Жалилда ҳам журъат йўқ экан. У ўз яқинлари- нинг, хотинчаларининг хоҳишига қарши боролма- ди. Ҳамма уйқуга кетганида кирдию «жоним, ҳам- ма нарсангни йиғиштириб, бу ердан кет», деди. – У ўзини оқлаш учун хотинларига нима дегани- ни биласанми? Ҳаммасига мен айбдор эмишман. Уни йўлдан урибман. Э, аёл зотининг шўри қурсин! Нана дон тўла идишни ерга қўяркан, қизчаси- ни кўтариб, бағрига босди: – Менга қара, – Марям ночор онасига боқди. – Эсингда тут, қизим! Эркак зоти ҳамиша аёлни айблаб келган. Бундан кейин ҳам шундай бўлиб қолади. Эсингдан чиқмасин. ИККИНЧИ БОБ – Жалил ва унинг хотинлари учун мен оддий қичитқиўт ёки ажриқдан бошқа нарса эмасдим. Сен ҳам. Ҳали туғилмасингдан туриб уларнинг нафратини қозонгансан! Мени едириб-ичириш бошқа масала эди. Ахир қўлимда сен бор эдинг! Кейин бу масалада у уйидагилар билан келишиб олган кўринади. Нананинг айтишича, унинг ўзи Ҳиротда қо- лишни истамаган. – Нима қиламан қолиб? Хотинларини олиб, шаҳар- ни қандай кезишини томоша қилиш учунми? Нана Ҳиротдан сал наридаги Гулдоман қишлоғига, ҳувиллаб қолган ота ҳовлисига ҳам бо- ришни истамади. У таниш-билишлар кўзидан йироқ бўлишни, одамлар унга қўлини бигиз қи- либ кўрсатмаслигини, ҳеч кимда нафрат ёки ачиниш туйғуларини уйғотмасликни истади. – Ишонасанми, – дерди у қизига, – отанг мени кўздан йўқотиш учун оёғи куйган товуқдек пи- тирлаб қолганди. Шунда Жалилнинг биринчи хотинидан туғил- ган катта ўғли Муҳсин Гулдоман яқинидаги чан- галзордан кичикроқ бошпана топди. Ҳирот шос- сесидан қоялар томонга қараб баланд ўтлар ва гуллар оралаб кетган илонизи сўқмоқ бўлиб, у тўғри баланд тепаликларга олиб борарди. Бу ерда теракларнинг тинимсиз шовуллаши қулоққа ча- линар, қизғалдоқлар оловдек ловуллар, чап то- монда, пастликда қишлоқдаги шамол тегирмон- ларининг қанотлари кўзга ташланар, ўнгда эса Ҳиротнинг бутун манзараси кафтдек намоён эди. Жалил шахсан ўша жойни бориб кўрди. Қайтиб келганида эса унинг гап оҳанги ўзи тушган ҳибсхо- на шароитидан мамнун тутқунникига ўхшарди… – Ҳа, отанг бизга ана шу каламуш уяни лойиқ кўрди! Нанани 15 ёшида бир шиндонлик тўтифуруш- га бермоқчи бўлишган экан. Гарчи Нана қизига бу ҳақда бефарқ оҳангда ҳикоя қилса-да, аммо кўзлари фараҳдан қувнаб кетарди. Ҳа, унинг ҳаётида ҳам бир қанча қувончли кунлар бўлган, аммо яшин тезлигида ўтиб кетганди. Онасининг тиззасида ўтирган Марям уни тўй либосида тасаввур этишга уринарди. Мана, у от устида кетиб бораяпти, юзларидаги табассумни ҳарир парда тўсиб турибди, бармоқларига ҳино қўйилган, сочларига кумушранг упа сепилган, қизнинг қулоқларига шу аснода карнай-сурнай, ноғора садолари, от изидан чопаётган ҳайқириқ эшитилгандек бўларди. Хуллас, Нанани эндигина эрга бермоқчи бў- лишганида, яна «елкасига шайтон миниб олган» экан. Ҳарқалай, Марям шундай деб эшитганди. Бунақа пайтда онаси ғужанак бўлганча, ерда ду- малаб қолар, кўзлари олайиб, оёқ-қўллари қалти- рар, оғзидан баъзан оқ, баъзан қизғиш кўпик оқа бошларди. Кейин эса ҳушига келганида Нана ҳеч нарсани эслолмас, гаплари ҳам узуқ-юлуқ чиқар- ди. Бундай касали борлиги ҳақида эшитган шин- донлик тўтифуруш ва унинг яқинлари тўйни тўх- татишган экан. – Ўшанда куёв томоннинг роса юраги ёрилган, – дея бу ҳақдаги ҳикоясини тугатарди Нана. Чакалакзорнинг бир четида Жалил икки ўғли Фарҳод ва Муҳсин билан кичикроқ, лойсувоқ кулба тиклаб беришган. Бир деразали бу кулбада Марям умрининг дастлабки ўн беш йилини ўтказган эди. Иккита каравот, стол ва иккита тик суянчиқли стул, Нана сопол хумчалари ва онасидан қолган хи- тойи чинниларни сақлайдиган токча – кулбанинг бутун жиҳозоти шулардангина иборат эди. Жалил кулбанинг ичида янги чўян печка қуриб берган, қишки ўтинларни ҳам ғамлаб кетган, ўтин ғара- ми шундоқ кўзга ташланиб турарди. Уйнинг ёнида тандир, товуқхона ва эчки қўраси ҳам қўққайиб турарди. Мажнунтоллардан юз қадамча нарида Фарҳод ва Муҳсин ҳожатхона қазиб беришганди. Нананинг айтишича, Жалил уларга уй тиклаб бериш учун усталар ҳам чақирмоқчи бўлган, аммо негадир бундай қилмаган экан. – Шунақа қилсам, айбим енгиллашади, деб ўй- лаганмикан? Нананинг ишонч билан таъкидлашича, у туққанида ёнида ҳеч ким бўлмаган. 1959 йил, Зоҳиршоҳнинг деярли осойишта кечган қирқ йиллик ҳукмронлигининг 26-йили эди. Баҳор- нинг тунд, булутли бир куни. Жалил ўшанда шифокор тугул доя кампир чақиртиришни ҳам хаёлига келтирмабди. Ҳолбуки, шайтон туғуруқ пайтида ҳам Нананинг елкасига миниб олиши мумкин эди. Унинг бир ўзи терга ботганча, қўли- да пичоқ билан пол устида чалқанча ётарди. – Оғриқ жонимдан ўтиб кетгани учун ёстиқнинг учини тишлаб, овозим бўғилиб қолгунча бақир- дим. Юзимни артадиган, сув тутадиган одамнинг ўзи йўқ эди. Сен эса Марямжо, қимир этмасдинг. Икки кун мана шу совуқ пол устида емай-ичмай ётиб, минг бир азобда тўлғаниб, эсон-омон туғили- шингни Худодан сўраб ётганман. – Кечиринг, ойижон! – Киндигингни кесиш учун пичоқ олиб ётганман. – Кечиринг! Нана унга жавобан заифгина жилмайиб қўй- ди. Бу табассумдан онаси қизини ростдан ҳам кечирганми ёки туғуруқ жараёнидаги азоблар учун ҳануз қизидан аламзадами, билиб бўлмасди. Марям ўн ёшдан ошгач, Нананинг бу ҳақдаги чўпчакларига ишонмай қўйди. Жалилнинг сўзла- ри нисбатан ишончлироқ туюла бошлади. Унинг айтишича, ўша пайтларда Жалил сафарда бўл- ган, аммо сал аввалроқ, Нанани Ҳиротдаги кенг ва ёруғ госпиталга ётқизган. Марям шинам па- латада, шифокор назорати остида туғилган экан. Марям ҳалиги пичоқ ҳақида гап очганида Жалил қизига қараб, аянчли бош чайқаганди. Марямга онасининг икки кун туғолмай қий- налгани ҳам шубҳали туюлганди. – Дўхтирлар менга чақалоқ бир соатда туғилди дейишган, – елка қисганди Жалил. – Марям, сен жуда ақлли, беозор қизсан. Ҳатто туғилган пайтингда ҳам онангга озор берганингга ишонмайман. – Отанг қорасини ҳам кўрсатмаганди-ку, – ту- тақиб кетганди онаси. – Ўшанда у ўзининг ул- фатлари билан Тахти Сафарда от чоптириб, ўй- наб юрган экан, ер юткур! Нананинг айтишича, Жалилга яна битта қиз кўргани ҳақида маълум қилишганида, у отнинг ёлларини тараркан, елка қисиб қўя қолган. – У сени биринчи марта қўлига олганида, бир ойлик бўлиб қолгандинг. Сенга бир қараб, «на- мунча юзи чўзинчоқ бўлмаса», деб лаб бурган ва қўлимга қайтариб берганди. Бу гапларга Марям ишонди. Жалил ўша пайтда Тахти Сафарда от чоптириб юрганини тан олди. Аммо отасининг талқинига кўра, у қиз кўр- ганини эшитиб, хаёлчан елка қисмаган, балки эгарга сакраб миниб, Ҳирот томонга от чоптир- ган. Болани қўлига олиб, эркалаган, юзчалари- ни силаган, ҳатто унга алла ҳам айтган. Гарчи Марям юзи узунчоқ эканини ўзи ҳам билса-да, отасининг бундай таънали гапларни айтганини тасаввурига сиғдиролмасди. Нананинг айтишича, у қизига ўз бувисининг исмини берган. Жалил эса бу исмни ўзи атай қўйганини таъкидларди. Марям энг чиройли гул – табаргул деган маънони англатаркан. – Сиз бу гулни ёқтирасизми? – сўраганди Марям отасидан. – Жудаям, – деганди Жалил кулиб. УЧИНЧИ БОБ Темир ғилдиракларнинг тошларга урилиб чиқарган садоси Марямнинг энг биринчи хотира- ларидан. Марямнинг ота бир, она бошқа акалари Муҳсин билан Ромин (гоҳида Фарҳод) ойида бир аравачада уларга гуруч, ун, чой, шакар, ёғ, совун, тиш пастаси келтириб туришарди. Улар аравача- ни илонизи, шағал ва тошлар тўшалган, ўт-алаф ва буталар босган йўлакдан шалдиратиб, дарё қирғоғига олиб боришар, бу ерда аввалдан тайёр турган қоп ва қутилар ёрдамида юкларни нариги қирғоққа олиб ўтишар, кейин уларни яна аравага юклашга тўғри келарди. Баланд бутазор ва ўтлар орасидаги кулбага етгунча оёқ остидан саноқсиз қурбақалар сакраб чиқар, чивинлар аямай талар, йигитлар жиққа терга ботиб кетишарди. – Ахир уларнинг хизматкорлари бор-ку! – ҳай- ратланарди Марям. – Нега ўшаларни жўнатиш- майди? – Отанг шу тариқа ўз айбини ювмоқчи-да, – изоҳларди Нана. Ғилдирак овози келиши билан она-бола кулбала- ридан чиқишарди. Нана уларни қандай кутиб оли- шини Марям бир умр эсидан чиқармайди. Озғин, оёқяланг онаси калта қирқтирилган сочларини ел- касига ташлаб, қўлларини кўксида қовуштирганча мағрур қиёфада ўгай ўғилларини қарши оларди. Унинг эгнидаги қопга ўхшаган узун камзулининг чўнтаклари тошга тўлғазилган бўларди. Ака-укалар дарё бўйида турганча, Марям ва Нананинг озиқ-овқатларни қандай ташиб киришларини томоша қилишарди. Ўспиринлар ўттиз қадамдан ортиқ яқинлашиб бўлмаслигини билишарди. Нана отган тошлар тегишига сал-сал қолар, улар бир амаллаб бу тошбўронга чап бериб қолишарди. Нана қопларни кулбасига олиб ки- раркан, Жалил, унинг бошқа хотинларию болала- рига бисотидаги бор қарғишларни ёғдиришдан чарчамасди. Марям бунақа қарғишларнинг кўпи қандай маъно касб этишини билмас, йигитчалар ҳам бир оғиз чурқ этишмасди. Қизча акаларига жуда ачинарди. Ахир улар аравани шу ергача судраб келгунча қанча қий- налишди экан? Лоақал, уларга сув берса бўларди. Онаси рухсат бермайди-да! Ақалли одамга ўхшаб хайрлашиш тугул, қўл силкиб ҳам қўймайди. Марям онасига ёқиши учун унинг ёнида туриб, Муҳсинни мазаммат қилар, «ҳе калтакесакники- га ўхшаган қийшиқ оғзингга тупроқ тўлсин», дея чийилларди. Кейин эса «акаларим бу гапларни отамга етказмасмикин?» дея уят, қўрқув ва виждон азобида ўртанарди. Нана эса қарғайвериб хуморидан чиқар, қаҳ-қаҳ уриб кула бошларди. Бундан Марям бир оз хавотирга ҳам тушарди. Аммо Нана қизининг бошини силаб, «ўзимнинг ақлли қизим», деб эркалаб қўярди. Ака-укалар аравачани бўшатиб ортга қайтишар- ди. Марям уларнинг ортидан то қалин ўтлар орасида йўқолиб кетишгунча кўзини узмай турарди. – Келаяпсанми? – Ҳа, Нана! – Улар пичирлашиб сени аҳмоқ қилишди, эшитдингми? Мен ўз қулоғим билан эшитдим... Эрталаб она-болани қўй-қўзиларнинг маъра- ши ва подани серўт адир томон ҳайдаб бораёт- ган чўпонларнинг най садоси уйғотарди. Нана ва Марям эчкиларни соғиб, товуқларга дон бе- ришар, тухумларни териб олишарди. Нонни бир- галикда ёпишарди. Нана қизига хамир қориш, тандирга ўт қалаш ва нон ёпишни ўргатганди. Шунингдек, Нана қизига тикиш-бичиш, гуруч қайнатиш, нон юзини безаш учун турли зиравор- лар тайёрлашни ҳам ўргатган. Нана фақатгина Жалилнинг ўғилларинигина эмас (уларни-ку кўргани кўзи йўқ эди), умуман, уйига меҳмон келишини ёқтирмасди. Уларнинг кулбасига фақат айрим кишиларгина келиб ту- ришарди. Улар орасида қишлоқ оқсоқоли, қорни катта, калласи кичкина Ҳабибхон ҳам бор эди. Уям бўлса, ойда бир марта, хизматкори билан келар, улар келтирган сават ичида пиширилган жўжа, бир идишда мошкичири, Марямга аталган рангли тухумлар бўларди. Уларникига Нананинг ота таниши – марҳум сангтарошнинг беваси ҳам келиб турар, ёши ўт- ган, дум-думалоқ бу хотинни Нана Бибижо деб чақирарди. Унинг олтита неварасидан лоақал бир-иккитаси соядек эргашиб келарди. У хонага кириши билан Нана таклиф қилган стулга ҳанси- раб ўтирар, у ҳам албатта Марям учун конфетми, бирор ширинликми, олиб келган бўларди. Бибижо кириши билан энг аввал соғлигидан, оёқ оғриғи- дан шикоят қилишни бошлар, кейин Ҳиротдаги ва қишлоқдаги миш–мишларга навбат келарди. Бироқ Марям ҳаммадан ҳам (албатта, Жалил- дан ташқари) кекса қишлоқ мулласи Фатҳулла Охуннинг келишини интизорлик билан кутарди. Мулла Гулдомандан ҳафтасига икки марта ке- либ, қизалоқнинг суралар ва диний калималар- ни қандай ёдлаётганини текширарди. Бир пайт- лар у Нананинг ҳам болалигида диний сабоқлар берганди. Мулла Фатҳулла қизчанинг нозик бар- моқчаларидан тутиб, унга ҳуснихат билан араб ҳарфларининг ёзилишини ўргатган эди… Мулла қотмадан келган, оқ соқоли кўксига туш- ган, тишлари тўкилиб кетган, хушмуомала чол эди. У, одатда, Марямдан икки ёш катта, малласоч ўғли Ҳамзани етаклаб келарди. Мулла Фатҳулла остона- да кўриниши билан Марям унинг қоқсуяк қўлла- рини тавоф қилар, чол эса, қизчанинг пешонаси- дан ўпиб қўярди. Кейин улар кулба ёнида ўтирган- ча, кўк чой ичиб, ерёнғоқ ейишар, шохдан-шохга қўнаётган ҳаккаларни томоша қилишарди. Баъзида улар анҳор бўйидаги хазон пойан- дозлар узра, тоғ чўққилари этагидаги дарахтзорларни кезишар, чол унга кексаларга хос титроқ овозда болаликдаги саргузаштлари, хусусан, Исфаҳоннинг ўттиз уч арк кўпригида унга дуч келган икки бошли аждаҳо, Мовий масжид олди- да иккига бўлиниб кетган, икки палласи «Аллоҳу акбар» деб ёзилган тарвузлар ҳақида мароқ би- лан ҳикоя қилиб берарди. #МингҚуёшШуласи
📚 Ҳикоя ва Қиссалар.📚 🇺🇿 🇺🇿 🇺🇿
Холид Хусайний,, Минг куёш шуласи '' 2 кисм.
Жалилда ҳам журъат йўқ экан. У ўз яқинлари-
нинг, хотинчаларининг хоҳишига қарши боролма-
ди. Ҳамма уйқуга кетганида кирдию «жоним, ҳам-
ма нарсангни йиғиштириб, бу ердан кет», деди.
– У ўзини оқлаш учун хотинларига нима дегани-
ни биласанми? Ҳаммасига мен айбдор эмишман.
Уни йўлдан урибман. Э, аёл зотининг шўри қурсин!
Нана дон тўла идишни ерга қўяркан, қизчаси-
ни кўтариб, бағрига босди:
– Менга қара, – Марям ночор онасига боқди.
– Эсингда тут, қизим! Эркак зоти ҳамиша аёлни
айблаб келган. Бундан кейин ҳам шундай бўлиб
қолади. Эсингдан чиқмасин.
ИККИНЧИ БОБ
– Жалил ва унинг хотинлари учун мен оддий
қичитқиўт ёки ажриқдан бошқа нарса эмасдим.
Сен ҳам. Ҳали туғилмасингдан туриб уларнинг
нафратини қозонгансан! Мени едириб-ичириш
бошқа масала эди. Ахир қўлимда сен бор эдинг!
Кейин бу масалада у уйидагилар билан келишиб
олган кўринади.
Нананинг айтишича, унинг ўзи Ҳиротда қо-
лишни истамаган.
– Нима қиламан қолиб? Хотинларини олиб, шаҳар-
ни қандай кезишини томоша қилиш учунми?
Нана Ҳиротдан сал наридаги Гулдоман қишлоғига, ҳувиллаб қолган ота ҳовлисига ҳам бо-
ришни истамади. У таниш-билишлар кўзидан
йироқ бўлишни, одамлар унга қўлини бигиз қи-
либ кўрсатмаслигини, ҳеч кимда нафрат ёки
ачиниш туйғуларини уйғотмасликни истади.
– Ишонасанми, – дерди у қизига, – отанг мени
кўздан йўқотиш учун оёғи куйган товуқдек пи-
тирлаб қолганди.
Шунда Жалилнинг биринчи хотинидан туғил-
ган катта ўғли Муҳсин Гулдоман яқинидаги чан-
галзордан кичикроқ бошпана топди. Ҳирот шос-
сесидан қоялар томонга қараб баланд ўтлар ва
гуллар оралаб кетган илонизи сўқмоқ бўлиб, у
тўғри баланд тепаликларга олиб борарди. Бу ерда
теракларнинг тинимсиз шовуллаши қулоққа ча-
линар, қизғалдоқлар оловдек ловуллар, чап то-
монда, пастликда қишлоқдаги шамол тегирмон-
ларининг қанотлари кўзга ташланар, ўнгда эса
Ҳиротнинг бутун манзараси кафтдек намоён эди.
Жалил шахсан ўша жойни бориб кўрди. Қайтиб
келганида эса унинг гап оҳанги ўзи тушган ҳибсхо-
на шароитидан мамнун тутқунникига ўхшарди…
– Ҳа, отанг бизга ана шу каламуш уяни лойиқ
кўрди!
Нанани 15 ёшида бир шиндонлик тўтифуруш-
га бермоқчи бўлишган экан. Гарчи Нана қизига
бу ҳақда бефарқ оҳангда ҳикоя қилса-да, аммо
кўзлари фараҳдан қувнаб кетарди. Ҳа, унинг
ҳаётида ҳам бир қанча қувончли кунлар бўлган,
аммо яшин тезлигида ўтиб кетганди.
Онасининг тиззасида ўтирган Марям уни тўй
либосида тасаввур этишга уринарди. Мана, у от
устида кетиб бораяпти, юзларидаги табассумни
ҳарир парда тўсиб турибди, бармоқларига ҳино
қўйилган, сочларига кумушранг упа сепилган,
қизнинг қулоқларига шу аснода карнай-сурнай,
ноғора садолари, от изидан чопаётган ҳайқириқ
эшитилгандек бўларди.
Хуллас, Нанани эндигина эрга бермоқчи бў-
лишганида, яна «елкасига шайтон миниб олган»
экан. Ҳарқалай, Марям шундай деб эшитганди.
Бунақа пайтда онаси ғужанак бўлганча, ерда ду-
малаб қолар, кўзлари олайиб, оёқ-қўллари қалти-
рар, оғзидан баъзан оқ, баъзан қизғиш кўпик оқа
бошларди. Кейин эса ҳушига келганида Нана ҳеч
нарсани эслолмас, гаплари ҳам узуқ-юлуқ чиқар-
ди. Бундай касали борлиги ҳақида эшитган шин-
донлик тўтифуруш ва унинг яқинлари тўйни тўх-
татишган экан.
– Ўшанда куёв томоннинг роса юраги ёрилган, –
дея бу ҳақдаги ҳикоясини тугатарди Нана.
Чакалакзорнинг бир четида Жалил икки ўғли
Фарҳод ва Муҳсин билан кичикроқ, лойсувоқ кулба
тиклаб беришган. Бир деразали бу кулбада Марям
умрининг дастлабки ўн беш йилини ўтказган эди.
Иккита каравот, стол ва иккита тик суянчиқли
стул, Нана сопол хумчалари ва онасидан қолган хи-
тойи чинниларни сақлайдиган токча – кулбанинг
бутун жиҳозоти шулардангина иборат эди. Жалил
кулбанинг ичида янги чўян печка қуриб берган,
қишки ўтинларни ҳам ғамлаб кетган, ўтин ғара-
ми шундоқ кўзга ташланиб турарди. Уйнинг ёнида
тандир, товуқхона ва эчки қўраси ҳам қўққайиб
турарди. Мажнунтоллардан юз қадамча нарида
Фарҳод ва Муҳсин ҳожатхона қазиб беришганди.
Нананинг айтишича, Жалил уларга уй тиклаб
бериш учун усталар ҳам чақирмоқчи бўлган,
аммо негадир бундай қилмаган экан.
– Шунақа қилсам, айбим енгиллашади, деб ўй-
лаганмикан?
Нананинг ишонч билан таъкидлашича, у
туққанида ёнида ҳеч ким бўлмаган. 1959 йил,
Зоҳиршоҳнинг деярли осойишта кечган қирқ
йиллик ҳукмронлигининг 26-йили эди. Баҳор-
нинг тунд, булутли бир куни. Жалил ўшанда
шифокор тугул доя кампир чақиртиришни ҳам
хаёлига келтирмабди. Ҳолбуки, шайтон туғуруқ
пайтида ҳам Нананинг елкасига миниб олиши
мумкин эди. Унинг бир ўзи терга ботганча, қўли-
да пичоқ билан пол устида чалқанча ётарди.
– Оғриқ жонимдан ўтиб кетгани учун ёстиқнинг
учини тишлаб, овозим бўғилиб қолгунча бақир-
дим. Юзимни артадиган, сув тутадиган одамнинг
ўзи йўқ эди. Сен эса Марямжо, қимир этмасдинг.
Икки кун мана шу совуқ пол устида емай-ичмай
ётиб, минг бир азобда тўлғаниб, эсон-омон туғили-
шингни Худодан сўраб ётганман.
– Кечиринг, ойижон!
– Киндигингни кесиш учун пичоқ олиб ётганман.
– Кечиринг!
Нана унга жавобан заифгина жилмайиб қўй-
ди. Бу табассумдан онаси қизини ростдан ҳам
кечирганми ёки туғуруқ жараёнидаги азоблар
учун ҳануз қизидан аламзадами, билиб бўлмасди.
Марям ўн ёшдан ошгач, Нананинг бу ҳақдаги
чўпчакларига ишонмай қўйди. Жалилнинг сўзла-
ри нисбатан ишончлироқ туюла бошлади. Унинг
айтишича, ўша пайтларда Жалил сафарда бўл-
ган, аммо сал аввалроқ, Нанани Ҳиротдаги кенг
ва ёруғ госпиталга ётқизган. Марям шинам па-
латада, шифокор назорати остида туғилган экан.
Марям ҳалиги пичоқ ҳақида гап очганида Жалил
қизига қараб, аянчли бош чайқаганди.
Марямга онасининг икки кун туғолмай қий-
налгани ҳам шубҳали туюлганди.
– Дўхтирлар менга чақалоқ бир соатда туғилди
дейишган, – елка қисганди Жалил. – Марям, сен жуда
ақлли, беозор қизсан. Ҳатто туғилган пайтингда ҳам
онангга озор берганингга ишонмайман.
– Отанг қорасини ҳам кўрсатмаганди-ку, – ту-
тақиб кетганди онаси. – Ўшанда у ўзининг ул-
фатлари билан Тахти Сафарда от чоптириб, ўй-
наб юрган экан, ер юткур!
Нананинг айтишича, Жалилга яна битта қиз
кўргани ҳақида маълум қилишганида, у отнинг
ёлларини тараркан, елка қисиб қўя қолган.
– У сени биринчи марта қўлига олганида, бир
ойлик бўлиб қолгандинг. Сенга бир қараб, «на-
мунча юзи чўзинчоқ бўлмаса», деб лаб бурган ва
қўлимга қайтариб берганди.
Бу гапларга Марям ишонди. Жалил ўша пайтда Тахти Сафарда от чоптириб юрганини тан
олди. Аммо отасининг талқинига кўра, у қиз кўр-
ганини эшитиб, хаёлчан елка қисмаган, балки
эгарга сакраб миниб, Ҳирот томонга от чоптир-
ган. Болани қўлига олиб, эркалаган, юзчалари-
ни силаган, ҳатто унга алла ҳам айтган. Гарчи
Марям юзи узунчоқ эканини ўзи ҳам билса-да,
отасининг бундай таънали гапларни айтганини
тасаввурига сиғдиролмасди.
Нананинг айтишича, у қизига ўз бувисининг
исмини берган. Жалил эса бу исмни ўзи атай
қўйганини таъкидларди. Марям энг чиройли гул
– табаргул деган маънони англатаркан.
– Сиз бу гулни ёқтирасизми? – сўраганди Марям отасидан.
– Жудаям, – деганди Жалил кулиб.
УЧИНЧИ БОБ
Темир ғилдиракларнинг тошларга урилиб
чиқарган садоси Марямнинг энг биринчи хотира-
ларидан. Марямнинг ота бир, она бошқа акалари
Муҳсин билан Ромин (гоҳида Фарҳод) ойида бир
аравачада уларга гуруч, ун, чой, шакар, ёғ, совун,
тиш пастаси келтириб туришарди. Улар аравача-
ни илонизи, шағал ва тошлар тўшалган, ўт-алаф
ва буталар босган йўлакдан шалдиратиб, дарё
қирғоғига олиб боришар, бу ерда аввалдан тайёр
турган қоп ва қутилар ёрдамида юкларни нариги
қирғоққа олиб ўтишар, кейин уларни яна аравага
юклашга тўғри келарди. Баланд бутазор ва ўтлар
орасидаги кулбага етгунча оёқ остидан саноқсиз
қурбақалар сакраб чиқар, чивинлар аямай талар,
йигитлар жиққа терга ботиб кетишарди.
– Ахир уларнинг хизматкорлари бор-ку! – ҳай-
ратланарди Марям. – Нега ўшаларни жўнатиш-
майди?
– Отанг шу тариқа ўз айбини ювмоқчи-да, –
изоҳларди Нана.
Ғилдирак овози келиши билан она-бола кулбала-
ридан чиқишарди. Нана уларни қандай кутиб оли-
шини Марям бир умр эсидан чиқармайди. Озғин,
оёқяланг онаси калта қирқтирилган сочларини ел-
касига ташлаб, қўлларини кўксида қовуштирганча
мағрур қиёфада ўгай ўғилларини қарши оларди.
Унинг эгнидаги қопга ўхшаган узун камзулининг
чўнтаклари тошга тўлғазилган бўларди.
Ака-укалар дарё бўйида турганча, Марям
ва Нананинг озиқ-овқатларни қандай ташиб
киришларини томоша қилишарди. Ўспиринлар
ўттиз қадамдан ортиқ яқинлашиб бўлмаслигини
билишарди. Нана отган тошлар тегишига сал-сал
қолар, улар бир амаллаб бу тошбўронга чап бериб
қолишарди. Нана қопларни кулбасига олиб ки-
раркан, Жалил, унинг бошқа хотинларию болала-
рига бисотидаги бор қарғишларни ёғдиришдан
чарчамасди. Марям бунақа қарғишларнинг кўпи
қандай маъно касб этишини билмас, йигитчалар
ҳам бир оғиз чурқ этишмасди.
Қизча акаларига жуда ачинарди. Ахир улар
аравани шу ергача судраб келгунча қанча қий-
налишди экан? Лоақал, уларга сув берса бўларди.
Онаси рухсат бермайди-да! Ақалли одамга ўхшаб
хайрлашиш тугул, қўл силкиб ҳам қўймайди.
Марям онасига ёқиши учун унинг ёнида туриб,
Муҳсинни мазаммат қилар, «ҳе калтакесакники-
га ўхшаган қийшиқ оғзингга тупроқ тўлсин», дея
чийилларди. Кейин эса «акаларим бу гапларни
отамга етказмасмикин?» дея уят, қўрқув ва виждон азобида ўртанарди. Нана эса қарғайвериб
хуморидан чиқар, қаҳ-қаҳ уриб кула бошларди.
Бундан Марям бир оз хавотирга ҳам тушарди.
Аммо Нана қизининг бошини силаб, «ўзимнинг
ақлли қизим», деб эркалаб қўярди.
Ака-укалар аравачани бўшатиб ортга қайтишар-
ди. Марям уларнинг ортидан то қалин ўтлар орасида
йўқолиб кетишгунча кўзини узмай турарди.
– Келаяпсанми?
– Ҳа, Нана!
– Улар пичирлашиб сени аҳмоқ қилишди,
эшитдингми? Мен ўз қулоғим билан эшитдим...
Эрталаб она-болани қўй-қўзиларнинг маъра-
ши ва подани серўт адир томон ҳайдаб бораёт-
ган чўпонларнинг най садоси уйғотарди. Нана
ва Марям эчкиларни соғиб, товуқларга дон бе-
ришар, тухумларни териб олишарди. Нонни бир-
галикда ёпишарди. Нана қизига хамир қориш,
тандирга ўт қалаш ва нон ёпишни ўргатганди.
Шунингдек, Нана қизига тикиш-бичиш, гуруч
қайнатиш, нон юзини безаш учун турли зиравор-
лар тайёрлашни ҳам ўргатган.
Нана фақатгина Жалилнинг ўғилларинигина
эмас (уларни-ку кўргани кўзи йўқ эди), умуман,
уйига меҳмон келишини ёқтирмасди. Уларнинг
кулбасига фақат айрим кишиларгина келиб ту-
ришарди. Улар орасида қишлоқ оқсоқоли, қорни
катта, калласи кичкина Ҳабибхон ҳам бор эди. Уям
бўлса, ойда бир марта, хизматкори билан келар,
улар келтирган сават ичида пиширилган жўжа,
бир идишда мошкичири, Марямга аталган рангли
тухумлар бўларди.
Уларникига Нананинг ота таниши – марҳум
сангтарошнинг беваси ҳам келиб турар, ёши ўт-
ган, дум-думалоқ бу хотинни Нана Бибижо деб
чақирарди. Унинг олтита неварасидан лоақал
бир-иккитаси соядек эргашиб келарди. У хонага
кириши билан Нана таклиф қилган стулга ҳанси-
раб ўтирар, у ҳам албатта Марям учун конфетми,
бирор ширинликми, олиб келган бўларди. Бибижо
кириши билан энг аввал соғлигидан, оёқ оғриғи-
дан шикоят қилишни бошлар, кейин Ҳиротдаги ва
қишлоқдаги миш–мишларга навбат келарди.
Бироқ Марям ҳаммадан ҳам (албатта, Жалил-
дан ташқари) кекса қишлоқ мулласи Фатҳулла
Охуннинг келишини интизорлик билан кутарди.
Мулла Гулдомандан ҳафтасига икки марта ке-
либ, қизалоқнинг суралар ва диний калималар-
ни қандай ёдлаётганини текширарди. Бир пайт-
лар у Нананинг ҳам болалигида диний сабоқлар
берганди. Мулла Фатҳулла қизчанинг нозик бар-
моқчаларидан тутиб, унга ҳуснихат билан араб
ҳарфларининг ёзилишини ўргатган эди…
Мулла қотмадан келган, оқ соқоли кўксига туш-
ган, тишлари тўкилиб кетган, хушмуомала чол эди.
У, одатда, Марямдан икки ёш катта, малласоч ўғли
Ҳамзани етаклаб келарди. Мулла Фатҳулла остона-
да кўриниши билан Марям унинг қоқсуяк қўлла-
рини тавоф қилар, чол эса, қизчанинг пешонаси-
дан ўпиб қўярди. Кейин улар кулба ёнида ўтирган-
ча, кўк чой ичиб, ерёнғоқ ейишар, шохдан-шохга
қўнаётган ҳаккаларни томоша қилишарди.
Баъзида улар анҳор бўйидаги хазон пойан-
дозлар узра, тоғ чўққилари этагидаги дарахтзорларни кезишар, чол унга кексаларга хос титроқ овозда болаликдаги саргузаштлари, хусусан,
Исфаҳоннинг ўттиз уч арк кўпригида унга дуч
келган икки бошли аждаҳо, Мовий масжид олди-
да иккига бўлиниб кетган, икки палласи «Аллоҳу
акбар» деб ёзилган тарвузлар ҳақида мароқ би-
лан ҳикоя қилиб берарди.
#МингҚуёшШуласи