Шочмо-кушмо верыште чылажат сайрак 🏡

Морко районын ик эн мотор ялже – Йыр, рушлаже Адымаш. Ончыч тудо Кинер ял шотан илемыш пурен, кызыт – Морко ола шотан илемыш. Посёлко деч тудо 18 меҥге тораште верланен.
Кум ялым – ик ялыш
Йырын историйже кунам тӱҥалеш – раш пале огыл. Но книгалаште тудын нерген XVIII курымышто икымше гана возымо. Тунам Руш Адымаш да Марий Адымаш ял-влак лийыныт. Лӱм гыч умылаш лиеш: ик ялыште руш-влак иленыт, весыште – марий-влак. 1895 ийыште кок яллан ложашым йоҥышташ вӱдвакшым чоҥымо.
1930 ийыште Адымаш тӱҥалтыш школышто йоча-влакым марла туныкташ тӱҥалыныт.
Совет жапыште кундемыште «Адымаш» да «Знамя» колхоз-влак шочыныт. 1960-шо ий тӱҥалтыште «Знамя» ялозанлык артельым ыштыме. 1973 ийыште кок ялым иктыш ушымо. А 1980 ийыште воктенысе Токсар ялат Адымашыш пурталтын. Но кызытат, кундемыш толын, тусо еҥ-влак деч кушеч улыда йодыда гын, икте Йыр манын вашешта, а весе – Токсар.
Токсаркино, Русская да Скворцов урем-влак Йыр ялын историйжым аралат. Руш Адымаш ял Русская уремыш савырнен. А молан Марий Адымаш ял Скворцов урем – йодыш лектын кертеш. Константин Алексеевич Скворцов – Марий Адымаш ялын шочшыжо. Тудо Марий кундемыште палыме кугыжаныш деятель, Марий АССР-ын Кӱшыл Каҥашын IV созывшын председательже, Марий обкомын кокымшо секретарьже лийын. Тылеч посна К.Скворцовын марий сылнымутым пойдарымаште надырже кугу. Шырчык Кости псевдоним дене прозым возен.
А молан Адымашым марла Йыр манаш тӱҥалыныт йодмемлан ялыште илыше-влак кокла гыч иктат вашмутым ыш пу. Шӱргыял тӱҥ школышто ятыр ий географий ден обществознанийым туныктышо, Йырыште илыше Вячеслав Александрович Николаев ойла:
– Тидын шотышто шымлыме пашамат эртаренам. Но нимогай легенде ден преданийым муын омыл. Иктым палем: шӱдӧ ий ончыч верысе калык ялым Ӱлыл Иры да Кӱшыл Иры манын.
Можыч, Йыр йыргешке мут гыч лектын? Кум ял ушнымылан кӧра ик тичмаш йыргешке ял лийын.
Ял изи, но шерге
Йырыште чылаже 12 илыме сурт уло. Утларакшым кугурак ийготан-влак илат. Кажне пӧртыш вӱд пура. Газ уке, суртым коҥгаш олтен ырыктат. Еҥ-влак сурт-печыштым арун кучат. Кугу у пӧртымат чоҥат.
Токсаркино уремыште Михайловмыт еш дене палыме лийым. Татьяна ден Айвар Михайловмыт 24 ий пырля ваш умылен, йӧратен илат. Кум икшывышт уло. Изирак Матвей эргышт визымше классыш вончен. Сашок пашам ышта, Кристина ӱдырышт тений Йошкар-Оласе медколледжым тунем пытара.
Суртоза Йӱдвел кундемыш Нижневартовск олаш пашаш коштеш. Тудо КИП (контрольно-измерительный прибор) инженер.
Айвар Анатольевич каласкала:
– Шочмо ялыште тымык, ласка. Садланак нигуш каяш шонымаш лийын огыл. Морко посёлкышто 23 ий пашам ыштенам. Эн ончыч районысо электросвязьыште, вара «Газпром» организацийын Морко районысо подразделенийыштыже 17 ий тыршенам. Пырля пашам ыштыше йолташ-влак молан посёлкышто пӧртым от чоҥо манын йодыт ыле. А мый паша гыч иканаште мӧҥгыштӧ лияш мо оҥайже манын вашештенам. Ончыч ялыш корно шӱкшӱ лийын, южгунамже ялыш 40 минут наре кудалман ыле. Корно тӱр дене Марий Кужер, Майский Хутор (кызыт тиде ял уке) гоч каенна. Оҥайыс.
Михайловмыт еш пашалан кожмак. Оралтыштым эре уэмден шогат, кызытсе саманлан келшышым ыштат. Суртоза мландым трактор дене шке куралеш, тырмала. Шудым ямдылаш чыла агрегатше уло. Шкеак тӧрлатен шога. Вольыкым ялыште нунак веле ончат.
– Ушкал, презе улыт. Нуным пакча шеҥгекына вӱраҥлена. Сӧснаигым налынна. Изиш жап эртымеке, комбым налына. Пакчаштына шуко тӱрлӧ саскам, пеледышым куштем, – манеш Татьяна Владимировна.
Йӱдшӧ-кечыже – пашаште
Йырыште Кугу Отечественный сарыште лийше-влаклан памятник-обелиск уло. Сарыште Йырыште илыше 77 еҥ кредалын. 17 салтак увер деч посна йомын, 33 пӧръеҥ колен да 27 еҥ мӧҥгӧ пӧртылын. Кызыт ик ветеранат илыше кодын огыл. Но сарын йочаже Лидия Трофимовна Степанова ончычсо ял илышым сайын шарна. Тудлан кызыт – 84 ий. Кова эрге- шешкыж дене пырля ила. Лидия Трофимовнан кум уныкаже да куд кугезе уныкаже улыт.
– Ожно колхоз пеш кугу лийын. Шудым кид дене солымо. Шурным шуко ӱдымӧ. Идымыште йӱдшӧ-кечыже пашам ыштенна. Пасу пашаш коштынам, дояркат лийынам, сӧснамат онченам, – манеш Л.Степанова.
Лидия Трофимовнан ийготшо кугу гынат, яра шинчаш ок йӧрате. Пакчаште шӱкым кӱреш, сурт сомылкам ышта.
Мотор Йыр воктене чодыра кушкеш. Тушко калык поҥгым погаш коштеш. Еҥ-влак утларакшым Морко посёлкышто, Кораксола ялыште, тора верыште пашам ыштат.
Анастасия Михайлова.
Авторын фотожо-влак.