💥ХИСОБЛИ ДУНЁ.

1-қисм.
ГР:🔥 Ҳикоя ва Қиссалар🔥
💥ХИСОБЛИ ДУНЁ. 1-қисм.
ГР:🔥 Ҳикоя ва Қиссалар🔥
Сурайё хар томонлама тукис, ах,ил, инок; оилада усди.
Ахир у кимсан туман биринчи рахбарининг кизи. Унинг отаси нак, ун туккиз йилдан буён шу лавозимда ишлаб
келмокда. У уйларида икки акасидан кейинги к,из булиб,
сал катиккул она тарбиясини олганди. Аммаси Хожар опабаъзида:
— Хай Дилбар, биттаю-битта кизингиз, отаси амалдор булса, бунча каттик, тергамасангиз, отасининг даврида
яйраб уйнаб колсин, — дер эди.
— Опа, ахир бу киз эртага бирор жойга келин булиб
тушадику. Хозир хеч нарса урганмаса кейин кийналадику,
— деб нолиб куярди Дилбар опа. Иккала акаси олийгохларда тахсил оларди.
Уларнинг уйлари хужаликнинг марказида туманга якин
жойда булиб ташкаридан Караганда уйлари ховлига эмас,
балки дарахтзор богчага ухшарди. Асли касби агроном булганиданми ёки гайрати,кизикиши куплигиданми у ховлисига йигирмадан оргик турдаги сон-саноксиз мевали дарахтлар экканди. Катта ховлининг хар атрофига эллик тупдан
купрок, ёнгок,дарахти баланд усиб, уйларини деярли курсатмасди. Акам буларни йигирма йиллар илгари хужаликда
агроном булиб ишлаб юрган пайтида утказганди.
— Ёнгок дарахти уй олдидан сал четда булгани яхши.
Чунки у Узидан карбонад ангидрида чикаради, — дерди.
Хар бир ёнгок; дарахтининг оралигини турт-беш метрдан
куйган булса хам шохлар ёйилиб усганидан бир-бирларига
утиб чирмашиб кетганди. Унинг уртоклари, хамкасблари
гул жинниси, деб хазиллашарди. Ховлисида йук, гулнинг
узи булмаса керак. Йил буйи икки ой — кишни хисобга
олмаса, чаман-чаман булиб гуллаб ётишарди.
Буларнинг оиласидаги тартибни хавас килса арзигу-
лик томонлари куп эди. Эр-хотин хеч к;ачон болалар ол-
дида бир-бирлари билан айтишмаган, хаттоки бирор марта Дилбар опа эрининг юзига тик к;араб гапирмаган.
Дилбар опа баъзан эрига:
— Анави туман котибининг уйи касрга ухшайди. Сиз нега уйингизни кайта кУрмайсиз, ёки бошка дангиллама
уй сотиб олмайсиз? Нега мол-дунё йигмаяпсиз? — деб
нолиб коларди.
— Ш унинг учун хам йигирма йиллардан бери бир жойда ишлаб келаяпман. Уйкум бехавотир. Дарвоза очик;
к;олса хам тинч ётаман. Менинг купим булмаган ва хамиша шундай булиб кламан, — дер эди.
— Угилларингиз эр етиб колди, хадемай уйлантирамиз, бундок; йигиб куйган ортикча пулимиз хам йук,.
—Хозирча хамма нарсанг етарли. Дастурхонингда кам-
чилигинг йук.
Угилларни уйлантирмокчи булсак, унга хам етадиган
харажатларни топиб бераман, — деб кунглини кутариб
куярди. Туман вилоятда энг илгорлар каторида эди. Кучалар, хиёбонлар, хатто пахта далалари четига хам дарахт
эктирарди. Атхам Собирович йигалишда, хар йили минг- минглаб дарахтлар эктираётгани, вакти келиб одамлар
буларни ким эктирганини эслашлари хакида гапирарди.
Атхам Собирович анча вактдан бери к;он босимининг
юкорилигидан азият чекарди. Пархез тутарди. Тогдан кийик
ÿr олдириб, чой урнига шуни ичарди. Барибир иш жараёними ёки бошка сабабми, тез-тез бетоб булиб
коларди. У жуда ночор холга келмаса унча мунча касалликка
парво килмай оёк; учида утказар, ётиб колмасди. Ишхона
столи тортмасида, машинасида турли дорилар тайёр турарди. Навбатдаги кон босими кутарилганда кексарок, бунинг
устига кузойнагини кундириб юрадиган, котмадан келган
даволовчи шифокор:
— Атхамжон, дунёга бир марта келасиз, нега соглигингизни уйламайсиз? Сиз бу касалингизга купам эътибор бер-
маяпсиз. Куйинг шу ишни, таътилга чикиб дам олишга
боринг, ётиб даволанинг, — деб неча марта айтган. Лекин
У;
— Организмим бакувват, хеч нарса кимайди. Утиб кетади, — деб парво килмасди.
Улар йигилишдан кайтишар экан, бошининг орка томонида нимадир гувиллаб, кунгли бехузур була бошлади.
Хайдовчи машинани касалхонага бурди. Етиб келишганида у батамом хушсиз холатда эди. Шифокорларнинг барча
харакатлари бекор кетди. Атаги уч-турт соат олдин минбарда нутк сузлаб, барчанинг диккатини Узига каратган
тадбиркор бу одамнинг бандаликни бажо келтиргани
Хакида хабар беришганида куплар:
— хозиргина йигилишда утирган эдику, улим кош билан к;овок орасида деганлари шу булса керак-да, — деб
афсусланишди.
Мусибат кайси уйга келса факат Ушалар унинг жабрини чекади. Бошкалар, кариндош-уруглар турли маъракаларида келишади, йиглашади, кунгил сурашади. Хар
кимнинг уз муаммоси бор. Хаммаси аста-секин уй уйларига таркашшади. Кечагина хаммани эътиборида булган
одам секин-секин унутила борди. Айрилик азоби Дилбар
опанинг бошини эгиб куйди.
— Намунча куйиб пишмасанг, булдида энди. Шунча йиглаганинг билан кайтиб келармиди. Бу холда касал булиб
коласанку, — дейишди дугоналари.
— Тушунаман, лекин нима килай унутолмасам. Уттиз
йил бирга яшаб бирор ёмонлик курмадим, мехмондек
яшаб утибмиз, — деб зорланарди. Вакт олий хакам. Аста-
секин хаёт уз изига тушиб кетар экан. Аёл хаётга, яшашга
интилиб узини Унглаб олди. Икки углини уйлантирди. Иккаласи хам хаётда уз урнини топиб, ишга жойлашиб ке-
тишди. Дилбар кечалари уйкуси к;очиб уйларди кизим
Унинчи синфни тугатди. Олтин медаль олиши керак эди.
Чунки укиши батамом аъло бахода эдида. Лекин медални
совхоз директорининг углига беришди. Хозир уларнинг
иши юришган, пули куп. Сурайёнинг отаси-чи, туккиз
йил бир ерда туман рахбари булиб ишлагани билан шу
яшаб турган уйларидан бошка уй курмаган. Бу уйлари хам
кишлокдаги бошка уйлар катори, салгина баландрок;. АтХам Собирович биринчи котиб булгандан кейин, туман
марказидан уй олиб кучишмокчи булганида ота-онаси:
— Болам шу уйга сигмайсанми? Туман маркази атиги
турт-беш километр. Катнаб ишласанг хам булаверади, —
дейишганди. Ота-она фикрини мукаддас билган угли шу
уйда яшаб катнаб ишлайверган. Кейинги пайтда шу уй урнидан сал бошкачарок килиб уй солганди. Иймон-инсофли,
намозхон ота-она тарбиясини олган Атхам бошка жойдан
уй олиб куйиш, ёки дунё йигишни уйламаган. Туманда
курилаётган уйлардан иккитасига угилларини уйлантириб киргизишни максад килиб куйганди. Лекин тусатдан
келган улим барчасига нукга куйди. Угиллари уйлангач,
биттаси совхозда курилаётган уйларга кучиб кетди. Уша
йили Сурайё хам кишлок, хужалик олийгохининг ипакчилик булимига имтихон топширди ва ук,ишга к;абул
килинди. Икки акаси ишлар, онаси нафак;а оларди. ХарКалай орттиришиб, Сурайёга хам пул еткизишарди.
Сурайёга олийгохда укдб юрган кезлари унга шахарлик Мансур исмли бойвачча йигит кунгил куяди. Пахта
заводи директорининг ягона фарзанди булиб, ута магрур
эди. Унинг онаси Мохинабону оилада айтганини килдирадиган аёл булиб, эри Орзубек хам купинча унинг фикри билан хисоблашарди. Орзубек угилни юрист булиши-
ни хохлар, Мохинабону эса унинг шифокор булишини
истарди. Мансурда эса билим олишга чидам ва сабот етишмасди. Лекин онанинг маслахатига биноан тиббиёт олийгохига укишга кирди. Таниш-билиш ва пулнинг кучи билан имтихонлардан утиб олди. Биринчи боскични аранг,
отасининг бир неча марта келиб кетиши билан тамомлади.
Мохинабону углини койиган пайтда:
— Куйинглар, мен уликларни кесиб, уларни кафаланишга токатим йук. Яхшиси мени савдо буйича укишга
киргизинглар, деб таклиф киритди. Унинг бу орзуси хам ушалди. Олийгохнинг учинчи боскичида укиб юрганида
кишлок хужалиги олий укув юртида укиб юрган Уртога Анвар
тугилган кунига таклиф келди.
— Эй дустим, синглимнинг офатижон курсдоши бор,
момакаймок.. Уни кулдан бермасдиму, афсус, бошкага
унаштирилганман. Шунингучун бундай гул бегона булмасин, — деганди. Мансур куринишдан анча куркам, бунинг устига бойвачча булгани учун хам атрофидаги иста-
ган кизни гапга солиб оркасидан эргаштира оларди. Унинг
киз хакддаги сузига аввал эътибор бермади. Пекин шундай булсада совга кутариб келиб колди.
Сурайё курсдоши Окибатларникида бир неча марта
булган. Уларнинг самимий муомалаларини куриб, бир якин
кишиларидек качон уйларига таклиф килса борар, унинг
узи хам Окибатни уйларига олиб кетарди.
Анвар синглисига Сурайёни олиб келишини таклиф кипади.
— Зур уртогим бор, таништирамиз, — дейди. Тугилган кунини нишонлашни яшаб турган квартирасида утказадиган булишди. Шу куни х,аво булут булиб, бир-икки
томчи ёмгар ёгиб турган эди. Кечга томон чакмок чакиб
шаррос ёгингарчилик булди. Бахрр хавоси ажойиб, куп утмай ёмгир тинди. Хаво жуда ёкимли булиб, кишининг бахри-дилини очиб юборарди.
Мансур утиришда аввал кизга эътибор бермади. У ерда
Анварнинг унаштирилган кизининг дугонаси билан хамда
иккита курсдош уртоги таклиф килинганди. Таомлар тортилди. Рак;с тушишди. Мансур утиришнинг сунгида бир
мунча уйчан ва камгап булиб колди. У батамом Сурайёга
богланиб к;олганди. Тугилган кун сабаб булиб, улар кейимчалик х,ам учраша бошлашди. Сурайё Мансурни шунчаки ёктириб крлганди. У кутилмаганда кизнинг олдидан
чикиб колар, илтифот курсатарди.
Мансур Окибатдан унинг тугилган кунини билиб олди.
Шу куни Сурайёнинг квартирасига эрга тонгда бир киши
келиб, катта саватдага йигирма икки дона гулдан иборат
гулдастани куйиб кетди. Гулнинг ичида бир мактуб булиб
«Тугилган кунингизга Мансурдан», деб ёзилганди. Уни
куриб Сурайё ва дугонаси хам хурсанд булиб кетди. Мансур Сурайёни биринчи котиб булиб ишлаган одамнинг
кизи сифатида билади. Кейинги кун 6об айланиб юришар
экан:
— Эртага менинг тугилган куним. Уни бир уртогимнинг квартирасида кичкина даврада ;утказаман. Узимнинг
квартирамда утказсам уйимиздан ва бошка якинларимиз,
уртокларимиз купайиб кетади. Кунглим энг якинлар билан утиришни истаяпти, — деб к;олди. Сурайё:
— Нима бир узим бораманми, — деда хайрон булиб.
— Йук..нега энди, албатта Окибат билан келасиз, —
деди бамайлихотир. Эртаси куни Сурайё уртогига Мансурнинг таклифини айтганда:
— Албатта борамиз, шундай йигит таклиф килади-ю,
бормаймизми, — деди. Машгулотдан кейин овк;атланиб
утиришганида Окибат кандайдир узини безовта тутар, уни
Сурайёга сездирмасликка харакат киларди. У йигитнинг турар жойини яхши билса хам Сурайё айтган манзилни атайин бир когозга ёзиб олдида:
— Дугонажон, сен узинг боравер, мен тикувчига
куйлак буюрган эдим. Шуни олиб етиб бораман, — деди.
Окибат гапираётганида ва харакатларидаги безовталикни
сездирмасликка харакат киларди. Унинг бу холатини Сурайё сезмасди. У кийинаётганида хам, йуналишдаги машинага утириб уша манзилга етиб келаётганида хам жуда
бахтиёр эди. Келишган, уктам бунинг устига бойвачча
йигитни узиники килиб олганидан мамнун эди. У белгиланган хона эшигига етиб келганда у кулфланмаган шунчаки ёпик холатда турарди. Киз ичкарига кирди. У ердан
димлама ва хушбуй сабзавот, зираворларнинг хиди хонани тулдириб юборганди. У хеч ким йуклигини куриб хижолат тортиб тухтаб колди.
— Келинг, келинг йулингазга мушток; булиб тургандим. Хозиргина Уртогим кунгирок, килганди. У севгилиси
билан келаётган эмиш, — деди телефонии курсатиб. Сурайё тортиниб юмшок креслога утирди. У зимдан хонага
разм солди. Хона жихозларига караб бу бойваччанинг уйи
эканлигини сезди.
— Вакти утишини к;арангга, кечагина варрак учириб, ланка тепиб юрган бола эдик. Мана йигирма туртни
уриб куйган, оила масаласида бош котирадиган йигитга
айланиб колибмиз. Кеча уйга борганимда уйдагилар сени
уйлантирмокчимиз, зур киз топиб куйдик, дейишди. Мен
уларга «ЙУк, Узимнинг гузал махбубам бор, шу к,изни
олиб берасизлар дедим». — У гапира-гапира дастурхонга алланарсаларни келтириб куйди.

— Эртага менинг тугилган куним. Уни бир уртогимнинг квартирасида кичкина даврада утказаман. Узимнинг
квартирамда утказсам уйимиздан ва бошка якинларимиз,
уртокларимиз купайиб кетади. Кунглим энг якинларир билан утиришни истаяпти, — деб колди. Сурайё:
— Нима бир узим бораманми, — деди хайрон булиб.
— Йук нега энди, албатта Окибат билан келасиз, —
деди бамайлихотир. Эртаси куни Сурайё уртогига Мансурнинг таклифини айтганда:
— Албатта борамиз, шундай йигит таклиф килади-ю,
бормаймизми, — деди. Машгулотдан кейин овкатланиб
утиришганида Окибат кандайдир узини безовта тутар, уни
Сурайёга сездирмасликка хааракат киларди. У йигитнинг турар жойини яхши билса хам Сурайё айтган манзилни атайин бир когозга ёзиб олдида:
— Дугонажон, сен узинг боравер, мен тикувчига
куйлак буюрган эдим. Шуни олиб етиб бораман, — деди.
Окибат гапираётганида ва харакатларидаги безовталикни
сездирмасликка кэракат киларди. Унинг бу холатини Сурайё сезмасди. У кийинаётганида хам, йўналишдаги машинага утириб уша манзилга етиб келаётганида эдим жуда
бахтиёр эди. Келишган, уктам бунинг устига бойвачча
йигитни ўзиники килиб олганидан мамнун эди. У белгиланган хона эшигига етиб келганда у кулфланмаган шун-
чаки ёпиқ холатда турарди. Киз ичкарига кирди. У ердан
димлама ва хушбуй сабзавот, зираворларнинг хиди хонани тулдириб юборгадди. У хеч ким йуклигини куриб хижолат тортиб тухтаб колди.
— Келинг, келинг йўлингазга мушток булиб тургандим. Хозиргина Уртогам кўнгирок, килганди. У севгилиси
билан келаётган эмиш, — деди телефонии курсатиб. Сурайё тортиниб юмшок креслога утирди. У зимдан хонага
разм солди. Хона жихозларига караб бу бойваччанинг уйи
эканлишни сезди.
— Вакрти утишини карангга, кечагина варрак учириб, ланка тепиб юрган бола эдик. Мана йигирма туртни
уриб куйган, оила масаласида бош котирадиган йигитга
айланиб колибмиз. Кеча уйга борганимда уйдагилар сени
уйлантирмокчимиз, зур қиз топиб кўйдик, дейишди. Мен
уларга «ЙУк, Узимнинг гузал махбубам бор, шу кизни
олиб берасизлар дедам». — У гапира-гапира дастурхонга
алланарсаларни келтириб куйди.
— Так, — у девордаги соатга қаради, — Мехмонлар
келгунича у-будан танаввул килиб турамиз, — деб кизни
дастурхонга таклиф килди. Кадахларга уткир спиргли ичим-
ликдан куйди.
— Хуш, улар келгунга кадар биттадан олайлик, суз
сизга, менга қандай тилагингиз бор.
— Аввал улар келсин, кейин ичайлик, — деди хаяжон-
ланиб Сурайё. — Колаверса, биласизку бунака ичимликни
ичолмайман.
— Хозир келиб келишади, кани сиз менга бирор нима
айтингчи, — деб кизнинг кулига кадахни тутди. У тортиниб Узини нокулай вазиятга тушиб колганини сезди. Шундай булса хам кадахни кўлига олди.
— Cог булинг, бахтли булинг, — деб уриштириб дастурхонга куйди.
— Йук бунакаси кетмайди. Агар тилагингиз рост булса
биринчи кадахни ок, килиб берасиз, ахир мен хам онам-
нинг кузига суртган ёлгизиман-а, — хазилга олди йигит.
Сурайё кадахни номишгина лабига тегизиб куймокчи булди.
Пекин йигитнинг жуда яқин келиб турганидан уялиб,
бир хуплаган булди.
— Кани, кани, ундай эмас, иккинчи зўрлаш йук;. Кейингиси хохишга кура. Лекин буни олмасангиз булмайди,
— деди кистаб. Киз нима булса булди, майли биринчисини ичсам ича колай, кейин ичмайман, — деб уйлади.
Кадахни Мансурнинг узи тутиб, уни охиригача ичирди-да, дархол газак тутди.
— Яшанг, бу бошка ran. Мана энди навбат бизга. Иккимизнинг мухаббатимиз абадий булсин, — деб кулидаги
кадахни бушатиб жойига қўйди.
— Мен овкатдан хабар олайчи, — деб кузгалди Мансур.
— Мен карай колай, — деди Сурайё.
— Йук„ сиз мехмонимсиз. Эртага уйларингизда сиз
хизматда буласиз, — деб ички хонага кириб кетди. Сурайёнинг бу вактгда озгина боши айланиб, кайфияти кутарила бошлаган эди. Унинг диққатини деворга илинган сурат жалб кдлди. Баланд тогдан окиб тушаётган зилол сув,
кум-кУк дарахтлар чизилган манзара унинг кунглини яна
хам кутариб юборди. Лаганда буги чикдб турган димламани кутариб Мансур кириб кедди. КУлидагини дасгурхонга
куйиб, узи кизнинг ёнига утирди. Кутилмаганда Сурайё-
ни багрига босди. Узини йигитнинг кучогида курган киз
бирдан сергакланди. Бошини у ёк бу ёкка ташлаб уптирмасликка харакат килди. У кизни бир муддат шу алфозда
ушлаб турдида, куйиб юборди.
— Кечиринг, узимни тутиб туролмадим. Шундай дилбарсизки, — Мансур кизни мақтай-мактай овкатланишга
ундади.
Иккинчи бор кадахларга куяётган пайтда Сурайё каршилик килди.
— Мехмонлар келишмаяптику, — деди.
— Хозир келиб крлишади, — такрорлади йигит. —
Энди суз навбати мента дустлигимиз абадий булсин, мехф-
мухаббатимиз яна хам кучайсин. Юзларга кириб юрайин.
Сиздек барно кдз йулимда хамрохим булсин, — кулги
аралаш анча сўзлади-да, кулидагини ичиб юборди. У кизнинг ёнига угириб:
— Менинг фикримга каршимисиз. Ёшлик бу бебахо
неъмат. Ундан фойдаланиб колайлик. Эртага укишни тугатиб уйга борсак яна турмуш ташвишлари, иш мажбурияти
елкамизни эзиб юборади. Ушанда севги масаласи хам ик-
кинчи уринга чикдб кетмаса эди деб куркаман, — деди
нак кулоганинг остида шивирлаб. Сурайё бахтиёр эди. У
дунё ташвишларидан холи, йигитнинг сузлари нишонга
тегиб борарди. У Мансурнинг кулидаги кадахни беихтиёр
ичиб юборди. Мансур унта бир булак гўштда едирдида яна
кучогига олди. Бу сафар қаршилик камрок булганлиги
сабабли лаблар ихтиёрсиз бирлашди. Шундагина киз бирдан узига келди. Йигитни узидан итаришга харакат килди.
Шу тобда эшик кўнгироги жиринглаб иккиси хам
Хушёр тортишди. Эшик олдида Окибат турарди. Мансур
аввал келишиб олган булсада, яна кузини кисиб куйди.
Унта карата Окибат хам калласини силкитди. У хеч нарса
билмасликка олиб, тикувчидан шикоят кила кетди.
— Борсам хали тикмаган чала жойи бор экан. Дарров
тикиб бераман, деди. Карасам жуда кечикаяпман. Эртага
оламан деб келавердим, — деди. У гапининг орасида яримдан озрок, колган шишага к;араб куйди. Бу пайтда Сурайё
ширингина маст эди. Мансур пайтдан фойдаланиб уч кадах-
га коньяк куйди. Тулмади, деган бахонада иккинчи ши-
шани очди. Бу арок эди. У усталик билан Сурайёнинг кадахига арокдан куйди.
— Э, бунакаси кетмайди. Биринчидан коньякни бундай катта кадахга куйиш мумкин эмас. Бу ичимликни оз-
оздан кичкина рюмкаларда ичиш керак, — билагонлик
киларди Окибат. У маьноли тикилиб турган Мансурга кузи
тушиб, унинг аввал айтган сузини эслаб гапини давом эттирди.
— Шундай ичимликни сиздай йигит тавсия килса,
албатта ичганимиз булсин, — деди. У кулига кадахни уш-
лаган холда кискача табрик сузини айтди. Кадахлар уриш-
тирилди. Сурайё кип-кизил булиб кетган, куп куларди. У
купам ноз килмай ичиб юборди. Шундан кейин учаласи
лаганни уртага олиб, олинг-олинг дейишиб иштаха билан
овкатни ейишга бошлашди. Лаган яримлаганда Мансур
кадахларни яна бир бор тулдирди. Унинг иккитасига оддий сув, Сурайёникига эса арок; куйганди. Бу вактда киз
анчагина сархуш эди. Йигитни киска нуткидан кейин учаласи яна ок; килиб ташлади.
Окибат шунчаки келажакни уйлаб:
— Дугонажон, куп ичиб куйибсанку, энди ичмагин,
— деди Мансур ички уйга кириб кетган пайтда. Икки хил
кучли ичимлик Уз кучини курсатди. Киз маст эди. Окибат
бир пиёла чой ичдида чикиб кетди. Бу вактда Сурайё креслога суянганича ухлаб крлганди.
Йигит кизни даст кутариб ётокдонага олиб кирди. Киз
эртаклардаги малаклар каби гузал эди. Мансур Сурайёга
бир оз тикилиб утирдида, эхгирос билан огушига олди...
Тонг сахарда уйгонган киз аввал каерда ётганини, нима
савдолар бУлиб Уттанини эслолмади. Фикрини жамлаб ёнига
каради. Йигит каттиқ уйкуда эди. Сурайё узининг холатидан хурлиги келиб, х;ам куркиб йиглаб юборди. Урнидан
туриб ювиниб чикди. Сочларини тузатиб кийинди. Унинг
аъзойи бадани зиркдрарди. Бу орада Мансур хам уйгониб,
кизнинг йиглаб турганини куриб багрига босди.
— Йиглама, жоним, сени барибир узим оламан. Сен
меникисан, — деди сенсираб. Сурайё хозир бунинг фаркига борадиган холатда эмас, куркув вахимада йигларди, холос.
У квартирасига келиб, дам олиш куни булгани сабабли
урин солиб ётди. Бир оздан кейин нон, ширинлик кутариб Окибат келиб к;олди. Сурайё хозир ёлгиз ташлаб кетгани учун уришаман, упкалайман, деб турганида Окибат
эшикдан кира солиб бакира бошлади.
— Ха, келдингми, жуда енгилтак экансанку. Йигитларни курсант суюлиб, суягинг хам колмас экан-ку. Одам
хам шунака бетасир буладими? Мен борганимда ичиб тайёр
булган экансан. Куй дугонажон, энди ичма десам хам
“ишинг булмасин”, деб индамай олиб ичавердинг-а. Кетайлик десам йук, кетмайман узинг кетавер, дединг. Уят
булдида. Уша ерда ётиб колдингми? Нима булди, тинчликми ишкилиб, — деди Сурайёга нима булганини яхши
билса хам билмасликка олиб.
— Нима булганда хам бир узимни ёлгиз ташлаб кетишинг инсофдан эмас.
— Ха , нима килай булмаса. Сен кетавер деб ётиб хурракни урдинг. Сени тургазолмасам. Мен билан ишинг
булмасин, дединг. Сенинг ахлокингга хайрон колдим. Нима
булди узи. Сента тегиндими?
У бош иргиди.
— Вой шурим, нима кигшб куйдинг. Майли энди йиглашнинг фойдаси йук;. Барибир сенга уйланаман деб юрибди. Энди унинг кунглига кара. Купам ноз-фирог килмай
айтганини килиб тур. Жонига тегсанг уйланмай ташлаб
кетади. Унда холингга маймунлар йиглайди, — деди аччикланган охангда.
Улар шу тахлитда бир неча марта учрашишди. Мансур
дипломини олиб уйларига кетишга тайёргарлик кураётганида Сурайё хомиладор булганди.
Мансур бу янгиликни эшитиб:
— Укишингни сиртқига утказ. Уйларингга совчи юбораман, — деди. Йигит шу куни уйига юз хижолатлик би-
лан келди. Аввал келишида онаси ижрокум раисининг
кизини “когозга Уралган кантдек киз” экан, шу кизни
келин киламиз, — деганди.
Сурайё билан бирга юрган булсада, буйида булмагани
сабабли бир иложи булар, деган умидда юрган эди. Энди
уйланишдан узга чораси йук;. Отасининг амалию, обруси,
Узининг келажаги. Агар судга бериб давогарлик килса шармандачилик. Яхшиси, нима булса хам уйланади. Ёқмаса
мархамат ковушини тугилаб оркасита бир тепади. Отаси-
нинг уйига бориб тушади. У шу уй-фикрда онасига:
— Яхши курган кизим бор, ушани олиб бера колинглар, — деди дангалига.
— А, нима дединг. Яхши курганим дедингми? Нега аввалрок; айтмадинг?
— Ха, нима булибди, энди айтсам, — ерга бокди угил.
— Мен сендан бу ишни кутмагандим. Каерлик, кимнинг кизи? Бизга тугри келадими? — у устма-уст саволлар
берарди.
— Жиззахлик экан, отаси йигирма йил районда райком булиб ишлаган экан.
— Х,ой, нега ха деб экан, экан дейсан. Хозир нима иш
киларкан?
— Отаси к;азо килган, икки акаси уйланган. Оилада
бир киз экан, — деди угли ерга к,араб.
Онаси бу янгиликни отасига айтди. Орзубек:
— Уйланадиган углинг, келинни эксперт килиб олувчи ва у билан умргузаронлик килувчи сен. Сенга кайси
бири маъкул келса менга барибир, — деди. Кунлар утган
сайин Мансурнинг диккати ошиб, онасини тезрок; совчиликка юборишга харакат киларди.
— Ойи, борадиган булсаларингаз бормайсизларми,—деб
тўнгиллади.
— Ха, мен сен айтган манзилга билдирмай одам юбориб хаммасини билиб олдим. Биринчи котиб булиб ишлаб
факат ном чикарган экан. Уйлари хам кишлокиларники-
дай. Бирор кузга ташланадиган жойи йук экан. Гапнинг
анигини айтганда бизга тугри кеямас экан, — деди дангалига.
— Йук ойи, бормасангиз булмайди. Тезрок харакат
килмасангиз... — у гапда чайналиб колди.
— Ха. нима демокчисан. Бормасак осмон узилиб ерга
тушмайдими?
— Тушиши хам мумкин. Тезрок; боринглар, тезлатинглар. Йукса...
— Бундай тушунтириброк; гапирсангчи, нима булган,
ит тегмагандир.
— Келинингиз хомиладор. Тезрок; туй килмасангиз
корни сезилиб колади, — шартга айтди, куйди.
— Вой, келинингиз дема-я. Юзи курсин у расвони. Кор-
нини каппайтириб келган келин оламан, деб устирганми-
дим сени. Нонкур, аблах,— деб бакириб юборди. Энди
кайсарлик килишнинг фойдаси йуклигини хис килган Мо-
Хинабону кечкурун эри келганда хамма гапни айтиб берди.
— Нима кипибди, хомиладор булса углингдан эканку.
Туйни тезлатиб юборайлик. Харакатингни кил. Мунча куй-
иб пишасан. Сен айтганингдан кейин мен хам суриштир-
дим. Жуда обрули, яхши одам булган экан отаси.
— Ие, рахбар булмай хар нарса булсин. Шунча ишлаб
тузукрок, уйлари хам йук эканку. Ойликка к,араб кун
курармиш. Энди тенгимиз ушалар буладими? Куданг ким
деса, кимни курсатамиз. Биласизку хозир углининг кела-
жагини Уйлаганлар казо-казолар билан куда булишаяпти.
Уларнинг келажаги йук; одамларга ухшайди.
— Куй, куйиб пишма, фойдасиз. Нима булса хам туйни
тезлат. Биттагина углимиз. Олий маьлумотли, ок,-к,орани
таниган йигит. Дуч келган кизга кунгил очмаган булса
керак. Демак, келинимиз ўглимизнинг дидига мос булса
керак.
— Сиз хам келинимиз дейсиз-а, каердаги тавияни.
Ахир келин демай нима деймиз, кизим демаймиз-
ку, — Орзубек шундай деб чикиб кетди.
— Келин эмиш, имкони булса эшигимдан киргизмас
эдим-а. Ха, болам енгилтаклигинг билан буйимизга буй
булмаганларга тенгладингга, — деб норизо гудурланарди.
Мохинабону тукин хонадоннинг кизи. Отаси Кулдош
куп йиллар колхозда бош мухандис, онаси эса макгаб ди-
ректори булиб ишлаган. Оилада уларнинг турт фарзанди
булиб, учтаси ота-оналари каби камтар ва одобли эди.
Мохинабону эса MaFpyp, бетга чопар булиб Усди. Дарс
пайтида баъзан писта чакиб утирар, орка томондаги бола-
лар билан ran талашиб жанжал чикарарди.
— Ойим макгаб директори, ким хам мени уриша олар-
ди, — деб уйларди. Бир куни онаси дукондан икки кизига
бир хилда тайёр тикилган куйлак олиб кедци. Мохинабону-
дан икки ёш катга опаси:
— Вуй, бунча чиройли, — деб кийиб олди. У эса
куйлакнинг у ёк;, бу ёгини кУриб:
— Фу, модадан қолган бунака куйлакни киймайман,
— деган. Унга к;араб туриб ота-онаси:
—Бу кимга ухшаган булди. Биз каттаписавд булмасак.
Бу бунчалар димогдора, — деб хайрон булишарди.
Езнинг иссик; кунларидан бирида ховлидаги соя салқин сури устида утиришиб тушлик килишарди. Шу пайт
дарвоза олдига “хайр килинг”, деб бир гадой келиб к;ол-
ди. Уларнинг овкатланаёттанини куриб:
— Хой яхшилар, менга хам бир пиёла чой берингиз-
лар, — деди.
— Киринг, келинг биз билан чой ичинг, — деб таклиф килади Кўлдош.
Болалари индамайди. Мохинабону эса:
— Энди бир камимиз гадой билан бир дастурхонда
чой ичишимиз колувди. Нега уни чакираяпсиз? — деди
жахли чикиб. Улар утирган жойга якинлашиб к;олган чол
кизнинг гапини эшитиб тухтаб колди.
— Келаверинг, эътибор берманг, кани утиринг, —
деб Кулдош ёнидан жой берди. Шунда Мохинабону кули-
даги кошигини столга так, этиб куйдида силтаниб туриб
кетди. Гадой овк;атланиб кетгач, Кулдош узича кизини
чакириб койимокчи булганди, тескариси булиб чикди.
— Нима энди искирт, битлиқи Утирган жойда утириб
шу ушлаган пиёлада чой ичамизми? Нега хаР бир каланғи -касанғиларни уйга таклиф килаверасиз? — деб зарда
килди.
— Хой кизим, куйсангчи, бу нима деганинг. Гадой
хам худди узимиздек одам. Унинг фарки фақирлигида.
— Эй, қўйинг-е, одам эмиш чиқиб кетган булса хам
Ховлимиздан ачиган, сасиган хидлар келаяпти, — деди
жирканиб.
Дархакдаат, куннинг иссигида терлаб кетган кир
куйлакдаги чолдан аччик;, ёкимсиз хид келиб турарди.
Кулдош барибир кизига ran уқтира олмаслигига кузи
етиб, индамай кўя колди.
Хайит арафасида кўэшнилар бир-бириникига чузма
ёки ош таркатишарди. Серфарзанд, бир оз камбагал турадиган кушниси олиб чиккан ошни куриб нари суриб
КУйди.
— Нега ундай киласан, овкатдан жирканишинг нимаси, — деб онаси койиганда.
— Чурвак;аларини тУйдирсин олдин. Ош сузган товогини кэранг, сири кучган сопол лагании хам ташлаб юбормай ишлатишади-я, — деди тап тортмай.
— Нима килибди, сири кучган булса хам ишлатса
булаверади. Унча катта кетма кизим. Сал пастга тушиброк,
гапир. Отанг хам, мен хам бунак;а эмасмиз. Бунчалар мaгрурликни каеердан ургандинг, — деди онаси.
— Нега паст кетишим керак. Сиз директор, отам бош
мухандис булса. Курмайсизми, иши тушганлар отамга
“хужайин” деб эгилиб туришади,— гурурланди Мохинабону.
У жуда куркам булмасада, кузга якин, дуркунгина
кид эди. Дил изхорини килган йигитларга оилавий даражасига к;араб муомала киларди. Узидан бир синф юкори
булган Обид исмли йигитдан совчи келганда:
— Энди бир умр сасиган мой хидлаб утарканмизда,—
деди юз-хотир кимай.
— Кизим, мен сенга шунга тега кол деяётганим йук
Нега у сасиган булсин, у илгор механизатор-ку. Узинг
биласан. Лекин хаммадан камчилик топавериб кунглингдаги шахзодани каердан топар экансан,— деди уйланиб.
Обид отаси ёнида юриб трактор хайдашни урганиб
олганди. Механизаторлар курсини тугатиб, эндиликда далада мустакил ишаётганди.
Орадан бир-икки ой утиб, Обид уйланадиган булди.
У шу ерлик бригадирнинг кизини олаётган эди. Туйга
таклифнома олгач, беписандлик билан:
— Таклифномани хам оддий, арзонидан олишибди.
Бундай суратларни куйдириб, буюртма асосида килдирса
Улармиди, курумсоклар, — деди менсимай. Кизларга кушилиб туйга борган Мохинабону Обидга караб лол колди.
Аввал эътибор бермаган эканми, куёвлик кийимида худди хаёлидаги куркам барвасга йигит турарди. Кизнинг юраги жиз этиб кетди.
— Нега аввал тузукрок карамаган эканман. Бинойндек
эканку. Шу трактор хайдагани бўлмайди-да. Шу куринишига олий маълумотли булганидами, менбоп йигит буларкан-да, — деб хаёл қилди. Шу пайт улар Утирган столга
куёвнинг узок кариндошларининг бирини утказишди. Йигитнинг куринишидан, узини тутишидан Мохинабону айтганидек “простой” эмаслиги билиниб турарди. Туй бошланиб озгина ичиб олгач.
— Исмим Орзубек, Обиднинг булаваччасиман, — деди
ён-атрофдаги кизларнинг эьтибор бериб карашаётганини
сезгач.
Гап-гапга уланиб, йигитни якингинада олийгохни
тугатгани-ю, хали буйдокдар сафидан учирилмаганигача
билиболишди.
— У, зурку, бу бошка гап, — дилидан утказди Мохинабону — буни кулдан чиазмаслик керак. У ён-верига
разм солди. Бошк,а кизлар хам унта илтифот курсатаётганини сезди. Лекин мехмон бошкаларга нисбатан анча тукис
ва чиройли кийинган магрур Мохинабонуга назари тушиб колди. Кузлар бир неча марта тукнашди.
Спиртли ичимлик жуда куп кўйилган булиб, ёшлар
дам келин-куёвнинг соглигига, дам уларга бахг тилаб кутаришарди. Бора-бора баъзилари узларининг каерда утиришганларини хам унутиб куйищди.
Мохинабону кетиш учун кузгалди. Йигитлар хамон
кулларидаги кадахларни уриштириш билан банд. Орзубек
ихтиёрсиз холда кизни кузатиб куйиш учун оркасидан
юрди. Туйхонадан чикишгач:
— Яхши қиз, кузатиб куйишга рухсат берасизми? —
деб суради.
Шу таклифни кутиб турган киз каршилик килмади.
Улар бир оз сузсиз юришгач:
— Энди кетишингиз мумкин, уйимиздагилар куриб
қолади, — деди овози титраб.
— Исмингизни Мохинабону эканлигини қушналарингиздан билиб олдим. Телефон номерингизни берсангиз.
Сухбатлашиб турардик, — йигитнинг овози ёкиимли ва
босик, эди. Киз айтган телефон ракамини кунглида бир
неча марта кайтарган йигит кейинги кун кунгирок, килади.
Хар лахзада йигитнинг овозини эшитишга мушток, булиб
турган кизнинг юраги севинчдан орзикрб кетди.
Шундан кейин уларнинг учрашувлари купайиб, охири туй билан тугади.
Не-не орзулар билан келин туширган Орзубекнинг
онаси туйдан кейин келиннинг ишёкмас, бетга чопарлигидан ранжиб к;олди. Лекин ўглининг ва келинининг
кунглига караб, тезгина рузгорини бошка килиб куйди.
Алохида яшаш орзусида юрган Мохинабону секин-аста
оилада сузини утказа бошлади.
Табиатан огир, майда гапга токати йук Орзубек ишлаб пул топиб келар, аёлининг хар бир гапи унинг учун фармон каби эди.
— Мен нима кипсам хам сизга яхши булсин деб, рўзгоримиз бут булсин, деб пул сарфлаяпман. Тенгларингиз
ичида кам булманг, деб харакат кипаяпман, — дер эди.
Орзубекнинг назарида аёли гамхур, окила. Тугрида,
деб уйлаб крларди баъзан, хотинининг сузларини дилида
такрорлаб. Топиб келганимни сочмаса, йигиб-териб кузга
курсатса, угил тугиб берган булса, рўзгорим тинч. Яна
нима керак. Онам билан синглим нега бизни ёмон куришади. Мохинабонунинг сўзи билан айтганида «бегонада»,
шунинг учун гапиришади, — деб уйлайди. Онаизори углига
бир-икки шикоят килиб курди. Лекин углида хеч узгариш булмагач, кул силтаб кўяколди.
Аёл аёлнинг холатини яхши билади. Келган кишини
ёкгирмаса ёмон гапирмайди, ковокидан, харакатидан озгина сеэдириб куяди. Эрининг олдида мехмонга турли ноз-
неъматлар чикариб узини яхши курсатади. Орзубек онаси
ёки синглисини шикояти буйича бирон суз айтса борми,
яхшилаб ёкасига ёпиштириб куяди.
— Узингиз уйланг, тунов куни акамникига кетмокчи
эдим, синглингиз келгани учун бормай яхшилаб кутиб
олдим. Бирон огиз ёмон суз айтмасам. Боримни олдига
куйсам, кизканмасам. Куриб турувдингиз, бекатгача ку-
затиб чиксам, яна нима килай энди. Бир хил хотинларга
ухшаб топганингизни отамникига ташимасам. Уйни озода
тутсам. Айтингчи, бирон марта ёкангиз кир булиб ишга
борганмисиз. Ёки килган овкатимдан камчилик борми? —
деб сузларни калаштириб ташлайди. Шундан кейин ким
яхши, хотиним яхши, деб юрар эди. Димогдор келиннинг дастидан онаю, сингил жуда кам келадиган булди.
Мохинабону бунга хам ran топар эди.
— Мана, синглингиз тукканидан кейин онангиз бир
ойгача кимирлатмай ёткизиб хамма ишларни узи килибди. Кечаси билан чакэлокнинг бешигини тебратиб чикаркан. Онангизга кизи билан куёви булса булди. Углининг
кераги йук Мен тугрукрхонадан чикканимдан кейин атиги
икки кеча ётиб колувдилар. “Вой-вой-ей, бунча боланг
йиглоки”, деб бахона килиб кетиб колдилар. Кизи эканда, йигласа хам малол келмай карайди, — деб гийбат
киларди. Вазиягга бир томонлама караган аёлининг хар
бир сузини тугри қабул килган йигит унинг чизган чизигидан чикмай, ишлаб пул топиш, уни фидойи аёли кулига
топширишдан бошка нарсани уйламасди.
Каерда, кимникида яхширок нарсани курса дарров
айтиб келар, шуни бунёд этмагунча тинчимас эди. Мохинабону эринг суйди, элинг суйди, деган маколга амал
килиб, давлатманд, топар-тутари яхши эрнинг панохида
яна хам димогдор булиб кетганди. Унинг бахгига Орзубек
Мохинабонуга севиб уйланди. Энди унинг магрурлиги янада ошиб кетганди.
Иложсиз колган Мохинабону кайнсинглиси билан
эшик очар килиб Сурайёларникига кетишди. Иномарка
машинадан тушган бу икки аёлнинг кимлигини улар дарров фахмлаб олган эдилар.

Сурайё хомиладор булиб колгач тамга ботиб, иложи
булса хозирданок, беписанд булиб крлган Мансурга теккунича болани тушириб ташламокчи булиб корнита иссик босди. Баъзи аёллар билан маслахатлашиб, турли дорилар ичди. Сув тула идишни кўтариб ташлади. Ховлидаги дарахтга чикиб, ерга сакради. Ташландикка тош тегмас, деганларидай болага зиён етмай Усиб борарди. Турт ойликдан ошгач, капрон румол билан тортиб боглаб куйди.
Энди унга охирги йул, уйларига бориб онасига юрагини
очиш. Сурайё кунда, баъзан уч-турт кунда бир Мансурга
кунгарок килиб тезрок совчи юборишларини талаб киларди.
Охири зир титраб онасига бор гапни айтиб берди. Онаизор
юм-юм йиглади.
— Энди нима киламиз, агар йигит уйланмаса холинг
нима кечади, — деб зор какшади. Лекин Сурайё...
— Мана курасиз, совчи юборади, уйланади, — деди
ишонч билан. Кейин Мансур ва унинг оиласи хакида эшитганларини айтиб берди. “Жуда бойвачча, катта одамлар”,
бу ran Дилбар холанинг миясида ўрнашиб колди. Хар кун
Мансурнинг совчиларини кутиб турган аёл викрр билан
келаётган икки хотинни тахминан таниди.
— Ушалар булса керак, — деган фикр яшин тезлигида
хаёлида утди.
Уйлари уртамиёна булгани билан атрофи бог гулзор,
куркам ва озода эди. Ховлини куриб кўнгли жойига тушган совчилар одмигина кийинган Дилбар хола билан кўришиб, уртача холатдаги уйга киришгач, бурунларини жийириб кўйишди. Аёллардага холатни Дилбар хола хам сезиб
турарди. Агар кизи юкли булмаганидами, бунака бурни
кўтарилган ойимпошшоларни «Сиз уз тенгингизни уйига
боринг, бизга муносиб эмассиз», деб кучани курсатиб
куярди. Хозир эса иложи йук Кизи шуларнинг хонадонига келин булиб тушаяпти, кейин бир ran булар. Аёллар
кибр билан утиришиб узларини таништирдилар. Дилбар хеч
нарсани билмагандек мехмондорчиликни жойига куйди.
Уларнинг олдига якинларини чакиргирди. Дастурхондан кунгли тулган булса хам барибир «рядавой» одамлар
экан деб Угиришди. Катик тукилса юки колади, деганларидай Дилбар хола хам туманнинг биринчи рахбарнинг
аёли булгани сабабли унинг гап-сузи, узини тутиши, дастурхонга кўцган таомларини куриб ортиқча сзз айтишмади. Улар углининг Сурайёни севиб колганини, келин килиш
учун шу ховлига келишганини айтишди. Шу буйича уз хурматларини саклаган холда кетишда.
Мохинабону хам Уз кадрини ва Урнини биладиган аёл
сифатида келинининг корни билиниб кклмай, эл-халк;
олдида гап-суз булмай деб, тезликда эркакларни совчликка жўнатди. Олди бердиларни жойига кўйиб, туйни
тезлатиб юборди. Орзубек аёлининг талаби ва таклифига
биноан ёлгиз углига ховлининг чал томонидан олти хонали уй солдирган эди. Бу уй ичида алохида хаммом, дам
олиш хонаси, ётокхона, мехмонхона мавжуд эди. Хамма
хоналар энг сунгги замонавий мебеллар билан жихозланган. Кимматбахо гиламлар тушалганди.
Мохинабону кудасига хеч кандай мебель килмаслигини, факат курпа-тушак килишлигини айтди.
— Бизнинг хам узимизга яраша орзу-хавасимиз бор.
Кўлимкздан келганча киламиз, — деганида:
— Килган мебелингизни куядиган жойимиз йУк> —
деб кайтариб ташлади. Узича узокни кура оладиган аёл,
барибир бир кунмас, бир кун ажрашиб кетишади. Такир-
тукурни озрок олганимиз маъкул, —деб уйлади. Хуллас,
туй булиб утиб, Сурайё келин булиб тушди. Унгача хомиласи олти ойлик булиб, каттик, бойлагани туфайли унча
сезилмасди. Утган олти ой давомида канчалар кайгургани,
ташвиш чекканини хеч качон унутолмайдиган даражага етганди. Нима булганда хам ок кийиб, чимилдикка кириши, фарзанди никохли булиб тугилиши лозим эди. Шунинг учун хам камситишларга, кийинчиликларга чидади.
Баъзи кечалар ёстиги хУл булар даражада йиглаб чиқарди.
— Ана шунака, арок; ичиб маишат килишнинг октбати канчалик ёмонликларга сабаб булди. Агар шу кунгилсизликлардан чикиб кетсам спиртли ичимликни хеч качон
огзимга олмасдим, — деб онт ичди.
У кайнотасини бир мунча инсофли, уй-фикрли одам
деб эишттанди. Сурайё шундай катта ховлини гира-ширада туриб супурар, сув сепар, нонушта тайёрларди. Кайнота келинига зимдан назар ташлади. Бир оилага ярашиқли
хусни борлиги, мехнаткашу одоблилигини куриб кунгли
тулибди.
— Онаси, нега хизматкор аёлга жавоб бериб юбординг,
— деда бир куни.

ДАВОМИ БОР.

#ХисоблиДунёХикоя

Комментарии