УПКА ЙИРИНГЛИ КАСАЛЛИКЛАРИ

ЎПКА АБСЦЕССИ ВА ГАНГРЕНАСИ
ТАРИФИ.
ЎПКА АБСЦЕССИ - ўпка тўқимасининг некрозли ва йирингли емирилиши бўлиб, якка ёки кўп бўшлиқ ҳосил бўлиши билан ифодаланади. Йиринглаш ўчоғи соғлом тўқимадан чегараланган яллиғланиш инфильтрацияси (бириктирувчи тўқима пардаси) билан ўралган.
ЎПКА ГАГРЕНАСИ - қўланса хидли балғам ажралиши билан кечадиган ўпка тўқимасининг нобуд бўлиши, чириб емирилиши. Унинг соғлом тўқимадан аниқ ажралиш чегараси йўқ (абсцессдан фарқи).
ЭТИОЛОГИЯСИ. Касаллик инфекция аралашган ҳар хил моддаларни, ёт жисмларни, бурун-томоқ суюқликларининг нафас йўли орқали бронх ва ўпкага тушиши, ўткир зотилжамлар, инфекцияли ўпка эмболияси, кўкрак қафасининг шикастланиши натижасида вужудга келади. Касалликни ҳар хил бактериялар - стрептококк, стафилококк, пневмококк, фридлендер диплококклари, ичак таёқчалари, ҳамда анаэробли микроорганизмлар чақиради.
ПАТОГНЕЗИ. Инфекциянинг ўпка тўқимасига киришининг бир қанча йўллари мавжуд.
Бронх ёки бронх ўпка йўли.
Ўпка ва бронхларга инфекция аралашган овқат парчалари ва қуруқ моддалар тушиши натижасида ривожланадиган аспирационли абсцесс алоҳида ўрин эгаллайди. Бундай ҳодисалар бемор хушини йўқотганда, наркоз ва маст ҳолатларда юзага келади.
Баъзи ҳолларда абсцесс бронхнинг ўпка ателектази билан сиқилиши натижасида вужудга келади. Масалан, бронх ўпка саратонида, аорта аневризмасида, кўкс оралиғи ўсмаларида.
Учоқли ва крупозли зотилжамдан кейинги абсцесс алоҳида ўринни эгаллайди. Бунга сабаб ўткир зотилжамни кеч даволаш, антибиотик дозасининг камлиги, организмнинг иммун-биологик ва реактивлик хусусиятининг пасайишидир.
Гематоген йўли. Бунда абсцесс ўпка томирларида инфекцияланган эмболларни қон оқими билан ўпкага тушиши натижасида ривожланади. Бу ҳолат септикли эндокардит, тромбофлебит, туғруқдан кейинги септикопиемияда куза тилади.
Лимфа йўлида қўшни аъзоларда - жигар, талоқ ва диафрагма ости абсцессида, йирингли медиастенит ва плевритларда, паранефритларда, қизилўнгач саратон касаллигида тўпланган йиринг ўпкага силжийди ва абсцессни вужудга келтиради.
Шикастланиш йўли орқали абсцесс ривожланиши кўкрак қафасининг очиқ ва ёпиқ жароҳатланишида кузатилади. Бунда жароҳатланган ўпка соҳасида қон қуйилиши қон айланиши бузилиши ва йиринглашни вужудга келтирувчи инфекциянинг қўшилиши аҳамиятга эга. 1
ПАТАЛОГИК АНАТОМИЯСИ. Абсцесс якка ёки бир нечта бўлиши мумкин. Асосан улар ўнг ўпкада жойлашади, бунга сабаб ўнг бронхнинг анча катталиги ва кенглигидир. Аксарият ўпканинг пастки соҳалари шикастланади, чунки бу қисмдаги бронхларнинг дренаж фаолияти заифроқ Абсцес бўшлигининг юзаси нотекис, грануляция билан қопланган ва йиринг сақлайди. Унинг атрофини ўпка тўқимасининг яллигланиш инфилтрацияси қоплайди.
Гангренада бўшлиқ аниқ чегарага эга эмас, гангренали соҳа сезилмаган ҳолда соғлом тўқимага қўшилиб кетади. 1
Уткир абсцесснинг клиник кўриниши. Касаллик кечишида 3 давр фарқланади.
Абсцесс шаклланиши даври. Ўпка тўқимасида 10-12 кун давомида йиринг тўпланади.
Шикояти. Касаллик бошланишида енгил қалтираш, эт увишиши, юқори ҳарорат, кўп терлаш, ҳансираш, бош огриғи, оғиздан ёқимсиз ҳид келиши, қуруқ йўтал ёки жуда оз миқдорда шиллиқ-йирингли балғам ажралиши, кўкра қафасининг шикастланган томонида огриқ, ифодаланган интоксикация белгилари (дармонсизлик, иштаҳа йуқолиши, бўгимлардаги огриқ) аниқланади.
Объектив белгилари. Бемор аҳволи оғир, ранги бўзарган, лаблари кўкарган. Нафас олиши тез ва юзаки. Кўпинча беморлар шикастланган томонни босиб ётадилар. Пальпацияда зарарланган соҳанинг қовурғалар орасида бемор огриқ сезади, товуш титраши кучайган. Перкуссияда шикастланиш ўчоги юза жойлашганда ва катта ҳажмда бўлганида бўгиқроқ ёки бўгиқ товуш аниқланади. Аускультацияда дагал везикуляр, баъзида бронхсимон нафас, оз миадорда қуруқ ва майда пуфакчали нам хириллашлар эшитилади. Қонда нейтрофилли лейкоцитоз (15,0 - 26,0 • 109 г.л.), лейкоцитлар формуласининг чапга силжиши (миелоцитлар пайдо бўлиши), ЭЧТ ошиши кузатилади. Рентгенда оддий пневмония ёки сил инфильтратига ўхшаш четлари тўгри бўлмаган катта ўчоқли қорайиши аниқланади.
2-давр — йиринглаш ўчоғининг бронх йўлига ёрилиши тўсатдан йўтал билан огиз тўлиб кўп миқдорда қўланса ҳидли йирингли, баъзида қон аралаш балгам ажралиши кузатилади. Балгамнинг бир кеча-кундузги миқдори патологик жараён характерига, бўшлиқ хажмига ва бронхлар дренаж фаолияти ҳолатига боғлиқ (200 мл дан 1-2 литргача). Балгам кўчишининг кўпайиши билан бемор аҳволи яхшиланиб боради: тана ҳарорати пасаяди, аста-секин кўкрак қафасидаги оғриқ, хансираш, заҳарланиш белгилари йўқолади, иштаҳа тикланади, гематологик кўрсаткичлар нормага яқинлаша боради. Абсцесс бўшлиғи йирингдан тозалангач, унинг жойлашиши ва ҳажмига нисбатан физикал маълумотлар ҳар хил бўлиши мумкин. Агар бўшлиқ катта ва юза жойлашган бўлса, перкуссияда тимпаник товуш, аускультацияда бронх ва хатто амфорик нафас, чегараланган ўпка қисмларида жарангли ўрта ва катта пуфакчали нам хириллашлар эшитилади. Балғам стаканда тиндирилганда 3 қаватга бўлинади: юқориси - кўпикли, шиллиқли, ўртаси-серозли, чўзилувчан лойқа суюклик, пасткисида йиринг бўлади. Микроскопияда: кўп миқдорда лейкоцитлар, эритроцитлар, чўзилувчан толалар, парчаланган ўпка тўқималари аниқланади. Рентгенда юмалоқ ёки тухумсимон шаклда чегараланган оқиш жойлар кўринади. Агар бўшлиқ бронх билан туташса, унда экссудат ва ҳаво бўлса, у ҳолда бўшлиқда суюқликнинг горизонтал юзаси пайдо бўлади, суюқлик сатҳи кўриниши тана ҳолатига қараб ўзгаради. Қонда гипохромли анемия, нейтрофилли лейкоцитоз, ЭЧТ ортиши кузатилади.
3-давр - пировард-абсцесснинг якуни бемор соғайиши ёки умумий қониқарли аҳволда ўпкада бўшлиқ ҳосил бўлиши ёки жараённинг сурункали турига ўтиши билан якунланади. Соғайиш ҳолатида 15-20 кундан кейин йўтал камаяди, балгам ажралиши, заҳарланиш белгилари йўқолади. Рентгенда бўшлиқ йуқолиши аниқлнади. Бунда жароҳатланган ўпка соҳасида қон қуйилиши қон айланиши бузилиши ва йиринглашни вужудга келтирувчи инфекциянинг қўшилиши аҳамиятга эга. Агар рентгенограммада ва томограммада ўпкада ҳосил бўлган ковакнинг кичрайганлиги кўринмаса ва плевра қаватлари бирикиб кетган бўлса, бу ўткир абсцессни сурункали турига ўтганлигини кўрсатади.
КЕЧИШИ. Ўткир ўпка абсцессининг ривожланиши ва унинг битиши бўшлиқнинг жойлашишига, унинг йирингни ташқарига чиқариш хусусиятига, асоратларига боғлиқ. Кўп ҳолларда ўпка абсцесси тузалади ва бўшлиқ ўрнида ўчоқли пневмосклероз ҳосил бўлади.
АСОРАТЛАРИ: плевра эмпиемаси ёки пневмоторакс, ўпкадан қон кетиши, ички аъзолар амилоидози, йирингли медиастенит, абсцессни мияга, жигарга ва бошқа аъзоларга метастази.
Сурункали абсцесснинг клиник кўриниши. Ўткир ўпка абсцессининг сурункали турига ўтганлигини кўрсатувчи асосий клиник белгилар ажралаётган балғам мидорининг барқарорлашиши ва ҳидининг камайиши, давомли субфебрил ҳарорат, заҳарланиш симптомларининг камлиги.
ТАШХИСИ касалликнинг клиник манзараси ва рентген маълумотларига асосланиб қўйилади. Узоқ давом этадиган зотилжамда ўпка йирингланиши ривожланишини ўйлаш керак. Рентгенда бўшлиқда суюқликнинг горизонтал юзаси аниқланади.
ҚИЁСИЙ ТАШХИСИ. Касалликни сил кавернаси, бронхоэктазия касаллиги, ўпка саратонининг кавакли тури ва сурункали ўпка абсцесси билан фарқлаш керак.
Ўпка сили билан шикатланиш торпид кўринишида субфебрил ҳарорат ва кўп терлаш билан кечади. Балғамнинг бир кунлик миқдори 100-150 мл дан ошмайди ва ҳидсиз бўлади. Рентгенда парчаланаётган инфилтрат ёки шаклланаётган бўшлиқ атрофида соялар, балғам ва бронх ювиндиси таркибида, парчаланган бўшлиқ биоптатида сил микобактериялари топилади. Бронхоскоп билан текширилганда бронхларнинг шиллиқ пардасида сил гуддаларининг аниқланиши сил ташхисини тасдиқлайди.
Ўпка саратонининг парчаланишида ва кўпинча ўсманинг иккиламчи йирингланишида фарқлаш қийинчилиги содир бўлади, лекин ташхисни аниқлашда қуйидаги белгиларга эътибор бериш керак. Саратон касаллиги аксарият ёши 50дан катталарда, абсцесс эса, ёшларда учрайди. Саратон касаллигида ўткир давр деярли ифодаланмаган, тана ҳарорати нормал ёки субфебрил, йўтад изтиробли, оз миқдорда ажралувчи балғам одатда ҳидсиз ва таркибида кам мивдода микрофлора аниқ;ланади. Рентгенда бўшлиқ деворининг ташки кўриниши, абсцессдан фарқи, етарли аниқ, атрофида яллиғланиш инфилтрацияси йўқ, ички кўриниши эса, текис эмас. Саратон бўшлиғида суюқлик йуқ, бўлса ҳам жуда кам миқдорда. Цитологияда аксарият атипик хужайралар аниқланиши мумкин.
Бронхоэктаз Касаллигига давомли анамнез, оғиз тўла балғам ажралиши, кўп қонли қайталаниш ва ремиссия даврлари хос. Рентген текширишлари ўпка тўқимасининг ари уячалари расмини аниқлайди.
Сурункали ўпка абсқессининг қайталаниши, ўткир туридан, пневмосклероз, "ногора чўпи" симптоми ва кахексия ривожланиши билан фарқланади.
ДАВОЛАШ патологик флора ўчоғини йўқотиш, бронхлар дренаж фаолиятини тиклаш, заҳарланиш симптомларига қарши курашиш, организмнинг ҳимоя кучини оширишга қаратилади.
Беморнинг умумий аҳволини қайта тиклаш ва бузилган гомеостазни созлаш учун беморни яхши парваришлаш керак: бемор ҳавоси тоза, ёруғ хонада даволанади. Беморга таркиби оксил ва витаминларга бой юқори калорияли овқатларни истемол қилишлик тавсия қилинади.
Оқсил йўқотилишини қоплаш мақсадида оқсил гидролизатлари (аминокровин, гидролизин, инфузоаминлар) томир ичига томчилаб, анаболик гармонлар (ретаболил, неробол) мушак орасига юборилади.
Камқонликка қарши янги олинган қон ёки эритроцитлар массаси хафада 1-2 марта 250-500 мл томирга томчилаб қўйилади.
Детоксикация учун витаминлар, гемодез, полиглюкин, плазма, 5 фоизли глюкоза эритмаси, 8-14 бирликда инсулин ва калий ионини сақлайдиган дорилар томирга томчилаб борилади. Оғир беморларга гемосорбция ёки плазмоферез буюриади.
Гипоксемияга қарши оксигенотерапия қўлланилади.
Балғам ажралишини енгиллаштириш учун 2 фоизли калий йодид эритмаси, муколитилар қабул қилинади.
Йиринг оқимини кучайтириш мақсадида постурал дренаж (30 дақиқадан кунига 8-10 марта) тавсия қилинади. Бунда дренаж қилинаётган бронх пастга вертикал йўналишда бўлиши керак.
Даволаш бронхофиброскопияси усулида деструкқия ўчоғидаги йиринг сўриб олинади ва бўшлиқни физиологик калий перманганат, фурагин эритмалари билан ювилади, сўнгра мукометикюр, протеолитиклар, ферментлар, бронхолитиклар, антибиотиклар юборилади.
Инфекцион жараённи қўзғатувчи микроорганизмга қарши курашиш учун микрофлоралар сезгирлигини ҳисобга олган ҳолда катта дозада антибиотиклар (пеницилин ва унинг синтетик ҳосилалари, гентамицин, линкомицин, пефлоцин,цепарин, долоцин ва ҳ.к.) буюрилади.
Организмнинг иммунологик ҳимоя омилларини тиклаш ва кучайтириш учун ўринбосар иммунтерапия (қизамикда ва стафилококка қарши гамма-глобулин) қўлланилади.
Консерватив даво фойда бермаса хирургия чоралари қўлланилади.
ПРОФИЛАКТИКАСИ. Ўпка абсцессини олдини олишда алкогол ва чекишга рўжу қўйишга қарши курашиш катта аҳамиятга эга. Мунтазам равишда оғиз бўшлиги ва халқумни тозалаш, респираторли вирус инфекцияларини даволаш керак. Иккиламчи профилактикага ўпка - бронх тизимидаги яллиғланиш жараёнларни ўз вақтида фаол даволаш чоралари киради. Антимикроб, балғам ажратувчи, бронхоспазмолитиклар ва гипосенсибилизациялаштирувчи моддалар аэрозолидан ингаляция усулида фойдаланилади. Физиотерапиядан дециметрли тўлқин, калий ва йод электрофарезлари, ҳамда умумий ультрабинафши нурлари қўлланилади.