Шӱмдам аралыза!

11-17 август – Шӱм-вӱргорно чер-влак шотышто профилактике арня
Кеч могай чер деч аралалташ манын, эн ончыч палыман: ты чер молан вияҥеш да кузе тудым чактараш лиеш.
Шӱм-вӱргорно чер-влак нерген Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын Эмлыме-профилактике полышым пуымо да лицензирований пӧлкажым вуйлатыше Светлана Колезнева каласкала.
Лӱдыкшӧ группыш кӧ пура?
Лӱдыкшӧ фактор-влак кок тӱшкалан шелалтыт. Икымше тӱшкаш вашталташ лийдыме (але тидым ышташ моткоч йӧсӧ) фактор-влакым пуртат: ийгот, пӧръеҥ але ӱдырамаш улмо, тукым гыч тукымыш куснен кертме. Ийгот погынымо дене шӱм-вӱргорно чер вияҥ кертме лӱдыкшат кугемеш. Садлан моло факторымат шотыш налман да жапыштыже тергалтман.
Кокымшо тӱшкаш пурышо фактор-влакым ме вашталтен кертына. Мом эскерен шогыман?
– Алкогольым йӱмӧ ден тамакым шупшмо – шӱм ден вӱргорнын тӱҥ тушманышт.
– Шагал тарванылме дене шӱм начарештеш, тыге ятыр чер вияҥаш амал лектеш.
– Пайдале огыл кочкышым кочмо (утыждене коян, шинчалан але сакыран кочкышлан кӧра давлений кӱза да вӱрыштӧ холестерин шукемеш).
– Стресс – эре тургыжланыме дене шӱмлан эҥгекым ышташ лиеш.
– Уто кап нелытан еҥ-шамычын шӱмыштлан кугу нагрузко логалеш.
Шӱм-вӱргорно системылан мо эҥгекым ышта?
Шӱм-вӱргорно чер-влак тазалык шотышто моло нелылык денат кылдалтыныт. Тыгай тӱшкаш сакыр диабетымат пуртыман: вӱрыштӧ сакыр утыждене шуко гын, вӱргорно пужла, да атеросклероз, гипертоний да моло шӱм-вӱргорно патологий вияҥын кертыт. Уто кап нелыт, верге чер вӱргорнын да шӱмын пашаштлан эҥгекым кондат. Коя погынымо годым шӱмын пашаже нелемеш, а верге черан еҥ-влакын давленийышт кугемеш, тыге шӱм-вӱргорно системыште нелылык лектеш.
Шӱм-вӱргорно чер-влак ынышт вияҥ манын…
Таза айдемын тыгай чер ынже вияҥ манын, первичный профилактике эртаралтеш. Тышке теве мом пуртат:
– тамакым шупшмым чарныза, тыге шӱм чер лийын кертме лӱдыкшӧ иземеш;
– пайдале кочкышым кочса: фрукт ден пакчасаскам кочмо, а утыждене коян ден шинчалан кочкышым рацион гыч кораҥдыме дене вӱргорныда таза кодеш.
– шукырак тарванылза. Мутлан, йолын шукырак коштмо але ийме шӱмын пашажым саемдат;
– кап нелытым шотышто кучыза: тыге шӱм ден вӱргорнылан нагрузко иземеш.
Лӱдыкшӧ фактор-влак (кугу артериальный давлений, вӱрыштӧ холестерин шуко) южгунам черлан вияҥаш амалым ыштат але улшо чер пӱсӧ формыш кусна. Тыгай еҥ-шамычлан вторичный профилактикым эртарат.
Садлан диспансеризацийым эртыман да жапыштыже тергалтман: анализ ден обследований-влакым (ЭКГ, вӱргорно УЗИ) эртыман. Тыге шӱм ден вӱргорно системыште нелылык нерген ончылгоч пален налаш лиеш.
Третичный профилактике шӱм чер дене (инфаркт але инсульт лийын) орланыше еҥ-шамычлан келыштаралтын. Нунылан реабилитацийым эртыман: лӱмын келыштарыме физический упражнений-влакым ыштыман, эмым йӱман да, уэш тыгай ынже лий манын, тазалыкым терген шогыман.
Пытартыш ийлаште шӱм-вӱргорно чер деч аралалтме годым кызытсе жаплан келыштарыме тӱрлӧ йӧн дене пайдаланат.
– Пелен нумал коштмо устройство-влак. Фитнес-браслет, смарт-шагат полшымо дене кидшерым, давленийым да моло параметрым эскераш лиеш. Тыге нелылык нерген ондакрак пален налаш да жапыштыже врач дек полышым йодын каяш лиеш.
– Генетический тест-влак. Кызытсе технологий-влак полшымо дене шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме тукым гыч тукымыш кусна але укем пален налаш лиеш. Мутлан, айдемын шӱм чер вияҥын кертме лӱдыкшым лукшо генже уло гын, чер пале-влак палдырныме деч ончычак профилактикым эртараш лиеш.
– Врач-влак чер вияҥме амалым илыш-йӱлам кучымо, психоэмоциональный состояний да стресс дене кылдат. Эмым йӱмӧ дене веле огыл шке тазалыкым шотышто кучыман. Тыгодым стресс деч утлыман, тидлан йога, медитаций, пайдале кочкышым кочмо да шуко тарванылме полшат.
Шӱм-вӱргорно чер-влак деч утлаш манын, шукыж годым шке илыш-йӱлам вашталтыман, жапыштыже тергалтман да врачын возен пуымо эмым йӱман.
Ирина Александрова.