалыкыште 500-600 тонным ончен куштат. А киярым кеҥежым шопыктараш нӧрепыш шындат, шумекше, ужалаш колтат.
Тыште сортлан келшен толдымо саскамат арам огыт ыште. Тудым ялысе вес предпринимательлан намиен пуат. Тудо тыгай саскам мушкеш, эрыкта да, вакуум йӧн дене изин-изин фасоватлен, столовыйлашке шупшыкта. Пареҥге пасуш мийымына годым тыгыдыракшам лачак тудлан поген ямдыленыт ыле. Кызыт кече еда 1,5 тонн наре тыгай саскам ту цехыш ужатат. Сортлан келшен толдымо кабачок ден ковыштамат, йошкарушменымат тушкак, пытартышыжым вич кечылан 100 килограмм дене, колтат. Тыгак калыкын сдатлыме кешыр ден шоганат шагал огыл тышеч кая. Тидат ончен куштымо саскам пайдалын кучылташ йӧным ышта.
Тыге эрге ден ачан тӱҥалме изи бизнес палынак кугемын. Вет тудо уло ешым тушко ушен: авамат, пелашымат, шочшо-влакымат. Ава, Лидия Евдокимовна, жапше годым ялысе школ столовыйым вуйлатен. Кызыт шке озанлык базыштышт верланыше столовыйышто пашаеҥ-влаклан кочкышым ямдыла – нуным кечывалым яра пукшат. Пелаш, Наталья Геннадьевна, теплицылаште тӱҥ пашам шукта. Эрге, Максим, 9-ше классыш каен, тургым годым тракторышто, а ӱдыр, Полина, 6-шо классыш куснен, теплицыште аважлан полышкалат. Коктынат Петъял кыдалаш школышто тунемыт. Жапше годым тушто Волжскысо профтехучилищын филиалже лийын, трактористлан туныктеныт. «Тиде пашам уэш ылыжтен колташ да агроклассым почаш гын, сай ыле. Тунемше-влаклан практикылан пасумат, техникымат ойырен кертына», – манеш еш да бизнес оза Андрей Владимирович. А эргыжым шке семынже техникылан да мланде пашалан шӱмаҥденак шога. Яллан тидын кӱлешлыкышым умыла. Адакше тудо шумо кӱкшыт дене гына ынеж серлаге. Озанлыкын да кооперативын пашаштым умбакыже вияҥден толаш шона.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: еш да бизнес оза А.Пушкин; пелаш Н.Пушкина – кияр теплицыште; ава ден ача Пушкинмыт кочкаш ямдылат; тракторист С.Волков; помидор теплицыште; пашаеҥ-влак – пареҥге пасушто.
Авторын фотожо