Ўша вақтлар Халқаро лойиҳа доирасида Туркиянинг Шом чегарасига яқин бир шаҳарчада қочоқлар лагерида кўнгилли ўлароқ ишлаётган эдик.

Уруш домидан қочганларни ўз кўзим билан илк марта кўришим: Етим болалар, боласини йўқотган ота-оналар, ҳамма нарсасидан айрилган кексалар, майиб-мажрух, далли-девона, ёввойи одамлар...
Шифокор зоти аслида анча тошюрак бўлиб, унча-мунчага кўз ёш тўкмайди. Олийгохдан дийдамиз қотиб кетган. Аммо бу ерда ҳар қандай тош дийда ҳам бардош бера олмасди...
Кечгача тиним йўқ, баъзан кечаси ҳам ёрдамимиз керак бўлади. Мутахасис етарли, бироқ қочоқлар ҳам одам танлашади. Асаби мустахкам, сабрли, ширинсўз, шифокорларгина улар билан тиллаша оларди...
Кечалари қўлимга ручка, қайддафтар олиб бугун кўрган касалларимнинг тақдирини ҳикоя қиламан. Мақсадим шунчаки бу кунларим хақида хотира ёзиш эмас, бир-биридан аянчли қисматлар мисолида ўзим кўрмаган уруш билан танишиш, унинг сийратини кўриш, бошқаларга кўрсатиш эди.
Бир куни қизим тенги қизалоққа кўзим тушди. Паришонхотир она қучоғида ётган беш ёшли гўдакнинг бир қўли ва бир оёғи йўқ эди. Қиз ўз тилида бир нарсалар деб ялинар, онаизорнинг эса кўзидан дув- дув ёш оқарди. Фарёдсиз, жим аммо бир қарашда юракни эзиб ташлайдиган йиғини ўшанда кўрганман.
Қизчанинг қўлига ширинлик тутдим. Олмади. Аёл қўлимни қайтармай туркчада миннатдорчилик билдирдию, яна қизи билан овора бўлди. Аёлни юпатар эканман ўринсиз бўлсада фарзанди нима сабабдан бу холга тушганини билиш истагида олдида тиз чўкдим.
Онаизор чуқур хўрсиниб айтиб берган воқеа эса хозиргача тушларимга киради.
...Бомбалар остида вайронага айланган жойлардан қочиб келганмиз.. Баъзан халиям яшаётганимизга, нафас олаётганимизга, юрагимиз уриб турганига ишонмайман. Аллохнинг карами билан омон қолганмиз...
Аёл узоқ бир нуқтага ярим соатча, бемаъно сассиз тикилди. У шундай холатда эдики, пажмурда сиймосига қараб "она зотига аталган дунёдаги жаъми хайкаллар сохтами?" деган деган ўй қалбимни қиймалаб ташлади. Бироздан сўнг қўли мушт тугилиб, вужуди титрай бошлади. Бу шундоқ титроқ эдики, ер шари пайдо бўлганидан буён отилган жаъми вулқонлар унинг юрагида қайта уйғонганди. Биламан, хозир у яна ўша қирғинбаротлар домида эди. Яна бир оздан сўнг мижжасидан тирқираб ёш қуйилиб, қучоғидаги ярим жон қизалоқнинг юзини юва бошлади. Қўлларим чўзилдию, муаллақ қотти. Унинг кўз ёшларини артиб қўйишга журъатим етмади. Зеро уларни тўхтатиб қолишга қудратим етмасди. Гўё бояги вулқонлар энг кучли тўфонларни кўтариб, бутун дунёнинг денгизу океанларини уйғотгану, уларни Аллох ерлаштирган жойидан юлиб, шу аёлнинг қароғидаги қиёмат лавасини ўчиришга ташлаганди. Аммо бутун курранинг жаъми шўр сувлари ҳам урушнинг атиги битта гувоҳининг қорчиғидаги исённи ўчиришга қурби етмай, дунёдай унсиз тўкилаётган эдилар....
Агар рассом бўлганимда бу холатни қоғозга эмас қалбларга мухрлаб, хайкалтарош бўлганимда қиёматда ҳам уқаланмайдиган тошдан унинг сиймосини яратган бўлардим...
-Боламга уруш дахшатларини кўрсатмасликка харакат қилиб , иложи борича уни чалғитишга уринардим....- гапира бошлаган "хайкал" қучоғидаги норасидани шундай қучоқладики, боядан бери онадан нималардир талаб қилаётган қизалоқнинг уни ўчиб, ягона қўлидаги бармоқчалари билан волидасининг юзини силаб ўзича овута бошлади. Бир нималар деб бидирлай бошлади.
Араб тилилини болалигимда ўрганишимизни дадам талаб қилардилар. Кўпгина китоблар ҳам олиб берганлар. Яхшигина бошладиму алифбосини ўрганиб, харфларни уриштириб бинойидай ўқий бошлаганимда ўқишга кириш баҳона ташлаганман. Кейин ибодат ва маросимларда такрорлайдиган сураларни шунчаки ёдлаб, маъносини чақиб , тўтидай такрорлашни ўрганиб олдиму, шу билан бу тилни мукаммал билиш шарт эмас деган қарорга келгандим.
Аммо хозир... Қизчанинг гапларини тушуна олмаётганим қаттиқ алам қилаётганди.
Аёл эса давом этарди:
- Хатто бир куни бомба остида парча-парча бўлиб, ярми куйиб кетган қайнотам, қайнонам, эримнинг гўштларини, устихонларини йиғиб, кафанлаб кўмганимни ҳам кўрсатмаганман. Боламга "Улар узоқ қариндошларимизникига меҳмонга кетишди" деб алдардим.
Бутун дардимни ичга ютиб, эртакчалар, ҳикоялар айтиб гох харобаларда, гоҳ зулматли ертўлаларда ўтаётган болалигига озгина нур бахшида этишга уринардим.
Мақсадим - бир кун бу дахшатлар тугаса, орқамдан жахолат, разолатга гувоҳ, одамзотга ишончини йўқотган шунчаки тирик жасад эмас, одам боласи қолишини хохлардим.
Бомбаловчи учоқлар кўринмай қолса беркинган жойларимиздан ташқарига чиқамиз. Қизимни ўпирилган хандақлар, вайрона уйлар томон эмас, озгина бўлса ҳам ҳаёт нафаси қолган далалар , адирлар томон бошлайман. Янчилмай, эзилмай, қўпорилмай очилишга улгурган гуллар орасида кўпроқ олиб юргим келади. Гуллар - беғубор фаришталар, қушлар- эзгулик элчисига айланган эртаклар тўқиймиз. Лекин уни ҳар қанча чалғитмай, ўзим зийракман.
Бир нигоҳим қизимда бўлса, бири теваракни назорат қилади. Қулоғларим қуш, чигиртка каби махлуқотнинг сасинигина эмас, адир ортидан келаётган тахликали овозни ҳам эшита оларди. Менимча уруш худудларида яшовчи оналарнинг баъри мендай бўлишса керак. Аммо...аммо боламни ҳар қанча авайламай бир куни қисматидагини кўрдик.
Айтганимдек, сал осойишталик бўлса беркинган жойимиздан чиқардик. Ўша машъум кун ҳам шундай бўлди. Қорнимиз оч егулик топишимиз шарт. Тимирскиланиб бир парча егулик топиш дардида зерикиб , юлқина бошлаган боламнинг қўлини қўйиб юбордим. У тенгдошларига қўшилиб вайрон бўлган ховлиларнинг бирига кириб қолишибди. Уч кун туз тотмаган болалар бомбалардан омон қолган ягона дарахт шохида қизариб турган бир дона шафтолига кўзлари тушгач севиниб кетишган.
Қизим:
-Сизлар шу ерда туринглар. Ўзим узиб келай, кейин тенг тақсимдаб еймиз!- деганча, дарахт томон чопган. Бироқ дарахтга бир қадам, шафтолига бир қўл , атиги битта сакраш қолганида еру -осмон дахшатли гумбурлаган.
У портламай қолган снарядни босиб олган эди...
Онаизор ўкириб юборди. Бу вулқон ҳам, тўфон ҳам эмас, бу ерни ўз ўқидан чиқариб юборишга қодир қиёмат эди.
Бир муддатдан сўнг у яна хайкалга айланди ва аранг эшитиладиган овози чиқди:
-Ҳаётику сақлаб қолинди, аммо мен ўлдим. Чунки унинг кўзларига қаролмайман, адоқсиз саволларига жавоб бера олмайман. У эса тинмай яратганга илтижо қилади:
-Аллохим, бошқа ҳеч қачон шафтоли емайман. Фақат, илтимос оёқчам ва қўлимни қайтариб бер! -деганида шакоклик бўлсада Аллохдан устунроқ эмаслигимдан ўкинаман. Ҳар куни миллиён марта парчаланиб, миллиён марта тириламан...
-Мана, сиз докторсиз. Бир савол берсам майлими? Нега разилларнинг руҳиятини даволаб бўлмайди?
Нега қурол-яроғ яратиб, сотаётганлар, қилт этмай одам ўлдираётганларни фитратини тозалашнинг иложи йўқ! Нега?! Нега?!
Охирги саволим:
-Сизнинг Ватанинингизда бир дона шафтоли баҳоси қанча?
Юртингизда бир шафтоли учун шунчалик оғир бадал тўлаган болалар борми?
Бир дона шафтоли баҳоси мурғакнинг жони қадар қимматми?
Бир дона шафтолини бир қўл, бир оёқча нархида сотган дунёнинг адолати борми ?
Унинг саволларига жавоб бера олмадим. Қолган гаплари ҳам қулоғимга кирмасди.
...Кўз ўнгимда Фарғонадаги боғимиз, шоҳлари ерга эгилган турли навдаги шафтолиларимиз намоён бўлди. Кўзимни чирт юмиб, қаршимдаги аламзада уруш қурбонларини эмас, мазза қилиб шафтолихўрлик қилаётган болаларимни кўргим келди.
...Ана Бобур, Беҳрузим дарахт шохига тирмашишяпти. Ариқчамиз бўйида шафтоли оқизоқ қилаётган қизалоқ эса Мавлудам...
Бекзодамнинг тишчалари орасидан сизиб, оёқларига қадар тушаётган шафтоли шираси менинг юрагимдан оқарди....
Муаззам Иброҳимова
2016 й.