O`rta Osiyoning ikki
daryo oralig`idagi yerlari
qadimdan Xorazm
nazorati ostida bo`lgan.
Xorazmning nomi
Avestoda Xvariazm,
Bihistun yozmalarida
Xvarazmish, Arrian va
Strabonning tarixiy
kitoblarida Xorasmiya
sifatida keltiriladi. 8 asrda
arab istilochilari
tomonidan vayron etilgan
Xorazm madaniyati tarixi
eramizdan avvalgi 1292
yillarga borib taqaladi.
Xorazm butun mintaqa
uchun Avestoning
muqaddas yeri, qadimiy
madaniyat markazi
sanalgan. Eramizdan
avvalgi 7-6 asrlardayoq
Xorazm hududida
davlatchilik tuzilmalari
mavjud edi. Arxeologik
ma'lumotlar shundan
dalolat beradiki,
eramizdan avvalgi birinchi
ming yillikning ikkinchi
choragidayoq Amudaryo
daryosiga tutashgan
kuchli irrigasiya tizimi
mavjud bo`lgan.
Xorazmda yirik kanallarni
tashkil etish uchun
markazlashgan kuchli
boshqaruv kerak
bo`lgani tabiiy.
Eramizdan avvalgi 6-
asrning o`rtalarida
Xorazm Fors podsholigi
tomonidan bosib olingan.
Forsiylar Xorazmdan turli
qimmatbaho toshlarni,
zargarlik va kulolchilik
mahsulotlarini tashib
ketgan. Eng yaxshi
ustalar ham Fors
podsholari saroyiga olib
ketilgan. Eramizdan
avvalgi 5-4 asrlarda
Xorazm Fors
podsholigidan ozod
bo`lib, o`z mustaqilligini
qayta tiklaydi. Eramizdan
avvalgi 4-3 asrlarda
Xorazm yozuvi paydo
bo`lgan. Xon qarorgohi -
Tuproq qal'a, qadimiy
maqbara va rasadxona
Qo`y- Qirilgan qal'a ham
o`sha davrlardayoq
mavjud bo`lgan. Grek
manbalarining shohidlik
berishicha, eramizdan
avvalgi 329-328 yillarda
Xorazm xoni Farisman
yunonistonlik Iskandar
Zulqarnayn (Aleksandr
Makedonskiy) bilan
tinchlik bitimi tuzgan.
Abu Rayhon Beruniy Muhammad ibn
Ahmad
Tavalludi 4-sentabr, 973-yil
Kat, Xorazm, Somoniylar davlati
Vafoti 11-dekabr, 1048-yil
(75 yoshda)
Gʻazna, Gʻaznaniylar davlati
Istiqomat joylari Kat,
Ray,
Gurganj,
Gʻazna.
Vatani Xorazm
Sohasi Fizika,
Falsafa,
Antropologiya.
Akademik rahbarlari Abu Nasr Mansur ibn
Iroq.
Mashhur ishlari „Geodeziya“,
„Hindiston“,
„Mineralogiya“,
„Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“.
Abu Rayhon Beruniy Muhammad ibn
Ahmad (4-sentabr, 973, Kat, Xorazm, — 11-
dekabr, 1048, Gʻazna) — XI asr qomusiy
olimi.
Biografiya
Turkistonlik ulug' alloma abu Rayhon
Beruniy ota-onasidan juda yosh yetim
qolgan va Iroqiylar xonadonida
tarbiyalangan. Iroqiylarning oxirgi vakili
Xorazmshoh, Abu Abdulloh Muhammad ibn
Ahmad ibn Iroq hisoblanadi.
Xorazmshohning jiyani — amakisining oʻgʻli
Abu Nasr Mansur ibn Iroq Beruniyning
ustozi edi. Beruniy juda yoshligidan ilm va
fanga qiziqadi. U sevgan fanlar —
astronomiya, matematika, geodeziya,
geografiya va mineralogiya edi. U oʻzining
„Geodeziya“ asarida 990-yil Kat shahrining
geografik kengligini aniqlaganini yozadi.
Maʼlumki, geografik kenglikni aniqlash
uchun geografiya, matematika va
astronomiyadan yetarlicha bilimga ega
boʻlish lozim. 995-yil Katni, Xorazmning
ikkinchi poytaxti, Gurganj (Urganch)ning
amiri Maʼmun ibn Muhammad bosib oladi.
Beruniy Iroqiylar xonadoniga mansubligi
uchun Maʼmunning gʻazabidan qochib, Ray
shahriga (hozirgi Tehron yaqinida) keladi.
U Rayda mashhur olim — matematik va
astronom al-Xoʻjandiy, tabib va faylasuf ar-
Roziylar bilan tanishadi. Beruniy Rayda
oʻzining „Al-Faxriy sekstanti“ risolasini
yozadi. 997-yil Beruniy Katga qaytdi. Bu
davrda Xorazmda oʻzgarishlar boʻlib,
Maʼmun vafot etib, uning oʻrniga Ali ibn
Maʼmun taxtga chiqqan edi. 998-yil Beruniy
Jurjonga keldi. U Jurjonda 1004-yilgacha
yashaydi. Oʻzining oʻn beshga yaqin asarini
shu yerda yaratdi. Jumladan, olimning
„Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“
asari 1000-yil atrofida shu yerda yozilgan.
1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga
qaytdi. Bu vaqtda Xorazmning poytaxti
Gurganj edi. Gurganjda u Oy tutilishini
kuzatdi. Saroyda al-Masihiy, tabib al-
Hammar, Ibn Iroq va boshqalar ishlar
edilar. 1005-yil bahorida buxorolik mashhur
tabib Abu Ali Ibn Sino ham Gurganjga
keladi. Gurganjda Beruniy matematika,
astronomiya bilan bir qatorda fizika va
mineralogiyaning baʼzi masalalari bilan
shugʻullandi. Minerallarni aniqlash, ularni
tizimga solishda solishtirma ogʻirliklardan
foydalanish gʻoyasi ham mana shu yerda
tugʻildi. 1017-yil yozida Mahmud
Gʻaznaviyning buyrugʻiga koʻra Beruniy asir
sifatida Gʻaznaga olib ketildi. U yerda ogʻir
sharoitda yashadi. 1019-yildan keyin ilmiy
ish bilan shugʻullanish sharoitiga erishdi.
daryo oralig`idagi yerlari
qadimdan Xorazm
nazorati ostida bo`lgan.
Xorazmning nomi
Avestoda Xvariazm,
Bihistun yozmalarida
Xvarazmish, Arrian va
Strabonning tarixiy
kitoblarida Xorasmiya
sifatida keltiriladi. 8 asrda
arab istilochilari
tomonidan vayron etilgan
Xorazm madaniyati tarixi
eramizdan avvalgi 1292
yillarga borib taqaladi.
Xorazm butun mintaqa
uchun Avestoning
muqaddas yeri, qadimiy
madaniyat markazi
sanalgan. Eramizdan
avvalgi 7-6 asrlardayoq
Xorazm hududida
davlatchilik tuzilmalari
mavjud edi. Arxeologik
ma'lumotlar shundan
dalolat beradiki,
eramizdan avvalgi birinchi
ming yillikning ikkinchi
choragidayoq Amudaryo
daryosiga tutashgan
kuchli irrigasiya tizimi
mavjud bo`lgan.
Xorazmda yirik kanallarni
tashkil etish uchun
markazlashgan kuchli
boshqaruv kerak
bo`lgani tabiiy.
Eramizdan avvalgi 6-
asrning o`rtalarida
Xorazm Fors podsholigi
tomonidan bosib olingan.
Forsiylar Xorazmdan turli
qimmatbaho toshlarni,
zargarlik va kulolchilik
mahsulotlarini tashib
ketgan. Eng yaxshi
ustalar ham Fors
podsholari saroyiga olib
ketilgan. Eramizdan
avvalgi 5-4 asrlarda
Xorazm Fors
podsholigidan ozod
bo`lib, o`z mustaqilligini
qayta tiklaydi. Eramizdan
avvalgi 4-3 asrlarda
Xorazm yozuvi paydo
bo`lgan. Xon qarorgohi -
Tuproq qal'a, qadimiy
maqbara va rasadxona
Qo`y- Qirilgan qal'a ham
o`sha davrlardayoq
mavjud bo`lgan. Grek
manbalarining shohidlik
berishicha, eramizdan
avvalgi 329-328 yillarda
Xorazm xoni Farisman
yunonistonlik Iskandar
Zulqarnayn (Aleksandr
Makedonskiy) bilan
tinchlik bitimi tuzgan.
Ahmad
Tavalludi 4-sentabr, 973-yil
Kat, Xorazm, Somoniylar davlati
Vafoti 11-dekabr, 1048-yil
(75 yoshda)
Gʻazna, Gʻaznaniylar davlati
Istiqomat joylari Kat,
Ray,
Gurganj,
Gʻazna.
Vatani Xorazm
Sohasi Fizika,
Falsafa,
Antropologiya.
Akademik rahbarlari Abu Nasr Mansur ibn
Iroq.
Mashhur ishlari „Geodeziya“,
„Hindiston“,
„Mineralogiya“,
„Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“.
Abu Rayhon Beruniy Muhammad ibn
Ahmad (4-sentabr, 973, Kat, Xorazm, — 11-
dekabr, 1048, Gʻazna) — XI asr qomusiy
olimi.
Biografiya
Turkistonlik ulug' alloma abu Rayhon
Beruniy ota-onasidan juda yosh yetim
qolgan va Iroqiylar xonadonida
tarbiyalangan. Iroqiylarning oxirgi vakili
Xorazmshoh, Abu Abdulloh Muhammad ibn
Ahmad ibn Iroq hisoblanadi.
Xorazmshohning jiyani — amakisining oʻgʻli
Abu Nasr Mansur ibn Iroq Beruniyning
ustozi edi. Beruniy juda yoshligidan ilm va
fanga qiziqadi. U sevgan fanlar —
astronomiya, matematika, geodeziya,
geografiya va mineralogiya edi. U oʻzining
„Geodeziya“ asarida 990-yil Kat shahrining
geografik kengligini aniqlaganini yozadi.
Maʼlumki, geografik kenglikni aniqlash
uchun geografiya, matematika va
astronomiyadan yetarlicha bilimga ega
boʻlish lozim. 995-yil Katni, Xorazmning
ikkinchi poytaxti, Gurganj (Urganch)ning
amiri Maʼmun ibn Muhammad bosib oladi.
Beruniy Iroqiylar xonadoniga mansubligi
uchun Maʼmunning gʻazabidan qochib, Ray
shahriga (hozirgi Tehron yaqinida) keladi.
U Rayda mashhur olim — matematik va
astronom al-Xoʻjandiy, tabib va faylasuf ar-
Roziylar bilan tanishadi. Beruniy Rayda
oʻzining „Al-Faxriy sekstanti“ risolasini
yozadi. 997-yil Beruniy Katga qaytdi. Bu
davrda Xorazmda oʻzgarishlar boʻlib,
Maʼmun vafot etib, uning oʻrniga Ali ibn
Maʼmun taxtga chiqqan edi. 998-yil Beruniy
Jurjonga keldi. U Jurjonda 1004-yilgacha
yashaydi. Oʻzining oʻn beshga yaqin asarini
shu yerda yaratdi. Jumladan, olimning
„Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“
asari 1000-yil atrofida shu yerda yozilgan.
1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga
qaytdi. Bu vaqtda Xorazmning poytaxti
Gurganj edi. Gurganjda u Oy tutilishini
kuzatdi. Saroyda al-Masihiy, tabib al-
Hammar, Ibn Iroq va boshqalar ishlar
edilar. 1005-yil bahorida buxorolik mashhur
tabib Abu Ali Ibn Sino ham Gurganjga
keladi. Gurganjda Beruniy matematika,
astronomiya bilan bir qatorda fizika va
mineralogiyaning baʼzi masalalari bilan
shugʻullandi. Minerallarni aniqlash, ularni
tizimga solishda solishtirma ogʻirliklardan
foydalanish gʻoyasi ham mana shu yerda
tugʻildi. 1017-yil yozida Mahmud
Gʻaznaviyning buyrugʻiga koʻra Beruniy asir
sifatida Gʻaznaga olib ketildi. U yerda ogʻir
sharoitda yashadi. 1019-yildan keyin ilmiy
ish bilan shugʻullanish sharoitiga erishdi.