Сатардын өмүрүндө бир шумдуктуудай иш болуп өттү, шумдук эмей эмне, жай турмушта беш баласын багып бейкапар жашоо өткөрүп жатканда эшигинин алдына балканактай уулду жалаң көйнөккө ороп таштап кетсе… Сатардын аялы алкынган, кылдан кыйкым таап колу-коңшусу болобу, кайын журту болобу же эри болобу оозунан ак ит кирип, кара ит чыгып урушуп айылга жек көрүндү болгон аял. Эки уул, үч кызы бар, балдары атасын тартканбы акыл-эстүү, айткан сөздү илгиртпей аткарган илбериңки тартиптүү. Эң улуусу кыз, он алтыга чыгып базарга чыкмак болуп эл катары кол арага жарап калган. Чынара, Венера, Замира үчөө удаа, Жамалбек, Шамалбек кичүүсү. Батийна илмийип өзү арык, териси таар, бирөөнүн жакшылыгына ичи күйүп-бышып айылында той-топура болсо эле болду Сатардын кулак мээсин жегенден тажабайт. Бул жолу да Жолдубайдын келин тою болгону жатканын угуп эшиктен күңкүлдөп кирди:
- Дегеле жарыбаганга пешенем туш болуп эл катары жашабадым, качан болсо карандай чай менен какшып отурабыз, элди кара, күркүл болуп эле аш-той берип чардап жатышат.
- Батиш, эми той берсе берет да, балдар чоңоюп калды, биз дагы көрөөрбүз, - Сатар күнөөлүүдөй күңкүлдөдү.
- Ооба, жыргатаар ошолоруң, колуңда кокон тыйыны жок туруп балдарыңдан үмүт кылганыңды кара, элдей болуп окутуп-чокутпасаң кантип адам болсун? - Күйөөсүн акшыя карады.
- Балдардын келечеги бар да, эмнеге үмүт кылбайм, элдин баары базарда, иштешет өздөрү, бизди дагы багат, - деди Сатар камырабай.
- Койчу ай, дегеле ой-санааң жок акмаксың, намысың жок да, кыймылдап бир оокат кылайын деген түрүң жок, - Батийна күйөөсүн баласындай кагып силке булкуна казан-аягын калдыратып жатты. Улуусу Чынара апасынын сөзүнө жини келгени менен каяша айтып же ашыкча сүйлөөчү эмес, азыр атасын кагып-силкип жатканына чыдабай кетти:
- Апа, атамды кажый бергенде эмне, биз чоңойдук, иштеп табабыз. Жамалбек менен Шамалбек чоңойгуча силерди карап турабыз Венера экөөбүз каникулда пирожки жасап сатабыз, сабакка баргыча өз кийимибизди камдап алабыз, - деди кабак бүркөй.
- Кыйратасыңар, атаңарга кошулуп оюңар менен байып отура бергиле, - деп эшикке чыгып кетти.
- Кызым, апаңа айткан-айтпаганда баары бир, үндөбөй эле кой, анын кыял-жоругуна өмүр бою чыдап келе жатпайынбы, - деп Сатар шуу үшкүрүнө кыңкая кетти. Чынара унчуккан жок, эртеси өзү барып дүкөнү бар коңшусунан бир литр май, эки кил ун, картошка, пияз алып келди да айыл ичиндеги анча-мынча колунда барлар жеңил машина менен шаарга, районго катташат, күнүмдүк оокат табуу үчүн таксисттер турган жерге ар ким колунан келгенин алып чыгып сатмай, семичка менен майда баратты коюп алып керээлден кечке саргайып отурмай, бирин-экин дүкөн ачып алгандар да бар. Чынара ошолордун катарынан орун алды, адеген күнү аны өгөйлөп кызгангандары да болду, пендем ай, бири-бирин көрө албай, жок болуп мөгдүрөп калса сынтагып, аларды сөзгө сөлтүк, кепке кемтик кылып кемсинтишкенин кантесиң. Чынара тыңдыгынан сүйлөгөндөргө кеп кайрыбай, эжекелеп күлө багып, жаракөрлүгү менен көнүшүп кетти, анын пирожкиси күндөн-күнгө жакшы өтүп коңшусунан алган карызын берип нак акчага ала баштады. Батийна ишенбей кекетип мокотуп жүргөндө Чынара:
- Апа, бул акчага атам экөөңөр бирдеме алып алгыла, кийинкисин биз өзүбүзгө кийим алалы, - деп эки миң сом бергенде ал ишенип ишенбей:
- Ошончо таап ийдиңби, жакшы болгон тура, - деди акчаны колуна алып.
- Буйруса жакшы апа, ишемби күнкү чоң базарга жүз пирожки алып чыгам, окуу башталганча иштесем бир топ акча жыйнайм.
- Мейли, мен дагы силерге жардам берейин кызым, - Батийна ыраазы боло кызын бооруна кысты, - Эмки ишембиде Венераны да чыгаралы ээ?
- Ооба апа, соодага көнүп кетсек үйдү да оңдоп алабыз, биз үчөөбүз тең чыгабыз, Замирага семичке алып берем, сиз бозо сатыңыз, бат эле бутка турабыз.
- Мына, кызым туура айтат, силерге мен отун даярдап берейин, - Сатар аялы менен кызын кудуңдай карады.
- Ошент, баарыбыз киришели, эл катары биз дагы соода жасап жашообузду оңдобосок болбойт, балдар минтип аракет кылып жатканда, - Батийна сүйүнүчтүү эми эле колуна боо-боо кызыл жашыл акчалар толуп калгансып күйөөсү менен кызын үмүттүү карап эмгектенүүнүн үзүрү көз алдына элестеп турду. Айткандай эле чогулуп иш кыла баштады, Батийна өзү бозо сала баштады, Чынара пирожки жасайт, Венера күндө семичке сатат балдары менен Сатар үйдөн жардам берип бири-бирин колдоп катуу ишке киришти.
Ошентип үйбүлөсү менен жапа-тырмак киришип күзгө чейин бир топ акча жыйнап алышты, мектепке барчуларына кызыл жабар кылып, окууга киргенде жылдагыдан тың кийинип барып көңүлдөрү көтөрүлүп эң кичүүсү Шамалбекке да жаңы кийим сатып берди. Чынара сооданы токтотуп койгон жок, сабактан келгиче апасы камыр жууруп коет, келээри менен шымалана бышырып алып кеч күүгүмгө чейин сатат. Балалык дооруна дал ушул базар экономикасы туш келип чыйрак кыздар ата-энесинин колуна кол, бутуна бут болуп эки жылдын ичинде ирденип майда жандык курап, үй ичин да оңдоого жетишишти. Чынара мектепти бүткөндөн кийин кайрадан киришип эми чоң соодага киришүү үчүн акча топтоп жаткан, бир күнү Сатар кеч күүгүмдө эшикке чыгып келе жатып кыйрайган короосунан бир караан чыгып баратканын көрүп: "Ууру-кески болуп жүрбөсүн, төрт жандыгымды уурдатып ийбейин, көз салып калган го бирөө жарым", - деген ойдо басып барып короонун керешкесин бекитип кайра үйүнө келе жатып эшигинин арт жагында жаткан карайган нерсеге көзү түштү, акырын басып барса эскилиги жеткен төшөккө оролгон наристе чукуранып ооздорун сары ооз балапанча ачып кыймылдап жаткан экен. Таңгалган Сатар эңкейе калып төшөктү ача койсо али киндиги түшө элек балканактай жылаңач наристе, жанына шыйпаңдай басып келген карала деген итин ары карай "кет", - деп коюп үйгө карай үн салды:
- Батийна, Батийна бери чыкчы!
- Эмне болуп кетти? - Батийна босогодон баш чыгара суроолуу ормойду, - Деги тынччылыкпы?
- Бери карачы, каалганын артына бала таштап кетиптир!
- Ким?
- Кайдан билем, мен үйдөн чыкканда короодон бир караан чыгып жүгүрүп кеткен, ууруларбы дедим эле, - Сатар ага көргөнүн айтып жатканда Батийна келип көрүп үнсүз карап эси оогондой тура берди, - Эми эмне кылабыз ыя?
- Билбейм, - Экөө бири-бирин ийин куушура карап туруп калышканда үйдөн Венера менен Замира чыгып калды.
- Бул кимдин баласы, апа?
- Билбейм.
- Эмнеси болсо дагы үйгө киргизеличи, бечаранын туулганына эки-үч күндөй эле болгон го, киндиги да түшө элек экен, бирок доктурга төрөгөн го? Сатар аялына бир карап эңкейди да наристени көтөрүп алып үйгө карай басканда Батийна:
- Сатар, коңшуларга айтып көрбөйлүбү ыя? - деди.
- Эмнеге?
- Таштап кетиптир дебейлиби?
- Эртең деле айтасың, участковойго алып барабыз. - Сатар кенебей үйгө кирип кетти, балдарынын баары тегеректеп калышты.
- Ай-ий, көзүн ача элек го апа? - Шамалбеги үңүлө карап тарбалаңдаган наристенин колдорун кармалап жатты.
- Аты ким экен? - Жамалбек маңыроо сурап койду.
- Ой балам ай, бул бечарадан кутулгусу келип жылаңач таштаган энеси кайдан ат койсун, бүгүн эле төрөлгөн го? - Сатар кейий үн катты. Батийна бир нерсени эстей калып баланы ачып суу даярдатып жуунтуп киндигин бекем байлап таңды да катып койгон баласынын кийимдерин алып келип кийгизип ороп-чулгап койгондо наристе болпоюп оозун кыйшаңдата эмчек издегендей кайсаңдап жатты. Батийна үйдө сүт жогунан кашык менен чайдан кашыктап ичирип койду эле канагаттана көшүлүп уктап калды.
- Ким таштады капырай, бала бакканга шартыбыз деле жок, өзүбүз эми кичине оңолуп келе жатканда бул дагы түйшүк, - Батийна кейий сүйлөгөндө Сатар ага ормое карады.
- Баланын ырыскысы өзүндө да, кудай талаа бир токтуну жаратып аны жашасын деп бир түп шыбакты кошо өстүрөт экен, ар бир нерсенин өз насиби бар, кейибе байбиче.
- Эртең милицияга алып барып айтып көрсөтүп доктурларга дагы көрсөтөлү, оорусу жокпу мурун ким билет?
- Наристеде не айып байбиче.
- Ошентсе да.
- Эртең коңшу-колоң дагы билет, баланын зыяны тийбейт байбиче, үйүбүзгө баш кирип отурат, ушу бала бизге кут алып келиши мүмкүн, кесир кылбайлы, кокус уруксат берсе багып эле алалы, Чынара болсо үйдө болуп калды, Венера менен Замира жардам берсе иштей беришет, сен баланын сүт-пүтүн даярдап берип ишиңе бара бересиң эки уулум болуп бага беребиз.
- Эмне деп жатасың ай, кереги жок, өз балдарыбызды зорго багып жатканда жүдөп-какап азап тарткым жок!
- Макул-макул, эртең көрөбүз, али көзүн ача элек наристени тынчыраак кабыл алалы, бейкүнөө наристеде не айып, көзүн ачпай жатып эне жытын искебей, эне сүтүн оозанбай минтип ара жолдо калганын карабайсыңбы? - деп мемирей эч нерседен капарсыз уктап жаткан наристени карап ойлуу телмирди, - Жоош боло турган бечара.
- Жо-ош болобу, кандай болсо да бага турганга берип коелу.
- Таң атсынчы эми.
- Апа, багып эле алалычы.
- Сен багасыңбы? - Батийна Жамалбекти алая карады.
- Багабыз да, - Шамалбек култуңдап койду.
- Багып эле алалычы, - Жамалбек инисин коштоду.
- Өлүгүңдү көрөйүндөр десе, мынча таштаган неме бизди билет, мээнет кылып багып койсок эртең эле чыга калат, ошондо ичимди тызылдатып отурамбы?
- Аны да көрөөрбүз, жарыктыкка жаңы келген наристеге жаман ойду ойлобой жакшы сөз менен кулагына атын айтып азан чакырталы балдарым, - Сатар эки уулун карады, Чынара, Венера, Замиралар үндөбөгөнү менен баланы жакшы көрүп турганы же каалабаганы белгисиз отура беришти. Ар кимиси ар кандай сүйлөп жатып акыры орун салып өз-өз орундарына жатып калышты. Эртеси Сатар менен Батийна баланы ороп алышып адегенде участковыйдын кеңсесине келишти. Участковый баланы көрүп Сатарга түшүнүк кат жаздырып алып балдар врачына алып барып наристенин денсоолугун текшеришти, андан кийин кайра кеңсеге келип кайра-кайра сураштырып жатып андан кийин Сатардын суранганынан улам үйүнө кетирди, ошентип үч-төрт күн сурамжылап, айылдагы боюнда бар келиндерди изилдеп көрүп иги-жигин табышпай акыры Сатарларга баланы багып алууга бермек болушту, документтерин даярдап өз атына жаздырып күбөлүк жаздырып алышты да бала менен алышып калышты. Айрыкча Сатар колунан түшүрбөйт, баланын болжуурандай аппактыгы, кашы кара, көзү бакыракай наристеге Сатардын мээри түшкөнү менен Батийна салкын болуп аргасыз эле карап жүрүп эптеп чоңоюп жатты. Билинбей күндөр өтүп күркүрөгөн күз, кычыраган кыш келди, андан жашыл ыраң тонун жамынып жаз келди, Бакбергендин жөрмөлөп, кыял-жоругу чыгып сүйкүмдүү болуп, үйдүн эрмеги болгон кези. Жамалбек жакшы көрөт, кыздары анча көңүл бурбайт, керээлден кечке базарда, кечинде келип эртеңкиге даярдап коюп уктаганга киришет, Батийна бозосун кайнатып андан бетер колу бошобойт, Сатар эки уулу менен Бакбергенди карап багышат. Убакыт деген билинбей жылып өтүп эки жаш болуп тамтаңдап басып калганда Чынаранын тыңына карап өз айылынан эле бир жигит ала качып кетти, бир аз тирденип калган Сатардын кудалары ачуу басаарын алып келгенде жакшы тосуп алышып сыйлап узатты. Венерасы мектепти бүтүп Чынаранын ордун басып базардагы ордуна чыгып калды. Үч кызы удаа бой жетип, Батийнанын какшанган кара жаактыгына карабай иштемкор, оокатка тың дешип аларды дагы ошол эле айылдын жигиттери ала качып бакыйган үйбүлөгө айланып малдуу-алдуу болуп Батийнанын кайкалап калган учуру. Ал Бакбергенге мээримин төгө албады, жашоодо тузу кемибеген пенде барбы, ортончусу Венера эки балалуу болгондо күйөөсү өлүп калып келип алган. Бакберген жетиге чыгып чакылдаган бала болуп калган, бир күнү эшикте ойноп жүргөн Жакшылык чыр этип ыйлап калды, Венера жүгүрүп чыгып эле Бакбергенди жонго дүңк эттире муштап ийди:
- Өлүп кеткен айбан, баланы карабай кайда жүрөсүң ыя, же сен урдуңбу шүмшүк?!
- Өзү жыгылып кетпедиби, - Башын калкалай ары качты Бакберген, - Мен тийген жокмун.
- Көзүңдү оюп кое электе карап тур, өлтүрүп коем.
- Ооба, карап турам, - Мурдун шор эттире тартып алды да Жакшылыкты колдон алды, - Жүрү ойнотом.
- Апий, - Жакшылык ага болбой колун тартып алды.
- Жылдызы жок дегеле, бала дагы сени жактырбайт, ушунуң үчүн…
- Венера, анда эмне күнөө, жөн эле айтпайсыңбы? - деген Сатар кызына нааразы боло арытан басып келди.
- Ушул сизди жыргатып иймек беле, баланы карап койсо эмне болот эле? - Венера атасына тултуңдай кайрылды, - Ушуга эле болушуп каласыз да.
- Уулум да менин, көп тилдебегиле, бала деген жетиге чыкканча жерден токмок жейт, андан кийин элден келтек жейт, ошентип кагылат, согулат кызым, - деди Сатар токтоо, - Келе гой балам, - Бакбергенге кайрылды, - Бакы кел балам, экөөбүз огород сугарабыз, - Жанына томпоңдоп жетип келген Бакбергендин чачынан сылап төбөсүнөн жыттады да ары көздөй ээрчитип кетти, ошол кезде базардан челек аягын көтөрүп Батийна келди. Ал келгенде казан аякты калдырата булкулдап кирди.
- Тим эле өз баласынан бетер болушат ага.
- Эмне болуп кетти?
- Жакыны карап ойнот десем атам болбой ээрчитип кетип калды Бакбергенди.
- Ага ошол алтындан күмбөз коет.
- Батийна, сен ушинтсең балдар кантет, энесиң го сен, баарына тең эле болсоң болбойбу ыя? - Ары жактан келе жаткан Сатар аялына ачуулуу айтты эле Батийна кергиштей күйөөсүн карады.
- Ийи, эмне кылып ийейин ыя?
- Баланын көңүлүнө кетет, күндөн-күнгө эс тартып баратат, сен ойлонуп сүйлөсөң, Бакы өзү абдан зээндүү.
- Эк, болмоктон болсун, тим эле президент болсо да ошо балага эч мээрим түшпөдү, - Батийна тээ бак ичинде ойноп жүргөн Бакбергенди көзү менен ата карады.
- Сиз эмнеге болушасыз, андан көрө катуураак кармаш керек аны, эркелетсеңиз башыңызга чыгып албайбы ата.
- Чыкпайт, бала деген баладай өскөнү жакшы, - Сатар кызына аста карап, акыл-насаат айтмак болду, - Кызым, Жакшылык менин неберем, Бакы баламдай болуп калды, мен баарын бирдей көрүп, бирдей карайм, мынчалык бактык эми силердин бир тууганыңар эмеспи, өгөй бала өөнчүл жетип бала кекчил болот деген сөз бар, кек сактап калбасын кызым.
- Сактап эмне кылмак эле, чоңойгондо энеси табылса "чау" деген бойдон басып кетет, ошондо көрөсүз, - Венера болбой эле жинденип жатты, арыта ойноп жаткан баланы ойлуу караган Сатар унчукпай көчүк басты, Батийна өз ишине киришти, Венеранын уулу Жакшылык өтө чыр, ыйлаак өжөр, эки жарым жашта, кичүүсү бир жаштан өткөн кыз, али баса элек, турмуштун катаал сыноосу өзү койчу болду. Жамалбек тогузунчу класста, Шамалбек жетинчи класс, алар негедир Бакбергенге анча сүйлөбөйт, кээ-кээде келген Чынара менен Замира да аны көргөндө итатайы тутулуп, ар жакка жумшап, кайсаңдап балалык кылса ошол эле жерден муштуму желкесине орногон күндөр көп эле болду. Кийинки жылы мектепке барды, зирек бала сабакты окуган эле жылы өздөштүрдү, өзү теңдүүлөрдөн айрымаланып такылдап так жооп берет. Экинчи класста окуп калганда класста отурганда класс жетекчи аларды жаңы келген мугалим менен тааныштырып калды, ошондо жаңы мугалим баарын атынан чакырып жатып Бакбергенге келгенде:
- Фамилияң Жусуповбу сенин? - деп калды.
- Ооба агай.
- Жакшы-жакшы отура гой, сабактан алдыңкы экенсиң да, биринчи класста жалаң бешке окупсуң.
- Дагы жакшы окуйм агай.
- Азамат, - Бектурсун чакылдаган баланы ойлуу карады да, - Отур, эми сабакты баштайлы, таанышып алдык ээ? - Окуучуларга кайрылды.
- Ооба! - деп класс ичи балдардын үнүнө жаңыра түштү.
- Кана эмесе ручка дептериңерди алгыла.
- Агай, менин дептерим кала бериптир, - деп Бакберген тура калып мугалимге кайрылды, - Жүгүрүп барып алып келе коеюнбу?
- Унутчаак болбой жүрбөйсүңбү.
- Агай, аны эжеси уруп жаткан, бербей койгон чыгаар, - деди коңшу кыз Анара.
- Эмнеге урду, бейбаштык кылдың беле?
- Агай ал таштанды да! - деп бир бала класс ичин жаңырта дарылдады.
- Ким эле аты жөнүң, турчу өйдө, сен эмне деп жатасың? - Мугалим Алмазды карады, - Эмнеге минтип жатасың?
- Апамдар таштанды бала деп айткан, Сатар акелер багып алган да.
- Эмне, сен калп айтасың, мен таштанды эмесмин, калп айтып жатат агай! - Бакберген тура калып Алмазга жетип жакадан алды, бойлору бирдей эки бала бойлошо тирелишип калганда Бектурсун жете келип аларды ажыратканда Бакбергендин көзүнө жаш толо түшкөнүн байкап ажыратты да Алмазга катуу айтты:
- Экинчи мындай сөздү айтпай жүргүн, уктуңбу Алтынбеков?
- Уктум агай, - Алмаз тултуя жер карады, аңгыча дагы бири:
- Агай, Бакбергенди апасы төрөп таштап кеткен да, аны баары эле билишет, Сатар акелер багып алышкан, - деди чакылдай.
- Эртең ата-энелердин чогулушун өткөрөбүз, баарыңар ата-энеңерди чакырып келгиле, - деп Бектурсун Бакбергенге кайрылды, - Сен дагы айткын, Жусупов, макулбу?
- Жо-ок, кереги жок! - Бектурсунду жөөлөй сумкасын алып ыйлаган бойдон класстан чыгып кетти Бакберген, - Мен окубайм эми.
- Жусупов! - Бектурсун анын артынан кыйкырган бойдон кала берди, Бакберген улам мурдун бир колу менен жаный, көзүнүн жашын куюлта үйүнө жүгүрүп келди, эшиктин алдында Батийна бозосун сүзүп отурган, Сатар күрөгүн таянып огороддун четинде турган эле, энтиге атасынын маңдайына келип:
- Мен таштандымынбы, силер багып алдыңар беле?! - деди мурдун шор тартып.
- Эмне дейт, ким айтып жүрөт сага?
- Мен уктум, мени багып алган турбайсыңарбы, мени балдар сен таштандысың деди, андай болсо менин ата-энем кайда, ким алар?!
- Уулум, - Сатар анын жанына басып келди, - Алар айта берет, сен өзүбүздүн эле балабызсың, алардын айтканына ишенбе, чоңоюп калбадыңбы.
- Чын эле өзүңөрдүн балаңармынбы? - Бакберген Сатарды үмүттүү карады, - Алмаз калп айтат ээ ата?
- Айта берет уулум, эл деген эл да, сен ага ишенбе, - Сатар аны кучагына кысып ууртунан чымчый эркелете карады, - Эжелериң, агаларың бар, сен эң кенжебизсиң уулум.
- Ооба, ишенбейм эми эч кимге, - деген Бакберген сумкасын алып үйгө кирип баратканда алдынан Венера чыга калды.
- Венера, баланы какпай жүр! - Сатар кызына баш чайкай унчукпа дегендей кылды. Бакберген кийимин которунуп кайра чыгып келе жатканда сырттан Венеранын үнүн угуп токтой калды:
- Жаки, - Иниси Жамалбекти ошентип эркелетишет, - Сен тиги эски кийимиңди Бакыга берчи, ал эскини кийсе деле өлбөйт, бизге ыраазы болсун да өлтүрбөй багып койгон.
УЛАНДЫСЫ БАР.... АЙГУЛ ШАРШЕН.
БАШКА ГРУППАНЫН АДМИН ЖЕ МОДЕРЛЕРИ,ДАЯР ЧЫГАРМАНЫ МЕНИ АНДЫП ОТУРУП ТАШЫЙСЫНАР,АНЫНАРГА МЕЙЛИ😞БИРОК,ЖОК ДЕГЕНДЕ АРАКЕТ КЫЛЫП ИЗДЕНИП,КАРТИНКАСЫН КОТОРУП КОЙГУЛАЧЫ!!!УЯТ ДЕГЕН СЕЗИМИНЕРДИ ОЙГОТУП,МЕН ТОЛУК ЧЫГАРЫП БУТКОНДОН КИЙИН АЛСАНАР ДЕЛЕ БОЛОТ ЭЛЕ ГО!!!
Кош келиниз🥀
️
СЕЗИМ СЕРЕСИ.
"ТАШТАНДЫ НАРИСТЕ".
1-БОЛУМ.
- Дегеле жарыбаганга пешенем туш болуп эл катары жашабадым, качан болсо карандай чай менен какшып отурабыз, элди кара, күркүл болуп эле аш-той берип чардап жатышат.
- Батиш, эми той берсе берет да, балдар чоңоюп калды, биз дагы көрөөрбүз, - Сатар күнөөлүүдөй күңкүлдөдү.
- Ооба, жыргатаар ошолоруң, колуңда кокон тыйыны жок туруп балдарыңдан үмүт кылганыңды кара, элдей болуп окутуп-чокутпасаң кантип адам болсун? - Күйөөсүн акшыя карады.
- Балдардын келечеги бар да, эмнеге үмүт кылбайм, элдин баары базарда, иштешет өздөрү, бизди дагы багат, - деди Сатар камырабай.
- Койчу ай, дегеле ой-санааң жок акмаксың, намысың жок да, кыймылдап бир оокат кылайын деген түрүң жок, - Батийна күйөөсүн баласындай кагып силке булкуна казан-аягын калдыратып жатты. Улуусу Чынара апасынын сөзүнө жини келгени менен каяша айтып же ашыкча сүйлөөчү эмес, азыр атасын кагып-силкип жатканына чыдабай кетти:
- Апа, атамды кажый бергенде эмне, биз чоңойдук, иштеп табабыз. Жамалбек менен Шамалбек чоңойгуча силерди карап турабыз Венера экөөбүз каникулда пирожки жасап сатабыз, сабакка баргыча өз кийимибизди камдап алабыз, - деди кабак бүркөй.
- Кыйратасыңар, атаңарга кошулуп оюңар менен байып отура бергиле, - деп эшикке чыгып кетти.
- Кызым, апаңа айткан-айтпаганда баары бир, үндөбөй эле кой, анын кыял-жоругуна өмүр бою чыдап келе жатпайынбы, - деп Сатар шуу үшкүрүнө кыңкая кетти. Чынара унчуккан жок, эртеси өзү барып дүкөнү бар коңшусунан бир литр май, эки кил ун, картошка, пияз алып келди да айыл ичиндеги анча-мынча колунда барлар жеңил машина менен шаарга, районго катташат, күнүмдүк оокат табуу үчүн таксисттер турган жерге ар ким колунан келгенин алып чыгып сатмай, семичка менен майда баратты коюп алып керээлден кечке саргайып отурмай, бирин-экин дүкөн ачып алгандар да бар. Чынара ошолордун катарынан орун алды, адеген күнү аны өгөйлөп кызгангандары да болду, пендем ай, бири-бирин көрө албай, жок болуп мөгдүрөп калса сынтагып, аларды сөзгө сөлтүк, кепке кемтик кылып кемсинтишкенин кантесиң. Чынара тыңдыгынан сүйлөгөндөргө кеп кайрыбай, эжекелеп күлө багып, жаракөрлүгү менен көнүшүп кетти, анын пирожкиси күндөн-күнгө жакшы өтүп коңшусунан алган карызын берип нак акчага ала баштады. Батийна ишенбей кекетип мокотуп жүргөндө Чынара:
- Апа, бул акчага атам экөөңөр бирдеме алып алгыла, кийинкисин биз өзүбүзгө кийим алалы, - деп эки миң сом бергенде ал ишенип ишенбей:
- Ошончо таап ийдиңби, жакшы болгон тура, - деди акчаны колуна алып.
- Буйруса жакшы апа, ишемби күнкү чоң базарга жүз пирожки алып чыгам, окуу башталганча иштесем бир топ акча жыйнайм.
- Мейли, мен дагы силерге жардам берейин кызым, - Батийна ыраазы боло кызын бооруна кысты, - Эмки ишембиде Венераны да чыгаралы ээ?
- Ооба апа, соодага көнүп кетсек үйдү да оңдоп алабыз, биз үчөөбүз тең чыгабыз, Замирага семичке алып берем, сиз бозо сатыңыз, бат эле бутка турабыз.
- Мына, кызым туура айтат, силерге мен отун даярдап берейин, - Сатар аялы менен кызын кудуңдай карады.
- Ошент, баарыбыз киришели, эл катары биз дагы соода жасап жашообузду оңдобосок болбойт, балдар минтип аракет кылып жатканда, - Батийна сүйүнүчтүү эми эле колуна боо-боо кызыл жашыл акчалар толуп калгансып күйөөсү менен кызын үмүттүү карап эмгектенүүнүн үзүрү көз алдына элестеп турду. Айткандай эле чогулуп иш кыла баштады, Батийна өзү бозо сала баштады, Чынара пирожки жасайт, Венера күндө семичке сатат балдары менен Сатар үйдөн жардам берип бири-бирин колдоп катуу ишке киришти.
Ошентип үйбүлөсү менен жапа-тырмак киришип күзгө чейин бир топ акча жыйнап алышты, мектепке барчуларына кызыл жабар кылып, окууга киргенде жылдагыдан тың кийинип барып көңүлдөрү көтөрүлүп эң кичүүсү Шамалбекке да жаңы кийим сатып берди. Чынара сооданы токтотуп койгон жок, сабактан келгиче апасы камыр жууруп коет, келээри менен шымалана бышырып алып кеч күүгүмгө чейин сатат. Балалык дооруна дал ушул базар экономикасы туш келип чыйрак кыздар ата-энесинин колуна кол, бутуна бут болуп эки жылдын ичинде ирденип майда жандык курап, үй ичин да оңдоого жетишишти. Чынара мектепти бүткөндөн кийин кайрадан киришип эми чоң соодага киришүү үчүн акча топтоп жаткан, бир күнү Сатар кеч күүгүмдө эшикке чыгып келе жатып кыйрайган короосунан бир караан чыгып баратканын көрүп: "Ууру-кески болуп жүрбөсүн, төрт жандыгымды уурдатып ийбейин, көз салып калган го бирөө жарым", - деген ойдо басып барып короонун керешкесин бекитип кайра үйүнө келе жатып эшигинин арт жагында жаткан карайган нерсеге көзү түштү, акырын басып барса эскилиги жеткен төшөккө оролгон наристе чукуранып ооздорун сары ооз балапанча ачып кыймылдап жаткан экен. Таңгалган Сатар эңкейе калып төшөктү ача койсо али киндиги түшө элек балканактай жылаңач наристе, жанына шыйпаңдай басып келген карала деген итин ары карай "кет", - деп коюп үйгө карай үн салды:
- Батийна, Батийна бери чыкчы!
- Эмне болуп кетти? - Батийна босогодон баш чыгара суроолуу ормойду, - Деги тынччылыкпы?
- Бери карачы, каалганын артына бала таштап кетиптир!
- Ким?
- Кайдан билем, мен үйдөн чыкканда короодон бир караан чыгып жүгүрүп кеткен, ууруларбы дедим эле, - Сатар ага көргөнүн айтып жатканда Батийна келип көрүп үнсүз карап эси оогондой тура берди, - Эми эмне кылабыз ыя?
- Билбейм, - Экөө бири-бирин ийин куушура карап туруп калышканда үйдөн Венера менен Замира чыгып калды.
- Бул кимдин баласы, апа?
- Билбейм.
- Эмнеси болсо дагы үйгө киргизеличи, бечаранын туулганына эки-үч күндөй эле болгон го, киндиги да түшө элек экен, бирок доктурга төрөгөн го? Сатар аялына бир карап эңкейди да наристени көтөрүп алып үйгө карай басканда Батийна:
- Сатар, коңшуларга айтып көрбөйлүбү ыя? - деди.
- Эмнеге?
- Таштап кетиптир дебейлиби?
- Эртең деле айтасың, участковойго алып барабыз. - Сатар кенебей үйгө кирип кетти, балдарынын баары тегеректеп калышты.
- Ай-ий, көзүн ача элек го апа? - Шамалбеги үңүлө карап тарбалаңдаган наристенин колдорун кармалап жатты.
- Аты ким экен? - Жамалбек маңыроо сурап койду.
- Ой балам ай, бул бечарадан кутулгусу келип жылаңач таштаган энеси кайдан ат койсун, бүгүн эле төрөлгөн го? - Сатар кейий үн катты. Батийна бир нерсени эстей калып баланы ачып суу даярдатып жуунтуп киндигин бекем байлап таңды да катып койгон баласынын кийимдерин алып келип кийгизип ороп-чулгап койгондо наристе болпоюп оозун кыйшаңдата эмчек издегендей кайсаңдап жатты. Батийна үйдө сүт жогунан кашык менен чайдан кашыктап ичирип койду эле канагаттана көшүлүп уктап калды.
- Ким таштады капырай, бала бакканга шартыбыз деле жок, өзүбүз эми кичине оңолуп келе жатканда бул дагы түйшүк, - Батийна кейий сүйлөгөндө Сатар ага ормое карады.
- Баланын ырыскысы өзүндө да, кудай талаа бир токтуну жаратып аны жашасын деп бир түп шыбакты кошо өстүрөт экен, ар бир нерсенин өз насиби бар, кейибе байбиче.
- Эртең милицияга алып барып айтып көрсөтүп доктурларга дагы көрсөтөлү, оорусу жокпу мурун ким билет?
- Наристеде не айып байбиче.
- Ошентсе да.
- Эртең коңшу-колоң дагы билет, баланын зыяны тийбейт байбиче, үйүбүзгө баш кирип отурат, ушу бала бизге кут алып келиши мүмкүн, кесир кылбайлы, кокус уруксат берсе багып эле алалы, Чынара болсо үйдө болуп калды, Венера менен Замира жардам берсе иштей беришет, сен баланын сүт-пүтүн даярдап берип ишиңе бара бересиң эки уулум болуп бага беребиз.
- Эмне деп жатасың ай, кереги жок, өз балдарыбызды зорго багып жатканда жүдөп-какап азап тарткым жок!
- Макул-макул, эртең көрөбүз, али көзүн ача элек наристени тынчыраак кабыл алалы, бейкүнөө наристеде не айып, көзүн ачпай жатып эне жытын искебей, эне сүтүн оозанбай минтип ара жолдо калганын карабайсыңбы? - деп мемирей эч нерседен капарсыз уктап жаткан наристени карап ойлуу телмирди, - Жоош боло турган бечара.
- Жо-ош болобу, кандай болсо да бага турганга берип коелу.
- Таң атсынчы эми.
- Апа, багып эле алалычы.
- Сен багасыңбы? - Батийна Жамалбекти алая карады.
- Багабыз да, - Шамалбек култуңдап койду.
- Багып эле алалычы, - Жамалбек инисин коштоду.
- Өлүгүңдү көрөйүндөр десе, мынча таштаган неме бизди билет, мээнет кылып багып койсок эртең эле чыга калат, ошондо ичимди тызылдатып отурамбы?
- Аны да көрөөрбүз, жарыктыкка жаңы келген наристеге жаман ойду ойлобой жакшы сөз менен кулагына атын айтып азан чакырталы балдарым, - Сатар эки уулун карады, Чынара, Венера, Замиралар үндөбөгөнү менен баланы жакшы көрүп турганы же каалабаганы белгисиз отура беришти. Ар кимиси ар кандай сүйлөп жатып акыры орун салып өз-өз орундарына жатып калышты. Эртеси Сатар менен Батийна баланы ороп алышып адегенде участковыйдын кеңсесине келишти. Участковый баланы көрүп Сатарга түшүнүк кат жаздырып алып балдар врачына алып барып наристенин денсоолугун текшеришти, андан кийин кайра кеңсеге келип кайра-кайра сураштырып жатып андан кийин Сатардын суранганынан улам үйүнө кетирди, ошентип үч-төрт күн сурамжылап, айылдагы боюнда бар келиндерди изилдеп көрүп иги-жигин табышпай акыры Сатарларга баланы багып алууга бермек болушту, документтерин даярдап өз атына жаздырып күбөлүк жаздырып алышты да бала менен алышып калышты. Айрыкча Сатар колунан түшүрбөйт, баланын болжуурандай аппактыгы, кашы кара, көзү бакыракай наристеге Сатардын мээри түшкөнү менен Батийна салкын болуп аргасыз эле карап жүрүп эптеп чоңоюп жатты. Билинбей күндөр өтүп күркүрөгөн күз, кычыраган кыш келди, андан жашыл ыраң тонун жамынып жаз келди, Бакбергендин жөрмөлөп, кыял-жоругу чыгып сүйкүмдүү болуп, үйдүн эрмеги болгон кези. Жамалбек жакшы көрөт, кыздары анча көңүл бурбайт, керээлден кечке базарда, кечинде келип эртеңкиге даярдап коюп уктаганга киришет, Батийна бозосун кайнатып андан бетер колу бошобойт, Сатар эки уулу менен Бакбергенди карап багышат. Убакыт деген билинбей жылып өтүп эки жаш болуп тамтаңдап басып калганда Чынаранын тыңына карап өз айылынан эле бир жигит ала качып кетти, бир аз тирденип калган Сатардын кудалары ачуу басаарын алып келгенде жакшы тосуп алышып сыйлап узатты. Венерасы мектепти бүтүп Чынаранын ордун басып базардагы ордуна чыгып калды. Үч кызы удаа бой жетип, Батийнанын какшанган кара жаактыгына карабай иштемкор, оокатка тың дешип аларды дагы ошол эле айылдын жигиттери ала качып бакыйган үйбүлөгө айланып малдуу-алдуу болуп Батийнанын кайкалап калган учуру. Ал Бакбергенге мээримин төгө албады, жашоодо тузу кемибеген пенде барбы, ортончусу Венера эки балалуу болгондо күйөөсү өлүп калып келип алган. Бакберген жетиге чыгып чакылдаган бала болуп калган, бир күнү эшикте ойноп жүргөн Жакшылык чыр этип ыйлап калды, Венера жүгүрүп чыгып эле Бакбергенди жонго дүңк эттире муштап ийди:
- Өлүп кеткен айбан, баланы карабай кайда жүрөсүң ыя, же сен урдуңбу шүмшүк?!
- Өзү жыгылып кетпедиби, - Башын калкалай ары качты Бакберген, - Мен тийген жокмун.
- Көзүңдү оюп кое электе карап тур, өлтүрүп коем.
- Ооба, карап турам, - Мурдун шор эттире тартып алды да Жакшылыкты колдон алды, - Жүрү ойнотом.
- Апий, - Жакшылык ага болбой колун тартып алды.
- Жылдызы жок дегеле, бала дагы сени жактырбайт, ушунуң үчүн…
- Венера, анда эмне күнөө, жөн эле айтпайсыңбы? - деген Сатар кызына нааразы боло арытан басып келди.
- Ушул сизди жыргатып иймек беле, баланы карап койсо эмне болот эле? - Венера атасына тултуңдай кайрылды, - Ушуга эле болушуп каласыз да.
- Уулум да менин, көп тилдебегиле, бала деген жетиге чыкканча жерден токмок жейт, андан кийин элден келтек жейт, ошентип кагылат, согулат кызым, - деди Сатар токтоо, - Келе гой балам, - Бакбергенге кайрылды, - Бакы кел балам, экөөбүз огород сугарабыз, - Жанына томпоңдоп жетип келген Бакбергендин чачынан сылап төбөсүнөн жыттады да ары көздөй ээрчитип кетти, ошол кезде базардан челек аягын көтөрүп Батийна келди. Ал келгенде казан аякты калдырата булкулдап кирди.
- Тим эле өз баласынан бетер болушат ага.
- Эмне болуп кетти?
- Жакыны карап ойнот десем атам болбой ээрчитип кетип калды Бакбергенди.
- Ага ошол алтындан күмбөз коет.
- Батийна, сен ушинтсең балдар кантет, энесиң го сен, баарына тең эле болсоң болбойбу ыя? - Ары жактан келе жаткан Сатар аялына ачуулуу айтты эле Батийна кергиштей күйөөсүн карады.
- Ийи, эмне кылып ийейин ыя?
- Баланын көңүлүнө кетет, күндөн-күнгө эс тартып баратат, сен ойлонуп сүйлөсөң, Бакы өзү абдан зээндүү.
- Эк, болмоктон болсун, тим эле президент болсо да ошо балага эч мээрим түшпөдү, - Батийна тээ бак ичинде ойноп жүргөн Бакбергенди көзү менен ата карады.
- Сиз эмнеге болушасыз, андан көрө катуураак кармаш керек аны, эркелетсеңиз башыңызга чыгып албайбы ата.
- Чыкпайт, бала деген баладай өскөнү жакшы, - Сатар кызына аста карап, акыл-насаат айтмак болду, - Кызым, Жакшылык менин неберем, Бакы баламдай болуп калды, мен баарын бирдей көрүп, бирдей карайм, мынчалык бактык эми силердин бир тууганыңар эмеспи, өгөй бала өөнчүл жетип бала кекчил болот деген сөз бар, кек сактап калбасын кызым.
- Сактап эмне кылмак эле, чоңойгондо энеси табылса "чау" деген бойдон басып кетет, ошондо көрөсүз, - Венера болбой эле жинденип жатты, арыта ойноп жаткан баланы ойлуу караган Сатар унчукпай көчүк басты, Батийна өз ишине киришти, Венеранын уулу Жакшылык өтө чыр, ыйлаак өжөр, эки жарым жашта, кичүүсү бир жаштан өткөн кыз, али баса элек, турмуштун катаал сыноосу өзү койчу болду. Жамалбек тогузунчу класста, Шамалбек жетинчи класс, алар негедир Бакбергенге анча сүйлөбөйт, кээ-кээде келген Чынара менен Замира да аны көргөндө итатайы тутулуп, ар жакка жумшап, кайсаңдап балалык кылса ошол эле жерден муштуму желкесине орногон күндөр көп эле болду. Кийинки жылы мектепке барды, зирек бала сабакты окуган эле жылы өздөштүрдү, өзү теңдүүлөрдөн айрымаланып такылдап так жооп берет. Экинчи класста окуп калганда класста отурганда класс жетекчи аларды жаңы келген мугалим менен тааныштырып калды, ошондо жаңы мугалим баарын атынан чакырып жатып Бакбергенге келгенде:
- Фамилияң Жусуповбу сенин? - деп калды.
- Ооба агай.
- Жакшы-жакшы отура гой, сабактан алдыңкы экенсиң да, биринчи класста жалаң бешке окупсуң.
- Дагы жакшы окуйм агай.
- Азамат, - Бектурсун чакылдаган баланы ойлуу карады да, - Отур, эми сабакты баштайлы, таанышып алдык ээ? - Окуучуларга кайрылды.
- Ооба! - деп класс ичи балдардын үнүнө жаңыра түштү.
- Кана эмесе ручка дептериңерди алгыла.
- Агай, менин дептерим кала бериптир, - деп Бакберген тура калып мугалимге кайрылды, - Жүгүрүп барып алып келе коеюнбу?
- Унутчаак болбой жүрбөйсүңбү.
- Агай, аны эжеси уруп жаткан, бербей койгон чыгаар, - деди коңшу кыз Анара.
- Эмнеге урду, бейбаштык кылдың беле?
- Агай ал таштанды да! - деп бир бала класс ичин жаңырта дарылдады.
- Ким эле аты жөнүң, турчу өйдө, сен эмне деп жатасың? - Мугалим Алмазды карады, - Эмнеге минтип жатасың?
- Апамдар таштанды бала деп айткан, Сатар акелер багып алган да.
- Эмне, сен калп айтасың, мен таштанды эмесмин, калп айтып жатат агай! - Бакберген тура калып Алмазга жетип жакадан алды, бойлору бирдей эки бала бойлошо тирелишип калганда Бектурсун жете келип аларды ажыратканда Бакбергендин көзүнө жаш толо түшкөнүн байкап ажыратты да Алмазга катуу айтты:
- Экинчи мындай сөздү айтпай жүргүн, уктуңбу Алтынбеков?
- Уктум агай, - Алмаз тултуя жер карады, аңгыча дагы бири:
- Агай, Бакбергенди апасы төрөп таштап кеткен да, аны баары эле билишет, Сатар акелер багып алышкан, - деди чакылдай.
- Эртең ата-энелердин чогулушун өткөрөбүз, баарыңар ата-энеңерди чакырып келгиле, - деп Бектурсун Бакбергенге кайрылды, - Сен дагы айткын, Жусупов, макулбу?
- Жо-ок, кереги жок! - Бектурсунду жөөлөй сумкасын алып ыйлаган бойдон класстан чыгып кетти Бакберген, - Мен окубайм эми.
- Жусупов! - Бектурсун анын артынан кыйкырган бойдон кала берди, Бакберген улам мурдун бир колу менен жаный, көзүнүн жашын куюлта үйүнө жүгүрүп келди, эшиктин алдында Батийна бозосун сүзүп отурган, Сатар күрөгүн таянып огороддун четинде турган эле, энтиге атасынын маңдайына келип:
- Мен таштандымынбы, силер багып алдыңар беле?! - деди мурдун шор тартып.
- Эмне дейт, ким айтып жүрөт сага?
- Мен уктум, мени багып алган турбайсыңарбы, мени балдар сен таштандысың деди, андай болсо менин ата-энем кайда, ким алар?!
- Уулум, - Сатар анын жанына басып келди, - Алар айта берет, сен өзүбүздүн эле балабызсың, алардын айтканына ишенбе, чоңоюп калбадыңбы.
- Чын эле өзүңөрдүн балаңармынбы? - Бакберген Сатарды үмүттүү карады, - Алмаз калп айтат ээ ата?
- Айта берет уулум, эл деген эл да, сен ага ишенбе, - Сатар аны кучагына кысып ууртунан чымчый эркелете карады, - Эжелериң, агаларың бар, сен эң кенжебизсиң уулум.
- Ооба, ишенбейм эми эч кимге, - деген Бакберген сумкасын алып үйгө кирип баратканда алдынан Венера чыга калды.
- Көзүңдү карабайсыңбы, акшыңдап кудайдын эрке баласындай талтаңдайсың да?
- Венера, баланы какпай жүр! - Сатар кызына баш чайкай унчукпа дегендей кылды. Бакберген кийимин которунуп кайра чыгып келе жатканда сырттан Венеранын үнүн угуп токтой калды:
- Жаки, - Иниси Жамалбекти ошентип эркелетишет, - Сен тиги эски кийимиңди Бакыга берчи, ал эскини кийсе деле өлбөйт, бизге ыраазы болсун да өлтүрбөй багып койгон.
УЛАНДЫСЫ БАР....
АЙГУЛ ШАРШЕН.
БАШКА ГРУППАНЫН АДМИН ЖЕ МОДЕРЛЕРИ,ДАЯР ЧЫГАРМАНЫ МЕНИ АНДЫП ОТУРУП ТАШЫЙСЫНАР,АНЫНАРГА МЕЙЛИ😞БИРОК,ЖОК ДЕГЕНДЕ АРАКЕТ КЫЛЫП ИЗДЕНИП,КАРТИНКАСЫН КОТОРУП КОЙГУЛАЧЫ!!!УЯТ ДЕГЕН СЕЗИМИНЕРДИ ОЙГОТУП,МЕН ТОЛУК ЧЫГАРЫП БУТКОНДОН КИЙИН АЛСАНАР ДЕЛЕ БОЛОТ ЭЛЕ ГО!!!