Комментарии
- Жамшид ИсаевКомментарий удалён.
- 27 сен 2019 22:10Б Г
- ❉্᭄͜͡ℨ҈Ƣ҈Ḿ҈Ɣ҈Ӂ҈ℇ҈Ḿ҈❉্᭄͜͡ ᥫ᭡﹏﹏﹏﹏﹏◡̈⃝ㅤㅤ ㅤ ㅤ ㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤ ㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤ ㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤ ㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤㅤ ㅤㅤㅤㅤㅤㅤКомментарий удалён.
- 28 сен 2019 14:12иброхм mirzaev
- 19 мая 2020 18:21икромжон Мамазокиров
️
Для того чтобы оставить комментарий, войдите или зарегистрируйтесь
📚 Ҳикоя ва Қиссалар.📚 🇺🇿 🇺🇿 🇺🇿
ШАЙТАНАТ.
Бешинчи китоб. 4- фасл.
2-қисм.
Таомдан кейин бир-икки пиёла чой ичишгач, уйга кайтишди.
Асадбек кушнисиникига кириб фотиха укиди, К;амариддин унга чин кунгилдан миннатдорчилигини изхор кила бошлагач,эшитгиси келмай, уйига чикиб кетди.
Дам утмай дарвоза кунгироги жиринглади.
- Сизни сурашса, нима килай? - деб суради Жамшид.
- Бошим огриб турибди, мени тинч куйларинг, -деди Асадбек пешонасини тириштириб.
Кунгирокни чалган одам тинч куядиган тоифадан эмасди: дарвозахонада Жамшид билан шошилиб сурашиб, х,овлига х,овликиб кирган Жалилнинг рангида ранг йук эди. Дустини х,еч бу ахволда курмаган Асадбекнинг юрагига хавотир оралади.
- Асад, шуримиз куриб колибди, - деди Жалил у билан куришаётиб.
- Нима булди? - Асадбек уни икки елкасидан тутиб, кузларига тикилди.
- Абдурахдюн акамизни улдириб кетишибди, - деди Жалил йигламсираб. Кейин газаб билан уффлиб куйди: - Шундай одамни-я!
- Ким улдиради? - деди Асадбек уни силтаб.
- Телевизор курмаяпсанми? Каллангни ишлатиб, хабар олгани борсанг улармидинг!?
Асадбек бушашиб, дустини куйиб юборди. Оёкларидан жон кочгандай булди. Телевизорга кузи тушиб эди. У томонларда булаётган галамисликлардан хабар
топиб эди. Аммо... Жалил х,ак;! Каллани ишлатмабди...Хатто... х,али Орзубек бу х,акда гап очганида х,ам, ут ичидаги уйлардан бирида Абдурахмон табиб борлиги мумкинлигини уйлаб курмабди.Зулм сели Абдурахмон табибнинг кишлогини х,ам мотам чодирига ураб куйганини эшитиб, нима дейишини х,ам билмай гарангсиб колди.
- Отлан, Мухиддин отага айтдим, тайёр турибдилар, - деди Жалил уни шошириб.
Жалилни кутиб олиб, узи берирокда колган Жамшид Асадбекка айтилган бу гапни эшитиши хамон, хожасининг амрини кутмаёк, машина сари юрди.
Жалилнинг келганини курган Манзура ошхонадан чикди-ю, аммо мехмон билан куришишга х,ам, хайрлашишга хам улгурмай колди.
Эрининг бирданига каёккадир отланиши, индамай жунаб колиши Манзура учун янгилик эмасди, лекин шошиб келган Жалил билан бирга кетиши уни хавотирга солди.
Довондан ошишганда шом коронгуси тушган эди.
Йулнинг унг томонида куринган кишлок томон бурилиб, масжид каердалигини суриштиришди. Эллик олтмиш кишини сигдирадиган, хавоси димикиб, зах хиди анкиб турган масжидга кириб шом намозини укишди. Бу вактда Асадбек билан Жамшид машинада утиришди. Намоздан сунг йулда давом этишни мулжаллаб турган Асадбек Жалилнинг чикиб: «Бугун Аллохнинг уйида мехмон буламиз», деганига тушунмади.
- Ичкари кирларинг, бугун шу ерда ётиб коламиз.
- Нега? - деб ажабланди Асадбек.
- Бировникига ярим кечада кириб борамизми?
- Шунинг учун эрталаб йулга чикиш керак эди, - деб тунгиллади Асадбек, жойидан жилгиси келмай. -Кукондами ё Андижондами мехмонхонада ётамиз, бу
ер булмайди.
- Булади! - деди Жалил ужарлик билан. - Югурдакларинг билан сайру саёхатга чиксанг, мехмонхонангда талтайиб ётаверасан. Биз фотихага кетяпмиз,кечаси билан шу ерда хатми куръон килиб, савобини Абдурадмон акага багишлаймиз. Имом х,офизи куръон экан, таклифимизга рози булди.
Асадбек кечаси билан буладиган хатми куръон нима эканини билмагани учун, эътироз билдиришга гап тополмай колди.
- Сен кириб туравер, - деди бир оз уйлангач.
- Ха, маслахатни пишириб кейин кирасанми?Бупти, каллангни ишлатавер, - деб Жалил оркасига бурилди. Турт-беш кадам босгач, тухтаб угирилди: -Масжидга бетахорат кирилмаслигини биласан-а? Масжид курдирган одам Аллохнинг уйида хатми куръонни эшитса, савоби купрок булади.
Жалил кириб кетгач, Асадбек «Нима килдик?» дегандай савол назари билан Жамшидга каради. Бундай холларда Махмуддан жуяли маслахат чикарди.
Х,аётнинг аччик-чучугини етарли даражада тотган Жамшид устозининг урнини босиши мумкин, факат фикрини баён этишга журъати етишмайди.
Шу сабабли хожасининг савол назарини жавобсиз колдирди.
- Биз Куконга бораверсак-чи, эрталаб келиб буларни олиб кетамиз, - деди Асадбек мужмал бир охангда.
- Борсак бораверамиз-у... отахоннинг кунгиллари ранжирмикин...
--Кирамизми?
- Бир кеча минг кеча эмас...
Тунни кишлокнинг эски масжидида утказиш ахди Асадбекка ёкмади. Углининг вафотидан кейин «менинг Худо билан шартномам бор: энди мен унинг уйига кадам босмайман, у меникига кирмайди», деб юборганини эслаб, юраги эзилди. Гарчи уша ондаёк Жалил ва Мухиддин отанинг даъватлари ила тилида тавба килган булса-да, углидан айиргани учун Аллохга даъвосини х,али тухтатмаган эди. Хаёлига«Кечаси билан куръон укиб чивдани билан бир нарса узгарадими, улган табиб тирилиб келадими?» - деган фосикона фикр келиб, ошнасининг килигидан ранжиди. Жалилнинг узи булганида, масжидга кирмай, жунаворар эди. Жамшид х,ак, Мухиддин ота ранжийди. Иложсиз холда масжид томон юрди.
Жалил ошнасининг калбдаги иймон нури билан эмас,нохуш бир иложсизликнинг зури билан кирганини англаса-да, ичида «шунисига дам шукур», деб куйди.
Хуфтон намозидан кейин давра тортиб утирдилар.Хатми куръон булишини эшитган кишшок ахдидан бир неча киши колди. Тиловатни Мухдддин ота бошлаб, имом ширали кироати билан давом эттирди.
Ярим кечада Асадбекни мудрок босиб, дераза токчасига суянганича ухлаб колди. Жамшид утирганларга сездирмай аста ташкарига чикиб, машинанинг орка уриндигига ётди. Энди кузи илинганда ойнакни кимдир такиллатди.
Каддини кутарган эди, ташкаридаги милиционер йигит эшикни очиб, «бу ерда нима буляпти?» - деб суради.
- Бу ердами? - деб саволни такрОрлади Жамшид ташкарига чикиб, кейин кесатик охангида аниклаштирмокчи булди; - Машина ичидами? Мен ухлаяпман. Мана энди уйгондим, саломлашсам х,ам булади.
- Мачитда нима буляпти? - деди милиционер унинг киноясига парво килмай.
- Хатми куръон буляпти, - деди Жамшид керишиб.
- Ким рухсат берди?
- Рухсатми? - Жамшид «шунга х,ам рухсат керакми?» демокчи эди, гап чувалашиб кетиши мумкинлигини фахмлаб, жиддий охангга кучди;
- Ким буларди, Тошкентда утирадиган муфтий беради-да бунака рухсатни, - деб эснади.
- Когози борми?
- К;огознинг нима кераги бор, узлари шу ердаларку? Номерга каранг, укахон, мошина кимникилигини билмайсизми? Милиса деган сал зийракрок булиши
керак.
- Узимам мошинга караб, Тошкондан муфтий х,азрат келгандирлар, деб уйловдим. Анави шеригим, - у сал нарида турган милиционерга караб олди, - «бегоналар кириб олганга ухшайди» деб вахима килиб мени чалгитди-да...
- Корининг овозини эшитмадиларингми?
Дархакикат, корининг овози ташкарида х,ам эшитилиб турган эди.
- Омма имомимизнинг кироати зур-да! - деди милиционер фахрини баён этиб.
- Тошкондаги кориларнинг мусобакасида учинчи уринни олибди. Утган х,афта тогам кайтишкиганида уйларига бориб, кечаси билан укиб берди.
- Ха, ана, билар экансиз-ку. Хохласангиз киринг, мазза килиб эшитинг.
- Йук, ака, биз хизматдамиз, бизга мумкин эмас.
Милиционер шундай деб изига кайтди.
Бомдодни укигач, йулга тушишмади, хатмни кутишди. Кун терак буйи кутарилганда имом охирги сурани укиб, дуога кул очди. Масжиддан чиккан Жалилнинг кузлари мамнун бокарди. Уйкусизлик чарчоги сезилмас эди.
Жалил Жамшиднинг ёнига, олди уриндикка утирди.
Асадбек билан Мухдддин ота оркадан жой олдилар. Жалил имомни хурсанд килган экан шекилли, у алохида тавозе билан кузатди.
- Шу ишимиз яхши булди, куръонни эшитганда х,ар кандай тош калб х,ам эриб кетади, - Жалил шундай деб угирилиб, «тугрими, бу ган сенга тегишли»,деган маънода Асадбекка каради.
Асадбек бу карашга жавобан: «узинг обдон эриган булсанг, етарли» демокчи эди, «отанинг олдида яна бобиллаб бермасин», деган хавотирда индамай куя колди.
- Раббим тош калбларга назар солмайди, тугрими? - деди Жалил энди Мухиддин отага караб.
- К,албнинг тошга айланиб колишидан Узи асрасин, - деди Мухиддин ота.
- Бу томонларда жанозадан кейин хатми куръон килиш одати бор. Аллохдинг
каломини сомеъ х,олда тинглаш фарз. Савоби бор. Лекин... факат эшитишнинг узи билан муддаога эришилмайди-да. Аллохнинг илохий китоби факат эшитиш учунгина эмас. Куръони Карим маънолари дарёи азимдур. Бу дарёдан хар ким уз зехнига лойик сув олади. Банда узи укиса, тушунса, амал килса савоб даражаси баландрок булади. Басир куз учун каломуллодни укишдан хам ортикрок бахт борми? Хар бир одамнинг кафани бошка, лахади бошка.
У дунёдаги савол-жавоби хам узига яраша булади. «Мусхафни укдингми, унга амал килиб яшадингми?» деган савол берилса жавоб кандай булади? «Тингладим, аммо тушунмадим, шу боис амал кила олмадим», дейишдан Худо асрасин! Аллох таборак ва таоло дейдики:
«Эй Одам фарзанди, сенга уч нарсани ихтиёр килдим:яъни оила ахлингни, молу дунёингни ва амалингни.Сен улиб, оёгинг ердан узилиши билан мол-дунёинг
ортингда колади. Оёгинг уйдан чикиши билан оиланг дам ажраб коладилар. Кейин кабрда буласан. Kиëмaт кунида факат яхши амалинг фойда беради. Амалинг тузук булса, сени хам тузатиб куяр, агар ёмон булса, сени халок килгувчи ерга тонширар».
Куръон укишни урганолмаётган Жалил бу танбехнинг узига хам тегишли эканини фахмлаб унгайсизланди, бир оз жим кетгач, узини ва узи кабиларни
оклашга каратилган бахонани айтди:
- Худо хаммани бир хилда зехнли килиб яратмаган-ку? Х,амма хам кори булавермайди-ку?
- Бу гапингиз хак, бутам. Агар барчанинг зехни фаросати, хотира кучи бир хил булганида Аллох Куръони Каримни тула ёд олишни бандаларига фарз
киларди. Лекин хотирам заиф, зехним паст, деб ёд олишга х,аракат килмаслик х,ам дуруст эмас-да. Хотира кучи заиф булган одам х,ам кунда бир кичик оятни
ёд олиши мумкин. «Ихдинас сиротал мустадийм» - эй Парвардигоро, бизларни тугри йулга солгин, оятини эслаб колиш мушкулми? Агар кунт килиниб, кунда
бир оят ёдланса, йилда уч юз олтмиш оят ёдланган буладими?
- Бу ганингиз х,ам тугри, - деди Жалил бахсда енгилганлигини тан олиб.
- Хибсда эканимизда бир артист бор эди. Унлаб сахна асарларини ёд биларди, Куръон илмида эса алифни калтак дейдиган даражада эди.
Бир куни «шунча монологларни ёдлаб нимага эришдингиз? Бунинг урнига Куръонни ёдлаганингизда хддоят топиб, охират мукофотига эга булардингиз», деб эдим, гапимдан таъсирланибди. Ун туккиз порани мукаммал ёд олганда умри вафо килмади. Жон берар чоги уз ишидан мамнун булиб, х,идоят берган Аллохга шукурлар килди. Охиригача ёд олишга улгурмагани учун армон билан куз юмди. Чиндан х,ам Тангри таоло у биродаримнинг калбини Куръон нури билан ёритиб хидоят берди.
Аллох, Узининг элчисига мурожаат этиб мархамат киладики, «Эй Мухаммад,
Сиз кофирларни Худонинг азобидан куркитсангиз хам ё куркитмасангиз хам, уларга барибир. Улар иймон келтирмайдилар. Сизнинг насихатингиз, яъни
огохлантиришингиз шундай зотларга фойда берадики, улар зикрга - Куръонга амал киладилар. Худони курмасдан туриб, гойибона Ундан куркадилар.
Сиз уларга Худонинг кечиришидан ва улуг ажр беришидан хабар килинг». Улуг ажр насиб килганларни килдик. Х,идоят топмаганларнинг канчасини куряпмиз? Эшитинг-а: «Инна жаъална фий аънокихим аглалан фахиа илал азкони фахум мукмахун» - оятнинг маъноси бундай:«Албатта куп кофирларга Худонинг ваъда килган азоби собит булган.
Улар иймон келтирмайдилар, гуёки Биз у кофирларнинг буйинларидан то иякларига кадар х,алка-кишан солганмиз. Уларнинг боышари юкори булиб, гуддайиб колганлар, ерга эгилмайдилар». Тушундингиз-а, Парвардигор уларнинг саркашликларини бр:нига кишан солинган одамга ухшатяпти. Яна Аллох, дейдики: «Биз уларнинг олдиларидан хам, оркаларидан хам парда тусик яратдик, бас, улар хеч нарсани курмайдилар». Мана шу огохлантиришни хеч бир банда, хеч качон унутмаслиги керак. Буйинга кишан тушиб колишидан
Аллохнинг узи асрасин!
Мудиддин ота шундай дегач, бошини эгиб, жимиб колди.
Жалил унга бир караб олиб, бошка ганирмади. Асадбек хам, Жамшид, хатто Жалил хам бу гаплардан узларича мутаассир булдилар. Жамшид билан Асадбек узларини кишандаги банда киёфасида куриб, гашландилар. Бундан ташкари, Асадбек Сибирдаги камокхона тилга олингани учун отасини эслади. «Адам кандай эдилар?К,ай х,олда куз юмганлар? Кандай армон билан кетганлар?» деган савол уйгониб, юрагини таталади.
Андижонга якинлашганларида тун чарчоги хукмини утказиб. Жалил ухлаб колди. Ушга етганларида харбийлар уларни тухтатдилар. Жамшид уларга
максадни тушунтиришга уринди. Зобит кунавермагач,Мухиддин ота машинадан тушиб, ёрдамга эмас,фотиха укиб, таъзия билдириб, кунгил сурашга кетаётганларини англатгач, йул очилди.
Кишлокка кираверишдаги ёнган уйларнинг корайиб турган деворларига кузлари тушиб, маъюсландилар. Бу деворлар ортида канча бахтиёр оилалар канча саодатли онларини утказган эдилар. Канчалари туй килиб, элга дастурхон ёзиш ниятида яшаётган эдилар. Саодат куёшини сундиришга бир неча дакика
кифоя килди...
Олов тили Абдурахмон табибнинг уйига хам етиб келган, бир канотини ёндирган, одамларнинг харакати билан ут учиршшб, колган кисми омон колган эди.Хатар нари булганига ишонган кишлок; ахли бу кун уйларини офат ёпинчикларидан тозалашга киришган эдилар.
Абдурахмон табибнинг айвонида Мирзаали, Гуругли, Жулон киргиз гурунглашиб уттиришган эди. Улар машинадан тушган мехмонларни танимасалар х,ам, иззат билан кутиб олдилар. Мирзаали ичкарига утган эди, табибнинг келини мехмонларнинг кимлигини билдириб, чой дамлаб берди-да, узи овкатга уннади.
Дуойи фотихадан сунг бир-бирлари билан танишдилар. Мирзаали гапни Абдурахмон табибнинг Ушга хавотирланиб борганидан бошлаб, булиб утган вокеаларни эринмай баён этди.
- Боши бузуклар авжга чикиб, бу томонга бостириб келишаётганда ошнам бу Жулон биродаримиз билан биргаликда уларни тухтатмокчи булибди. Вахший
кузига к,он к;уйилса, одам танийдими? - деб хикоясига якун ясади.
- Уриб улдиришдими? - деб суради Жалил.
- Уришларига Жулон йул к.уймаган. Уйда тек-утираверганида жони омон к,оларди. Кушнининг уйи ёнган экан, ичкарида к,амалиб колган болаларни олиб чикаман, деб узини утга урибди-да... Икки боланинг жонини саклабди, учинчисига кирганда нафаси бугилибди. Жулон ут ичига кириб, биродарини
олиб чикзибди. Куйишга каттик куймаган-у, тутунда бугилгани учунми, юраги дош беролмай, тухтабдида...
- Бундай одамларни Аллох, утда куйдирмайди, - деди Мухдддин ота енгил хурсиниб. - Кадим замонларда Багдодга ут тушиб, уйлар кетма-кетига ёнибди. Бир уйда гудаклар колиб кетган экан, валий одам утаётиб, ота-онанинг фарёдини эшитибди-ю, уйлаб х,ам ктирмай, ут ичига кириб, болаларни олиб
чикибди. Битта туки х,ам куймабди. Болаларнинг отаси кувониб унга ун тилла суюнчи узатса, у валий: «тиллаларни оладиган одам булсам, утдан сог чикмас эдим», деган экан. Абдурахмон табиб ана шунака валий каторидаги ажойиб одам эдилар. Аллох, суйган дустини бу дунёда хам, у дунёда хам ут азобидан асрайди.
Бу гап Гуруглига маъкул келиб, «яхши айтдингиз», деган маънода мехмонга мамнун каради-да, сухбатга к,ушилди:- Гур казишга кулим бормади. Кетмонни ерга ураман-у, «Абдурахмонга кавлаянманми?!» деб упкам тулади. Омма, гур нихоятда силлик чикиб, узимни хам хайрон колдирди. Лахад кенг булди, айвонини атай силликласа хам бунака чикмайди. Яхши одамнинг гури шунака булади. Ёмонники нураб кетаверади, эпакага келтиргунимча, эсим тескари булади. Валади зинонинг гури шунака булди; кетмон урсам, тупрок сачраб кетади, девор уваланиб тушаверади. «Бу бадбахтни ер олгиси келмаяпти», деб уйладим. Охири, Кукшапканинг гурини очиб, уша лахадга куйдим.Ота-болага бу хам хайф. Барибир Худога менинг айтганим маъкул булди. Абдурахмон бир кечаси валади зинони бошлаб келди. Эртасига узи келди. Карашлари паришон эди, нимадандир хавотири бор эди. «Кеча К,оравой бир шумликдан дарак берди. Уйлай-уйлай нималигини билолмадим. Эхтимол, сиз сезгандирсиз?» - деб суради. Мен дангалчи одамман, дангалини айтдим:
«Шумкадамдан ёмонликдан бошка яна нима кутиш мумкин? - дедим.
- Кунглим бир нарсани сезиб турибди: шу икки-уч куннинг ичида валади зино улса керак. Унга янги гур кавламайман. Кукшапканинг лахадини очаман-у, суякларини суриб, шунинг ёнига куяман. Икки фосик биргалашиб ётаверади... Сенам... «жаноза укиймиз», деб хархаша килмайсан». Абдурахмон рахматли кенг одам эди, бу гапимга унамади: «Мусулмоннинг боласига жаноза укиш керак», - деди.
Бу гапидан аччигим чикди:«Канака мусулмонликни айтасан? Ким эди мусулмон?
Кукшапками? Унга хам жаноза укиган эдиларинг.Канчадан к;анча иймон эгасини куритди? Уша хам мусулмонмиди?» - деб юбордим.
Абдурахмон к,айсар эди, ганимни олмади: «Куйинг бу утган гапларни,у к,илган
гунохларига узи жазо олади у дзтзёда», - деди.
Менам буш келмадим, газабимни яширмай: «Утган гаплар, дейсанми? Гурга киргач, хаммаси унутиладими, тупрок, хамма аблахпикларни кумиб ташлайдими?» - деб бобиллаб бердим. «Юки енгиллар нажот топади, гунохи огирлар дузахга тушади», деб менга сал ён босгандай булди. Гап талашиб колсак, «илмим йук», деб турарди-ю, лекин хар балога акли етарди.
Мен алифни калтак дейдиган оми одам булсам хам, хар гапга кунавермайман. Жони чиккан хар одамга хам жаноза укдйвермаслик керак.
Кукшапка тоифасидагиларга жаноза укдлмаса, унга ухшаган фосикларнинг
кузлари очиларди. «Менам шу куйга тушмай», деб гунохдан тийилишарди.
У дунёдаги жазо канака булишини ким билиб утирибди?! Бу ёдагисини хам курсатиб туриш керак-да, тугрими? Абдурахмон бу гапимни хеч маъкулламасди. Уша куни мениям ужарлигим тутиб: «Сен нима десанг деявур, Коравойга узим курсатаман. Унинг бу ерга келишига якин колди. Аслида унга бу ердан жой бермаслик керак», - дедим. Мен кичкина одамман, уликларни кумишдан узга ишим йук. Бундан бошка масалаларда мендан биров маслахат хам сурамайди. Бу ёгини сурасангиз,куп ёмонликлар килиб утган одамга гур кавлагим келмайди. «Бунакаларга жаноза укиш керакмас», деб факат Абдурахмон табибга айтганман.
Азбаройи юрагим кон булиб кетгани учун шундай деганман.
Аслида дунёдаги галамисликларга эътибор килмасам дам булади. Менга нима! Битта корнимдан булак гамим йук. Дунёда ким гурковни подшо килиб кутарибди-ки, мен буни орзу килсам! Худо одил, барибир менинг айтганим булди - валади зинога жаноза насиб этмади.
Гуругли ичини куйдираётган гапларини айтиб олиб совугач, Мирзаали Мухиддин отага караб, Кукшапка билан валади зинонинг кимлигини маълум килди.
- Коравой деганимиз камалиб кетган эди, бу ёвузликлар бошланмасидан олдин, узига ухшаганлар билан пайдо булибди. Абдурахмон уларнинг максадини
фахмлаб, Ушга тушган эди. Хамма вахшийликларни Коравой камокхонадан бошлаб келган х,аромилар килгани аник. Килгиликни килиб, гумдон булишди,
излари ерда хам йук, кукда хам йук- Лекин олатасирда Коравой одамларни химоя килганмиш, деб эшитдим. Зурланаётган кизни куткараман, деганда
шериги пичок тортиб юборганмиш. Улигини биров кафанлаб, мозористонга биров кутариб боргани йук..Эмаклаб узи борибди. Онасининг гури устига бориб,
кон кусиб улибди. К,олган гапни узингиз эшитдингиз...
- Абдурахман Кудай берген достэли, ани киргиздар ултиргени жок, - деди бош эгиб утирган Жулон худди узига узи гапиргандай.
- Х,адеб шунака деяверма, хеч ким Киргизии айблаёттани йук, нима булганини куриб-билиб турибмиз.
Жулон бу танбехга эътибор бермай, холатини узгартирмаганича давом этди:
- Аилимде КИМ оуриса, Абдурадманга чобатэли, дохтирга бормайтэли. Туувганим дари-дармек бериб,окча олмабайтэли. Духтир неверемди кайтиш болат, дегенда, Абдурахман сактаб калган... Ул бул дунёнин адами эмесэли. Кудайим ага беишден орин берет.
Бу гапларни эшитиб утирган Жалил узини тутиб тура олмай:- Шундай табибнинг кадрига етмадиг-а! - деб юборди. Барчанинг нигохи узига каратилганини куриб, фикрини давом эттирди; - Духстир зоти ок халатни кийиб олиб, гердайиб юради, димогидан курт ёгилади-ю, даволашидан дарак йук- Битта духтирга дангал шундай десам, «табиблар хеч нима билмайди, утлар билан хозир даволаш мумкинмас», дейди.
Олдинги замонларда шу утлар билан даволашган-ку,тугрими? Хозиргидака укол булмаган-ку?
Жалил фикрини тасдикдан утказиш максадида Мухиддин отага каради.
Жалил гарчи, мавзуни бутунлай бошка томонга буриб юборган булса-да, табобатнинг афзаллиги хусусидаги фикрлар мархумнинг номини шарафлашга хизмат килгани учун Мухиддин ота бош иргаб, гапга аралашди;
- Гапингиз тугри, бутам, хозирги тиббиётнинг ожизлиги - утмиш табобатидан юз угирганлигида. Электр лампочка шамчирокни менсимай, гердайиб:«Менинг нурим гоят ёруг» деганда, шамчирок: «Тугри, сен нурлироксан, лекин сени менинг урнимда яратишган», деган экан. Сибирда х,ам ут билан даволайдиган
табибларни духтирлар чикиштиришмайди.
- Урисларда хам табиб борми? - деб ажабланди Гуругли.
.
- Сибирда, биродар, азалдан туркий кавм яшаган.Х,озир х,ам яшайди. Табиблик купрок ушаларда. Уларнинг давосига ишонадиган урислар х,ам куп.
- Одам дори ичавериб букиб кетади-ю, лекин таъсирини сезмайди, - деди Мирзаали.
- Сиз айтган дорини Оврупода ёки Америкада кашф килишади, уша ердаги одамларда синаб куришади, - деди Мухиддин ота. - Уларда «иссик мижоз», «совук мижоз» деган тушунча йук...
Битта одамга шифо булган дори иккинчисининг касалини баттар килади ёки бошкача хасталик уйготади. Табобат х,акидаги доно китоблар куп. Бу сох,ага
сузи утадиган катта амалдор булганимда, тиббиётга укиётганлар Ибн Синони тула узлаштирмагунларича кулларига диплом бердирмасдим.
Беморнинг якинига йулатмасдим. Тил биладиган олимлар «Тиб конунлари»ни узбекчалаштириб беришди. Шу китобни кулига олган аклли талаба бормикин? Бу ёгини суриштирсангиз, устозлари х,ам укишмаган. «Шу илмий асар нима учун минг йилдан бери х;аёт? Нима учун Оврупо тан беради-ю, узимиз инкор этишимиз керак?» - деб узларига савол бермайдилар. Бир овкат ёкмаса, «шур булибди» ёинким «ёги дог булмабди», деб камчилигини айтамиз. Минг йил яшаб келаётган илмни рад этадилар-у,сабабини тупхунтириб бера олмайдилар. Чунки уни укиб курмаганлар. Укимасдан туриб рад этишни нима деймиз?
- Ахмоклик! - деди Жалил дангал.
- Сал куполрок; айтдингизми, бутам, бу бир нодонлик ёинким жодиллик десак х,ам булар.
- Иккаласи бир эмасми?..
Жалил одатига хилоф килмай, ба,сни бошламокчи эди, ичкаридан келиннинг енгил йуталгани эшитилиб, Мирзаали урнидан турди. Дам утмай кулида икки коса билан кайтиб, бирини Мухиддин отага узатиб:- Насиба-да, кудаларникидан келибди, - деб изох, берди.
Яна икки коса узатилгач, «биз якингинада тановул килдик, сизлар бахузур», деб узрини айтди. Илиб колган ошдан уч-турт кошик насиба олган булишиб,
миннатдорлик билдиришди. Асадбек карияларнинг сухбати давом этмай туриб, улардан кечирим сураб, ишком остидаги сунага утди. Жалил дустига норози
назар билан каради-ю, жойидан жилмади.
Жамшид эса хожасига эргашди.
Даволанишга келган кунлари уй ичида нафаси сикилганда, х,овлига чикиб, шу супада утирса, сал дарди аригандай буларди. Хозир айвонда утиргани билан,
рухи эзилгани сабаблими, нафаси сикилди. Кариялар даврасидан четланиб, шу супада нажот истади.
Чой ичаётган Мухиддин ота Гуруглининг узи томон тикилаётганидан унгайсизланди.
- Биродар, бировга ухшатдингизми? - деб суради у хапмлик ила.
- Ухшатмадим, - деди Гуругли ундан куз олмай. - Сизнинг юзингиздан бир чиройли нур таралиб турибди. Шунга махлиё булдим. Омма, бошингизга куп
аламлар ёгилган экан.
- Фолбинмисиз, дейман? - Мухиддин ота шундай деб жилмайди.
- Гурковман, дедим-ку, тупорилигимдан ранжиманг. Нимани уйласам, шуни гапираман. Уликни лахадга куйиб, юзини очганимда баъзи нарсалар менга аён булади.
- Аён булса... унда авлиё экансиз? - деди Жалил, сухбатга аралашиб.
- Масхараламанг, авлиё кайда-ю, мен кайдаман? - деди Гуругли ранжиб.
- Масхаралаганим йук, - деди Жалил хижолат булиб.
- Худо узига ёккан одамларга бир нарсаларни билдириб тураркан.
- Бутам адашдилар, айбситманг. Валиуллохдик бошка нарса. Аллод суюкли бандасини узига дуст тутса, айрим кароматларни аён килиб беради.
Валиуллодлик улуг мартаба, хамма хам эришавермайди...
- Бу гапингиз тугри, мехмон. Мен намозни хам эплаб укиёлмайман. Рахматли Абдурахмон ургатганича укиб тураман. Келиб-келиб, Худо мени узига дуст тутадими? Лекин уликларнинг юзига караб, тириклигида канака одам булганини билишим тугри. Баъзи тирикларнинг кузига караб, юрагида канака шумлик борлигини хам биламан. Анави икки йулдошингизнинг ичлари коп-кора, каттаси куп ёмонликлар килган, кичиги ундан баттар.
- У биродаримизни мулла Абдурахмон даволаган эдилар...
- Жисмини даволабди-ку, рухига карамабди-да.Рахматлининг шунака одати бор эди, ким булса, даволайверарди. Баъзи ёмонларни даволаб овора булма,
бунакаларнинг тезрок улгани яхши, десам, менга танбех берарди.
«Рухига карамабди-да»...
Караган эди...
Абдулхамидга шифо истаб келган кунлари намоз укиб булишгач, Абдурахмон табиб Мухиддин отага синовчан тикилиб: «Ёдингизда булса, худди шу ерда
утриб, инимиздаги рух, хасталигининг чекинмогига умид килиб эдик. Умидимиз сароб булиб чикибди.
Инимиз зулмни аввалгидан кучлирок х,олда касб килибдилар. Ожиз иймонлари янада ожизлашибди», деган эди. Шунда Мухиддин ота «Замон буларнинг тилини хам, дилини хам тош килиб куйган... На илож... хар холда Аллохдан умидимиз бор», деб, айбни замонга юклаб куя колганди. Абдурахмон табиб бу
бахонани кабул килмаган булса-да, бахслашмаганди.
Мухиддин ота хозир Гуруглига шу гапни айтса, у шубхасиз, «замон ёмон йулга солган булса, узининг кузи курмиди, акли йукмиди?» деган маънода бирон
гап гапириб, кайириб ташлаши мумкин эди. Шу сабабли индамай куя колди.
Мухдддин ота Гуруглининг гапини эшитиб, дастлаб келган кунларини. Дев аканинг киликларини эслади. Куришаётиб «сенга миллион cум бераман», деган,
Асадбекка эса нохуш назар билан караган эди. Девона булса хам, Асадбекнинг кузларига караб, ичидаги коронгуликни курган эди. Фиск зулматини бир девона
курганида Гуруглининг сезишидан ажабланмаса хам булади.«Бу ерда шифо умиди билан турганимизда бутамхидоятга якинлашиб колган эдилар. Кейин тислана бошладилар.Фарзанднинг улимидан кейин янада узоклашдилар. «Худо уйимга кирмайди, мен унинг уйига кирмайман», деган шаккокларнинг гапини дилдан чикариб, билиб айтувдилар.
У дамда бизнинг зуримиз билан, тил учида тавба килиб эдилар. Саждаларда астойдил тавбалар билан турсалар, калблари йигласа, мехрибон Аллох кечирар... Лекин тавба кил армикинл ар...» Мухиддин ота шуларни уйлаб, супа томон каради.
Асадбекнинг бош эгиб, махзун х,олда утирганини куриб, юраги эзилди. Хаёлан муножот кила бошлади:
«Аллохим, дунёга келиб яхшини х,ам курдим, унданда купрок ёмонни курдим. Бутамнинг ахволи Узингга аён, уни кечир, истигфор айтувчилар сафига куш, буйнидаги кишанни олиб ташлаб, хидоят бер.Биламан, бандаларингни: «Мен бирон бандамнинг баданига ё боласига ёки мол-дунёсига мусибат юборсам, у Менинг мусибатимни сабр билан кутиб олса, Мен Киёмат кунида унинг номига тарози тикишдан ёки унинг аъмол дафтарини очишдан х,аё киламан ва азоб бермайман», деб огодлантиргансан. Сабрли банданинг амаллари тарозига сигмайди, Уз фазли караминг билан аъмол дафтари нуксонларини беркитасан.
Афсусим шуки, бутам бу х,акикатни англашда сустлик киляпти... Олдиларидан ва оркаларидан куйган тусикни Узинг олиб ташла, х,еч нарсани курмайдиган
бандаларинг сафидан чикар. Унинг х,идоят топганини куриб, сунг улсам, армоним колмас эди. Отасининг кузлари очик кетган эди.Азроил жонимни олгач, менинг кузларимни очик колдирма. Отасининг хузурига хушхабар билан боришни мен нотавонга насиб эт...»
Мирзаалининг саволи уни хаёл дунёсидан ташвишли аччик даёт оламига тортиб олди. Жалил «Анжонгача яхши келдик», деб гап бошлаган эди, томок кириб,
уни тухтатди-да, хотиржам одангда жавоб кайтарди:
- Чегарада аскарлар туришибди, бегараз одамларга монелик килишмаяпти.
- Ишкилиб, тинчигани рост булсин, - деди Мирзаали.
- Мехмон, сизлар дам эшитгандирсизлар, кукрагида ути бор анжанли йигитлар бу ёкка утмокчи булганларида янги каттаконинглар йулларини тусганмиш-ку? - деди Гуругли.
- Ростдан шунака булибдими ё миш-миш гапми бу? - деб суради Мухиддин ота.
- Рост - деди Мирзаали, - чегара буйлаб одамларни куйиб ташлаган.
- «Одамлар» деганингиз сиз-у бизга ухшаганларми ё уриснинг аскарларими?
- Асосан узимизга ухшаганлар, омма милисалар х,ам бор.
- Агар шундай булса, каттаконимиз тугри иш килибдилар.
Мехмондан аксинча гапни, каттаконларни коралашни кутган Гуругли дам, Мирзаали дам, хатто Жулон киргиз дам унга хайрат билан караб колишди.
- Ганингиз кизик-ку?! - деди Мирзаали. - Ёрдамга шошганлар йулини тусишда яхшилик борми?
- Эй-й биродар, сиз муаллим экансиз, бошкалар тушунмаса хам сиз билишингиз керак бунака сиёсатни. Мен советнинг турфа игволарини куравериб, мана бу
ерим, - Мухиддин ота чап кукрагини ушлади, - зада булиб кетган. Мана, утган урушни лаънатлайверамиз лаънатлайверамиз. «Газанда», деб фашистни балчикка булаб ташлаймиз. Уша фашистнинг харбий учупвчиларини уттизинчи йилларда советнинг узи укитиб, тайёрлаб берганига нима дейсиз?
- Йуг-е, Евронани булиб олиш тугрисида Гитлер билан шартномаси борлигини эшитганман, буниси сал галати-ку?
- Сиз-у бизга галати туюлади. Биринчи Жахон урушидан кейин немисларнинг харбий кувватини сик,иб куйиш максадида нарсалар чеклаб ташланган. Шунда совет махфий равишда уларга ёрдам берган. Окибатда, узи укитган одамлар узининг ерларини бомбалаб ташлади. Тарихнинг варакларини титаман, десангиз, фитналарга гувох булавериб, эсингиз тескари булиб кетади. Бугун куриб турганимиз хам бир игво.
Икки миллат бир-бирини к,ирсин, деб атайин уюштирилган игво жанжали. Агар каттаконимиз сизлар айтган «кукрагида ути бор»ларни тусмаганида киргин алангаси янаям вахшатлирок; буларди-ку,тугрими? Советга худди шу нарса керак. Йигитларнинг кукрагида ут булгани яхши. Лекин бунака гавголар кукракдаги ут билан эмас, бошдаги aкл билан ечилгани дуруст. Мана, Жулон биродаримиз хижолат булиб, «киргиз улдирмади», деяптилар, сиз эса «куриб-билиб турибмиз», деяпсиз. Шунака экан, кукрагида ути борларга не х,ожат?
- Бу гапингизда жон бор, мехмон, - деди Гуругли. - Менинг бошим гаранг эди. Илгари хам узбекми, киргизми, тожикми, козокми... ишкилиб, болалар бир-бири билан ran талашган, гапга туймаса, муштга туйган.Бу хам етмаса, ахмокроклари пичогини киндан чикарган. Айби зуррок булса, милиса олиб кетиб, жазосини берган, камрок булса, эртасига бирбирлари билан яна тил топишиб кетаверишган.
«Беганасбилан Тошпулат тозза бир-бирини муштлабди», деб эшитардик. Лекин «киргиз Беганас билан узбек Тошпулат муштлашибди», демаган хеч ким, Киргиз
улса, тобутнинг бир чекасини узбек кутарарди, узбек улса, киргиз. Ана, Жулон, тобутнинг бир томонини кутарганича, х,еч кимга туткизмай, мозоргача келди.
Узбек киргиз ошнасининг жанозасига уч тог ошиб булса х,ам борарди, киргиз х,ам тоглар ошиб келарди. Шундай одамларнинг болалари бир-бирларига
вахшийлик килишига ишонмайман. «Игво» деганингиз туппа-тугри!
Мулла Абдурахмон шуни сезган булса керак, Коравойни мозорга бошлаб келганидан кейин ташвишланиб, Ушга тушиб чикувди. Ташвишланганини бетига караб билувдим, лекин узи дардини очмаганди.
- Х,ак рост, - деди Мирзаали уни кувватлаб, - бу телевизор жавраётганидай миллий масала эмас, игво масаласи! Кадимги Римнинг султони Юлий Сезар:
«халкларни бир-биридан айри-айри килиб ташлагин-у, х,укмингни мазза килиб юритавер», деган экан.
- Хуп, масала игвода булса була к,олсин, - деди Гуругли. - Омма вахшийлик анов-манов даражада булмади, жавобини ким беради?
- Хитойликлар пайгамбар даражасида курувчи донишманд Конфуцийдан: «Яхшиликка нима билан жавоб бериш керак?» деб сурашганда «Яхшилик билан», деб жавоб берибди. «Ёмонлик, зулмга-чи?» деб сурашганда «Адолат билан», деб жавоб берган экан.
- Дуруст айтибди. Яхшилик килиш х,ар бир одамнинг кулидан келади. Бирок,, бировнинг ёмонлигини кечириб, унга яхшилик килиш факатгина муъминга
хос. Хакикат шуки, Хитой донишманди айтган адолат тарозуси советда аллакачон бузилиб кетган, - деди Мухиддин ота.
- Телевизор да курдим, мухбирлар х,ам, сиёсатдонлар х,ам «жиноятчилар конун олдида жавоб берадилар», деб жаврашяпти. «К,онун, конун!» деймиз-у, кани уша конун, кани уша адолат? Борми шунакаси?.. Булганида х,ам, конун жамиятда тула адолат урнатолмайди. Зулм даражасини пасайтира олади,холос. Х,еч кайси давлат жамиятда жаннат яратиб бера олмайди.У жамиятнинг дузахга айланиб кетмаслиги чораларини кура олади. Лекин совет бундай чора куришга ожизлигини билдириб куйди. Дузах эшикларини узи очиб беряпти...
Хакикат билан куч кундошга ухшайди. Х,озир куч кундошининг кулидаги зах,ар иш беряпти. Одамлар х,акикатни ким зах,арлаётганини билиб куйсалар ёмон булмасди.
Карияларнинг сиёсат бобидаги узларига хос сухбатларига жимгина кулок тутиб супада утирган Асадбекнинг куз олдига Орзубек келди. Унинг «ярмимиз кирилиб кетсак х,ам», деганига жавобан сукиб берганини эслаб, «яхши килган эканман», деб узидан мамнун булди. Хозир Мирзаалининг тилидан Рим султони айтиб кетган гапни эшитиб, юрагида санчик турди. Гуё дард яраси очилгандай булди. Чувринди-Мадмуднинг фожиали улимидан кейин у иттифоксизлик хакида куп уйларди. Улим билан якунланувчи ноахиллик сабабини билолмай гаранг эди. Пул талашишади, деса, хаммаси пулга кушилиб ётибди. Амал деса... кизик;,
пул окиб келиб турганидан кейин амалнинг нима кераги бор? Асадбек шуни тушуна олмайди.
Хамма бир-бирига тиш кайрайверса, миллатнинг такдири нима булади?
Асадбек буни уйламайди. Унда уз отасининг, айвонда утирган ота кадрдонининг, х,атто «гур казишдан бошка нарсани билмайман», деб айтган одамнинг
юраги йук...
Мухдцдин ота Асадбекнинг бетокатланаётганини сезиб, Мирзаалидан кетишга изн суради. Мирзаали «х,озир, х,озир», деб урнидан туриб, ичкарига караб
юрди. Бир пиёла чой ичилгунча вакт утгач, кулида икки коса билан кайтди.
- Бир чиннидан шурва ичмай кетсангиз, келинимизнинг кунгли ранжийди, - деди кулимсираб. - Ошнамизнинг хотирасини сийлаб келибсизлар, сизларни Худо сийласин. Гап инимизнинг табибдан шифо топишида эмас, Абдурах,мондан шифо топганларнинг хисоби йук, гап одамийлик фазилатининг гултожи булган - мех,р-окибатда! Окибат килибсизлар.Худо сизларга хайрли окибат берсин. Дийдорга туйганимизча йук, бугунча ётиб колсангиз яна х,ам хайрли буларди-да.
Мудиддин ота айвой сари якинлашаётган Асадбек билан куз уриштириб олиб, мезбонга лутфи учун миннатдорчилик билдирди. Келин яна косаларни узатгач,
Гурутли шурвага нон тургай бошлади.
- Мулла Абдурахмонникида таом есак, савоби арвохига етиб боради. Шу бир коса овкат кечгача хаммамизни тук тутади, шунаками? - Гурули негадир Асадбекка караб олди-да, гапини давом эттирди:
- Одамларга хайронман, хамма яхши яшашнинг канака йули бор, деб бош котиради. Серхашам уйни орзу килади, етишса, энди саройни орзу килади. Кейин чиройли мошинларни гизиллатиб юришни хохлайди. Мошинга етишса, кунгли самолётни тусаб колади.Саройда ун йил яшар, боринг, ана юз йил яшасин, момик тушакларда талтайиб ётсин.
Кейин барибир менга ухшаганларнинг кулига келади-ку? Серхашам уйда яшаганми ё кулбадами, менга фарки йук, буй бастига караб бир хил лахад кавлаймиз. Бойнинг бошига куядиган гувала х,ам, камбагалга куйиладигани
х,ам бир хил булади. Кулимга кайси гувала илинса, шуни куяман. кайси гурков бойнинг бошига пар болиш куймаган. Лахад куртларига хам барибир. Бир
чекадан кемираверади. Одам, истайдими ё йукми, бир куни бошига барибир улим келади. Одамлар «нима учун дунёга келдиму нима учун яшаяпман?» деган саволдан узоклашиб кетишди. Мулла Абдурахмон билан бу х,акда куп гаплашганмиз.
У х,ам х,айрон эди. Яхши гаплари бор эди, камбагалликдан нолиганларга; «Агар Аллох, наздида мол-дунёнинг заррача кадри булса эди, уни аввал пайгамбарларига, кейин авлиё анбиёларига раво курган буларди», деб уларнинг
юмук кузларини очарди. Кейин: «Парвардигоро мол дунёга хирс куйишдан ва унинг фитнасидан уз панохднгда асра!» - деб куп дуо киларди.
- Минг йиллар давомида куп донишмандлар бизга ухшаган нотавонлар учун х,икматларни колдириб кетишган, - деди Мухиддин ота, Гуруглининг гапларини кувватлаб. - Сиз айтган саволдан узокдашиш -иймондан узоклашиш дегани. Раббимиз «бир куни эллик минг йилга тенг келадиган к,иёмат келмасидан
илгари Мендан куркинглар ва амалларингизни килиб олинглар», деб буюрган. Киёматнинг бир куни эллик минг йилга тенг деган хисобга таккосласак, демак,
умримиз бир неча дакикага бориб-бормас экан. Нух, алайх,иссалом минг йил умр курган эканлар. Кичкинагина чайлалари бор экан, ётсалар, оёклари чикиб
тураркан. Казо вакти келиб, Азроил алайх,иссалом ха бар берганларида «Умр шунчалик тез утишини билганимда, овора булиб бу чайлани курмас эдим», деган эканлар.
Инсонларнинг бахтли яшашларига монелик киладиган нарса - уларнинг мол туплаш касалига мубтало булиб колишларидир. Мол туплашни инсон тотиб куриш, хидлаш, сезиш каби эх,тиёжларини кондириш учун килади. Лекин бу сезгиларнинг х,еч бири максадга етиш учун кифоя килмайди. Инсонга мол-дунё насиб булса-да, у дунёда х,ам, охиратда х,ам зиёндан бошк;а бир нарса келтирмайди. Кимлиги ёдимда йук,, аклли шоир айтган экан:
Узингча тижорат килгани келдинг,
Уй куриб, иморат килгани келдинг.
Бу дунё беш кунлик зиёратгохдир,
Аслида зиёрат килгани келдинг.
- Бу гапингиз рахматли мулла Абдурахмон айтиб берган ривоятни эсимга туширди: Бир девона киши бор эди. Унинг маскани кеча-кундуз вайрона эди. Х,ар дам уша вайронанинг бир ёнини казиб, уз умрини хазинага эришиш умиди билан утказар эди. Иттифоко, шунча машаккат чеккандан сунг бахти чопиб, хазинани топиб олди.
У казиётган чукурда бир эшик куринди. Эшикни очиб, ичкари киргач, катта бир саройни курди. У ерда тиллаю жавдарларга тула киркта хум турар эди.
Девона бу бойликни курди-ю, хушидан кетди.
Шу онда бу ерга бир аблах киши етиб келди. Хазина остонасида бехуш ётган девонани курди ва хеч бир иккиланмай унинг куксига ханжар санчиб,
бечоранинг конини шу хазина устига тукди ва барча бойликка эга чикди. Яшашдан бирдан бир максади хазинага эришмоклик булган девона эса бору йук сармоясидан - хаётидан ажралди.
- Низомий хазратларининг бир хикматлари бор, - Мирзаали сухбатга кушилиб, кузларини хиёл юмганича газал укий бошлади:
«Бир кун Яман шодин гзфи устига борсам,
Кул чузди-ю тутди кафан, к5фсатиб карам.
Ва деди: «Бу саховатим айб айламагил,
Бу дунёда бундан бошк;а йук бирор нарсам».
Мирзаали «айтилган дикматнинг магзини чакиб олинглар», дегандай тин олди. Утирганлар «гапининг давоми бор шекилли?» деб уйлаб, сабр килишди.
Мирзаали укигани давра ахдига таъсир килганидан х,узурланиб, давом этди:
- Шайх Саъдий х,азратларида яна маъно бор:
Агар султон ганий ва комрондир,
Ва гар дарвеш дожатманди нондур,
Икков х,ам элта олмас жонпарвар дол,
Кафандин узга дадр амволидин мол.
Чу килгунг мулк молингдин жудолик,
Эрур шодликдин авлорок гадолик.
Хикмат барчаларига маъкул келди. Гуругли билан Жалил негадир Асадбекка караб олишди. Асадбек кулига кошик хам олмаган, шурва ичгиси йук, буларнинг гапи тезрок тугaca-ю, кета колсак, деб бетокатланарди.
Мухиддин отанинг бахузур утириб сухбатлашиши ёкмаса-да, бир нима деб кунглини огритишни истамай, ковок уйганича жим зпгираверди.
Карияларнинг судбати айтилган хикмат билан якун топар, деб тураганда, гапга Жалил аралашиб, гашини келтирди.
- Утиб кетганларнинг газаллари зур, лекин бугунгиларники хам колишмайди, - деди Жалил. Кексаларнинг доно сухбатига аралашиш хусн саналмаслигини билгани холда суз бошлаб куйганидан хижолат булдими, худди биров огзидан гапини олиб куядигандай, шошилиб гапирди. - Газитда бир шоирнинг шеърини укиб ёдлаб олган эдим, хозирги гапларингга узукка куз куйгандай булади.
Айтинг Mexjмон, шурва гурунглашиб ичилса, тотлирок; булади, - деб Гуругли унга далда берди.
Жалил «тумтаявермасдан эшит», дегандай Асадбекка караб олиб укиди:
- Улимга барибир: гулдай дудоклар,
Халол юрганлару х,аром томоклар.
Уст-боши бутлардан чопонни ечгай,
Ковуш кийиб кетмас ялангоёклар.
- Жуда-а топиб ёдлабсиз, мехмон, барака топинг, - деди Гуругли уни алкаб, кейин Мухиддин отага юзланди: - Гапираётганингизда, мулла Абдурахмоннинг
ривояти ёдимга тушиб колиб, фикрингизни сал бузиб куйдим.
Назаримда, ичингиздаги гапнинг х,аммасини айтмадингиз-а?
Мухддин ота кулимсираб куйди:- Буни хам сездингизми? Бир хикматни айтмокчи
эдим, эхтимол кейинги сухбатга колдирармиз. Шурва совимасин.
- Дийдор ганимат, мехмон, айтинг, гапираверамиз хам, шурвани ичаверамиз хам, биз кишлокиларнинг одатимиз шу.
- Ака, мехмонни толиктириб куймайлик, - деди Мирзаали узр охангида.
Бу гап Асадбекка ёкиб, унга миннатдор назари билан караб олди. Жалил эса унинг яна гашини келтириб, гапга аралашди:
- Гуругли акамиз тугри айтяптилар, отахонимизнинг хикмат хазиналари жуда бой, фойдаланиб колиш керак.
- Бутам, пича оширвордингиз, кишини бундай хижолатга килманг-да, - деди Мухиддин ота Жалилдан упкалаган булиб, кейин Гуруглига юзланди:
- Сазангиз улмасин, битта ривоятни айтиб берай. Издихомларда хикмат-у ривоятлар айтишнинг бир шарти бор: сухбат ахли эшитганларини эслаб
колиб, бошкаларга, айникса, фарзандларга етказиши керак. Айтмокчи булганим, ривоят сиз баён килган х,икматларнинг бир исботи, - Мухиддин ота ривоятни эслашга харакат килгандай уйланди, косани сал нари суриб куйиб,гапини давом эттирди:
- Бир одам кутурган туядан халос булмок учун жар устига эгилган икки шохга осилиб, жар ёкасига оёк куяди-ю, оёги остидаги индан турт илон бош чикариб турганини куради. Жарнинг тубига назар ташласа, у ерда бир аждахо огзини катта очиб, унинг тушишини кутиб турибди. Юкорига караса, ок ва кора сичкон у осилиб турган шохларни тухтовсиз кемирмокда. Бу ахволдан кутулиш йулини уйлаётган онда сал нарирокдаги асалари уясига кузи тушади-ю, боши узра тунланаётган бало булутини дам унутиб, бармогини болга ботириб, ялай бошлайди.
Асалнинг ширинлиги унинг бошини шу даражада айлантиради-ки, натижада, у узининг кандай ахволдалигини унутади. Оёкларини турт илон боши устига куйганлиги ва бу илонлар хар онда чакиб олишлари мумкинлиги, сичконлар шохларни кемира-кемира синдиришгач, аждахо комига тушиши мукаррарлиги хаёлидан кутарилади. Жахолат пардаси акл нурини тусиб куйгани туфайли оз фурсат утмай, жарга кулаб, халок булади.
Мухиддин ота «ривоятга яширинган маънони англадингларми?» дегандай даврадагиларга бир-бир каради.«Бир нодон асал ялайман, деб жарга йикилибди» -
Асадбек, Жамшид, хатто Жалил хам буни шундай тушунишди.
- Чакилиши кийин бир ёнгокни фаросат дастурхонимизга куйдингиз, - деди Мирзаали бош чайкаб.
- Суфийларнинг фалсафа ёнгоги-да, бу, - деди Мухиддин ота кулимсираб, кейин баёнга утди:
- Ривоятдан англашиладиган маъно: дахшатли ва чукур жарлик - дунё.
Кора ва ок сичкон - кеча ва кундуз. Улар инсонлар умрини озайтириш, халок этиш учун узлуксиз бир-бирини алмаштириб туради. Турт илон - борликдинг мохиятини ташкил этган турт унсур: х,аво, тупрок, ут, сув. Булардан биронтаси уз мувозанатини йукотса, инсон уша захоти махв булиб кетади.
Асал - азоби куп, фойдаси кам булган, одамларни тугри йулдан оздириб, уларга нажот дарвозаларини беркитган фоний дунёдир. Аждах,о - х,еч ким кочиб кутула олмайдиган улимдир. Ажал шарбатини ичишга тугри келганида, ажал фариштаси тепангга келиб турганида улимдан кутулиб булмайди. Пушаймонлик хам фойда бермайди. На тавбага вакт колади, на дуо укимокка мажол. Боборахим Машраб бекорга изтироб чекиб айтмаганларки:
«Бир гунохнинг устига юз минг надомат яхшидур,
Юз туман ёзукларим бору пушаймон **** йук».
- Х,ак, рост! - деди Гуругли. - Бунакаларнинг купини курдим.
- - Мухиддин ота енгил тин олди-да, сунг давом этди: - дунёнинг лаззати чакмок каби, булут сояси каби бир зумда утиб кетади. Шу боис хам унга ружу куймоклик нодонлик хисобланади. Пайгамбаримиз алайхиссалом:
«Дунёга рагбат килмаслик, ахамият бермаслик, дунё ишларидан йирок обид ва зохид бир кул булмоклик кунгил ва баданга рохат багишлайди.Дунёга рагбат килмоклик, уни севмоклик гам ва махзунликни зиёда килади», деганлар.
Бу оддий гап эмас, магзини чакишга уриниб курайлик-чи: дунёни севмасликнинг кунгил ва вужудга рохат багишлаши нима? Бундай одамда хирс, хаксизлик, кину адоват килиш туйгуси булмайди. «Каандай килиб фалончининг оёгини чалсам, фалончининг молини ёки мансабини тортиб олсам», деган васваса киши калбини безовта килса, виждони «гунохдан куркмайсанми, одамлардан уялмайсанми?» деб тергайди. Чунки у биладики.
Аллох таоло «Инсон узини бой-бехожат курса, бас, тугёнга тушади, хаддидан ошади. Албатта, кайтиб бориш Раббиш-нинг Узига, бошкага эмас», деб огох, этган. Атрофимизга зийрак бокайлик: чиндан х,ам киши бойлик, мансаб орттирса, дарров талтайиб кетади, х,овликади, х,аддидан ошади. Лекин киёмат куни барибир Аллохга кайтади-ку?! Ушанда хар бир нарсанинг аник; хисоб-китоби буладики, буни унутмаслиги шарт. Раббимизнинг огохлантиришига эътибор берайлик: «Билингларки, бу дунё х,аёти факат уйин-кулги, кунгил эрмаги ва зеб-зийнатдир, урталарингиздаги узаро мактанишдан ва мол-мулкни дамда фарзандларни купайтиришдан иборатдир.
У худди бир ёмгирга ухшарки, унинг ёгиши сабабли униб чиккан ут~улан
дехконларни хайратга солиб, аклларини банд килиб куюр, сунгра у курир, бас, уни саргайган холда курурсиз. Сунгра у хас-чунга айланиб кетади. Дунё
хаётининг холи хам шундан узгача эмасдир. Охиратда эса уша дунёга алданиб колганлар учзш каттик азоб ва иймон-эътикод билан яшаб утганлар учун эса Аллод томонидан магфират ва розилик бор. Бу дунё хаёти гурурга кетказувчи матохан узга хеч нарса эмас».
Аллох таоло бу дунё хаётини «уйин-кулги, кунгил эрмаги, зеб-зийнат» деб таърифлаяптими? - Мухиддин ота шундай деб беихтиёр Асадбекка караб олди. Бош эгиб тинглаётган Асадбек бу карашни сезмади. Сезганида «бу гапларнинг хаммаси менга каратилган экан-да, бунча менга ёпишиб олишди, бу чоллар?!» -
деб газабланиши аник эди. Мухиддин ота кузини ундан олиб, Гуруглига караганича давом этди:
- «Мутукаблаан тамуту» - Пайгамбаримиз алайхиссалом«улмасдан бурун улинглар», деб мархамат килганлар.Бунинг маъноси - киши тириклигида охират синовига тайёрланиши керак. Ажабки, одамлар улчови билан каралганида, хаёт беш кунлик дунёда уйнаб олиш учун ажратилган фурсатга ухшаб туюлади. Узингиз айтганингиздай, каёкка карамайлик, одамлар кийимбош, емок-ичмок, ховли-жой, зеб-зийнат ортидан кувгани-кувган. Уз обрулари, мансаблари, хасабу насаблари билан фахрланишган, мол-дунё ва болачацани кунайтиришга урингани-уринган. Аслида эса бу нарсалар арзимас, эътиборсиз ашёлардир.
Бу дунё х,аёти шундай бир ёмгирга ухшайди-ки, у ёмгирдан сунг чиккан наботот хейвонларни х,айратга солади, завклантиради. Аслида эса бу х,ол куркинчидир. Яъни усимликлар тезда курийди, ранги саргаяди ва к,уриб, ковжираб, укаланиб кетади. Х,а, бу дунё х,аёти х,ам шу каби алдамчи булгани сабабли у билан алданиб колмаслик керак. Чунки охиратда кофирларга азоб, муминларга Аллохлинг магфирати ва розилиги мавжуд. Одам харом-хариш воситалар билан мол-дунё, х,узур-халоват тонса х,ам, лекин маънавий жихатдан хакдор булиши мукаррар.
Бир одам тухум сотмокчи булиб, баколга борибди-да, «тухумларимни неча пулдан оласан?» деб сурабди. Баккол курадиган фойдасини чамалаб,«Унтасини бир сумга оламан», дебди. «Йу-ук, - дебди..Дехкон, - бир сумга йигирматасини сотаман». «Ундай булса, майли, бир сумга ун иккита тухумингни ола колай», дебди баккол. Бечора, ортикча фойданинг гунохидан куркар экан-да...
Дехкон: «Йу-ук, - деб унинг таклифига унамабди, - Бир сумингга ун саккизта тухум бераман». Галати савдо, а? Шунака инсоф эгаларини курганмисиз бу юртда? Ха-а... Абдурахмон хикматларни шунчалик айтиб куя колмас эди, аввало
узи амал киларди.
- Мулла Абдурахмон билан сухбатлашганингизда у киши кун хадислардан мисоллар келтиргандирлар. Биз бу кутлуг хонадонда бир неча кун яшадик,
сухбатларидан хуп бахраманд булдик. Тугри айтдингиз, дунёга кунгил куймаган эдилар. Бир сухбатимизд «Охиратни олиш учун дунё молини сотиш мумкин,
дунё моли деб охиратни сотиш жохилликдир. Инсон дунёнинг бум-бушлигини билган куни ибрат ва хикматга эришган булади. Зулматдан нурга чикади», деган эдилар рахматли. Бир шарафли хадис хусусида фикр юритганимиз х,ам эсимда: «Икки иллат борки, сизларга улар туфайли зарар етишидан хавфдаман, - деганлар Пайгамбаримиз алайхиссалом. - Бу кибру хавога эргашиш ва орзу-х,авасга берилишдир. Кибру хавога эргашиш - Хакдан тусилиш, орзу-х,авасга берилиш эса, дунёни яхши куришдир. Огох, булинглар!Аллох, таоло дунёни суйган бандасига хам, суймаган бандасига хам беради. Иймонни эса, факат суйган бандасига ато этади.
Эсда тутинглар! Диннинг хам, дунёнинг хам фарзандлари бор. Сизлар дунё фарзандлари эмас, дин фарзандлари булинглар. Билинглар-ки, дунё сизларга орка угирувчи, охират эса пешвоз чикувчидир. Огох булинглар! Бу кун амал куни, унда хисоб йук Яна огох булинглар-ки, хисоб куни якин, у кунда амал
килиш йук!» Бойликка ружуъ куймаслигимиз учун бизларга яна кандай огохлантириш даркор? Сузни мухтасар кил олмадим, айбситманг...
- «Иймонни суйган бандасига ато этади» дедингиз-а? - деб суради Мирзаали. - Абдурахмон дин фарзанди эди, шунинг учун Худо уни суйган. Абдурахмондан менам куп хикоят эшитганман. Шуларнинг биттаси хозирги сухбатимизга мос, малол олмасангиз менам айтсам?
- Айтинг, айтинг, бу хам бир амри маъруф. Худо хохласа, амри маъруфнинг савоби мулла Абдурахмоннинг рухларига етади. Илм олиб, бошкаларга
таркатиш - садакотул жория саналади.
Мулла Абдурахмондан эшитганларингизни каерда ва качон тилга олсангиз, аъмол номаларига савоб ёзилаверилади.
Бу гапдан илхомланган Мирзаали баённи бошлади:
- Бир хаким чиройли товусни курди. Унинг гузаллиги хакимни хайратга солди. Лекин товуснинг хунук кагиллаши, чиройли патларини юлиши х,акимни
ажаблантириб суради-ки:
- Эй товус! Шундай гузал патларингни нега юляпсан? Бундай чиройли патни ерга ташлашга кандай килиб кузинг кийди? Бу ишинг Аллох, берган неъматга ношукурлик эмасми?
Товус х,акимнинг бу гапини эшитиб, фарёд килиб йиглади ва х,акимга деди-ки:
- Эй х,аким! Сен сувратнинг жозибасига караб х,укм киляпсан. Менинг бу гузал патим, бу гузал канотларим бошимга минг турли балолар келтирди.
Барча чеккан захматларим, мана шу гузал патларим туфайлидир. Бу патлар менда экан, узимни х,имоя килишга ожизман. Кошки куримсиз бир куш булсам.
Халкнинг назарида булмасам, ана ушанда озод яшардим. Хохлаган жойимда эркин кезардим. Эй х,аким!
Бу зийнат, бу сифатлар менда булганиучун душманларим жуда куп.
Мирзаали баённи тугатиб, «фалсафасини узингиз изохлаб берасизми?» дегандай Мухиддин отага каради.
- Кимса олтин ва кумушни курмаса хеч гап эмас.Бирок уларни кургандан кейин жуда куп нолойик ишларни килиб юбориши мумкин, шуниси чаток-да! - деди Мухдддин ота. - Дунёда гузал ва жозибали нарсалар гоят куп: уюм-уюм пуллар, турли русумли мошиналар, тилла-жавхар безаклар, киз-жувонлар,фарзандлар... Булар хар бир кишининг истагида оз ёки куп даражада мавжуд.Бирок, буларнинг барчаси хаёт учун ахамиятли нарса эмас
Дунёни ясанган келинга ухшатадилар. «Фоний дунё хуштур, аммо окибат
мавт улмаса». Ха, окибат - бу дунёда улим бор. Х,еч КИМ абадий колмас. Яна улимдан сунг хисоб-китоб бор. Оманно ва саддакно! Шак-шубхасиз бор!
Асадбек хам, унинг аъёни хам карияларнинг cухбaтидан хикмат олиш урнига «тезрок кета колсак эди», деган холда бетокатланиб, гашланиб утирдилар. Асадбек узини канчалик зурламасин, томогидан шурва мади. Икки кошик; билан чекланди. Аввал Гуруглининг сузлари Мухиддин отанинг узун дуоларидан сунг
хайрлашиб, йулга тушдилар.
Бир томони узок йул чарчоги, яна эшитган к урганларидан кунгли гашланган Асадбекнинг ганлашишга хуши йук, Мухиддин ота толикканмиди, у хам жим эди. Давра сухбати таъсиридаги Жалилнинг эса жим кетгиси йук эди. Орка томонга бир-икки караб олгач, Жамшидга:
- Радионинг кулогини бурасанг-чи, хаммаёк хуфтон булиб кетди-ку? - деб буюрди.
Жамшид «акахоннинг амрларини бажарайми?» дегандай пешкузгу оркали хожасига караб олди. Асадбекнинг эътиборсиз утирганини куриб, радио мурватини буради. Янграган куйни эшитиб, Жалилнинг бахри-дили яйраб кетди. Бу кушикни неча минг марта эшитган булса, яна тинглагиси келаверарди.
Х,озир хам жон кулоги билан тинглади:
«Агар ошиклигим айтсам, куюб жону жахон уртар,
Бу ишк сиррин баён этсам, таки ул хонумон уртар.
Кишига ишк утидин заррайи тушса булур гирён,
Булур бесабру бетокат, юрак-багри хамон уртар».
Ох-ох, бунака ашула учун жонингни бериб юборсанг арзийди, - деди Жалил кукгил хушлигидан маст булиб.
- Жонингни асраб тур, арзийдиган нарсага керак булиб колар, - деди Асадбек кесатиб.
Бу киноя ортида «жим кетсанг-чи!» деган маъно яширинганини Жалил англади. Агар ёлгиз узлари булишганида «сен санъатни тушунармидинг, сен ишки йук эшшак, дарди йук кессаксан», дейишдан тийилмаслиги аник эди.
Хозир Мухиддин ота хузурида одоб чегарасига риоя кдлиб, бундай дея олмади.
- Сен тушунмайсан, бу Отабекнинг ашуласи. Кумуш бибига ошик йигитнинг дарди вулкон булиб отилиб турибди, - дейиш билан чекланди.
- «Отабекнинг ашуласи» дедингизми? - Мух,иддин ота ажабланиб, сух,батга кушилди. - Китобда бунака ашула Йук-ку?
Жалил «Уткан кунлар»нинг киносини курган эди. Китобини укимаганлигини тан олгиси келмай, изох, берди:- Кумуш х,айдаганидан кейин Отабек бузахонага
киради-ку? Уша ерда айтилади-да, бу ашула.
- Ажиб... ажиб... - деди Мух,иддин ота уйчан ох,ангда.
- Аввали шуки, бутам, Отабекни Кумуш биби х,айдамаганлар. Дадалари Мирзакарим кутидор х,айдаганлар. Агар хотирам фаромуш булмаган булса,
деганларки: «Уятсизга манинг уйимдан урин йук, уятсиз билан сузлашишка х,ам токатим йук— Борингиз, манинг эшигим ёнида тухтамангиз!» - деганлар. Шундан сунг уста Алимга дуч келиб, унинг уйида мавиз ичадилар, кейин Тошкентга кайтадилар...
Тунда масталаст келганларида Х,асаналидан дакки эшитадилар, сунг яна бир Маргилонга борадилар, кейин Окмачитга бориб-келадилар-да, Чукур кишлок бузахоналарида кунгилларига таскин излайдилар. Бузагар у кишимни алох,ида х,ужрага олиб киради, а? Отабек «машшогингизни х,ам киргизинг» дейди, машшок кириб,«Кандай куйни чалиб берай, бек ака?» - деб сурайди.
«Билсангиз, х,айдалиш куйини чалингиз, ажралиш куйини чалингиз», - дейилади, адашмадимми?
Хамрохларидан биронтаси х,ам бу китобни кулга олмаганини билмай туриб, савол бериши галат булди.К,амалгунига кадар бу китобни кайта-кайта укийвериб карийб ёд килиб олган одамнинг саволга жавоб кутиши ажабланарли эди.
Гапни Жалил бошлагани учун савол х,ам унга каратилди, деб уйлаган Асадбек унгайсизланмади х,ам. «Буларнинг сухбатига аралашишга хакдим йук, менинг вазифам - хизматларини бажариш», деб х,исоблайдиган Жамшид эса,Мухиддин отанинг гапларига мутлако парво килмади.
Жалил эса дарров жавоб бера колди:- Худди шу ерда айтади бу ашулани.
- Ажиб... Китобда машшок дуторда «Наво» куйини чалиб беради.
- Мен киносини айтяпман, - деди Жалил.
- Киносини курмаганман. Китобда айтилишича,«Наво» куйи Отабекнинг хасратини сузлагандек, булади. Агар кинода бу ашулани айттиришган булса,
Отабекнинг хасратига мос келмайди.
- Нега?
- Негаки, ашула килинган бу газал дунёвий севги баёни эмас. Боборахим Машраб илохий ишкни, яъни, Аллохга булган банданинг ишкини баён килганлар. Соддарок тушунтирилса, бу «Менинг Раббимга булган ишким шу даражада кучли-ки, бир-бир айтсам, бутун ер юзи ёниб-куйиб, кул булади», дегани. Гапга алахсиб, охирига диккат килмадингиз шекилли, «Агар Машрабда ох урсам, Бихишти жовидон уртар» - агар Аллох ишки куйида хонумонидан, дунёвий орзу хавасларидан, узлигидан, борингки, бу фоний дунёда Аллохдан бошка барча нарсадан мосуво мард ва фидойи ошики девона бир ох урса, абадий жаннат хам уртаниб кетаркан.
Уларнинг бир газал хусусидаги сухбатлари давом этаётган паллада иккинчи кушик хам охирлаб колган эди. Жалил Мудиддин отанинг изохларига каноат
килиб, сукут саклади.
«Гар фалак куйдурса мундог неча кунлар айланиб,
Бул жахонда колмагай ному нишонлар, алвидо.
Нури дийдам, куввати жону дилимсиз, дустларим,
Йигламакдин кузларимдин окти конлар, алвидо!
Хар на булса Машраби бечорадин айланг бидил,
Хуш каломи булбули боги жадонлар, алвидо!»
Кушик охирлагач, Мухиддин ота енгил хурсиниб, х,асратдан бугилаёзган кишининг паст овозида деди:- Раббимнинг мехрини козонган валийлар утган
табаррук жойларда инсон к;они тукилса-я...
Кушиклар сунгида ёшларнинг мушоираси бошланди. «Кошу кузингдан акагинанг айлансин», деган мазмундаги биринчи шеърдан Жалилнинг гаши келди. «Иккинчиси х,ам шунака бачкана булса, овозини учираман», деган карорда охиригача чидаб эшитди.
Иккинчи шоир шеърини х,аяжон билан укиб, барчаларининг диккатини тортди:
Деразамдан Ой бокди ярим тунда хонамга,
Юзлари ухшаб кетди мехри нурли онамга.
Анча хомуш ва х,оргин, кунглим кетди зиркираб,
Киприклари зил ёшни кутаролмай пирпирар.
«Унутмагин, жон болам, жоним гиргиттон болам!
Найранги, игвоси кун, бу талотуп замонни -
Куриб багрим хун булди, дардли Узган томонни...
Жон куйдириб шеърини укиётган шоир гуё бир неча дакика бурун Абдурахмюн табибнинг уйида карияларнинг сухбатига гувох, булган-у, ундаги изтиробларни каламга олиб, когозга туширгандай эди.
Жалил х,аяжонланиб, Мухиддин отага угирилиб караганича шеърнинг давомини эшитди:
Ушдаги жохдлликдан тоглар ранги сомонми?!
Бобур Мирзо курдирган х,ужра бутми-омонми?!
Жоним-жах,оним болам, жоним гиргиттон болам!
Кузингни оч, билиб ол, яхши билан ёмонни,
Эътикодсиз - оломон, демак, сукма замонни.
«Ал касосул минал дак», осмонга от камонни...
Ярим тунда хонамга уксиб-уксиб Ой бокар,
Табиб огамнинг рухи чиркиллаб канот кокар...
Охирги сатр барчалари учун кутилмаган булди.
- Абдурахмон табибни айтянтими? - деди Жалил ажабланиб.
- Шунакага ухшайди, - деди Му,иддин ота мутаассир холда.
- Аклли бола экан, отасига рахмат, - деди Жалил.
Бошка гапга х,ожат колмаган эди. Радиодаги мушоира давом этиб, шоира «бировнинг ёрини олдим омонат», деб шеър бошлаганда Жалил гашланиб,
мингирлаганича радиони шарт учириб куя колди.
Хуфтон намозини кечаси хатми Куръон килинган масжидда укидилар. Мухиддин ота билан Жалил масжидга кириб кетганларида Асадбек «ошнам яна бир
галвани бошлаб колмасайди», деган хавотир билан кутди. Хатто«агар яна хатми Куръонни эшитгиси келиб колса, шу ерга ташлаб кетавераман», деган хаёлга
хам борди. Бахтига, кутгани булмади. Жалил жимгина чикиб, машинага жимгина утирди-да, Жамшидга «х,айдамайсанми, аравангни!» дегандай караб куйди.
Асадбек уйига ярим кечада кириб келди.
Машина овозини эшитган Манзура шошилганича ховлига чикиб, эрини хушнудлик билан карши олди. Салом бергач:
- Фазлияхоннинг болалари топилибди! - деб суюнчилади.
- Келишдими? - деб суради Асадбек.
- Келишмади. Ишхонангизга кайсидир шахардан кунгирок килишибди.
Худога шукур, болалар согомон экан.
- Энди кунглинг жойига тушдими? — деди Асадбек уй томон юриб. Бу орада Фазлия хонасидан югриб чикиб салом бергач, Асадбекни дуо кила кетди.
- Бупти, бупти, дамингизни олинг, менам чарчаб келдим, - деди Асадбек унинг миннатдорлигига жавобан. Болаларнинг топилганини эшитганда Манзура
худди угли тирилиб келгандай кувонган, бегона бир аёлнинг кувонганини курган Фазлиянинг кунгли янада чарогон булганди. Х,озир Асадбекнинг хушхабарни
совукконлик билан эшитиши уни х,айрон колдирди.
Асадбекнинг феъл-атворидан бехабарлиги учун «Узларининг хизматлари туфайли болаларим топилди,нега эътиборсиз булдилар?» - деб ажабланди. «Нега кайфиятлари йук?» - дейишдан истихола килиб:- Чой дамлайми, овкатни иситайми? - деб суради Манзурадан.
- Дамингизни олаверинг, чой ичгилари келса, узим дамлайман.
Манзура шундай деб эрининг изидан ичкари кирди. «Чой ичасизми?» деган саволга Асадбек бош чайкади-да, жавонни очиб биллур кадахга коньяк куйди. Унинг ярим кечада ичадиган одати йук эди.
Шунинг учун Манзура хавотир билан эрига якинлашиб, елкасига кафтини куйди. Аммо «Нима булди, нега ичмокчисиз?» деб сурашга журъати етмади.
- Мохора килган эдим, олиб келайми? - деб суради мехр билан.
Асадбек нухот шурвани яхши курарди, лекин бу он х,еч нима егиси йук эди. К;адахни бирпас кутариб турди-да, коньякни ичмай, жойига куйди.
«Чарчадим», деб хобгох томон юрди.
Давоми бор.
#ШайтанатБеш