9-қисм. Гр: 🔥Ҳикоя ва қиссалар 🔥 Муаллиф: Наргиза УСАНБОЕВА. Севаранинг тилини айланмай қолди. Ўзини оқлаш, Зоирни ҳайдаб солиш учун сўз ҳам, баҳона ҳам топа олмаётганди. - Шунча кузатдим, ўргандим ҳаётингизни. У эркак ёнингизга келишга ўлиб бораётгани ҳам йўқ. Бугуноқ унга “келма” денг. Чунки мен бугун сиз билан бир қарорга келмагунча уйингиздан ҳеч қаёққа кетмайман! * * * - Вой, мижозинг чиқиб кетишини бирам интиқлик билан кутдим-ей, - суҳбати тугаган аёл чиқиб кетиши билан Матлубанинг ёнига Нигора кириб келди. – Суюнчи бер! Шуни айтгунча ёрилиб кетай дедим. - Нима гап? – ҳайрон бўлди Матлуба. Нигора Матлубанинг ёнига келиб, унинг олдида турган столнинг бир четига ўтирди-да, дугонасининг қўлидан тутганча деди: - Ўғлим Гулҳаёнинг телефонини сўради... - Нима? – Матлуба нурсиз, хира кўзларини дугонасининг юзига тикди. – Нима деди? - Боя ёнига секин кирдим. Бир мижозим ўн дақиқа кеч қолганидан фойдаланай дедим-да. Кейин секин гап бошладим. “Кеча бежизга бормагандик. Холангнинг қизини кўрдингми? Ёқмадими, сенга?” дедим. Нима дейди, де. “Холамнинг қизини биринчи марта кўришим эмас-ку!” дейди. - Ҳа, кичкиналигида меҳмонга борганда бир-биримизникига олиб борардик-ку! - Менам шуни айтдим-да. “Болаликда кўрганинг бошқа”, дедим. “Тўғри”, дейди ўғлим. Бўйлари узун, чиройли қиз бўлганмуш, Гулҳаё. Бунақа қиз бўлишини кутмаганмуш. Атай эътибор қилганмуш, - киноя ва завқ аралаш гапирарди Нигора. - Қара, айтмасам ҳам ўғлим қизиқибди қизингга. “Нега цехда ишлаб юрибди? Ўқишга кира олмаганми?” деб сўраса де. “Ўқийдиям, ишлайдиям”, деб ҳамма маълумотни бердим. “Сенга ёқмадими? Гаплашиб кўрсанг, келин қилармидим”, десам... “Телефонини олиб беринг, аввал ўзим гаплашиб кўрай”, дейди. - Вой тавба... Гулҳаё нима деркан, энди? Уям эътибор қилдимикан? Кеча гапира олмагандим. Бугун сўрайман, деб тургандим, - ҳаяжон билан деди Матлуба. – Тавба, худди ҳозир ўғлинг қизимни олиб кетиб қолагандек, титрашимни қара. - Наҳот, қуда бўламиз Матлу! – қувониб деди Нигора. – Бошқа дугоналаримиз шок бўлади эшитса. - Ҳали индамай, тур... – баттар ҳаяжон босди Матлубани. - Бошқа чоранг йўқ-ку, дугон. Кундошинг бошқа телефон қилмадими, видео масаласида. - Ўзим унга телефон қилмоқчиман, - деди қатъият билан Матлуба. Бу гапни кутмаган Нигора дугонасига қизиқсиниб тикилди: - Нима дейсан? Матлуба бутун гавдасини кўтариб, нафас оларкан, чуқур хўрсинганча деди: - Билмайман дугон. Сендан маслаҳат сўрамоқчи эдим. Қизларимни узатиб олгунимча бизни тинч қўй, кейин майли эрим сеники десаммикан, деб турибман. Тўғрисини айтсам, видеони тарқатаман деганидан кейин, қизларимдан бошқаси кўринмай қолди, кўзимга. Аббосни ҳам қизғанмай қўйдим. - Ўзинг учун муҳим деб билган инсонларни ақл билан ажрата бошлаяпсан, - ўз нуқтаи назаридан, касбидан келиб чиқиб хулосалай бошлади Нигора. - Шунинг учун қизларинг биринчи “план”га чиқди. Аббос кейинги “план”га ўтди. Яна англадингки, Аббос барибир буткул сизларни тарк этмайди. Бошида рашк кўзингни кўр қилиб буни англамагансан. - Ҳа, бошида нима хоҳлаётганимни ҳам билмасдим. Аммо ўшанда ҳам қизларимни ўйлагандим. - Ўйламадинг! Болаларингни ўйласанг, ўзингни қурбон қилмас, кўзинг кўр бўлмасди. Фарзандлар учун энг керакли инсон биз – оналармиз. Баъзан шуни унутиб қўямиз. - Тўғри... – тан олди Матлуба. – Хуллас, ўша бахтим ўғриси билан гаплашишим керак. Хаёлимда видеони индамай тарқатиб юборадигандек. - Нега мунча қўрқасан, ўғирлик қилмагансан-ку! - Аммо ўша бахтим ўғриси бирдан бақириб кетгани учун атрофдаги савдогарлар “Нимангизни ўғирлади?”, “Ўғримикан?”, “Милиция чақиринг” деб бақиришиб қолишган. Бизнинг гапларимизни ҳеч ким эшитмаган-ку! Менам қўрқиб кетганимдан тезда у ердан кетиб қолгандим. Қўрққанларим видеога тушган бўлса, аниқ мени ўғри деб ўйлашади. - Жуда айёр, кундошинг. Қара, вазиятдан ўта усталик билан фойдаланган, яна видеони ҳам сақлаб қўйган. Балки уюштиргандир, ўзи атай?! – тахмини ўзига ёқиб кўзлари катта-катта бўлиб кетди Нигоранинг. - Йўқ, уюштиргани йўқ. Чунки менинг боришимни билмасди, мени танимасди ҳам. Ўзим бордим, ўзим танишдим. - Демак, унда вазиятдан яхши фойдаланиб қолибди. - Хуллас, нима маслаҳат берасан? – кўрмаса-да, одат туфайли нигоҳларини дугонаси томон тикди Матлуба. - Менимча, у ўз-ўзидан видеони тарқатиб юбормайди. Фойда беришига ишонганида қўйиши мумкин. Пухта аёлга ўхшаяпти, кундошинг. - Кундошинг деяверма! Кундошим эмас у! - Нима дей бўлмаса! - Ўғри, унинг ўзи ўғри! Бахтим ўғриси! - Майли, Ўғрихон дейман унда. Ишқилиб, ўша Ўғрихон ҳеч нимани бой бермайди. Ўз-ўзидан видеони қўйиб юбормайди. Шунинг учун индама. У сукут сақлаганида ишларингни битиб ол. Айтганча, кўз дўхтирига бордингми? Кўзинг ғира-шира кўра бошлаганини айтингми? - Йўқ, бормадим. Кўра бошлаганимни дўхтир билса, Аббосга айтади. Кейин Аббос қарабсанки, олдингидек биз ҳақимизда қайғурмайди. Ўша Ўғрига югуради. - Бормаяпти, унга дединг-ку! – қизиқсиниб деди Нигора. - Терговчидан қўрққани учун бормаяпти. Баъзида уйга кеч келади. Ўшанда бораётгандир, учрашаётгандир? Кундузи кўришишар... Мен билиб ўтирибманми? Чунки иккаласининг ҳам иши бозорда-ку! - Аббос ўз соҳасини буткул унутди, а? - Ҳа, у пайтлар психология ҳеч кимни қизиқтирмасди, бунинг ортидан пул топиб бўлмасди. Шунга ўзини бозорга уриб кетди-да. - Лекин сен унинг аспирантурада ўқишига ҳам кўмаклашдинг-ку! Болаларингни қишлоққа олиб кетиб, қийналиб... Ўша пайтларда ўзингдан совутдинг, Аббосни. Меҳр кўзда деб бежизга айтишмайди. - Домла бўлар, обрўли касб деганмизда. Аммо бизнинг ўйлаганимиз бўлмади. Биз турли режалар ўйлайверамиз, аммо Худойимнинг битиги бошқача бўлади. - Майли сиқилма, яхши бўлади ҳаммаси. Мана Худойим ўзи қўллаяпти. Режаларимиз амалга ошяпти. Ўғлим Гулҳаёга қизиқиб қолди. Рақамини бер. - Телефонимдан ол. Мен кўрмасам... - Шукр қил, сал-пал кўра бошладинг-ку! – Нигора Матлубанинг сумкасини олиб, телефонини қидира бошлади. - Лекин-чи, дўхтиринг билан гаплашишинг керак. Чунки у кўриш қобилиятини янада ошириш учун бошқа дорилар берар, балки... - Дўхтир билан келишиб олсаммикан, ё? “Эримга билдирмай туринг”, деб... – ўйланди Матлуба. - Менга қара, коди қанақа бу телефонингни? – телефон экранини оча олмай деди Нигора. - Бармоғимга тут, - Матлуба кўрсатгич бармоғини узатди. - Дўхтирни Аббоснинг таниши дединг-ку! Барибир айтади у Аббосга. Ўзининг меҳнатини, ютуғини кўрсатгиси келади. “Мана, хотинингизни кўзини очдим”, дея пул ундиргиси келади. Дўхтир билан келишаман деб, Аббоснинг кўзига янаям балодек кўриниб қолма. - Нима қилай, унда а? Кўзим кўряпти, десам Аббос бизни ташлаб қўяди. Кўрмаяпман деб юраверсам, даво кечикиб, кўзимга акс таъсир қилиши, кўра бошлаган жойида орқага кетиши ҳам мумкин. У-ф-ф! Нима қилай, а? - Бирам ҳаётинг чигал-ей! – норози оҳангда қошларини чимирди Нигора. – Муаммосиз тура олмайсан! Демак биттасини танлашинг керак: ё кўзинг, ё Аббос! Танла! * * * Гулранг қанчалик дарсга эътиборли бўлмасин, хаёли Маликка кетиб қолаверди. Айниқса, кечаги қилиғи кулгисини қистатарди: “Гулрангнинг амакисиманмиш”... “Амакилар жиянларининг телефонини текшириб туриши керак эмиш”... У ўзига ўзи мийиғида кулар, атрофга мамнун қараб қўярди. Бу унга дарс ўтаётган ўқитувчининг эътиборидан четда қолмади: - Гулранг, сиз дарсда ташқарида юрибсиз. Хаёлингизни жамланг. Ҳозир биз нимани муҳокама қилдик? Гулранг бир зум ўзини йўқотиб қўйди, ўқитувчиси ҳамма сиридан воқиф бўлгандек қизариб кетди. Кейин “хўп” дея бошини эгиб олдидаги китобига тикилди. Шу пайт телефонига хабар келганини билдирувчи мусиқа янгради. Энди ундан ўтиб доска томон юраётган ўқитувчи ялт этиб қизга қаради ва жаҳли чиққанини билдирмоқчидек деди: - Телефонларни ўчириб қўйишимиз керак эди. Менга беринг-чи? Сизга қоидаларимиз таъсир қилмайдими? Гулранг ўқитувчига телефонни узатиш асносида экранига қаради. Келган хабар эгаси “Сардорнинг тоғаси”. Юраги “шув” этди қиз шўрликнинг. Яна ўқитувчисидан балога қоладиган бўлди. Тағин жарима ёзиб берса борми? Ўзи дадасини зўрға алдаб, қутулганди. Агар дадаси унинг хаёлида йигитлар айланиб юрганидан хабар топсами? Нақ уйдан чиқармай қўяди. Шуларни ўйларкан у ўқитувчисига кўзларини катта-катта очиб илтижоли боқди. Ўқитувчи эса гўё хабарни қиш учун олгандек телефон экранига тикилди ва хабарни очди. Гулранг баттар қўрқиб кетди. Ўқитувчи эса бир телефонга, бир Гулрангга қаради-ю, индамай бориб ўз столи четига қўйиб қўйди. Энди бечора қиз икки кўзини телефондан узмас, худдики, яхшилаб тикилса, хабарни биладигандек эди. Аммо ўқитувчи индамаганига қараганда, Маликнинг юборган хабари ишқий эмас. Агар севги изҳорисифат хабар бўлганида ўқитувчиси тутақиб кетарди. Мана шу ўйлар қизни яна дарс тинглаш, эслаб қолиш, ўрганиш қобилиятларидан мосуво қилди. Ниҳоят дарс тугади. Гулрангнинг юраги тўла ҳадик бўлгани боис, жуда секин қимирлади. Оҳисталик билан уқув қуролларини йиғиб, сумкасига жойлади ва энг охирги бўлиб ўрнидан турди. Ҳуркак оҳу мисол ўқитувчиси ёнига борди: - Устоз, телефонимни олсам бўладими? - Бўлади. Кейинги дарсларда ўчириб қўйиш ёдингиздан чиқмасин. Бўлмаса дарсга қўймайман. Иккинчи марта дарсга бефарқ ўтирибсиз. “Дарсга қўймайман!” мана шу гапнинг ўзи Гулрангга етарли эди. - Хўп устоз, - деди у итоаткорона. – Бошқа қайтарилмайди. У токи синфхонадан чиқиб кетмагунча телефони экранига қарамади. Қўрқди. Чиққач эса тиртоқ қўллари билан секин очди: “Ҳар доимги бекатда кутиб тураман. Бирга кетамиз. Амакинг...” Гулранг ўқитувчиси нега ғазаб отига минмаганини тушуниб ўзига ўзи кула бошлади. Биргина “Амакинг” деган сўз уни қанча балолардан қутқарганини билиб эса қиз қувонди. Тезроқ Маликнинг ёнига боргиси, бўлган воқеаларни айтиб бергиси келди. Бугун у автобусда яна қанақа томоша кўрсатса экан? Кеча телефонини текширди. Хабарларини, қўнғироқларини, телефонида сақланган барса рақамларни кўриб чиқди. Кейин эса “Йигитингни нима деб сақлагансан?” деди. - Қизиқмисиз? Йигитим йўқ, йигит нима қилсин, менда - деди Гулранг уялиб. Малик шу қадар хурсанд бўлиб кетдики... - Ҳалиям йигит топмадингми? – ҳазиллаши бошлади у билан. – Демак, бирорта йигитга ёқмагансан. Қаёқдан ҳам ёқасан? Қайсар, гапуқмас бўлсанг! Ҳа майли, ўксинма, мен ўзим менга йигит бўлиб тура қоламан. Сенинг ёнингда йигитингман, дугоналаринг ёнида амакингман. Тушундингми? - Тушундим, - кулди Гулранг ҳам. Улар шу тарзда ҳазил-ҳузул билан уйларигача бирга кетганди. Бугун мана, яна уни кутиб ўтирибди. У ширин хаёллар оғушида икки дугонаси билан бекатга келди. Бекатда Малик кўринмасди. У атрофга аланглади. “Бекатдаман, деганди. Бирор жойга кетдимикан?” Қиз яна атрофга аланглади. - Тинчликми? Кимни қидиряпсан? – ҳайрон бўлди дугонаси. - Амаким бир китоб олиб келаман деганди. Келмабди, шекилли, - ёлғон гапирди Гулранг. - Бўлмаса, ҳали кетмайсанми? Автобус келди, - деди бошқа дугонаси. - Кетмайди, - унинг ўрнига жавоб берди биринчи дугонаси. – Биз кетдик. Сен амакингни кутасан барибир. Қизлар шундай дея автобусга чиқиб кетишди. Гулранг эса анграйганча қолаверди. Тўғри қилдими, йўқми, ўзи ҳам билмасди. Асосийси, бу ташаббус ундан чиқмади. Маликнинг чиндан унинг амакиси деб ўйлаган қизларнинг ўзи кўмаклашиб юбора қолишди. Энди бекатда ўтириб кутса бўлади. “Уни кутишим тўғримикан? Ахир “кутаман” демагандим-ку! Жавоб ҳам ёзмадим хабарига. Кутиб ўтирсам... Уят бўлади...” Гулранг иккилана бошлади. Ўрнидан турди. Дугоналари ўтирган автобус томон икки қадам босди. Сўнг автобусга чиқса, улар олдида ёлғончи бўлиши ўйлаб яна ўтирди. Маликни кутиб ўтириш ҳам унинг ориятини қўзғаётганди. У энди тағин ўрнидан турганди автобус юра бошлади. Гулранг улов томон югурмоқчи эди, нозик қўлларидан маҳкам тутган бақувват қўл уни ортга тисарилишга мажбур қилди. - Қаёққа? – бу Маликнинг қувноқ овози эди. - Автобусим кетяпти, - икки кўзи транспортда бўлган қиз ичини урди. Кейин йигитга қараб деди: Ассалому алайкум. - Ва алайкум ассалом. Шунчалар бесабрмисан? Беш дақиқа ҳам кутмадинг, мени. - Мен кутмадим, - уялганидан деди қиз. – Дугоналарим смсингизни кўрганди. Амакинг келади-ку, кут дейишди. Ҳеч нарса деёлмай қолдим. - Шунинг учун ўрнингдан туриб кетмоқчи бўлибсан-да! - Сиз... сиз мени пойлаб турганмидингиз? - Ҳа, - яшириб ўтирмади Малик. – Атай сени пойладим. Менга бўлган муносабатингни кўрмоқчи эдим. Энди хурсанд бўлгандим, мени озгина бўлса-да, кутди, мени ўйлади деб. Сен эса дугоналарим айтди деяпсан. - Ҳа, улар амакингни кутмайсанми, деб ташлаб кетишди, - шоша-пиша ўзини ҳижолатликдан қутқармоқчи бўлди, қиз. - Ўзинг-чи? Ўзинг заррача бўлса-да, ўйладингми, мени? Ўйламадинг, а? Ўйламаганинг учун икки марта кетмоқчи бўлдинг, а? Ростини айт, ўйладингми, мени? – Малик қизнинг кўзларига тикилди. * * * - Сен билан шу ердан бошқа жойда ёлғиз гаплаша олмайман. Уйда ҳамманинг олдида айтиб бўлмайди, бу гапни. Хонангга кириб гаплашсам, уйдагиларда шубҳа уйғонади. Шунинг учун ишхонага чақирдим. Ўқишинг қолиб кетмадими? - Мени қўрқитяпсиз, опа? Ўзи ялинчоқ овозда чақирганингизга кўзимга ҳеч нарса кўринмай югуриб келдим. Тинчмисиз? Нима гап? – хавотирли кўзларини опасидан узмади Умид. - Ўқишингга нима дединг? – Гулҳаё ҳалиям укасининг ўқишини ўйларди. - Ўқишим бўлди. Болалар билан ижтимоий тармоқ учун видео ёзмоқчи эдик. Сиз чақирганингиз учун эртага қолдирдик. Гапиринг, тинчликми? - Тинчлик эмас, - хўрсинди Гулҳаё. Бу иккимизнинг орамизда сир бўлиши керак, Умид. Ҳеч кимга айтмайман деб сўз бер. - Хўп, сиз аввал айтинг, нима гап? - Мен... ҳалиги менга пул керак, Умид. Сенам пул топа бошладинг-ку! Сенинг ҳали қанча пул топишингни уйдагилар билмайди. Менга ёрдаминг керак! - Нимага? Матони бузиб қўйдингизми? Ўрнига мато олиш керакми? – Умид опасининг олдидаги бичиш ускунасига қаради. Неча “рулон” матони буздингиз? - Оббо! Мато бузмадим, укажон. Мато бузмайман. Ишимни яхши биламан. Фақат... бир ёмон ишга аралашиб қолдим... – ерга қаради Гулҳаё. - Нима? – кўзлари катта-катта бўлди Умиднинг. – Бирор ўйин... ўйинда ютқаздингизми? - Қанақа ўйин? – кулгиси қистади Гулҳаёнинг. – Мени қиморбоз деб ўйлаяпсанми? - Ичимни қиздириб юбордингиз, опа. Гапиринг... - Ҳалиги... дугонам Зилоланинг отаси ўлди. Йўқ, аввал касал бўлди. Саратон! “Контракт” пулини тўлай олмади. Ўқишни ташламоқчи бўлди. Кейин мен уни ломбардга бошлаб бордим. Ломбард тилла буюмларни гаровга олиб фоиз эвазига пуд берадиган жой. Хуллас, Зилола иккаламиз тилла тақинчоқларимизни ломбардга бериб, контракт тўладик ва... – Гулҳаё тез-тез ҳамма воқеани айтиб берди. Сўз охирида эса ўзига керакли пулни ҳам айтди. – Иккаламизнинг икки ойлик фоизимиз саккиз юз минг бўлган. Бу ой ҳам тўламасам, иккаламизга икки юз мингдан тўрт юз минг қўшилади ва бир миллион икки юз минг сўм бўлади қарзим. Аслида беш миллион сўм олганмиз. Умид опасининг қарзини эшитиб, бақадек қотиб қолди. - Беш миллион? Бу фоизи билан қанча бўлишини биласизми, опа? – хуши бошидан учиб сўради Умид. - Билмаганимда сендан ёрдам сўрамасдим. Ошиб кетяпти, қарзларимиз. Ҳалиям менинг танишим бўлгани учун фоизини анча камайтириб берганди. Зилоланинг зираги кўзсиз эди. Каттагина. Туриши тилла. Шунинг ўзи анча пул бўлганди. - Унақа қимматбаҳо зиракни сўрамайдими, уйдагилари? – Умид ҳайрон бўлиб сўради. - Сўрайди. Шундан хавотирланиб сўраяпман, сендан пул. - Опа, менинг маошим сизнинг қарзингиздан ўн баробар кам. Ҳали эндигина кирдим-ку, клубга. Униям дадам, ойим сўраши мумкин. Ойлигинг қани, деса нима дейман? Интернет каналларимизга реклама беришмоқчи бўлишаётган экан, болаларнинг айтишича, аммо уям ҳали гумон. Берсаям, у пулни болалари билан бўлишамиз. - Демак, сендан умид йўқ экан-да, - хўрсинди Гулҳаё. – Бу ҳақда ҳеч кимга айтма, укажон. - Кимга айтаман, опа? Мендан шубҳа қиляпсизми? - Айтиб қўйдим-да. - Аммо қўлимдан келганча ёрдам қиламан,- чин дилдан деди Умид. - Қаёқдан ҳам ёрдам қилардинг? Бошқа чора топишим керак. - Дадамдан ташқари, ошиқча кийим тикиб, ўзингиз сотсангиз-чи? - Жиннимисан? Бир “той” матодан тахминан нечта кўйлак чиқишини билади, дадам. Кейин савдогарлар айтмайди, дейсанми? - Тўғри, - тан олди Умид. – Қизингиз алоҳида сотяпти, дейишса борми? Лекин-чи, опа, ҳеч бўлмаганда дадамга билдирмай бир кунда битта кўйлак ортиқча ишлаб чиқарсангиз ҳам бир ойда ўттизта кўйлак. Юз минг сўмдан сотсангиз ҳам уч миллион бўлади. Икки ойда қутуласиз, қарзингиздан. Гулҳаё укасидан гапидан сўнг бироз ўйланиб қолди. Чиндан ҳам бир “рулон”дан битта кўйлак ортиқча чиқара олади. Битта кўйлак фарқини отаси сезмайди. Лекин у кўйлакни қаерга сотади? - Нега ўйланиб қолдингиз? – янаям опасининг ичини қиздирарди Умид. - Бунақа пул билан ўша дугонангизнинг ўқишини қайта тиклаб олсангиз ҳам бўлади. Контрагини тўлашга ҳам қурбингиз етади. Ойимни дадамнинг қўлига қарамай ўзимиз даволатсак бўлади. Гулҳаё укасининг охирги гапларидан ҳайрон бўлди, аммо берпарволарча сўради: - “Дадамнинг қўлига қарамай” деганинг нимаси? Дадам бирор нимага зориқтирмоқчи бўлдими? Дори олиб бермайман, дедими? Шундагина Умид опасининг ҳеч гапдан хабари йўқлигини, унинг наздида отаси фаришта эканлиги ва онасининг унга “опаларинг билмасин”, дея тайинлаганини эслаб, гапни бурди: - Йўғ-а, дадамга ҳам бу ёрдамимиз “сюрприз” бўлади демоқчиман-да. - Сезиб қолса борми, ростмана “сюрприз” бўлади, - хавотир билан деди Гулҳаё. – Ойим ҳам, дадам ҳам қаттиқ ранжийди. - Тўғри, хафа бўлишади, лекин бошқа йўлингиз ҳам ҳам йўқ. Агар “Ҳа, ҳар куни биттадан кўйлак ортиқча тикиб йиға оламан”, десангиз, мен бозордан дадамни танимайдиган бирорта харидор топаман, - беихтиёр атрофга аланглаб деди Умид: - Майли, юз минг сўмдан бермасак, етмиш мингдан берармиз. Шуям кичкина пул бўлмайди. Гулҳаё ўйланиб қолди. Қарзлардан қутилиши ва келаси йилга бемалол шартнома пулини тўлаб, Зилолани ўқишга қайтариш мумкинлигини ўйлаб розилик бергиси келди. Сирлари фош бўлса, ота-онаси томонидан бўладиган барча эътироз ва гиналар дугонасини ўқишга қайтариш бахти олдида арзимасдек туюлди. * * * - Мана бу машинангиздан тўртта, “оверлок”дан ҳам тўртта берасиз... – Аббос тикув цехи учун олмоқчи бўлаётган тикув машиналарининг нархини хомчўтга солиб кўраркан ўзига ўзи деди: - Бу ой ҳар қандай ортиқча ҳаражатдан тийилар эканмиз. Ҳозир олмасам бўлмайди, айни савдо зўр бўлаётган пайт. Янаям кўпроқ маҳсулот чиқарсам, янаям кўпроқ даромад дегани. - Бугун оласизми? Ҳозир олиб кетасизми? – деди сотувчи кенг ва ёруғ хонадаги тикув анжомларига кўз югуртирар экан.
- Ҳа, қаерга тўлов қиламан? Ҳозироқ олиб кетиб ўрнатишим керак. - Касса биринчи қаватда. Ўзимиз олиб бориб, ўрнатиб берамиз. Ундан хавотир олмасангиз ҳам бўлади. - Жуда яхши, - севиниб кетди Аббос. У кассага тушиб тўлов қилди, кейин цех манзилиги қолдириб, ўзи машинасига ўтириб, ишхонаси томон кетди. Тезроқ бориб цехдан яна саккизда машина учун жой ажратиши, ходимларга яна тикувчи топиш лозимлигини айтиши керак. Гулҳаё эртага бир соат вақт ажратиб, келган янги ишчиларни синовдан ўтказса, ишга олса, индинига бемалол кўпроқ буюртма қаубл қилиш мумкин. Ўзи бугун учта буюртмани рад этди. Чунки тайёр мол йўқ. Битта мижоз Севара. Унинг буюртмасини ҳам рад этишга мажбур. Бир ҳафта ичида қабул қилса бўлади. Яна Севара ижара учун пул ҳам сўраганди. Афсус, бера олмайди. Шунча ҳаражатга тушиб ўтирибди. Ўзи-ку, Севара тушунган аёл. Шундоқ ҳам мол билан таъминлаб турса, ўзи тўламоқчи бўлаётганди. “Цехни кенгайтирдим”, десам у тушунади. Кечроқ уйига ўтиб, ҳамма янгиликларни айтиб, вазиятини билиб келарман... Аббос ишхонасига келиб, Гулҳаёнинг ёнида ўғлини кўриб бироз таажжубланди: - Ҳа ўғлим, қандай шамол учирди, сени? - Машғулотим, эрта тугаганди, шунга сизларни кўрай, ёрдамлашай дедим, - ўзига ҳадик билан қараб турган опасини хотиржам қилиш учун ёлғонлади Умид. Гулҳаё енгил тортгандай бўлди. Аббос эса уларни ўзига эргаштирди: - Қани иккаланг ҳам ортимдан кел. Умид кўнглинг сезибди, ўғлим. Ёрдаминг керак. Ҳозиргина дўкондан тўртта тикув, тўртта “оверлок” сотиб олдим. Цехни қайтадан тартибга солиб, янги машина ва ходимлар учун жой очиш керак. - Нима? Тўртта тикув машинаси... Бир оғиз сўрамабсиз-да, - отасининг ортидан югургилади Гулҳаё. – Бизга тикув машинаси керак эмасди. “Оверлок”нинг ўзи бўларди. - Энди аввалгидек ишламаймиз, Гулҳаё. Тўғри, илгари ўзим айтганман, чокнинг ҳаммасини “оверлок”да тикинглар деб. Чунки ҳамма шундай қиларди. Лекин энди катта цех бўляпмиз, - ғурур билан гапира бошлади Аббос. - Ўз йўналишмиз, ўз услубимиз ва молимизга эгамиз. Энди сифат учун курашишимиз керак. Энди тўғри чок ҳам берамиз. - Аллақачон қилиш керак эди. Либосларни фақат “оверлок” чокида чиқаришга бошидан қарши эдим. - Ҳа, сен айтгандинг. Лекин у пайтда бозор кўтармасди, бунча ҳаражатни. Лекин энди “Гулҳаё” цехи бренд даражасига чиқяпти. Бозорда ҳам сен тиккан кўйлакларга харидор кўп. Кўриниш ва дизайнер билан бозорни забт этдик, энди ушлаб қолиш учун сифатни ҳам ўйлаш вақти келди. - Унда тикув машинасини кам олибсиз, - деди Гулҳаё. - Биламан, - изоҳ берди Аббос. – Ҳозирча бор пулимга олиб турдим. Шу ҳафтанинг даромадини йиғай, яна оламиз. Тикув машинасининг ўзини оламиз. “Оверлок” етарли. - Ўзи ходимларингиз кам эди. Чунки хона катта, машиналарингиз бемалол жойлашади, - деди Умид тикиш билан банд бўлган катта хонадаги ходимларга қараб оларкан. - Қандай жойлаштиришни ўйлашимиз керак, - Аббос синчковлик билан хонани кузата бошлади. - Ходимлар бир-бирига ҳалал бермасин ва келаси ҳафта оладиган тикув машинамизга ҳам жой бўлсин. - Шунча машинага пулингиз етадими, дада? Ишга яраша мато ҳам олишингиз керак, - деди Гулҳаё.
- Чамалаб кўрдим. Бу ой максимал даражада тежаб ишлатамиз пулни. Фақат цехга “урамиз” даромадни. Қолган ҳамма чиқимлар тўхтаб туради. Бошқа чора йўқ. Ҳатто, репититорларнинг пулини ҳам келаси ой қўшиб бериш билан шарти билан гаплашиб келмоқчиман. Ҳеч қачон кечиктирмаганмиз пулни. Рози бўлишар, а? – болаларига қаради Аббос. - Менда муаммо бўлмайди, - деди Умид. - Менда шундоқ ҳам тўловлар йўқ. Шартнома пулимни тўлаб бўлгансиз. - Ҳамма “пул беринг” дейувчилар уйда экан-ку, - кулди Аббос. – Гулюз, Гулранг ва ойинг... Уччовининг ҳам ҳаражатларини чеклаймиз.
* * *
- Эҳ, Зоир, Зоир... Мени ҳам уйнинг, ҳам сотув жойининг ижара пулидан айирди. Шу пайти Аббос ака пул берган, менинг даромадим эса ёнимга қолган бўларди, - Севара Рустамга жойнинг ижара пулини бергани ёдига тушиб, ичини урди. – Бугунги савдом билан қўшсам, анча пуд йиғардим. Агар шунақа савдо бўлиб турса, Аббос ака ҳам ёрдам қилса, Худо хоҳласа, келаси йилларга уй олишим ҳам мумкин. Айтганча, уй ва жойнинг ижара пулини ҳали тўламадим, десам бўлади-ку, Аббос акага. Телефон қилиб бугун келинг, дейман... Унинг кечига ҳийласи ёдига тушиб, ўзича уялган бўлди. Ахир нима қилсин, Зоир оёқ тираб туриб олгач, мажбур бўлди-да. Шундай яхши одам бўлган эрини алдади. Телефон қилиб, хижолатомуз гапирди: - Ало, ассалому алайкум. Қорбобом, яхшимисиз? - Волайкум ассалом. Яхшиман. Ўзинг-чи? – Аббоснинг шошиброқ гапираётгани сезилди. - Бугун бораман, деганингизга жуда хурсанд эдим. Бозорга киргандим, энг ширин овқатларни пиширай деб. Аксига олади, Қорбобо. Шундоқ Самирни олай деб Рита холаникига келсам, инқиллаб ётибди. Қон босими ошиб кетибди. Шу ҳолида ташлаб кета олмайман. Мен Рита холаникида қоламан, Қорбобо. - Яхшими, хозир Рита хола? Дори керак эмасмикан? - Яхши, дори олиб келдим. - “Тез ёрдам” чақирмадингми? - Чақирдим. Укол қилиб кетди. Жуда баланд экан, қон босими. Ўрнидан турмасин, деди, - Севара бундан анча илгари Рита холанинг мазаси қочганида шифокорлар айтган гапларни эслаб айта бошлади. – Ҳаракат қилдирманг, деди. Шунга қараб турай дедим. - Яхши. Унда эртага кўришармиз, - деди Аббос ва алоқани узди. Севара ёлғони ишончли чиққанидан енгил тортди. Зоир билан гаплашди. Зоир тинмай унга турмушга чиқишни таклиф қилди. - Бошим очиқ эмас, эрга текканман. Энди кеч, - тушунтиришга уринди Севара. Зоир эса муҳаббати сўнмаганини уқтиришдан, Аббоснинг қарилигини таъкидлашдан чарчамади. Аббосдан ажрашишини сўраб туриб олди. Ўзига қолса Севара шундай қиларди ҳам. Аммо бир нарса уни доим қайтаради: ота-онасининг дийдори! У ҳали ҳам ота-онаси уни кечиришидан умидвор! Агар у яна Зоир билан бирга бўлса, Рита хола уқтирганидек унга ота-она эшиги тақа-тақ ёпилади. Тўғри, ҳозир ҳам очиқ эмас, аммо, ҳар ҳолда умид бор. Вақт ўтиб кечиришини, Севарани бағриларига босишларини умид қилса бўлади. Фарзандини кечирмаган ота-она бормиканки, Севараникилар кечирмаса... Кечиради, бир куни кечиради. Мана, Малик Сардорга ғамхўрлик қилиб юрибди-ку! Шунинг ўзиёқ жувоннинг умидларини кўкартириб юборди. Укаси ҳам бир пайтлар юзкўрмас бўлганди. Ори келиб, кўришни истамаганди. Аммо барибир жигари, ўйламай юра олмайди. Ўзи келиб, Сардорни кузатиб, ёрдам бериб юрибди. Демак, Севара ота-онасидан бемалол умидвор бўлса бўлади. У буни Зоирга ҳам айтди: - Сиз билан оила қурсам бўлади. Энди ташлаб қўймаслигингизга ҳам ишонаман. Аммо сиз билан бирга бўлдим, дегани – ота-онамдан буткул ажралдим, дегани. Мен эса буни истамайман. Сиз туфайли улар уйдан ҳайдашди. Энди кўнгилларидан ҳам чиқариб юборишларини хоҳламайман... Унинг бу сўзларидан сўнг Зоир ҳам ҳеч нарса дея олмай қолди. - Ўйлаб кўринг, - деди-ю кетди. Унинг мана шу келишини деб Аббосни уйига келтирмаганди Севара. Энди бугун чақирса бўлади. Севара шу ниятда Аббосга қўнғироқ қилди. Аббос жавоб бермади. Қайта қилди, Аббоснинг ўзи қизил тугмани босиб қўйди, яъни алоқани узди. Қайта-қайта терганида ҳам шундай бўлаверди. Севара ҳайрон бўлди: “Наҳот, Аббос унинг ёлғонини сезиб қолди? Ё Зоир билан ўтирганида келдимикан, уйга?” Унинг юраги орқага тортиб кетди.
* * *
“Мен ўгай эмасман. Менам боласиман! Ажратишга ҳаққи йўқ. Энди жим қараб турмайман! Ўзим учун интиламан. Индамаганим сари булар мени четлатавераяпти. Менам без бўламан энди. “Бўлди, шу курсда ўқияпман, пулини тўланг”, дейман. Ўзи шунақа йўл тутиш керак экан. Бошиданоқ шунақа қилишим керак эди. Шу пайтгача қанча нарса ўрганган бўлардим. Ўзим учун ўзим курашмасам, булар ажратишгани-ажратишган...” Гулюз жаҳл билан ўзи интернет орқали топган ўқув-курси биносига кириб келди. Уни кўриши билан компьютер қаршисида ўтирган қиз ўрнидан турди: - Сизга қандай ёрдам бера оламан? - Мен шу ерда ўқимоқчиман. Бугунданоқ! – деди Гулюз қатъият билан. Ўқув курси ходимаси унга таажжубланиб қаради. Сўнг мулойимлик билан сўзлади: - Бизнинг ўқув-курсимизда бирдан ўқишга қабул қилинмайди. Келган абитуриентни тест-синовидан ўтказамиз. Билими яхши бўлса, ўқишга қизиқиши интилиши бўлса, қабул қиламиз. Биз ота-онасининг пулини кўкка совуриб шунчаки келиб-кетадиган абитуриентларни олмаймиз. Биз учун натижа муҳим. Агар ҳужжатлар билан келган келган бўлсангиз, бугун тест топширасиз, эртага жавоби чиқади. Кейин шунга қараб раҳбарият қарор қабул қилади.
- Зўр экан-ку. Мана шунинг учун ҳам мен шу ерда ўқишни истайман. Мана ҳужжатларим: паспортим, аттестатим... Яна нима керак? - Ҳозирча шу иккаласидан нусха оламан, - деди қиз ва ёнидаги нусха кўчирувчи аппаратга бирма-бир ҳужжатларни қўя бошлади. Ярим соат ўтар-ўтмас Гулюз билан бирга яна тўртта абитуриентни битта хонага киритиб тест-синови беришди. Ҳар бир фандан улар ўн бештадан тест саволларига жавоб бериб, чиқиб кетишди. Гулюзнинг ўз жавобларидан у қадар кўнгли тўлмади. Наҳот, битта ўқув-курсининг кичик имтиҳонидан ўта олмаса-я! Унинг аччиғи кела бошлади: “Тавба, пулини тўлайман, деб турган абитуриентни ўқитавермайдими? Тест-синов қилиши, аттестатдаги баҳоларига қараши нимаси? Буларга пул керак эмас шекилли? Мижоз чиққанига хурсанд бўлишмайдими? Буларнинг имтиҳонидан ўта олмай нечта абитуриент қайтиб кетаётгандир?” У шу хаёллар билан уйига келди. Уйда онасидан бошқа ҳеч ким йўқ экан. Онасини кўриб Гулюзнинг юраги орқага тортиб кетди. Ахир ўқув-курсидан чиққач, онасини уйга у олиб қайтиши керак эди. Буткул унутибди. Ўқув курсига кира олиш-олмаслиги ҳақида ўйлаб уйга келганини сезмай қолибди. Эшик очиб-ёпилгани онасини сергак қилди шекилли, қўллари билан деворни пайпаслаганча, ётоғидан чиқиб каридор бўйлаб у томон келарди. - Ойи-и-и-и, қачон келдингиз? Сизни кўриб нақ юрагим чиқиб кетди-я! Ойижон! – Гулюз югуриб келиб онасини қучоқлаб олди. - Холангнинг маслаҳат марказига бордингми? – қизини қучоқларкан деди Матлуба. Гулюз нима дейишини билмай қолди. “Бордим” деса эртага келмаганини Нигора холаси айтади барибир, “Бормадим”, деса онасини унутиш... - Ойим ўзи қандай келди, экан, деб қўрқиб кетдингми? Нигора холанг бор бўлсин, ўзим мустақил юришимга мажбур қиляпти. Худди ишлашга мажбур қилганидек. - Қийналмадингизми? Зинадан қандай чиқдингиз? - Аста-секин пайпаслаб, келавердим, - ёлғонлади Матлуба. Чунки кўзлари ғира-шира кўраётганини ҳозир ошкор қила олмасди. - Эшикни-чи? Эшикни қандай очдингиз? - Пайпаслаб калит тиқадиган жойини топдим, кейин калитни суқдим, тамом... - Қойил! Ойижон, қандай яхши ўзингиз мустақил юра оляпсиз? – чиндан хурсанд бўлиб кетди Гулюз. Кейин секин онасига бугун қилган иши ҳақида гапирди: - Ойи, мен энг зўр ўқув-курсига бордим. Имтиҳон орқали қабул қиларкан... Тест топшириб келдим. Ишқилиб, дадам ўқишимга рухсат берармикан? Кеча гаплашганимда “йўқ” деганди. Доим менга келганда шунақа қилади? Мен ўгай эмасман-ку! - Ўқийсан, қизим, ўқийсан. Имтиҳон қилиб олган бўлса, демак, яхши ўқув-курси экан. Билими борларни қабул қилиб, натижа кўрсатиш учун курашаркан-да! - Сизам дадамга айтасиз-а, ойи? - Ҳа, айтаман, - деди Матлуба ва қизига телефонини тутқазди: - Мени дўхтиримга телефон қилиб бер. Қабулига қачон боришимни сўраб олай. Гулюз дарҳол онасининг телефонини олиб кўз шифокорига қўнғироқ қилиб, онасига тутқазди. - Ало? Ассалому алайкум, - шифокор кўп куттирмади, Матлуба дарров сўзга киришиб кетди: - Мен Матлубаман. Ҳа, автоҳалокатдан сўнг кўзларим кўрмай қолганди-ку... Ҳа, эсладизми? Яхшиман, қабулингизга қачон борай, деётгандим? Майли... Дўхтир... ҳалиги... Аста-секин кўзларингиз кўриши мумкин дегандингиз, агар Худо хоҳласа кўра бошласам нима қилай?
Матлуба айёрлик билан муолажани қандай давом эттиришни сўраб билиб олмоқчи эди. Аммо шифокор бунга имкон бермади: - Агар кўзларингиз ғира-шира кўра бошласа ҳам, ёнимга келинг. Бу кўз нурингиз тикланаётганидан дарак беради ва дарҳол муолажани кучайтиришимизга тўғри келади. Бепарволик қилманг. Кўриб қўяман... - Хўп, - деди Матлуба ва ичида уйғонган ғашликдан хўрсиниб қўйди. Ана энди кўзлари кўра бошлагани ошкор бўлади. Аббос яна илгариги ҳолига қайтади. Уни жеркийди, хўрлайди, болаларининг ҳаётига бефарқ бўлади... Матлуба ўзи англамаган ҳолда кўзлари кўраётганидан хафа бўлиб кетди...
* * *
Малик ярим тунгача ширин хаёллар оғушида ётди. Гулрангнинг ҳаяжони, соддалиги, беғуборлиги, меҳрини билдирмасликка интилиши уни борган сари севинтирарди. Кеча уни сўроққа турганида кўзларини пирпиратиб, соддаларча тан олгани кўз олдидан кетмаяпти. “- Ва алайкум ассалом. Шунчалар бесабрмисан? Беш дақиқа ҳам кутмадинг, мени. - Мен кутмадим, - уялганидан деди қиз. – Дугоналарим смсингизни кўрганди. Амакинг келади-ку, кут дейишди. Ҳеч нарса деёлмай қолдим. - Шунинг учун ўрнингдан туриб кетмоқчи бўлибсан-да! - Сиз... сиз мени пойлаб турганмидингиз? - Ҳа, - яшириб ўтирмади Малик. – Атай сени пойладим. Менга бўлган муносабатингни кўрмоқчи эдим. Энди хурсанд бўлгандим, мени озгина бўлса-да, кутди, мени ўйлади деб. Сен эса дугоналарим айтди деяпсан. - Ҳа, улар амакингни кутмайсанми, деб ташлаб кетишди, - шоша-пиша ўзини ҳижолатликдан қутқармоқчи бўлди, қиз. - Ўзинг-чи? Ўзинг заррача бўлса-да, ўйладингми, мени? Ўйламадинг, а? Ўйламаганинг учун икки марта кетмоқчи бўлдинг, а? Ростини айт, ўйладингми, мени? – Малик қизнинг кўзларига тикилди. Қиз чўчиб турган мусича сингари бошини гоҳ у ёнга, гоҳ бу ёнга буриб атрофга қаради. Гўё сиридан бутун дунё воқиф бўлаёгандек ҳадиксираганча шивирлабгина деди: - Ўйладим. Лекин сиз “кут” демаганингиз учун кетмоқчи бўлдим... Маликнинг шу ондан кўзларига бутун дунё гўзал кўринди. Гулранг эса дунёдаги энг ажойиб, тоза қалбли, муғамбирликдан йироқ бўлган самимий қиз бўлиб туюлди. Уни қучиб олгиси, боши айлангунча бағридан қўймай айлантиргиси келди. Афсус улар кўчада, бекатда эди...” Малик бу кунни сира унутмаслигиги яна бир карра ишонди. Хаёлида бу ҳол қизнинг унга нисбатан бўлган муҳаббати иқроридек суюнди. - Яшириб ҳам ўтирмади. “Кут” демаганингиз учун кетмоқчи бўлдим, деди... – ўзиги ўзи кулди Малик. Сўнг ёнида турган телефонини қўлига олиб, Гулрангга хабар ёза бошлади. “Яхши ётиб тур, беғуборим. Ширин тушлар кўр, соддагинам. Хуллас, тушимга кир! Амакинг...” Хабарни қизга жўнатди-ю, ўзига ўзи сўз берди: - Энди Гулрангнинг хаёлини ўғирламайман. Ўқишига ҳалал бермайман. Қайтанга ёрдамлашаман. Қачонки, у талаба бўлади, кейин муносабатларимизни мустаҳкамлашга киришаман. Уни ўзимники қилмагунча қўймайман. Лекин аввал ўқишга кириши шарт!
* * *
- Хабар юбориш шунчалар қийинми? Ё чиндан ҳам Зоирни сезиб қолдимикан? – ўзига ўзи деди Севара. Уйқуси қочиб кетгани учун ўрнидан туриб, ўғилларидан хабар олиб келди. - Балки, энди келиб қолар... – ўйлади яна у. Ўрнига чўзиларкан, яна гапирди: – Буюртма кўп деётганди. Ишлаётганмикан? Севара беихтиёр Аббосга хабар ёзди: “Ҳалиям ишдамисиз, Қорбобо?” Кутилмаганда ўша онда унга Аббос қўнғироқ қилди. Севара дик этиб туриб ўтириб олди. - Яхшимисан? Сенинг олдингда ҳам ёлғончи бўлдим, - шошиб гапира бошлади Аббос. - Роса ишларим кўпайиб кетди. Цехни кенгайтиряпман. Шунга... ҳалиги... уйнинг ҳам, дўконнинг ҳам ижарасига ўзинг бериб тур. Мен фойдага кира бошлаганимдан сенга ҳаммасини бераман. Майли, тикув машиналарини олиб келишганди, битта-битта синаб кўриб жойлаштиряпмиз. Мен чекишга чиққанимда қўнғироқ қилдим, сенга. Бугун бора олмайман. Қизим ва ўғлим ҳам цехда. Улар билан уйга кетаман... Севара оғиз жуфтлашга ҳам улгурмади. Салом ҳам бера олмади, ҳатто. Аббос алоқани узди-қўйди. Жувон лолу ҳайрон. Нима бўлганини ҳам тушунмай қолгандек эди гўё. Бирдан мияси ишлаб кетгандек бўлди. Ўзига ўзи бидирлай бошлади: - Ёлғон! Ҳаммаси ёлғон! Эрталаб бошқача гапираётганди. Ҳаммаси ўша кўр хотинининг иши! Цехдалиги ҳам ёлғон! Цехда бўлса мен билан бемалол гаплашарди, келарди ҳатто. Ярим тунда болалари цехда нима қилади? Ёлғончи! Қўрқоқ! Хотинидан қўрқаяпти! Эрталаб кўради, ўша кўр хотин мендан! Индамаганим сари Аббос акани умуман ёнимга жўнатмай қўйяпти. Мана, очиқча айтди. “Уйнинг ҳам, дўконнинг ҳам ижарасини ўзинг тўла”, деди. Эрталаб тўлайман деган одам, қандай айниб қолиши мумкин. Менимча, мен учун уйидан пул олиб чиқаётган бўлса, ўша хотини қўймаган. Севара асабийлашганидан ёнидаги ёстиғига бир мушт туширди: - Мен биламан, Қорбобо менга “йўқ” дея олмайди. Демаган ҳам. Қорбобо мен ва болаларим хурсанд бўлиши учун нималар қилмаганди... Севаранинг кўз олдига Аббос билан яқиндан гаплаша бошлаган дамлари келди. Янги йил арафаси эди. Севара Аббосдан ўшанда ҳам мол оларди. Бора-бора улар кўп гаплашадиган, Аббос уни хурсанд қилишга уринадиган бўлди. Севара ундан эрига ҳиёнат қилганини яшириб, фақат “қўшни йигитнинг туҳмати сабаб, уйдагилар ва эрим мендан юз ўгирди”, деб алдади. Унинг хаёлида ғар сифатида фикр уйғотишни истамади. Аббос унга ишонди ва доим кўнглига қараб муомала қила бошлади.
- Дадаси ҳар доим янги йилда уйга Қорбобо бўлиб келарди. Ўтган йили ўғилларим кутди. Бу йил ҳам кутишса керак. Шуни ўйлаб сиқиляпман, - деди Севара байрам арафасида. Кейин бу гапни Аббосга айтганини унутиб ҳам юборди. Лекин Аббос эсидан чиқармаган экан. Янги йил тунида биринчи марта Севара яшайдиган Рита холанинг уйига Қорбобо либосида кириб келди. Ўша куни болалар ҳам, Севара ва ҳатто Рита хола ҳам Аббосдан миннатдор бўлди. Рита хола ўша тундаёқ Севарага “Шу эркакка тегсанг бўларкан”, деди. - Опажон, нималар деяпсиз? Мендан қанча катталигини биласизми? Шунчаки, болаларимни хурсанд қилиб савоб қилмоқчи бўлган, - деди Севара буни ҳазм қилолмай. - Катта бўлса яхшида! Биринчидан, ҳамма айтганингни қилади, уйли бўласан. Иккинчидан, болаларингни ҳам ўкситмайди. Учинчидан, энди сени ёш йигит олмайди, иккита боланг билан. Тегсанг шунақаларга тегасан. Ўшанда Севара Аббосга тегишини тасаввур ҳам қила олмасди. Лекин ўша кундан бошлаб уни ўзи ҳам, кейинчалик болалари ҳам “Қорбобо” деб чақира бошлади. Ҳаёт синовлари мураккаблашди. Севара уй ва дўкон ижарасини тўлашга, болаларини боқишга ёлғизлик қила бошлади. Аббос билан муносабатлари эса қуюқлашиб борди. Аббос бора-бора ундан баъзи молларининг пулини сўрамайдиган бўлди. Хуллас, кун келиб Севара унга ўз ихтиёрини топширди, никоҳига кирди. Мақсади, бошпанали бўлиб, болалари билан тинч яшаш эди. Мана энди ўша мақсади сари яқинлаша бошлаганида Аббоснинг хотини тўсқинлик қиляпти. - Тўсқинлик қилиш қанақа бўлишини эрталаб кўрсатаман, мен унга! – алам билан деди Севара бошини ёстиққа қўяркан.
* * *
Гулҳаё эрта тонгда одатига кўра югуриш учун кўчага чиқди. Йигирма дақиқача югурганидан сўнг Зилолага қўнғироқ қилиб ҳол сўрамоқчи бўлди. Билади, Зилола эрта уйғонади. Бемалол гаплашса бўлади. Қай аҳволда ўтирган экан? Ёнига бора олмаганига яраша, овозини эшитиб турсин! Ўйлаганидек, Зилола қўнғироғига дарҳол жавоб берди: - Яхшимисан, Зилол? – юраги эзилиб сўради Гулҳаё. - Яхшиман. Ўзинг-чи? - Менам яхшиман. - Дарсга боряпсанми? - Югургани чиққандим. Энди бораман, - деди Гулҳаё зўрға. Чунки ҳамон Зилоланинг дарсга бора олмаслигидан виждони қийналарди. – Ойинг тузукми? - Яхшимас. Ҳар куни йиғлайди, - хўрсинди Зилола. – Даданг бўлса, ўқитарди сени, деб кўп эзиляпти. Дарсга бормаётганим роса қийнаяпти, ойимни. - Зирагингни сўраб қолмадими? – чўчибгина сўради Гулҳаё. - Сўради... – Зилоланинг овози титради. – Кеча сўради. Таъзияли бўлганимиз учун дадам ўлган куни кимдир “Ечиб қўй”, деганди. Ечиб қўйгандим, тургандир, деб алдадим. “Уни даданг сенга ўн икки ёшга кирганингда “Мучал ёшингга” деб олиб берганди. Катта зирак бўлгани учун тақмагандим. Кейин катта бўлиб, ўқишга кирганингда бердим”, деди кеча. Дадамдан менга ёдгор бўлиб қолган зиракдан ҳам айрилибман, дедим ичимда. Дадамдан қолган энг азиз совғани ҳам асрай олмадим... – Зилоланинг йиғлаётгани сезилди.
Гулҳаёнинг ҳам беихтиёр кўзлари ёшланди. Қадамини секинлатиб, югуриш йўлагидан нарига қўйилган ўриндиққа ўтирди. - Йиғлама, дугон, - деди олди у зўрға. - Ўзинг нега йиғлаяпсан? - деди Зилола ҳиққиллаб... - Мен айбдорман, - ҳиққиллади Гулҳаё ҳам. Икки дугона йиғлаб-йиғлаб дардлашганча кўнгилларини бўшатди. Зўрға хайрлашгач, Гулҳаё кўз ёшларини артишга киришди. Энди ўрнидан тураётганди, рўпарадан келаётган Юсуф амакига кўзи тушди. Тонгги машғулотни ҳар куни узлуксиз олиб борадиганлар бир-бири билан кўришавериб, танишиб, қадрдон ҳам бўлиб кетаркан. Гулҳаё ва доим мулойим боқувчи Юсуф амаки ҳам ана шундай қадрдонлардан. - Ассалому алайкум! – отахон Гулҳаёдан аввал салом беришга улгурди. - Қизим тинчликми? Нега кўзларинг қизарди? Нега йиғладинг? - Ассалому алайкум, - деди Гулҳаё аҳволидан уялиб. Кейин Юсуф амакидан ҳеч нарсани яшириб бўлмаслигини билгани учун Зилола билан боғлиқ ҳамма воқеани айтиб берди. - Ҳа, яхши бўлмабди, - деди отахон бошини сарак-сарак қилганча. – Лекин мен сенга ёрдам беришим мумкин. Ломбарддан зиракларингни ҳам олиб бераман, ўша қизнинг шартнома пулини ҳам тўлайман. Фақат... бир шартим бор... Гулҳаё бобоси тенги чолнинг унга қандай шарт қўйиши мумкинлигини идрок қила олмади. Ҳар қалай “Менга турмушга чиқ”, демас... Аммо у кўп бора эшитган, қари чолларнинг неварси тенги қизларга уйланганини... Шу хаёл таъсирида чўчидими, қиз беихтиёр отахондан бир қадам ўзини ортга тортди. - Шарт деганимга қўрқиб кетдингми? – соқолини силаб кулди Юсуф амаки. - Йўғ-а, - деди Гулҳаё бобонинг фикрларини уққандек гапирганидан уялиб. – Шунчаки қанақа шарт экан, деб... - Аввал ломбардга борайлик. Қарзларингни узиб, кейин дугонангнинг ўқишини тиклаймиз. Шарт ҳақида ўйлама. Қийин шарт эмас. Мен ихтиёрингдан ташқари бўлган нарсани сўрамайман, - чол Гулҳаёни қўлтиқлаб, йўлак бошига томон юра бошлади. Отахоннинг индамай қўлтиқлаб олгани Гулҳаёни баттар чўчитди. “Нияти яхши эмас, бу чолнинг”, деди ўзига ўзи ичида. Нималарнидир баҳона қилиб ундан қочиб кетишни истади. Лекин кат-катта одамга бир нимани баҳона қилиб ҳам бўлмаскан. - Ломбард кечроқ очилади. Кейин... – Гулҳаё барибир ундан йироқлашишни истади. – Мен дарсга боришим керак. - Ҳеч нарсани ўйлама. Рибо жуда ёмон гуноҳ. Ломбард дегани бу – рибо, судхўрлик. Ҳозир энг биринчи шундан қутулишимиз керак, - чол уни қўйиб юборишни истамаётгандек эди. – Мана, соат ҳам етти ярим бўлибди. Мен сени ҳозир уйларингга ташлаб, саккиз яримларда яна эшикларинг тагига келаман. Унгача ювиниб, нонушта қилиб, чиқиб турасан. Ломбардга бориб ҳамма қарзларингни узамиз, кейин ўқишингга борамиз. Сабабини тушунтирсак, дугонангнинг ўқишини тикласанг, домланг ҳам индамайди, дарс қолдирганинг учун. Ўзим тушунтираман, домлангга. Уқдингми, болам. Юр, тезлашайлик... Юсуф амаки айтганини қилди. Гулҳаёни машинасига ўтқазиб, уйлари ёнида қолдириб кетди. Бир соатларда келишини айтди. - Ана энди энг катта тузоққа тушдинг! – деди Гулҳаё ўзига ўзи тўнғиллаб. – Ёмғирдан қутулиб, дўлда тутилиш дейдилар буни. Ҳамма моддий қарзлардан қутиламан ва маънавий қарамликка ўтаман. Чолнинг ихтиёрига! Астағфуриллоҳ!
Гулҳаё шу хаёллар ичида ювиниб чиқди. Нонушта ҳам таътимади. Имиллаб кийина бошлади. - Гулҳаё сен ҳалиям уйдамисан? Дарсга кеч қолмайсанми? Шу пайт чиқиб кетган бўлардинг? – деди онаси хавотир билан. - Опам янги дизайн, янги фасонлар устида бош қотириб, дарсга кеч қолаётганини ҳам сезмаяпти, - бир бўлак қовурилган тухумни оғзига соларкан, деди Умид. – Цех кенгайди, мижоз кўпайди, опам нафас олмай ишлайди энди. - Гулюз билан Гулранг ҳам опангга ёрдам беришни ўйласа бўларди, - деди онаси. - Биз ҳозир ўқишга киришни ўйлашимиз керак, - чой симирганча деди Гулюз. - Айтганча, ҳозир сизларга тегиниб бўлмайдиган давр, - онаси шундай деётганида Гулҳаё унинг юзларидан ўпиб хайрлашди. – Кетдингми, Гулҳаё? - Кетдим, ойи. Кечроқ қайтсам керак. Умид айтганидек буюртмам кўп. - Кўзларим кўрса эди, ёрдам берардим ишингга. - Сиз ўз ишингизга боринг. Сиз тикувчи эмас, психологсиз! – Гулҳаё шундай дея уйдан чиқди. Зиналардан битта-битта қадам босиб туша бошлаганида телефони жиринглади: “Юсуф амаки”! - Тавба, - деди ўзига ўзи у. – Амаки билан қачон рақам алмашиб улгурган эканман-а? Шундай дея телефонига жавоб берди. - Қизим, мен эшикларинг тагида кутиб турибман. Чиндан ҳам Юсуф амаки қоп-қора ласеттисида Гулҳаёни кутиб турарди. Гулҳаё машинага ўтираркан, ўзини-ўзи овутди: - “Қизим”, “болам”, деб гапиряпти-ку, ёмон нияти йўқдир? - Ўн миллионча пул олиб чиқдим. Қарзларингни ёпишга, дугонангнинг ўқишини тиклашга ва шартнома пулига етар... – деди амаки йўлдан кўзини узмай. “Ўн миллион... Бирданига мен учун шунча пул олиб чиқибди. Демак... аниқ қўлимни сўрайди...” Гулҳаё чолдан нафратлана бошлади. Қовоғи осилиб, кайфияти тушиб кетди. - Нега кайфиятинг йўқ, болам? Дарсга кеч қоляпман, деб сиқилаяпсан, шекилли? Сиқилма. Ломбарддан чиқиб, тўғри домлангнинг олдига кирамиз. “Нб” қўймайди. Соқолимни ҳурмати, илтимосимни олади, - деди Юсуф амаки Гулҳаёга пешанасидаги кўзгу ортидан синчковлик билан тикилиб. Гулҳаё унинг нигоҳларидан баттар ғашланди. Истамайгина ломбардни манзилини айтиб турди. Юсуф амаки ҳеч бир иккиланишларсиз, ёнидан пул чиқариб, қизларнинг қарзини узди ва зиракларни қайтариб олди. Гулҳаёнинг қувонганидан кўзларидан ёш чиқиб кетди: - Бу зирак Зилолага отасидан ёдгорлик эди, раҳмат амаки! Агар қизнинг кўнглида иккиланиш ва турли ёқимсиз гумонлар бўлмаганида ким билсин чолни қучиб ҳам олармиди? - Ўқишларингни ҳам ҳал қилайлик, кейин дугонангни чақирасан, зирагини берамиз, - деди амаки Гулҳаёнинг қувонганидан мамнун бўлиб. Ўн беш дақиқа ўтар-ўтмас улар деканатда эди. Декан амакини очиқ чеҳралик билан кутиб олди. Ниятини эшитганида эса алқаб кетди: - Барака топинг, амаки. Шу қиз ўқий олмаётганидан менинг ҳам кўнглим ҳижил эди. Бу йилги шартнома пули тўланган. Ўқиб тур, кейинги йил бир гап бўлар десам, келмай қўя қолди. - Ҳа-а-а, бу йилги шартнома пули тўланганми? Мен тўлай, деб пул кўтариб келибман. Унда, келаси йилги шартнома пулини тўлаб қўямиз. Кейингиларига Аллоҳ жонимизни олмаса, бир гап бўлар... - Ие, кейинги йилини ҳам тўлаб кетасизми? - Пул олиб келганман, ният қилиб. Қайтариб кетмайман-ку! - Умрингиз узоқ бўлсин, амаки. Бечора қиз роса қувонадиган бўлди. Менам ёрдам қилишни истадим, аммо қўлим калталик қилди, - деди декан ҳам хурсанд бўлиб. - Илми толибларни қўллаш энг катта савобли ишлардан, - деди Юсуф амаки Гулҳаёга қараб. – Буларнинг талабалигини билардим. Ёрдамга муҳтожлигини билгач, Аллоҳнинг менга марҳамати бу деб дарҳол йўлга чиқдим. Бугун Гулҳаё билан қиладиган ишимиз кўп. Дугонасининг шартнома пулини тўлаймиз, ўқишини тиклаймиз шунга бугунча дарсдан озод қилиб туринг. - Албатта. Мен бугун дарс ўтадиган ҳамма домлаларга айтаман, - деди декан ва Гулҳаёга қаради: - Зилола ўзи кўп дарс қолдиргани йўқ. Ҳали ўқишини ҳам расмий ҳужжат билан ёпмадик. Келиб ўқишини давом эттираверса бўлади. Айтиб қўярсан, эртадан келсин. - Хўп, - ич-ичидан севинди Гулҳаё. Кейин амаки иккаласи Зилоланинг кейинги йил учун шартнома пулини тўлаш ниятида йўлга тушишди. Гулҳаё амакига шартингизни айтинг, демоқчи бўлди, лекин юраги бетламади.
* * *
Матлуба болаларини ўқишга юборгач, ўзи ҳам кийинди. Яхшиямки, кийимларини Гулюз тўғирлаб қўйиб кетади. Бўлмаса чаппа-чуппа кийиб чиқармиди йўлга. Кўзи жуда яхши ўтмайди, қўли билан пайпасласа ҳам билади, барибир ўзига ишонмайди. Тескари кийиб қўйганидан қизларига тайинлагани яхши. Гулюз тайёрлаб кетган кийимларини осонгина кийиб, секин йўлга тушди. Зинадан оёқларини авайлаб қўйиб тушаётганида телефони жиринглаб қолди. Амаллаб сумкасидан олди ва кўзи олдига яқин олиб келиб, яшил белгини топишга уришди. Тикилавериб кўзи оғриб кетди. Ўчди охири телефон ҳам. - Ҳали телефонга жавоб берадиган даражага етмабман, - деди ўзига ўзи. Шу пайт телефон қайта жиринглади. Матлуба тикилиб туриб, ғира-шира кўринаётган яшил белги устидан бармоғини юрғизди. – Ало? - Ало? – деди нариги томондан аёл киши. – Мен Севараман. Эрингизнинг хотини... Матлубанинг бутун аъзойи баданини қалтироқ тутди. - Сиз мени ҳазиллашяпти, деб ўйладингиз шекилли, аввалги сафар, - деди жувон таҳдидли овозда. – Мен ўтган сафар огоҳлантиргандим. Мен ҳазиллашмадим. Менам эрингизнинг хотиниман. Мени ҳам таъминлаб туриши керак. Агар Аббос акани яна менга қарши қайрасангиз, бугуноқ ўша видеони тарқатаман. Эшитдингизми? - Мен қайраганим йўқ. Мен ҳеч нарса демаяпман, - беихтиёр деди қўрқиб кетганидан Матлуба. - Қўйсангиз-чи? Терговчи билан қўрқитгансиз! Тинч қўйинг, Аббос акани, эшитдингизми? Энди ҳеч нарсага қараб ўтирмайман. Видеони биринчи бўлиб, Аббос акага кўрсатаман! “Ўғри хотинингизни қаранг”, дейман. Тушундингизми? Кейин... Аббос акани телефонидан қариндошларингизни рақамини олиб, ҳаммасига юбораман. Шундаям ўйлаб кўрмасангиз, интернетга қўйиб юбораман! Матлуба дир-дир титрар, бир оғиз ҳам гапира олмасди. Алоқани узай деса, кўзи ҳам яхши кўрмайди. Яхшики, жувоннинг ўзи алоқани узди. Ғазаби келганидан ўзи алам билан босиб қўйди шекилли. - Худога шукр... – Матлуба тинмай қалтираётган оёқларини босишга қўрққанидан зинага оҳистагина ўтириб олди. – Овозинг ўчгур, ўчирди-я, охири. У қанча ўтирганини билмайди. Подъездга қўшниси кириб қолмаса, яна қанча ўтирарди, ўзи ҳам билмайди. - Матлуба опа? Яхшимисиз? Уйингизга чиқариб қўяйми? – деди қўшниси. - Зарифа сизмисиз? Йўқ, уйга чиқмайман. Дугонамнинг олдига бораётгандим. - Такси чақириб берайми, унда? - Майли, - деди Матлуба. Кейин ўзини оқлаб ҳам қўйди: - Бошим айлангандай бўлди, шунга ўтириб олгандим. Бўлмаса, ўзим тушиб-чиқаётгандим. - Юринг, чиқариб юбораман таксига, - қўлидан етаклади Зарифа. Матлуба Нигоранинг психологлар маслаҳати марказига қандай келганини ўзи ҳам билмай қолди. Ҳеч нарсага қарамай тўғри Нигоранинг олдига кирди. - Матлуба, яхшимисан? Мижозим бор. Сениям мижозинг кутиб ўтирибди, хонангда. Кеч қолдинг... – деди Нигора хавотир билан. - Беш дақиқа... беш дақиқа майлими, сен билан гаплашиб олсам... - Мен чиқиб тура қолай, - Нигоранинг мижози уни дарҳол тушуниб чиқиб кетди. - Нима бўлди? – унинг қўлидан ушлаб стулга ўтқазди Нигора. - Анув... анув яна қўнғироқ қилди. Видеони Аббосга юборармиш, қариндошларимга ҳам... Жоним чиқиб кетди. - Сен нима дединг? - Ҳеч нима. Ҳеч нима деёлмадим. Қўрққанимдан қалтираб қолдим. Гапиролмай қолдим. - Нияти нима экан? – ҳайрон бўлди Нигора. - Аббос мени ҳам таъминлаши керак, дейди. Менга қарши қайраманг, дейди. - Сен қайрадингми? - Йўқ, Аббос менга қулоқ солармиди? - Демак, у Аббоснинг жонига тегибди-да. Таъминламай қўйган, тўғрими? Бундан хурсанд бўл, дугон. - Йўқ, жонига тегмаган. Шунчаки, Аббос цехни кетгайтиряпти, бор топгани шунга кетяпти. Бизни ҳам чеклаб ташлаган пулдан. Менимча, бу у мегажинга ёқмаяпти. Нима қилай, дугон? Энди ўзим Аббосни, топганини қўш-қўллаб ўша бузуққа бераман шекилли... - Ҳайронман... – чиндан ҳам лол эди Нигора. – Бу бирдан ўйлаб, ечим топадиган нарса эмас. Ўйлаб кўрайлик. Сенам зиқ бўлаверма. Мижозлар кутиб қолди. Хонангга бор. Бир йўлини қиламиз.
- Қулоғимга мижознинг гапи кирармикан? – деди ўрнидан тураётган Матлуба. - Иложимиз йўқ. Биз психологлар шундаймиз. Ўзимизнинг муаммолармиз бошимиздан ошиб ётса ҳам, ўзгаларга маслаҳат берамиз. Бор. - Аниқ шарманда бўламан, - дед Матлуба хўрсиниб. – Ўғрига чиқаман, ҳали. - Ўйланма. Балки, ўша аёл билан учрашиб, видеони олиш йўлини қилармиз... - Қани эди? Берармикан... – судралиб чиқиб кета туриб деди Матлуба. – Тушимга кирмаган пул ёки Аббосни сўраса керак, эвазига. Нигора ҳам дугонасининг вазияти чигаллигини ҳис қилиб, бошини сарак-сарак қиларкан деди: - Чиндан ҳам тезроқ қизларингни турмушга беришинг керак. Кейин ҳеч нарсадан қўрқмайсан!
* * *
- Бизда ҳамма учун қоидалар бир хил. Сиз тест-синовдан ўта олмагансиз, - қиз тўтиқушдек битта гапни қайтарарди. - Яна қайта топширсам бўладими? Кеча шошиб ечгандим. - Йўқ. Бизда бир марта имкон берилади. Ўтсангиз ўқийсиз, бўлмаса йўқ. - Қизиқ экансизлар-ку! Шу ўқиш учун ҳам пул тўлаймиз-ку! Пулини тўлагандан кейин ўқитавермайсизларми? – алам билан дерди Гулюз. - Бизда натижа муҳим. Агар сиз ўқув-марказининг оддий тест-синовидан ўта олмаган экансиз, эртага олий ўқув юртининг синовидан қандай ўтасиз? Бунинг учун етарлича билимингиз бўлиши керак. Биз ўша билимингизни синаб кўрамиз ва кейин мустаҳкамлашга ёрдам берамиз. Ана шунда сиз олий ўқув юртига кира оласиз. Аслида билими йўқ абитуриентларни олиб, жойни банд қилмаймиз. Гулюз қизнинг гапларига жавобан ҳеч нарса дея олмай қолди. Аламига чидолмай нималардир дегиси келди-ю, қиз ҳақ эди. Ахир у оддий ўқув марказининг синовидан ўта олмади-ку! Энди ойисига нима дейди? Умид ва Гулҳаё ҳам хабардор эди. Наҳот, шунчалар билими паст. Шунча ўқигани қаёққа кетди? Ўзи негаям шу ерга келди? Тинчгина ўқийверса бўларди, дадасининг гапига кириб. Ўзининг ўқув маркази яхши эди-ку! - Лекин улар яхши билим бермаяпти. Яхши билим берса, мана шу тест-синовидан ўтардим-да! – жаҳли чиқиб ўзига ўзи деди Гулюз. – Яхши эмас, десам ҳеч ким менга ишонмайди. Бугун ҳаммасини дадамга айтаман! Мана исботи, битта ўқув-марказининг тестидан ўтолмадим, дейман. Мени шу ерга киритиб қўйинг, дейман. Гулюз ичида дадасига ва уйидагиларга нима дейишни, ўзини қандай оқлашни ўйлаб, пишитиб олди. То ўзи таҳсил олаётган ўқув марказига етиб келгунича дадасига айтадиган гапларни ичида бир неча бор такрорлади ҳам. Кейин эса дарсига кирди. - Бугун сешанба. Сиз эртага – чоршанба куни келасиз, - деди тарих ўқитувчиси Гулҳаёга ҳайрон қараганча. - Мен... ҳалиги... сиз билан гаплашгани келгандим, - деди Гулюз мияси ишлаб кетганидан қувониб. – Мен дарс соатларимни кўпайтирмоқчи эдим. Ҳар куни келсам дегандим. Ҳафтада уч кун камлик қилади-да.
📚 Ҳикоя ва Қиссалар.📚 🇺🇿 🇺🇿 🇺🇿
💥КУНДОШЛАР.
9-қисм.
Гр: 🔥Ҳикоя ва қиссалар 🔥
Муаллиф: Наргиза УСАНБОЕВА.
Севаранинг тилини айланмай қолди. Ўзини оқлаш, Зоирни ҳайдаб солиш учун сўз ҳам, баҳона ҳам топа олмаётганди.
- Шунча кузатдим, ўргандим ҳаётингизни. У эркак ёнингизга келишга ўлиб бораётгани ҳам йўқ. Бугуноқ унга “келма” денг. Чунки мен бугун сиз билан бир қарорга келмагунча уйингиздан ҳеч қаёққа кетмайман!
* * *
- Вой, мижозинг чиқиб кетишини бирам интиқлик билан кутдим-ей, - суҳбати тугаган аёл чиқиб кетиши билан Матлубанинг ёнига Нигора кириб келди. – Суюнчи бер! Шуни айтгунча ёрилиб кетай дедим.
- Нима гап? – ҳайрон бўлди Матлуба.
Нигора Матлубанинг ёнига келиб, унинг олдида турган столнинг бир четига ўтирди-да, дугонасининг қўлидан тутганча деди:
- Ўғлим Гулҳаёнинг телефонини сўради...
- Нима? – Матлуба нурсиз, хира кўзларини дугонасининг юзига тикди. – Нима деди?
- Боя ёнига секин кирдим. Бир мижозим ўн дақиқа кеч қолганидан фойдаланай дедим-да. Кейин секин гап бошладим. “Кеча бежизга бормагандик. Холангнинг қизини кўрдингми? Ёқмадими, сенга?” дедим. Нима дейди, де. “Холамнинг қизини биринчи марта кўришим эмас-ку!” дейди.
- Ҳа, кичкиналигида меҳмонга борганда бир-биримизникига олиб борардик-ку!
- Менам шуни айтдим-да. “Болаликда кўрганинг бошқа”, дедим. “Тўғри”, дейди ўғлим. Бўйлари узун, чиройли қиз бўлганмуш, Гулҳаё. Бунақа қиз бўлишини кутмаганмуш. Атай эътибор қилганмуш, - киноя ва завқ аралаш гапирарди Нигора. - Қара, айтмасам ҳам ўғлим қизиқибди қизингга. “Нега цехда ишлаб юрибди? Ўқишга кира олмаганми?” деб сўраса де. “Ўқийдиям, ишлайдиям”, деб ҳамма маълумотни бердим. “Сенга ёқмадими? Гаплашиб кўрсанг, келин қилармидим”, десам... “Телефонини олиб беринг, аввал ўзим гаплашиб кўрай”, дейди.
- Вой тавба... Гулҳаё нима деркан, энди? Уям эътибор қилдимикан? Кеча гапира олмагандим. Бугун сўрайман, деб тургандим, - ҳаяжон билан деди Матлуба. – Тавба, худди ҳозир ўғлинг қизимни олиб кетиб қолагандек, титрашимни қара.
- Наҳот, қуда бўламиз Матлу! – қувониб деди Нигора. – Бошқа дугоналаримиз шок бўлади эшитса.
- Ҳали индамай, тур... – баттар ҳаяжон босди Матлубани.
- Бошқа чоранг йўқ-ку, дугон. Кундошинг бошқа телефон қилмадими, видео масаласида.
- Ўзим унга телефон қилмоқчиман, - деди қатъият билан Матлуба.
Бу гапни кутмаган Нигора дугонасига қизиқсиниб тикилди:
- Нима дейсан?
Матлуба бутун гавдасини кўтариб, нафас оларкан, чуқур хўрсинганча деди:
- Билмайман дугон. Сендан маслаҳат сўрамоқчи эдим. Қизларимни узатиб олгунимча бизни тинч қўй, кейин майли эрим сеники десаммикан, деб турибман. Тўғрисини айтсам, видеони тарқатаман деганидан кейин, қизларимдан бошқаси кўринмай қолди, кўзимга. Аббосни ҳам қизғанмай қўйдим.
- Ўзинг учун муҳим деб билган инсонларни ақл билан ажрата бошлаяпсан, - ўз нуқтаи назаридан, касбидан келиб чиқиб хулосалай бошлади Нигора. - Шунинг учун қизларинг биринчи “план”га чиқди. Аббос кейинги “план”га ўтди. Яна англадингки, Аббос барибир буткул сизларни тарк этмайди. Бошида рашк кўзингни кўр қилиб буни англамагансан.
- Ҳа, бошида нима хоҳлаётганимни ҳам билмасдим. Аммо ўшанда ҳам қизларимни ўйлагандим.
- Ўйламадинг! Болаларингни ўйласанг, ўзингни қурбон қилмас, кўзинг кўр бўлмасди. Фарзандлар учун энг керакли инсон биз – оналармиз. Баъзан шуни унутиб қўямиз.
- Тўғри... – тан олди Матлуба. – Хуллас, ўша бахтим ўғриси билан гаплашишим керак. Хаёлимда видеони индамай тарқатиб юборадигандек.
- Нега мунча қўрқасан, ўғирлик қилмагансан-ку!
- Аммо ўша бахтим ўғриси бирдан бақириб кетгани учун атрофдаги савдогарлар “Нимангизни ўғирлади?”, “Ўғримикан?”, “Милиция чақиринг” деб бақиришиб қолишган. Бизнинг гапларимизни ҳеч ким эшитмаган-ку! Менам қўрқиб кетганимдан тезда у ердан кетиб қолгандим. Қўрққанларим видеога тушган бўлса, аниқ мени ўғри деб ўйлашади.
- Жуда айёр, кундошинг. Қара, вазиятдан ўта усталик билан фойдаланган, яна видеони ҳам сақлаб қўйган. Балки уюштиргандир, ўзи атай?! – тахмини ўзига ёқиб кўзлари катта-катта бўлиб кетди Нигоранинг.
- Йўқ, уюштиргани йўқ. Чунки менинг боришимни билмасди, мени танимасди ҳам. Ўзим бордим, ўзим танишдим.
- Демак, унда вазиятдан яхши фойдаланиб қолибди.
- Хуллас, нима маслаҳат берасан? – кўрмаса-да, одат туфайли нигоҳларини дугонаси томон тикди Матлуба.
- Менимча, у ўз-ўзидан видеони тарқатиб юбормайди. Фойда беришига ишонганида қўйиши мумкин. Пухта аёлга ўхшаяпти, кундошинг.
- Кундошинг деяверма! Кундошим эмас у!
- Нима дей бўлмаса!
- Ўғри, унинг ўзи ўғри! Бахтим ўғриси!
- Майли, Ўғрихон дейман унда. Ишқилиб, ўша Ўғрихон ҳеч нимани бой бермайди. Ўз-ўзидан видеони қўйиб юбормайди. Шунинг учун индама. У сукут сақлаганида ишларингни битиб ол. Айтганча, кўз дўхтирига бордингми? Кўзинг ғира-шира кўра бошлаганини айтингми?
- Йўқ, бормадим. Кўра бошлаганимни дўхтир билса, Аббосга айтади. Кейин Аббос қарабсанки, олдингидек биз ҳақимизда қайғурмайди. Ўша Ўғрига югуради.
- Бормаяпти, унга дединг-ку! – қизиқсиниб деди Нигора.
- Терговчидан қўрққани учун бормаяпти. Баъзида уйга кеч келади. Ўшанда бораётгандир, учрашаётгандир? Кундузи кўришишар... Мен билиб ўтирибманми? Чунки иккаласининг ҳам иши бозорда-ку!
- Аббос ўз соҳасини буткул унутди, а?
- Ҳа, у пайтлар психология ҳеч кимни қизиқтирмасди, бунинг ортидан пул топиб бўлмасди. Шунга ўзини бозорга уриб кетди-да.
- Лекин сен унинг аспирантурада ўқишига ҳам кўмаклашдинг-ку! Болаларингни қишлоққа олиб кетиб, қийналиб... Ўша пайтларда ўзингдан совутдинг, Аббосни. Меҳр кўзда деб бежизга айтишмайди.
- Домла бўлар, обрўли касб деганмизда. Аммо бизнинг ўйлаганимиз бўлмади. Биз турли режалар ўйлайверамиз, аммо Худойимнинг битиги бошқача бўлади.
- Майли сиқилма, яхши бўлади ҳаммаси. Мана Худойим ўзи қўллаяпти. Режаларимиз амалга ошяпти. Ўғлим Гулҳаёга қизиқиб қолди. Рақамини бер.
- Телефонимдан ол. Мен кўрмасам...
- Шукр қил, сал-пал кўра бошладинг-ку! – Нигора Матлубанинг сумкасини олиб, телефонини қидира бошлади. - Лекин-чи, дўхтиринг билан гаплашишинг керак. Чунки у кўриш қобилиятини янада ошириш учун бошқа дорилар берар, балки...
- Дўхтир билан келишиб олсаммикан, ё? “Эримга билдирмай туринг”, деб... – ўйланди Матлуба.
- Менга қара, коди қанақа бу телефонингни? – телефон экранини оча олмай деди Нигора.
- Бармоғимга тут, - Матлуба кўрсатгич бармоғини узатди.
- Дўхтирни Аббоснинг таниши дединг-ку! Барибир айтади у Аббосга. Ўзининг меҳнатини, ютуғини кўрсатгиси келади. “Мана, хотинингизни кўзини очдим”, дея пул ундиргиси келади. Дўхтир билан келишаман деб, Аббоснинг кўзига янаям балодек кўриниб қолма.
- Нима қилай, унда а? Кўзим кўряпти, десам Аббос бизни ташлаб қўяди. Кўрмаяпман деб юраверсам, даво кечикиб, кўзимга акс таъсир қилиши, кўра бошлаган жойида орқага кетиши ҳам мумкин. У-ф-ф! Нима қилай, а?
- Бирам ҳаётинг чигал-ей! – норози оҳангда қошларини чимирди Нигора. – Муаммосиз тура олмайсан! Демак биттасини танлашинг керак: ё кўзинг, ё Аббос! Танла!
* * *
Гулранг қанчалик дарсга эътиборли бўлмасин, хаёли Маликка кетиб қолаверди. Айниқса, кечаги қилиғи кулгисини қистатарди: “Гулрангнинг амакисиманмиш”... “Амакилар жиянларининг телефонини текшириб туриши керак эмиш”... У ўзига ўзи мийиғида кулар, атрофга мамнун қараб қўярди. Бу унга дарс ўтаётган ўқитувчининг эътиборидан четда қолмади:
- Гулранг, сиз дарсда ташқарида юрибсиз. Хаёлингизни жамланг. Ҳозир биз нимани муҳокама қилдик?
Гулранг бир зум ўзини йўқотиб қўйди, ўқитувчиси ҳамма сиридан воқиф бўлгандек қизариб кетди. Кейин “хўп” дея бошини эгиб олдидаги китобига тикилди. Шу пайт телефонига хабар келганини билдирувчи мусиқа янгради.
Энди ундан ўтиб доска томон юраётган ўқитувчи ялт этиб қизга қаради ва жаҳли чиққанини билдирмоқчидек деди:
- Телефонларни ўчириб қўйишимиз керак эди. Менга беринг-чи? Сизга қоидаларимиз таъсир қилмайдими?
Гулранг ўқитувчига телефонни узатиш асносида экранига қаради. Келган хабар эгаси “Сардорнинг тоғаси”. Юраги “шув” этди қиз шўрликнинг. Яна ўқитувчисидан балога қоладиган бўлди. Тағин жарима ёзиб берса борми? Ўзи дадасини зўрға алдаб, қутулганди. Агар дадаси унинг хаёлида йигитлар айланиб юрганидан хабар топсами? Нақ уйдан чиқармай қўяди. Шуларни ўйларкан у ўқитувчисига кўзларини катта-катта очиб илтижоли боқди. Ўқитувчи эса гўё хабарни қиш учун олгандек телефон экранига тикилди ва хабарни очди. Гулранг баттар қўрқиб кетди. Ўқитувчи эса бир телефонга, бир Гулрангга қаради-ю, индамай бориб ўз столи четига қўйиб қўйди. Энди бечора қиз икки кўзини телефондан узмас, худдики, яхшилаб тикилса, хабарни биладигандек эди. Аммо ўқитувчи индамаганига қараганда, Маликнинг юборган хабари ишқий эмас. Агар севги изҳорисифат хабар бўлганида ўқитувчиси тутақиб кетарди. Мана шу ўйлар қизни яна дарс тинглаш, эслаб қолиш, ўрганиш қобилиятларидан мосуво қилди. Ниҳоят дарс тугади. Гулрангнинг юраги тўла ҳадик бўлгани боис, жуда секин қимирлади. Оҳисталик билан уқув қуролларини йиғиб, сумкасига жойлади ва энг охирги бўлиб ўрнидан турди. Ҳуркак оҳу мисол ўқитувчиси ёнига борди:
- Устоз, телефонимни олсам бўладими?
- Бўлади. Кейинги дарсларда ўчириб қўйиш ёдингиздан чиқмасин. Бўлмаса дарсга қўймайман. Иккинчи марта дарсга бефарқ ўтирибсиз.
“Дарсга қўймайман!” мана шу гапнинг ўзи Гулрангга етарли эди.
- Хўп устоз, - деди у итоаткорона. – Бошқа қайтарилмайди.
У токи синфхонадан чиқиб кетмагунча телефони экранига қарамади. Қўрқди. Чиққач эса тиртоқ қўллари билан секин очди:
“Ҳар доимги бекатда кутиб тураман. Бирга кетамиз. Амакинг...”
Гулранг ўқитувчиси нега ғазаб отига минмаганини тушуниб ўзига ўзи кула бошлади. Биргина “Амакинг” деган сўз уни қанча балолардан қутқарганини билиб эса қиз қувонди. Тезроқ Маликнинг ёнига боргиси, бўлган воқеаларни айтиб бергиси келди.
Бугун у автобусда яна қанақа томоша кўрсатса экан? Кеча телефонини текширди. Хабарларини, қўнғироқларини, телефонида сақланган барса рақамларни кўриб чиқди. Кейин эса “Йигитингни нима деб сақлагансан?” деди.
- Қизиқмисиз? Йигитим йўқ, йигит нима қилсин, менда - деди Гулранг уялиб.
Малик шу қадар хурсанд бўлиб кетдики...
- Ҳалиям йигит топмадингми? – ҳазиллаши бошлади у билан. – Демак, бирорта йигитга ёқмагансан. Қаёқдан ҳам ёқасан? Қайсар, гапуқмас бўлсанг! Ҳа майли, ўксинма, мен ўзим менга йигит бўлиб тура қоламан. Сенинг ёнингда йигитингман, дугоналаринг ёнида амакингман. Тушундингми?
- Тушундим, - кулди Гулранг ҳам.
Улар шу тарзда ҳазил-ҳузул билан уйларигача бирга кетганди. Бугун мана, яна уни кутиб ўтирибди. У ширин хаёллар оғушида икки дугонаси билан бекатга келди. Бекатда Малик кўринмасди. У атрофга аланглади.
“Бекатдаман, деганди. Бирор жойга кетдимикан?”
Қиз яна атрофга аланглади.
- Тинчликми? Кимни қидиряпсан? – ҳайрон бўлди дугонаси.
- Амаким бир китоб олиб келаман деганди. Келмабди, шекилли, - ёлғон гапирди Гулранг.
- Бўлмаса, ҳали кетмайсанми? Автобус келди, - деди бошқа дугонаси.
- Кетмайди, - унинг ўрнига жавоб берди биринчи дугонаси. – Биз кетдик. Сен амакингни кутасан барибир.
Қизлар шундай дея автобусга чиқиб кетишди. Гулранг эса анграйганча қолаверди. Тўғри қилдими, йўқми, ўзи ҳам билмасди. Асосийси, бу ташаббус ундан чиқмади. Маликнинг чиндан унинг амакиси деб ўйлаган қизларнинг ўзи кўмаклашиб юбора қолишди. Энди бекатда ўтириб кутса бўлади.
“Уни кутишим тўғримикан? Ахир “кутаман” демагандим-ку! Жавоб ҳам ёзмадим хабарига. Кутиб ўтирсам... Уят бўлади...”
Гулранг иккилана бошлади. Ўрнидан турди. Дугоналари ўтирган автобус томон икки қадам босди. Сўнг автобусга чиқса, улар олдида ёлғончи бўлиши ўйлаб яна ўтирди. Маликни кутиб ўтириш ҳам унинг ориятини қўзғаётганди. У энди тағин ўрнидан турганди автобус юра бошлади. Гулранг улов томон югурмоқчи эди, нозик қўлларидан маҳкам тутган бақувват қўл уни ортга тисарилишга мажбур қилди.
- Қаёққа? – бу Маликнинг қувноқ овози эди.
- Автобусим кетяпти, - икки кўзи транспортда бўлган қиз ичини урди. Кейин йигитга қараб деди: Ассалому алайкум.
- Ва алайкум ассалом. Шунчалар бесабрмисан? Беш дақиқа ҳам кутмадинг, мени.
- Мен кутмадим, - уялганидан деди қиз. – Дугоналарим смсингизни кўрганди. Амакинг келади-ку, кут дейишди. Ҳеч нарса деёлмай қолдим.
- Шунинг учун ўрнингдан туриб кетмоқчи бўлибсан-да!
- Сиз... сиз мени пойлаб турганмидингиз?
- Ҳа, - яшириб ўтирмади Малик. – Атай сени пойладим. Менга бўлган муносабатингни кўрмоқчи эдим. Энди хурсанд бўлгандим, мени озгина бўлса-да, кутди, мени ўйлади деб. Сен эса дугоналарим айтди деяпсан.
- Ҳа, улар амакингни кутмайсанми, деб ташлаб кетишди, - шоша-пиша ўзини ҳижолатликдан қутқармоқчи бўлди, қиз.
- Ўзинг-чи? Ўзинг заррача бўлса-да, ўйладингми, мени? Ўйламадинг, а? Ўйламаганинг учун икки марта кетмоқчи бўлдинг, а? Ростини айт, ўйладингми, мени? – Малик қизнинг кўзларига тикилди.
* * *
- Сен билан шу ердан бошқа жойда ёлғиз гаплаша олмайман. Уйда ҳамманинг олдида айтиб бўлмайди, бу гапни. Хонангга кириб гаплашсам, уйдагиларда шубҳа уйғонади. Шунинг учун ишхонага чақирдим. Ўқишинг қолиб кетмадими?
- Мени қўрқитяпсиз, опа? Ўзи ялинчоқ овозда чақирганингизга кўзимга ҳеч нарса кўринмай югуриб келдим. Тинчмисиз? Нима гап? – хавотирли кўзларини опасидан узмади Умид.
- Ўқишингга нима дединг? – Гулҳаё ҳалиям укасининг ўқишини ўйларди.
- Ўқишим бўлди. Болалар билан ижтимоий тармоқ учун видео ёзмоқчи эдик. Сиз чақирганингиз учун эртага қолдирдик. Гапиринг, тинчликми?
- Тинчлик эмас, - хўрсинди Гулҳаё. Бу иккимизнинг орамизда сир бўлиши керак, Умид. Ҳеч кимга айтмайман деб сўз бер.
- Хўп, сиз аввал айтинг, нима гап?
- Мен... ҳалиги менга пул керак, Умид. Сенам пул топа бошладинг-ку! Сенинг ҳали қанча пул топишингни уйдагилар билмайди. Менга ёрдаминг керак!
- Нимага? Матони бузиб қўйдингизми? Ўрнига мато олиш керакми? – Умид опасининг олдидаги бичиш ускунасига қаради. Неча “рулон” матони буздингиз?
- Оббо! Мато бузмадим, укажон. Мато бузмайман. Ишимни яхши биламан. Фақат... бир ёмон ишга аралашиб қолдим... – ерга қаради Гулҳаё.
- Нима? – кўзлари катта-катта бўлди Умиднинг. – Бирор ўйин... ўйинда ютқаздингизми?
- Қанақа ўйин? – кулгиси қистади Гулҳаёнинг. – Мени қиморбоз деб ўйлаяпсанми?
- Ичимни қиздириб юбордингиз, опа. Гапиринг...
- Ҳалиги... дугонам Зилоланинг отаси ўлди. Йўқ, аввал касал бўлди. Саратон! “Контракт” пулини тўлай олмади. Ўқишни ташламоқчи бўлди. Кейин мен уни ломбардга бошлаб бордим. Ломбард тилла буюмларни гаровга олиб фоиз эвазига пуд берадиган жой. Хуллас, Зилола иккаламиз тилла тақинчоқларимизни ломбардга бериб, контракт тўладик ва... – Гулҳаё тез-тез ҳамма воқеани айтиб берди. Сўз охирида эса ўзига керакли пулни ҳам айтди. – Иккаламизнинг икки ойлик фоизимиз саккиз юз минг бўлган. Бу ой ҳам тўламасам, иккаламизга икки юз мингдан тўрт юз минг қўшилади ва бир миллион икки юз минг сўм бўлади қарзим. Аслида беш миллион сўм олганмиз.
Умид опасининг қарзини эшитиб, бақадек қотиб қолди.
- Беш миллион? Бу фоизи билан қанча бўлишини биласизми, опа? – хуши бошидан учиб сўради Умид.
- Билмаганимда сендан ёрдам сўрамасдим. Ошиб кетяпти, қарзларимиз. Ҳалиям менинг танишим бўлгани учун фоизини анча камайтириб берганди. Зилоланинг зираги кўзсиз эди. Каттагина. Туриши тилла. Шунинг ўзи анча пул бўлганди.
- Унақа қимматбаҳо зиракни сўрамайдими, уйдагилари? – Умид ҳайрон бўлиб сўради.
- Сўрайди. Шундан хавотирланиб сўраяпман, сендан пул.
- Опа, менинг маошим сизнинг қарзингиздан ўн баробар кам. Ҳали эндигина кирдим-ку, клубга. Униям дадам, ойим сўраши мумкин. Ойлигинг қани, деса нима дейман? Интернет каналларимизга реклама беришмоқчи бўлишаётган экан, болаларнинг айтишича, аммо уям ҳали гумон. Берсаям, у пулни болалари билан бўлишамиз.
- Демак, сендан умид йўқ экан-да, - хўрсинди Гулҳаё. – Бу ҳақда ҳеч кимга айтма, укажон.
- Кимга айтаман, опа? Мендан шубҳа қиляпсизми?
- Айтиб қўйдим-да.
- Аммо қўлимдан келганча ёрдам қиламан,- чин дилдан деди Умид.
- Қаёқдан ҳам ёрдам қилардинг? Бошқа чора топишим керак.
- Дадамдан ташқари, ошиқча кийим тикиб, ўзингиз сотсангиз-чи?
- Жиннимисан? Бир “той” матодан тахминан нечта кўйлак чиқишини билади, дадам. Кейин савдогарлар айтмайди, дейсанми?
- Тўғри, - тан олди Умид. – Қизингиз алоҳида сотяпти, дейишса борми? Лекин-чи, опа, ҳеч бўлмаганда дадамга билдирмай бир кунда битта кўйлак ортиқча ишлаб чиқарсангиз ҳам бир ойда ўттизта кўйлак. Юз минг сўмдан сотсангиз ҳам уч миллион бўлади. Икки ойда қутуласиз, қарзингиздан.
Гулҳаё укасидан гапидан сўнг бироз ўйланиб қолди. Чиндан ҳам бир “рулон”дан битта кўйлак ортиқча чиқара олади. Битта кўйлак фарқини отаси сезмайди. Лекин у кўйлакни қаерга сотади?
- Нега ўйланиб қолдингиз? – янаям опасининг ичини қиздирарди Умид. - Бунақа пул билан ўша дугонангизнинг ўқишини қайта тиклаб олсангиз ҳам бўлади. Контрагини тўлашга ҳам қурбингиз етади. Ойимни дадамнинг қўлига қарамай ўзимиз даволатсак бўлади.
Гулҳаё укасининг охирги гапларидан ҳайрон бўлди, аммо берпарволарча сўради:
- “Дадамнинг қўлига қарамай” деганинг нимаси? Дадам бирор нимага зориқтирмоқчи бўлдими? Дори олиб бермайман, дедими?
Шундагина Умид опасининг ҳеч гапдан хабари йўқлигини, унинг наздида отаси фаришта эканлиги ва онасининг унга “опаларинг билмасин”, дея тайинлаганини эслаб, гапни бурди:
- Йўғ-а, дадамга ҳам бу ёрдамимиз “сюрприз” бўлади демоқчиман-да.
- Сезиб қолса борми, ростмана “сюрприз” бўлади, - хавотир билан деди Гулҳаё. – Ойим ҳам, дадам ҳам қаттиқ ранжийди.
- Тўғри, хафа бўлишади, лекин бошқа йўлингиз ҳам ҳам йўқ. Агар “Ҳа, ҳар куни биттадан кўйлак ортиқча тикиб йиға оламан”, десангиз, мен бозордан дадамни танимайдиган бирорта харидор топаман, - беихтиёр атрофга аланглаб деди Умид: - Майли, юз минг сўмдан бермасак, етмиш мингдан берармиз. Шуям кичкина пул бўлмайди.
Гулҳаё ўйланиб қолди. Қарзлардан қутилиши ва келаси йилга бемалол шартнома пулини тўлаб, Зилолани ўқишга қайтариш мумкинлигини ўйлаб розилик бергиси келди. Сирлари фош бўлса, ота-онаси томонидан бўладиган барча эътироз ва гиналар дугонасини ўқишга қайтариш бахти олдида арзимасдек туюлди.
* * *
- Мана бу машинангиздан тўртта, “оверлок”дан ҳам тўртта берасиз... – Аббос тикув цехи учун олмоқчи бўлаётган тикув машиналарининг нархини хомчўтга солиб кўраркан ўзига ўзи деди: - Бу ой ҳар қандай ортиқча ҳаражатдан тийилар эканмиз. Ҳозир олмасам бўлмайди, айни савдо зўр бўлаётган пайт. Янаям кўпроқ маҳсулот чиқарсам, янаям кўпроқ даромад дегани.
- Бугун оласизми? Ҳозир олиб кетасизми? – деди сотувчи кенг ва ёруғ хонадаги тикув анжомларига кўз югуртирар экан.
- Касса биринчи қаватда. Ўзимиз олиб бориб, ўрнатиб берамиз. Ундан хавотир олмасангиз ҳам бўлади.
- Жуда яхши, - севиниб кетди Аббос.
У кассага тушиб тўлов қилди, кейин цех манзилиги қолдириб, ўзи машинасига ўтириб, ишхонаси томон кетди. Тезроқ бориб цехдан яна саккизда машина учун жой ажратиши, ходимларга яна тикувчи топиш лозимлигини айтиши керак. Гулҳаё эртага бир соат вақт ажратиб, келган янги ишчиларни синовдан ўтказса, ишга олса, индинига бемалол кўпроқ буюртма қаубл қилиш мумкин. Ўзи бугун учта буюртмани рад этди. Чунки тайёр мол йўқ. Битта мижоз Севара. Унинг буюртмасини ҳам рад этишга мажбур. Бир ҳафта ичида қабул қилса бўлади. Яна Севара ижара учун пул ҳам сўраганди. Афсус, бера олмайди. Шунча ҳаражатга тушиб ўтирибди. Ўзи-ку, Севара тушунган аёл. Шундоқ ҳам мол билан таъминлаб турса, ўзи тўламоқчи бўлаётганди. “Цехни кенгайтирдим”, десам у тушунади. Кечроқ уйига ўтиб, ҳамма янгиликларни айтиб, вазиятини билиб келарман...
Аббос ишхонасига келиб, Гулҳаёнинг ёнида ўғлини кўриб бироз таажжубланди:
- Ҳа ўғлим, қандай шамол учирди, сени?
- Машғулотим, эрта тугаганди, шунга сизларни кўрай, ёрдамлашай дедим, - ўзига ҳадик билан қараб турган опасини хотиржам қилиш учун ёлғонлади Умид.
Гулҳаё енгил тортгандай бўлди. Аббос эса уларни ўзига эргаштирди:
- Қани иккаланг ҳам ортимдан кел. Умид кўнглинг сезибди, ўғлим. Ёрдаминг керак. Ҳозиргина дўкондан тўртта тикув, тўртта “оверлок” сотиб олдим. Цехни қайтадан тартибга солиб, янги машина ва ходимлар учун жой очиш керак.
- Нима? Тўртта тикув машинаси... Бир оғиз сўрамабсиз-да, - отасининг ортидан югургилади Гулҳаё. – Бизга тикув машинаси керак эмасди. “Оверлок”нинг ўзи бўларди.
- Энди аввалгидек ишламаймиз, Гулҳаё. Тўғри, илгари ўзим айтганман, чокнинг ҳаммасини “оверлок”да тикинглар деб. Чунки ҳамма шундай қиларди. Лекин энди катта цех бўляпмиз, - ғурур билан гапира бошлади Аббос. - Ўз йўналишмиз, ўз услубимиз ва молимизга эгамиз. Энди сифат учун курашишимиз керак. Энди тўғри чок ҳам берамиз.
- Аллақачон қилиш керак эди. Либосларни фақат “оверлок” чокида чиқаришга бошидан қарши эдим.
- Ҳа, сен айтгандинг. Лекин у пайтда бозор кўтармасди, бунча ҳаражатни. Лекин энди “Гулҳаё” цехи бренд даражасига чиқяпти. Бозорда ҳам сен тиккан кўйлакларга харидор кўп. Кўриниш ва дизайнер билан бозорни забт этдик, энди ушлаб қолиш учун сифатни ҳам ўйлаш вақти келди.
- Унда тикув машинасини кам олибсиз, - деди Гулҳаё.
- Биламан, - изоҳ берди Аббос. – Ҳозирча бор пулимга олиб турдим. Шу ҳафтанинг даромадини йиғай, яна оламиз. Тикув машинасининг ўзини оламиз. “Оверлок” етарли.
- Ўзи ходимларингиз кам эди. Чунки хона катта, машиналарингиз бемалол жойлашади, - деди Умид тикиш билан банд бўлган катта хонадаги ходимларга қараб оларкан.
- Қандай жойлаштиришни ўйлашимиз керак, - Аббос синчковлик билан хонани кузата бошлади. - Ходимлар бир-бирига ҳалал бермасин ва келаси ҳафта оладиган тикув машинамизга ҳам жой бўлсин.
- Шунча машинага пулингиз етадими, дада? Ишга яраша мато ҳам олишингиз керак, - деди Гулҳаё.
- Чамалаб кўрдим. Бу ой максимал даражада тежаб ишлатамиз пулни. Фақат цехга “урамиз” даромадни. Қолган ҳамма чиқимлар тўхтаб туради. Бошқа чора йўқ. Ҳатто, репититорларнинг пулини ҳам келаси ой қўшиб бериш билан шарти билан гаплашиб келмоқчиман. Ҳеч қачон кечиктирмаганмиз пулни. Рози бўлишар, а? – болаларига қаради Аббос.
- Менда муаммо бўлмайди, - деди Умид.
- Менда шундоқ ҳам тўловлар йўқ. Шартнома пулимни тўлаб бўлгансиз.
- Ҳамма “пул беринг” дейувчилар уйда экан-ку, - кулди Аббос. – Гулюз, Гулранг ва ойинг... Уччовининг ҳам ҳаражатларини чеклаймиз.
* * *
- Эҳ, Зоир, Зоир... Мени ҳам уйнинг, ҳам сотув жойининг ижара пулидан айирди. Шу пайти Аббос ака пул берган, менинг даромадим эса ёнимга қолган бўларди, - Севара Рустамга жойнинг ижара пулини бергани ёдига тушиб, ичини урди. – Бугунги савдом билан қўшсам, анча пуд йиғардим. Агар шунақа савдо бўлиб турса, Аббос ака ҳам ёрдам қилса, Худо хоҳласа, келаси йилларга уй олишим ҳам мумкин. Айтганча, уй ва жойнинг ижара пулини ҳали тўламадим, десам бўлади-ку, Аббос акага. Телефон қилиб бугун келинг, дейман...
Унинг кечига ҳийласи ёдига тушиб, ўзича уялган бўлди. Ахир нима қилсин, Зоир оёқ тираб туриб олгач, мажбур бўлди-да. Шундай яхши одам бўлган эрини алдади. Телефон қилиб, хижолатомуз гапирди:
- Ало, ассалому алайкум. Қорбобом, яхшимисиз?
- Волайкум ассалом. Яхшиман. Ўзинг-чи? – Аббоснинг шошиброқ гапираётгани сезилди.
- Бугун бораман, деганингизга жуда хурсанд эдим. Бозорга киргандим, энг ширин овқатларни пиширай деб. Аксига олади, Қорбобо. Шундоқ Самирни олай деб Рита холаникига келсам, инқиллаб ётибди. Қон босими ошиб кетибди. Шу ҳолида ташлаб кета олмайман. Мен Рита холаникида қоламан, Қорбобо.
- Яхшими, хозир Рита хола? Дори керак эмасмикан?
- Яхши, дори олиб келдим.
- “Тез ёрдам” чақирмадингми?
- Чақирдим. Укол қилиб кетди. Жуда баланд экан, қон босими. Ўрнидан турмасин, деди, - Севара бундан анча илгари Рита холанинг мазаси қочганида шифокорлар айтган гапларни эслаб айта бошлади. – Ҳаракат қилдирманг, деди. Шунга қараб турай дедим.
- Яхши. Унда эртага кўришармиз, - деди Аббос ва алоқани узди.
Севара ёлғони ишончли чиққанидан енгил тортди. Зоир билан гаплашди. Зоир тинмай унга турмушга чиқишни таклиф қилди.
- Бошим очиқ эмас, эрга текканман. Энди кеч, - тушунтиришга уринди Севара.
Зоир эса муҳаббати сўнмаганини уқтиришдан, Аббоснинг қарилигини таъкидлашдан чарчамади. Аббосдан ажрашишини сўраб туриб олди. Ўзига қолса Севара шундай қиларди ҳам. Аммо бир нарса уни доим қайтаради: ота-онасининг дийдори!
У ҳали ҳам ота-онаси уни кечиришидан умидвор! Агар у яна Зоир билан бирга бўлса, Рита хола уқтирганидек унга ота-она эшиги тақа-тақ ёпилади. Тўғри, ҳозир ҳам очиқ эмас, аммо, ҳар ҳолда умид бор.
Вақт ўтиб кечиришини, Севарани бағриларига босишларини умид қилса бўлади. Фарзандини кечирмаган ота-она бормиканки, Севараникилар кечирмаса... Кечиради, бир куни кечиради. Мана, Малик Сардорга ғамхўрлик қилиб юрибди-ку! Шунинг ўзиёқ жувоннинг умидларини кўкартириб юборди. Укаси ҳам бир пайтлар юзкўрмас бўлганди. Ори келиб, кўришни истамаганди. Аммо барибир жигари, ўйламай юра олмайди. Ўзи келиб, Сардорни кузатиб, ёрдам бериб юрибди. Демак, Севара ота-онасидан бемалол умидвор бўлса бўлади. У буни Зоирга ҳам айтди:
- Сиз билан оила қурсам бўлади. Энди ташлаб қўймаслигингизга ҳам ишонаман. Аммо сиз билан бирга бўлдим, дегани – ота-онамдан буткул ажралдим, дегани. Мен эса буни истамайман. Сиз туфайли улар уйдан ҳайдашди. Энди кўнгилларидан ҳам чиқариб юборишларини хоҳламайман...
Унинг бу сўзларидан сўнг Зоир ҳам ҳеч нарса дея олмай қолди.
- Ўйлаб кўринг, - деди-ю кетди.
Унинг мана шу келишини деб Аббосни уйига келтирмаганди Севара. Энди бугун чақирса бўлади.
Севара шу ниятда Аббосга қўнғироқ қилди. Аббос жавоб бермади. Қайта қилди, Аббоснинг ўзи қизил тугмани босиб қўйди, яъни алоқани узди. Қайта-қайта терганида ҳам шундай бўлаверди. Севара ҳайрон бўлди: “Наҳот, Аббос унинг ёлғонини сезиб қолди? Ё Зоир билан ўтирганида келдимикан, уйга?”
Унинг юраги орқага тортиб кетди.
* * *
“Мен ўгай эмасман. Менам боласиман! Ажратишга ҳаққи йўқ. Энди жим қараб турмайман! Ўзим учун интиламан. Индамаганим сари булар мени четлатавераяпти. Менам без бўламан энди. “Бўлди, шу курсда ўқияпман, пулини тўланг”, дейман. Ўзи шунақа йўл тутиш керак экан. Бошиданоқ шунақа қилишим керак эди. Шу пайтгача қанча нарса ўрганган бўлардим. Ўзим учун ўзим курашмасам, булар ажратишгани-ажратишган...”
Гулюз жаҳл билан ўзи интернет орқали топган ўқув-курси биносига кириб келди. Уни кўриши билан компьютер қаршисида ўтирган қиз ўрнидан турди:
- Сизга қандай ёрдам бера оламан?
- Мен шу ерда ўқимоқчиман. Бугунданоқ! – деди Гулюз қатъият билан.
Ўқув курси ходимаси унга таажжубланиб қаради. Сўнг мулойимлик билан сўзлади:
- Бизнинг ўқув-курсимизда бирдан ўқишга қабул қилинмайди. Келган абитуриентни тест-синовидан ўтказамиз. Билими яхши бўлса, ўқишга қизиқиши интилиши бўлса, қабул қиламиз. Биз ота-онасининг пулини кўкка совуриб шунчаки келиб-кетадиган абитуриентларни олмаймиз. Биз учун натижа муҳим. Агар ҳужжатлар билан келган келган бўлсангиз, бугун тест топширасиз, эртага жавоби чиқади. Кейин шунга қараб раҳбарият қарор қабул қилади.
- Зўр экан-ку. Мана шунинг учун ҳам мен шу ерда ўқишни истайман. Мана ҳужжатларим: паспортим, аттестатим... Яна нима керак?
- Ҳозирча шу иккаласидан нусха оламан, - деди қиз ва ёнидаги нусха кўчирувчи аппаратга бирма-бир ҳужжатларни қўя бошлади.
Ярим соат ўтар-ўтмас Гулюз билан бирга яна тўртта абитуриентни битта хонага киритиб тест-синови беришди. Ҳар бир фандан улар ўн бештадан тест саволларига жавоб бериб, чиқиб кетишди.
Гулюзнинг ўз жавобларидан у қадар кўнгли тўлмади. Наҳот, битта ўқув-курсининг кичик имтиҳонидан ўта олмаса-я! Унинг аччиғи кела бошлади:
“Тавба, пулини тўлайман, деб турган абитуриентни ўқитавермайдими? Тест-синов қилиши, аттестатдаги баҳоларига қараши нимаси? Буларга пул керак эмас шекилли? Мижоз чиққанига хурсанд бўлишмайдими? Буларнинг имтиҳонидан ўта олмай нечта абитуриент қайтиб кетаётгандир?”
У шу хаёллар билан уйига келди. Уйда онасидан бошқа ҳеч ким йўқ экан. Онасини кўриб Гулюзнинг юраги орқага тортиб кетди. Ахир ўқув-курсидан чиққач, онасини уйга у олиб қайтиши керак эди. Буткул унутибди. Ўқув курсига кира олиш-олмаслиги ҳақида ўйлаб уйга келганини сезмай қолибди. Эшик очиб-ёпилгани онасини сергак қилди шекилли, қўллари билан деворни пайпаслаганча, ётоғидан чиқиб каридор бўйлаб у томон келарди.
- Ойи-и-и-и, қачон келдингиз? Сизни кўриб нақ юрагим чиқиб кетди-я! Ойижон! – Гулюз югуриб келиб онасини қучоқлаб олди.
- Холангнинг маслаҳат марказига бордингми? – қизини қучоқларкан деди Матлуба.
Гулюз нима дейишини билмай қолди. “Бордим” деса эртага келмаганини Нигора холаси айтади барибир, “Бормадим”, деса онасини унутиш...
- Ойим ўзи қандай келди, экан, деб қўрқиб кетдингми? Нигора холанг бор бўлсин, ўзим мустақил юришимга мажбур қиляпти. Худди ишлашга мажбур қилганидек.
- Қийналмадингизми? Зинадан қандай чиқдингиз?
- Аста-секин пайпаслаб, келавердим, - ёлғонлади Матлуба. Чунки кўзлари ғира-шира кўраётганини ҳозир ошкор қила олмасди.
- Эшикни-чи? Эшикни қандай очдингиз?
- Пайпаслаб калит тиқадиган жойини топдим, кейин калитни суқдим, тамом...
- Қойил! Ойижон, қандай яхши ўзингиз мустақил юра оляпсиз? – чиндан хурсанд бўлиб кетди Гулюз. Кейин секин онасига бугун қилган иши ҳақида гапирди: - Ойи, мен энг зўр ўқув-курсига бордим. Имтиҳон орқали қабул қиларкан... Тест топшириб келдим. Ишқилиб, дадам ўқишимга рухсат берармикан? Кеча гаплашганимда “йўқ” деганди. Доим менга келганда шунақа қилади? Мен ўгай эмасман-ку!
- Ўқийсан, қизим, ўқийсан. Имтиҳон қилиб олган бўлса, демак, яхши ўқув-курси экан. Билими борларни қабул қилиб, натижа кўрсатиш учун курашаркан-да!
- Сизам дадамга айтасиз-а, ойи?
- Ҳа, айтаман, - деди Матлуба ва қизига телефонини тутқазди: - Мени дўхтиримга телефон қилиб бер. Қабулига қачон боришимни сўраб олай.
Гулюз дарҳол онасининг телефонини олиб кўз шифокорига қўнғироқ қилиб, онасига тутқазди.
- Ало? Ассалому алайкум, - шифокор кўп куттирмади, Матлуба дарров сўзга киришиб кетди: - Мен Матлубаман. Ҳа, автоҳалокатдан сўнг кўзларим кўрмай қолганди-ку... Ҳа, эсладизми? Яхшиман, қабулингизга қачон борай, деётгандим? Майли... Дўхтир... ҳалиги... Аста-секин кўзларингиз кўриши мумкин дегандингиз, агар Худо хоҳласа кўра бошласам нима қилай?
Матлуба айёрлик билан муолажани қандай давом эттиришни сўраб билиб олмоқчи эди. Аммо шифокор бунга имкон бермади:
- Агар кўзларингиз ғира-шира кўра бошласа ҳам, ёнимга келинг. Бу кўз нурингиз тикланаётганидан дарак беради ва дарҳол муолажани кучайтиришимизга тўғри келади. Бепарволик қилманг. Кўриб қўяман...
- Хўп, - деди Матлуба ва ичида уйғонган ғашликдан хўрсиниб қўйди.
Ана энди кўзлари кўра бошлагани ошкор бўлади. Аббос яна илгариги ҳолига қайтади. Уни жеркийди, хўрлайди, болаларининг ҳаётига бефарқ бўлади...
Матлуба ўзи англамаган ҳолда кўзлари кўраётганидан хафа бўлиб кетди...
* * *
Малик ярим тунгача ширин хаёллар оғушида ётди. Гулрангнинг ҳаяжони, соддалиги, беғуборлиги, меҳрини билдирмасликка интилиши уни борган сари севинтирарди. Кеча уни сўроққа турганида кўзларини пирпиратиб, соддаларча тан олгани кўз олдидан кетмаяпти.
“- Ва алайкум ассалом. Шунчалар бесабрмисан? Беш дақиқа ҳам кутмадинг, мени.
- Мен кутмадим, - уялганидан деди қиз. – Дугоналарим смсингизни кўрганди. Амакинг келади-ку, кут дейишди. Ҳеч нарса деёлмай қолдим.
- Шунинг учун ўрнингдан туриб кетмоқчи бўлибсан-да!
- Сиз... сиз мени пойлаб турганмидингиз?
- Ҳа, - яшириб ўтирмади Малик. – Атай сени пойладим. Менга бўлган муносабатингни кўрмоқчи эдим. Энди хурсанд бўлгандим, мени озгина бўлса-да, кутди, мени ўйлади деб. Сен эса дугоналарим айтди деяпсан.
- Ҳа, улар амакингни кутмайсанми, деб ташлаб кетишди, - шоша-пиша ўзини ҳижолатликдан қутқармоқчи бўлди, қиз.
- Ўзинг-чи? Ўзинг заррача бўлса-да, ўйладингми, мени? Ўйламадинг, а? Ўйламаганинг учун икки марта кетмоқчи бўлдинг, а? Ростини айт, ўйладингми, мени? – Малик қизнинг кўзларига тикилди.
Қиз чўчиб турган мусича сингари бошини гоҳ у ёнга, гоҳ бу ёнга буриб атрофга қаради. Гўё сиридан бутун дунё воқиф бўлаёгандек ҳадиксираганча шивирлабгина деди:
- Ўйладим. Лекин сиз “кут” демаганингиз учун кетмоқчи бўлдим...
Маликнинг шу ондан кўзларига бутун дунё гўзал кўринди. Гулранг эса дунёдаги энг ажойиб, тоза қалбли, муғамбирликдан йироқ бўлган самимий қиз бўлиб туюлди. Уни қучиб олгиси, боши айлангунча бағридан қўймай айлантиргиси келди. Афсус улар кўчада, бекатда эди...”
Малик бу кунни сира унутмаслигиги яна бир карра ишонди. Хаёлида бу ҳол қизнинг унга нисбатан бўлган муҳаббати иқроридек суюнди.
- Яшириб ҳам ўтирмади. “Кут” демаганингиз учун кетмоқчи бўлдим, деди... – ўзиги ўзи кулди Малик. Сўнг ёнида турган телефонини қўлига олиб, Гулрангга хабар ёза бошлади.
“Яхши ётиб тур, беғуборим. Ширин тушлар кўр, соддагинам. Хуллас, тушимга кир! Амакинг...”
Хабарни қизга жўнатди-ю, ўзига ўзи сўз берди:
- Энди Гулрангнинг хаёлини ўғирламайман. Ўқишига ҳалал бермайман. Қайтанга ёрдамлашаман. Қачонки, у талаба бўлади, кейин муносабатларимизни мустаҳкамлашга киришаман. Уни ўзимники қилмагунча қўймайман. Лекин аввал ўқишга кириши шарт!
* * *
- Хабар юбориш шунчалар қийинми? Ё чиндан ҳам Зоирни сезиб қолдимикан? – ўзига ўзи деди Севара. Уйқуси қочиб кетгани учун ўрнидан туриб, ўғилларидан хабар олиб келди.
- Балки, энди келиб қолар... – ўйлади яна у. Ўрнига чўзиларкан, яна гапирди: – Буюртма кўп деётганди. Ишлаётганмикан?
Севара беихтиёр Аббосга хабар ёзди: “Ҳалиям ишдамисиз, Қорбобо?”
Кутилмаганда ўша онда унга Аббос қўнғироқ қилди. Севара дик этиб туриб ўтириб олди.
- Яхшимисан? Сенинг олдингда ҳам ёлғончи бўлдим, - шошиб гапира бошлади Аббос. - Роса ишларим кўпайиб кетди. Цехни кенгайтиряпман. Шунга... ҳалиги... уйнинг ҳам, дўконнинг ҳам ижарасига ўзинг бериб тур. Мен фойдага кира бошлаганимдан сенга ҳаммасини бераман. Майли, тикув машиналарини олиб келишганди, битта-битта синаб кўриб жойлаштиряпмиз. Мен чекишга чиққанимда қўнғироқ қилдим, сенга. Бугун бора олмайман. Қизим ва ўғлим ҳам цехда. Улар билан уйга кетаман...
Севара оғиз жуфтлашга ҳам улгурмади. Салом ҳам бера олмади, ҳатто. Аббос алоқани узди-қўйди. Жувон лолу ҳайрон. Нима бўлганини ҳам тушунмай қолгандек эди гўё. Бирдан мияси ишлаб кетгандек бўлди. Ўзига ўзи бидирлай бошлади:
- Ёлғон! Ҳаммаси ёлғон! Эрталаб бошқача гапираётганди. Ҳаммаси ўша кўр хотинининг иши! Цехдалиги ҳам ёлғон! Цехда бўлса мен билан бемалол гаплашарди, келарди ҳатто. Ярим тунда болалари цехда нима қилади? Ёлғончи! Қўрқоқ! Хотинидан қўрқаяпти! Эрталаб кўради, ўша кўр хотин мендан! Индамаганим сари Аббос акани умуман ёнимга жўнатмай қўйяпти. Мана, очиқча айтди. “Уйнинг ҳам, дўконнинг ҳам ижарасини ўзинг тўла”, деди. Эрталаб тўлайман деган одам, қандай айниб қолиши мумкин. Менимча, мен учун уйидан пул олиб чиқаётган бўлса, ўша хотини қўймаган.
Севара асабийлашганидан ёнидаги ёстиғига бир мушт туширди:
- Мен биламан, Қорбобо менга “йўқ” дея олмайди. Демаган ҳам. Қорбобо мен ва болаларим хурсанд бўлиши учун нималар қилмаганди...
Севаранинг кўз олдига Аббос билан яқиндан гаплаша бошлаган дамлари келди. Янги йил арафаси эди. Севара Аббосдан ўшанда ҳам мол оларди. Бора-бора улар кўп гаплашадиган, Аббос уни хурсанд қилишга уринадиган бўлди. Севара ундан эрига ҳиёнат қилганини яшириб, фақат “қўшни йигитнинг туҳмати сабаб, уйдагилар ва эрим мендан юз ўгирди”, деб алдади. Унинг хаёлида ғар сифатида фикр уйғотишни истамади. Аббос унга ишонди ва доим кўнглига қараб муомала қила бошлади.
- Дадаси ҳар доим янги йилда уйга Қорбобо бўлиб келарди. Ўтган йили ўғилларим кутди. Бу йил ҳам кутишса керак. Шуни ўйлаб сиқиляпман, - деди Севара байрам арафасида. Кейин бу гапни Аббосга айтганини унутиб ҳам юборди. Лекин Аббос эсидан чиқармаган экан. Янги йил тунида биринчи марта Севара яшайдиган Рита холанинг уйига Қорбобо либосида кириб келди. Ўша куни болалар ҳам, Севара ва ҳатто Рита хола ҳам Аббосдан миннатдор бўлди. Рита хола ўша тундаёқ Севарага “Шу эркакка тегсанг бўларкан”, деди.
- Опажон, нималар деяпсиз? Мендан қанча катталигини биласизми? Шунчаки, болаларимни хурсанд қилиб савоб қилмоқчи бўлган, - деди Севара буни ҳазм қилолмай.
- Катта бўлса яхшида! Биринчидан, ҳамма айтганингни қилади, уйли бўласан. Иккинчидан, болаларингни ҳам ўкситмайди. Учинчидан, энди сени ёш йигит олмайди, иккита боланг билан. Тегсанг шунақаларга тегасан.
Ўшанда Севара Аббосга тегишини тасаввур ҳам қила олмасди. Лекин ўша кундан бошлаб уни ўзи ҳам, кейинчалик болалари ҳам “Қорбобо” деб чақира бошлади. Ҳаёт синовлари мураккаблашди. Севара уй ва дўкон ижарасини тўлашга, болаларини боқишга ёлғизлик қила бошлади. Аббос билан муносабатлари эса қуюқлашиб борди. Аббос бора-бора ундан баъзи молларининг пулини сўрамайдиган бўлди. Хуллас, кун келиб Севара унга ўз ихтиёрини топширди, никоҳига кирди. Мақсади, бошпанали бўлиб, болалари билан тинч яшаш эди. Мана энди ўша мақсади сари яқинлаша бошлаганида Аббоснинг хотини тўсқинлик қиляпти.
- Тўсқинлик қилиш қанақа бўлишини эрталаб кўрсатаман, мен унга! – алам билан деди Севара бошини ёстиққа қўяркан.
* * *
Гулҳаё эрта тонгда одатига кўра югуриш учун кўчага чиқди. Йигирма дақиқача югурганидан сўнг Зилолага қўнғироқ қилиб ҳол сўрамоқчи бўлди. Билади, Зилола эрта уйғонади. Бемалол гаплашса бўлади. Қай аҳволда ўтирган экан? Ёнига бора олмаганига яраша, овозини эшитиб турсин! Ўйлаганидек, Зилола қўнғироғига дарҳол жавоб берди:
- Яхшимисан, Зилол? – юраги эзилиб сўради Гулҳаё.
- Яхшиман. Ўзинг-чи?
- Менам яхшиман.
- Дарсга боряпсанми?
- Югургани чиққандим. Энди бораман, - деди Гулҳаё зўрға. Чунки ҳамон Зилоланинг дарсга бора олмаслигидан виждони қийналарди. – Ойинг тузукми?
- Яхшимас. Ҳар куни йиғлайди, - хўрсинди Зилола. – Даданг бўлса, ўқитарди сени, деб кўп эзиляпти. Дарсга бормаётганим роса қийнаяпти, ойимни.
- Зирагингни сўраб қолмадими? – чўчибгина сўради Гулҳаё.
- Сўради... – Зилоланинг овози титради. – Кеча сўради. Таъзияли бўлганимиз учун дадам ўлган куни кимдир “Ечиб қўй”, деганди. Ечиб қўйгандим, тургандир, деб алдадим. “Уни даданг сенга ўн икки ёшга кирганингда “Мучал ёшингга” деб олиб берганди. Катта зирак бўлгани учун тақмагандим. Кейин катта бўлиб, ўқишга кирганингда бердим”, деди кеча. Дадамдан менга ёдгор бўлиб қолган зиракдан ҳам айрилибман, дедим ичимда. Дадамдан қолган энг азиз совғани ҳам асрай олмадим... – Зилоланинг йиғлаётгани сезилди.
Гулҳаёнинг ҳам беихтиёр кўзлари ёшланди. Қадамини секинлатиб, югуриш йўлагидан нарига қўйилган ўриндиққа ўтирди.
- Йиғлама, дугон, - деди олди у зўрға.
- Ўзинг нега йиғлаяпсан? - деди Зилола ҳиққиллаб...
- Мен айбдорман, - ҳиққиллади Гулҳаё ҳам.
Икки дугона йиғлаб-йиғлаб дардлашганча кўнгилларини бўшатди. Зўрға хайрлашгач, Гулҳаё кўз ёшларини артишга киришди. Энди ўрнидан тураётганди, рўпарадан келаётган Юсуф амакига кўзи тушди.
Тонгги машғулотни ҳар куни узлуксиз олиб борадиганлар бир-бири билан кўришавериб, танишиб, қадрдон ҳам бўлиб кетаркан. Гулҳаё ва доим мулойим боқувчи Юсуф амаки ҳам ана шундай қадрдонлардан.
- Ассалому алайкум! – отахон Гулҳаёдан аввал салом беришга улгурди. - Қизим тинчликми? Нега кўзларинг қизарди? Нега йиғладинг?
- Ассалому алайкум, - деди Гулҳаё аҳволидан уялиб. Кейин Юсуф амакидан ҳеч нарсани яшириб бўлмаслигини билгани учун Зилола билан боғлиқ ҳамма воқеани айтиб берди.
- Ҳа, яхши бўлмабди, - деди отахон бошини сарак-сарак қилганча. – Лекин мен сенга ёрдам беришим мумкин. Ломбарддан зиракларингни ҳам олиб бераман, ўша қизнинг шартнома пулини ҳам тўлайман. Фақат... бир шартим бор...
Гулҳаё бобоси тенги чолнинг унга қандай шарт қўйиши мумкинлигини идрок қила олмади. Ҳар қалай “Менга турмушга чиқ”, демас... Аммо у кўп бора эшитган, қари чолларнинг неварси тенги қизларга уйланганини... Шу хаёл таъсирида чўчидими, қиз беихтиёр отахондан бир қадам ўзини ортга тортди.
- Шарт деганимга қўрқиб кетдингми? – соқолини силаб кулди Юсуф амаки.
- Йўғ-а, - деди Гулҳаё бобонинг фикрларини уққандек гапирганидан уялиб. – Шунчаки қанақа шарт экан, деб...
- Аввал ломбардга борайлик. Қарзларингни узиб, кейин дугонангнинг ўқишини тиклаймиз. Шарт ҳақида ўйлама. Қийин шарт эмас. Мен ихтиёрингдан ташқари бўлган нарсани сўрамайман, - чол Гулҳаёни қўлтиқлаб, йўлак бошига томон юра бошлади.
Отахоннинг индамай қўлтиқлаб олгани Гулҳаёни баттар чўчитди. “Нияти яхши эмас, бу чолнинг”, деди ўзига ўзи ичида. Нималарнидир баҳона қилиб ундан қочиб кетишни истади. Лекин кат-катта одамга бир нимани баҳона қилиб ҳам бўлмаскан.
- Ломбард кечроқ очилади. Кейин... – Гулҳаё барибир ундан йироқлашишни истади. – Мен дарсга боришим керак.
- Ҳеч нарсани ўйлама. Рибо жуда ёмон гуноҳ. Ломбард дегани бу – рибо, судхўрлик. Ҳозир энг биринчи шундан қутулишимиз керак, - чол уни қўйиб юборишни истамаётгандек эди. – Мана, соат ҳам етти ярим бўлибди. Мен сени ҳозир уйларингга ташлаб, саккиз яримларда яна эшикларинг тагига келаман. Унгача ювиниб, нонушта қилиб, чиқиб турасан. Ломбардга бориб ҳамма қарзларингни узамиз, кейин ўқишингга борамиз. Сабабини тушунтирсак, дугонангнинг ўқишини тикласанг, домланг ҳам индамайди, дарс қолдирганинг учун. Ўзим тушунтираман, домлангга. Уқдингми, болам. Юр, тезлашайлик...
Юсуф амаки айтганини қилди. Гулҳаёни машинасига ўтқазиб, уйлари ёнида қолдириб кетди. Бир соатларда келишини айтди.
- Ана энди энг катта тузоққа тушдинг! – деди Гулҳаё ўзига ўзи тўнғиллаб. – Ёмғирдан қутулиб, дўлда тутилиш дейдилар буни. Ҳамма моддий қарзлардан қутиламан ва маънавий қарамликка ўтаман. Чолнинг ихтиёрига! Астағфуриллоҳ!
Гулҳаё шу хаёллар ичида ювиниб чиқди. Нонушта ҳам таътимади. Имиллаб кийина бошлади.
- Гулҳаё сен ҳалиям уйдамисан? Дарсга кеч қолмайсанми? Шу пайт чиқиб кетган бўлардинг? – деди онаси хавотир билан.
- Опам янги дизайн, янги фасонлар устида бош қотириб, дарсга кеч қолаётганини ҳам сезмаяпти, - бир бўлак қовурилган тухумни оғзига соларкан, деди Умид. – Цех кенгайди, мижоз кўпайди, опам нафас олмай ишлайди энди.
- Гулюз билан Гулранг ҳам опангга ёрдам беришни ўйласа бўларди, - деди онаси.
- Биз ҳозир ўқишга киришни ўйлашимиз керак, - чой симирганча деди Гулюз.
- Айтганча, ҳозир сизларга тегиниб бўлмайдиган давр, - онаси шундай деётганида Гулҳаё унинг юзларидан ўпиб хайрлашди. – Кетдингми, Гулҳаё?
- Кетдим, ойи. Кечроқ қайтсам керак. Умид айтганидек буюртмам кўп.
- Кўзларим кўрса эди, ёрдам берардим ишингга.
- Сиз ўз ишингизга боринг. Сиз тикувчи эмас, психологсиз! – Гулҳаё шундай дея уйдан чиқди.
Зиналардан битта-битта қадам босиб туша бошлаганида телефони жиринглади: “Юсуф амаки”!
- Тавба, - деди ўзига ўзи у. – Амаки билан қачон рақам алмашиб улгурган эканман-а?
Шундай дея телефонига жавоб берди.
- Қизим, мен эшикларинг тагида кутиб турибман.
Чиндан ҳам Юсуф амаки қоп-қора ласеттисида Гулҳаёни кутиб турарди. Гулҳаё машинага ўтираркан, ўзини-ўзи овутди:
- “Қизим”, “болам”, деб гапиряпти-ку, ёмон нияти йўқдир?
- Ўн миллионча пул олиб чиқдим. Қарзларингни ёпишга, дугонангнинг ўқишини тиклашга ва шартнома пулига етар... – деди амаки йўлдан кўзини узмай.
“Ўн миллион... Бирданига мен учун шунча пул олиб чиқибди. Демак... аниқ қўлимни сўрайди...”
Гулҳаё чолдан нафратлана бошлади. Қовоғи осилиб, кайфияти тушиб кетди.
- Нега кайфиятинг йўқ, болам? Дарсга кеч қоляпман, деб сиқилаяпсан, шекилли? Сиқилма. Ломбарддан чиқиб, тўғри домлангнинг олдига кирамиз. “Нб” қўймайди. Соқолимни ҳурмати, илтимосимни олади, - деди Юсуф амаки Гулҳаёга пешанасидаги кўзгу ортидан синчковлик билан тикилиб.
Гулҳаё унинг нигоҳларидан баттар ғашланди. Истамайгина ломбардни манзилини айтиб турди. Юсуф амаки ҳеч бир иккиланишларсиз, ёнидан пул чиқариб, қизларнинг қарзини узди ва зиракларни қайтариб олди. Гулҳаёнинг қувонганидан кўзларидан ёш чиқиб кетди:
- Бу зирак Зилолага отасидан ёдгорлик эди, раҳмат амаки!
Агар қизнинг кўнглида иккиланиш ва турли ёқимсиз гумонлар бўлмаганида ким билсин чолни қучиб ҳам олармиди?
- Ўқишларингни ҳам ҳал қилайлик, кейин дугонангни чақирасан, зирагини берамиз, - деди амаки Гулҳаёнинг қувонганидан мамнун бўлиб.
Ўн беш дақиқа ўтар-ўтмас улар деканатда эди. Декан амакини очиқ чеҳралик билан кутиб олди. Ниятини эшитганида эса алқаб кетди:
- Барака топинг, амаки. Шу қиз ўқий олмаётганидан менинг ҳам кўнглим ҳижил эди. Бу йилги шартнома пули тўланган. Ўқиб тур, кейинги йил бир гап бўлар десам, келмай қўя қолди.
- Ҳа-а-а, бу йилги шартнома пули тўланганми? Мен тўлай, деб пул кўтариб келибман. Унда, келаси йилги шартнома пулини тўлаб қўямиз. Кейингиларига Аллоҳ жонимизни олмаса, бир гап бўлар...
- Ие, кейинги йилини ҳам тўлаб кетасизми?
- Пул олиб келганман, ният қилиб. Қайтариб кетмайман-ку!
- Умрингиз узоқ бўлсин, амаки. Бечора қиз роса қувонадиган бўлди. Менам ёрдам қилишни истадим, аммо қўлим калталик қилди, - деди декан ҳам хурсанд бўлиб.
- Илми толибларни қўллаш энг катта савобли ишлардан, - деди Юсуф амаки Гулҳаёга қараб. – Буларнинг талабалигини билардим. Ёрдамга муҳтожлигини билгач, Аллоҳнинг менга марҳамати бу деб дарҳол йўлга чиқдим. Бугун Гулҳаё билан қиладиган ишимиз кўп. Дугонасининг шартнома пулини тўлаймиз, ўқишини тиклаймиз шунга бугунча дарсдан озод қилиб туринг.
- Албатта. Мен бугун дарс ўтадиган ҳамма домлаларга айтаман, - деди декан ва Гулҳаёга қаради: - Зилола ўзи кўп дарс қолдиргани йўқ. Ҳали ўқишини ҳам расмий ҳужжат билан ёпмадик. Келиб ўқишини давом эттираверса бўлади. Айтиб қўярсан, эртадан келсин.
- Хўп, - ич-ичидан севинди Гулҳаё.
Кейин амаки иккаласи Зилоланинг кейинги йил учун шартнома пулини тўлаш ниятида йўлга тушишди. Гулҳаё амакига шартингизни айтинг, демоқчи бўлди, лекин юраги бетламади.
* * *
Матлуба болаларини ўқишга юборгач, ўзи ҳам кийинди. Яхшиямки, кийимларини Гулюз тўғирлаб қўйиб кетади. Бўлмаса чаппа-чуппа кийиб чиқармиди йўлга. Кўзи жуда яхши ўтмайди, қўли билан пайпасласа ҳам билади, барибир ўзига ишонмайди. Тескари кийиб қўйганидан қизларига тайинлагани яхши. Гулюз тайёрлаб кетган кийимларини осонгина кийиб, секин йўлга тушди. Зинадан оёқларини авайлаб қўйиб тушаётганида телефони жиринглаб қолди. Амаллаб сумкасидан олди ва кўзи олдига яқин олиб келиб, яшил белгини топишга уришди. Тикилавериб кўзи оғриб кетди. Ўчди охири телефон ҳам.
- Ҳали телефонга жавоб берадиган даражага етмабман, - деди ўзига ўзи. Шу пайт телефон қайта жиринглади. Матлуба тикилиб туриб, ғира-шира кўринаётган яшил белги устидан бармоғини юрғизди. – Ало?
- Ало? – деди нариги томондан аёл киши. – Мен Севараман. Эрингизнинг хотини...
Матлубанинг бутун аъзойи баданини қалтироқ тутди.
- Сиз мени ҳазиллашяпти, деб ўйладингиз шекилли, аввалги сафар, - деди жувон таҳдидли овозда. – Мен ўтган сафар огоҳлантиргандим. Мен ҳазиллашмадим. Менам эрингизнинг хотиниман. Мени ҳам таъминлаб туриши керак. Агар Аббос акани яна менга қарши қайрасангиз, бугуноқ ўша видеони тарқатаман. Эшитдингизми?
- Мен қайраганим йўқ. Мен ҳеч нарса демаяпман, - беихтиёр деди қўрқиб кетганидан Матлуба.
- Қўйсангиз-чи? Терговчи билан қўрқитгансиз! Тинч қўйинг, Аббос акани, эшитдингизми? Энди ҳеч нарсага қараб ўтирмайман. Видеони биринчи бўлиб, Аббос акага кўрсатаман! “Ўғри хотинингизни қаранг”, дейман. Тушундингизми? Кейин... Аббос акани телефонидан қариндошларингизни рақамини олиб, ҳаммасига юбораман. Шундаям ўйлаб кўрмасангиз, интернетга қўйиб юбораман!
Матлуба дир-дир титрар, бир оғиз ҳам гапира олмасди. Алоқани узай деса, кўзи ҳам яхши кўрмайди. Яхшики, жувоннинг ўзи алоқани узди. Ғазаби келганидан ўзи алам билан босиб қўйди шекилли.
- Худога шукр... – Матлуба тинмай қалтираётган оёқларини босишга қўрққанидан зинага оҳистагина ўтириб олди. – Овозинг ўчгур, ўчирди-я, охири.
У қанча ўтирганини билмайди. Подъездга қўшниси кириб қолмаса, яна қанча ўтирарди, ўзи ҳам билмайди.
- Матлуба опа? Яхшимисиз? Уйингизга чиқариб қўяйми? – деди қўшниси.
- Зарифа сизмисиз? Йўқ, уйга чиқмайман. Дугонамнинг олдига бораётгандим.
- Такси чақириб берайми, унда?
- Майли, - деди Матлуба. Кейин ўзини оқлаб ҳам қўйди: - Бошим айлангандай бўлди, шунга ўтириб олгандим. Бўлмаса, ўзим тушиб-чиқаётгандим.
- Юринг, чиқариб юбораман таксига, - қўлидан етаклади Зарифа.
Матлуба Нигоранинг психологлар маслаҳати марказига қандай келганини ўзи ҳам билмай қолди. Ҳеч нарсага қарамай тўғри Нигоранинг олдига кирди.
- Матлуба, яхшимисан? Мижозим бор. Сениям мижозинг кутиб ўтирибди, хонангда. Кеч қолдинг... – деди Нигора хавотир билан.
- Беш дақиқа... беш дақиқа майлими, сен билан гаплашиб олсам...
- Мен чиқиб тура қолай, - Нигоранинг мижози уни дарҳол тушуниб чиқиб кетди.
- Нима бўлди? – унинг қўлидан ушлаб стулга ўтқазди Нигора.
- Анув... анув яна қўнғироқ қилди. Видеони Аббосга юборармиш, қариндошларимга ҳам... Жоним чиқиб кетди.
- Сен нима дединг?
- Ҳеч нима. Ҳеч нима деёлмадим. Қўрққанимдан қалтираб қолдим. Гапиролмай қолдим.
- Нияти нима экан? – ҳайрон бўлди Нигора.
- Аббос мени ҳам таъминлаши керак, дейди. Менга қарши қайраманг, дейди.
- Сен қайрадингми?
- Йўқ, Аббос менга қулоқ солармиди?
- Демак, у Аббоснинг жонига тегибди-да. Таъминламай қўйган, тўғрими? Бундан хурсанд бўл, дугон.
- Йўқ, жонига тегмаган. Шунчаки, Аббос цехни кетгайтиряпти, бор топгани шунга кетяпти. Бизни ҳам чеклаб ташлаган пулдан. Менимча, бу у мегажинга ёқмаяпти. Нима қилай, дугон? Энди ўзим Аббосни, топганини қўш-қўллаб ўша бузуққа бераман шекилли...
- Ҳайронман... – чиндан ҳам лол эди Нигора. – Бу бирдан ўйлаб, ечим топадиган нарса эмас. Ўйлаб кўрайлик. Сенам зиқ бўлаверма. Мижозлар кутиб қолди. Хонангга бор. Бир йўлини қиламиз.
- Қулоғимга мижознинг гапи кирармикан? – деди ўрнидан тураётган Матлуба.
- Иложимиз йўқ. Биз психологлар шундаймиз. Ўзимизнинг муаммолармиз бошимиздан ошиб ётса ҳам, ўзгаларга маслаҳат берамиз. Бор.
- Аниқ шарманда бўламан, - дед Матлуба хўрсиниб. – Ўғрига чиқаман, ҳали.
- Ўйланма. Балки, ўша аёл билан учрашиб, видеони олиш йўлини қилармиз...
- Қани эди? Берармикан... – судралиб чиқиб кета туриб деди Матлуба. – Тушимга кирмаган пул ёки Аббосни сўраса керак, эвазига.
Нигора ҳам дугонасининг вазияти чигаллигини ҳис қилиб, бошини сарак-сарак қиларкан деди:
- Чиндан ҳам тезроқ қизларингни турмушга беришинг керак. Кейин ҳеч нарсадан қўрқмайсан!
* * *
- Бизда ҳамма учун қоидалар бир хил. Сиз тест-синовдан ўта олмагансиз, - қиз тўтиқушдек битта гапни қайтарарди.
- Яна қайта топширсам бўладими? Кеча шошиб ечгандим.
- Йўқ. Бизда бир марта имкон берилади. Ўтсангиз ўқийсиз, бўлмаса йўқ.
- Қизиқ экансизлар-ку! Шу ўқиш учун ҳам пул тўлаймиз-ку! Пулини тўлагандан кейин ўқитавермайсизларми? – алам билан дерди Гулюз.
- Бизда натижа муҳим. Агар сиз ўқув-марказининг оддий тест-синовидан ўта олмаган экансиз, эртага олий ўқув юртининг синовидан қандай ўтасиз? Бунинг учун етарлича билимингиз бўлиши керак. Биз ўша билимингизни синаб кўрамиз ва кейин мустаҳкамлашга ёрдам берамиз. Ана шунда сиз олий ўқув юртига кира оласиз. Аслида билими йўқ абитуриентларни олиб, жойни банд қилмаймиз.
Гулюз қизнинг гапларига жавобан ҳеч нарса дея олмай қолди. Аламига чидолмай нималардир дегиси келди-ю, қиз ҳақ эди. Ахир у оддий ўқув марказининг синовидан ўта олмади-ку! Энди ойисига нима дейди? Умид ва Гулҳаё ҳам хабардор эди. Наҳот, шунчалар билими паст. Шунча ўқигани қаёққа кетди? Ўзи негаям шу ерга келди? Тинчгина ўқийверса бўларди, дадасининг гапига кириб. Ўзининг ўқув маркази яхши эди-ку!
- Лекин улар яхши билим бермаяпти. Яхши билим берса, мана шу тест-синовидан ўтардим-да! – жаҳли чиқиб ўзига ўзи деди Гулюз. – Яхши эмас, десам ҳеч ким менга ишонмайди. Бугун ҳаммасини дадамга айтаман! Мана исботи, битта ўқув-марказининг тестидан ўтолмадим, дейман. Мени шу ерга киритиб қўйинг, дейман.
Гулюз ичида дадасига ва уйидагиларга нима дейишни, ўзини қандай оқлашни ўйлаб, пишитиб олди. То ўзи таҳсил олаётган ўқув марказига етиб келгунича дадасига айтадиган гапларни ичида бир неча бор такрорлади ҳам. Кейин эса дарсига кирди.
- Бугун сешанба. Сиз эртага – чоршанба куни келасиз, - деди тарих ўқитувчиси Гулҳаёга ҳайрон қараганча.
- Мен... ҳалиги... сиз билан гаплашгани келгандим, - деди Гулюз мияси ишлаб кетганидан қувониб. – Мен дарс соатларимни кўпайтирмоқчи эдим. Ҳар куни келсам дегандим. Ҳафтада уч кун камлик қилади-да.
Давоми бор
#КундошларХикоя