Комментарии
- олим абдираимовКомментарий удалён.
- 9 авг 2019 18:27Шавкатжон Содиков
- 16 окт 2019 10:09Эрматова Азизахон РустамовнаАссалому алйкум мени кизчам 1ярим ойлик киндиги кизарибди нима кисаи бди хавфи йукми
- 16 окт 2019 10:09Эрматова Азизахон РустамовнаИлтимос саволимга жавоб беринг мен россияда жавобиз менга зарур жуда куркяпман нима килай
- 9 ноя 2019 22:56Muqaddas Nigmatova
- 27 мая 2020 20:09Акмаль ХомидовАссалом алекум бизи углимиз вактидан олдин туглди егласа бурнилари огз атрофлари саргаябди баданилаям оз моз бор бу хавфли масми
- Z AbdalievКомментарий удалён.
- 11 янв 2021 12:20Зухра Ахмедова ИстамовнаМенга чакалоклар иссиклик занжири хакида малумот беринг
- 20 янв 2021 11:46Отабек 007Янги тугилган боланинг орка мийа узунлиги канча
- 10 окт 2022 17:29Tursinboy Nabijonov
- 11 янв 2023 21:11Muzaffar Qurbonboev
- Уктам ЭргашовКомментарий удалён.
Для того чтобы оставить комментарий, войдите или зарегистрируйтесь
AMBULANCE (Tibbiyotga OiD)
:XXX UZ
ЯНГИ ТУГИЛГАН ЧАКАЛОКЛАРНИНГ
ТЕРИ КАСАЛЛИКЛАРИ
ЯНГИ ТУГИЛГАН ЧАКАЛОКЛАРНИНГ ТЕРИ КАСАЛЛИКЛАРИ
( 1 ойликкача булган давр )
Янги тугилган чакалоклилик (чилла) – инсон хаётининг илк даври булиб, ушбу давр киндик найи богланиши ва узилиши захоти билан бошланади. Чилла даврида бола организмидаги барча аъзо ва тукималарнинг янги ташки мухит хаёт шароитларига мослашиши юзага келади. Чилла даврининг давомийлиги уртача 28 кунни ташкил этади. Боланинг хомиладорлик даврида тулик ривожланганлигига унинг вазни, узунлиги, функционал белгилари ва танасининг пропорцияларига нисбатан бахо берилади. Соглом тугилган угил болаларнинг вазни уртача 3400-3600 грамм, киз болаларники эса – 3200-3400 грамм булиши лозим.
Бола хаётининг илк даврида ташки мухитдаги хаёт тарзига мослашиш сабабли узига хос физиологик ва баъзан патологик узгаришлар юзага келади.
Чилла давридаги болаларнинг физиологик сариклиги. Ушбу холат болаларнинг деярли 80% ида хаётининг 2-3 кунида ёки 4-6 кунида юзага келади. Терининг саргимтир тусдалиги аввал юз, кураклар ораси сохаларидан кузатилиб, кейин тезда бадани, кул ва оёкларига таркалади. Саргимтирлилик даражаси турлича булиб – енгил саргимтирлиликдан кучли намоён булувчигача, энг юкори даражаси 2-3 кундан сунг кузатилади, кейин аста-секин сусайиб, 7-10 кунга умуман йуколиб кетади. Физиологик саргимтирлик кузатилувчи болаларнинг конида, плацентар кислород билан таъминланишдан упка оркали кислород билан таъминланишга утиш ва жигар глюкуронилтрансфераза тизимининг етишмовчилиги сабабли, фетал гемоглобиннинг парчаланиши ва билирубин курсаткичининг юкори микдорда булиши кузатилади. Физиологик сарикликда хеч кандай даво чоралари олиб борилмайди. Саргимтирлилик холатининг 10 кундан ортик вакт давом этиши, жигар функционал холатининг сусайиши деб бахоланади.
Юмшок сочлар(lanugo). Янги тугилган чакалок терисининг барча сохалари, айникса кураклар, бел, елка юзалари эмбрионал ривожланишнинг 6-ойида хосил булувчи юмшок ва майин бирламчи сочлар билан копланган. Ушбу юмшок сочлар бола хаётининг биринчи хафтасидаёк тукила бошлайди. Чала тугилган болаларда lanugo купрок даражада намоён булади. Тукилиб тушган бирламчи сочлар урнида иккиламчи(доимий) сочлар усиб чикади: бош сочли кисмида – узун, кош ва киприкларда – калта, бадани, кул ва оёкларида эса – майин сочлар. Янги тугилган чакалокнинг бош сочли кисмидаги сочлар юмшок булиб, уларнинг сони турлича: куп сонли, узун ёки кам сонли. Лекин бу холат бола хаетининг кейинги даврларида мавжуд булувчи сочлар характерини(калин, сийрак, тук рангли) белгиламайди. Доимий сочлар характерини бола бир ёшлик давридагина аникланиши мумкин.
Ёгли ихтиоз (Ichthyosis sebacea). Баъзи янги тугилган чакалоклар хаетининг 2-3 кунлик даврида ёг безларидан куп микдорда ажралиб чикувчи ва тез орада котиб колувчи секрети кузатилади. Болалар териси юмшок ва духобасимон майин булиш урнига, калин, курук, каттик ва кунгир тусдаги терига айланади. Ушбу патологик ахамиятга эга булмаган холат ёгли ихтиоз ёки ихтиозсимон тери куриши деб аталади. Бундай холатлар худи манна шу даврда кузатилувчи тугма ихтиоздан фаркланиши лозим. Ёгли ихтиозда болаларнинг умумий ахволи узгармайди, 6-7 кундан сунг ката микдорда пластинкасимон кипикланиш кузатилади ва барча белгилар утиб кетади. Тери холатини тез вакт ичида нормаллаштириш максадида болаларни илик совунли ванналарди чумилтириб, кейин болалар ёки ланолин кремини суртиш тавсия этилади.
Пластинкасимон кипикланиш.Пластинкасимон кипикланиш - холати ёгли ихтиоздан алохида хам юзага келиши мумкин. Ушбу холат физиологик кипикланишнинг кучайган шакли холида намоён булади. Кепаксимон кипикланиш 1-2 кун ичида йирик пластинкали кипикланишга алмашиниб, сунгра 2 хафта давомида катта микдорда мугуз каватнинг кучиши – desquamation lamellosa кузатилади. Даволаш максадида 2-3 маротаба илик ванналарда чумилтириш, сунгра ланолин ёки болалар кремини суртиш тавсия этилади. Кипиклар Тула кучиб тушгандан сунг бола териси соглом, нормал терига айланади.
Ёгли кисталар(milia). Ёг безларининг гиперсекрецияси туфайли секретнинг котиб колиши окибатида юзага келади. Чакалокларда ёг безларининг сони катталарга нисбатан 4-8 баробар куп булиб, улар хажми кичиклиги, бир булмачали ва юзаки жойлашганлиги билан фаркланади. Секретор булмачаларнинг атрофияси ва йуколиб кетиши 1-ёшлик даврнинг охирида юз беради, 2 ёшдан бошлаб эса ёг безлари суст фаолият курсатиб, факатгина балогат ёшига етганда уз фаолиятини кучайтиради.
Ёгли кисталар уз вактида тугилган чакалокларнинг деярли ярмида кузатилиб, окиш рангдаги, бироз саргимтир, нуктасимон (диаметри 1 мм гача) булган, юзнинг ёнок, пешона, бурун, бурун-огиз бурмалари, бошнинг энса ва баъзида жинсий олат териси сохаларида жойлашган тугунчалар куринишида намоён булади. Тошмалар кам сонли ёки куп сонли булиб, гурухлашишга мойил. Гистологик курувда - тошмалар таркибида мугуз пластинкаларни тутувчи майда эпидермал кисталар куринишида. Тошмалар 1,5-2 хафта давомида сакланиб туриб, уз-узидан йуколиб кетади. Баъзи болаларда кисталар атрофида гиперемия халкаси куринишадаги кучсиз ялликланиш белгилари кузатилади. Бундар тошмалар чакалоклар хуснбузарлари деб номланиб, уларнинг хосил булишида она организмидан болага утган жинсий гормонларнинг ахамияти ката. Даво чоралари олиб борилмайди.
Телеангиэктазиялар – нотугри шаклдаги, ноаник чегарали, оч пушти рангли, доглар ёки чизиклар куринишидаги тери кон томир капиллярларининг кенгайиши. Телеангиэктазиялар бош сочли кисмининг энса сохасида, ковоклар, бурун усти териси, юкориги лаблар сохаларида жойлашади. Чакалок йиглаган вактида улар тери сатхидан бироз кутарилади. Бармок билан босилганда (диаскопия) йуколиб, сунгра Яна хосил булади. Янги тугилган чакалоклар телеангиэктазиялари – физиологик холат булиб, улар эмбрионал кон томирларининг рудиментар колдиклари булиб хисобланади, 50% болаларда кузатилиб, хеч кандай давосиз уз-узидан йуколиб кетади. Ковоклар сохаларида телеангиэктазиялар 1-йилнинг охирида, бурун устида – 2- йилнинг бошида, энса сохасида эса 1 ёш 6 ойлик вактида йуколиб кетади.
Кук, ёки мугул, доглари – терининг пигментли зарарланиши куринишида намоён булувчи, уз-узидан регрессга учровчи физиологик холат. Доглар кора танлилар, америка хиндулари, шарк ва кавказ мамлакатлари халкларидаги янги тугилган чакалокларнинг 90%дан ортигида, ок танли ахолининг – 5% да кузатилади. Доглар кулранг-кукимтир ёки кук рангда, нотугри шаклда, ноаник чегарали булиб, тери сатхидан кутарилмайди. Доглар кам ёки куп сонли булиб, уларнинг хажми диаметрида 10 см гача етиши мумкин. Тошмалар купинча бел-думгаза, думба, кураклар сохаларида жойлашиб, баъзан юз сохасида хам кузатилиши мумкин. Бармок билан босилганда йуколмайди. Догларнинг ранги дерманинг чукур каватлари меланоцитларида меланин пигментининг тупланишига боглик. Гистологик текширувда дермада коллаген толаларининг оралигида майда дисперс меланин пигментини таркибида тутувчи узунчок меланоцитларнинг туплами кузатилади. Бундай зарарланиш эмбрионал ривожланиш даврида баъзи меланоцит хужайралари неврал пластинкадан чикиб дермоэпидермал тусикдан миграция кила олмаганлиги окибатида юзага келади.
Кук доглар аста-секин очариб, бола хаетининг биринчи йилларида 5-6 ёшгача уз-узидан йуколиб кетади. Лекин баъзи болаларда болалик даврининг охиригача хам сакланиб колиши мумкин.
Уз-узидан утиб кетувчи шишлар. Хаётининг биринчи кунларида янги тугилган чакалоклар танасининг айрим кисмларида шиш хосил булишига мойиллик кузатилади. Шишлар аввал жинсий аъзолар сохаларида кузатилиб, кейин ковук усти, корин пастки кисми ва танасининг пастки ярмига таркалади. Зарарланиш сохаларининг чегаралари кичик булса, шишлар тез орада оркага кайтиб, бир неча кун ичида йуколиб кетади. Танага кенг таркалган шишлар эса узок вакт (2-3 хафта) давомида сакланади.
Шишлар хосил булишининг патогенези мураккаб булиб, этиологияси турли хил. Шишлар - эмбрионал даврда юзага келган сон сохаларининг сикилиши ёки тугрук йуллари оркали утаётганда хосил булган сикилиш окибатидаги физиологик холат. Баъзан шишлар юрак-кон-томир, сийдик ажратиш тизимидаги патологик узгаришлар, эмбрионал даврдаги инфекцияланиш, совук котишлар сабабли хам юзага келиши мумкинлигини эътиборга олган холда, уларнинг аник сабабини аниклаш ва фарклаш лозим.
Янги тугилган чакалокларнинг лимфангиэктатик шиши – патологик ахамиятга эга булмаган вактинчалик физиологик холат булиб, кул ва оёк кафтларининг хамирсимон консистенцияли шиши билан характерланади. Тананинг бошка сохалари зарарланмайди, жараён ривожланмайди, бир неча хафта ёки ойлардан сунг шишлар уз-узидан йуколиб кетади. Ушбу холатнинг асосида лимфанинг лимфатик тиркишларда тупланиб колиши ва лимфатик капиллярларнинг усиб кетиши жараёнлари ётади. Тугма лимфангиэктатик шишлар холати тугма фил оёклиликдан фаркланиши лозим, бунда асосан лимфатик, кон томирлари ва бириктирувчи тукималарнинг аномалиялари кузатилиб, беморларнинг умумий ахволи узгармайди. Фил оёклиликда тананинг пастки кисми зарарланиб, консерватив даво чоралари кам самара беради. Даволаш асосан жаррохлик йули Билан амалга оширилади.
Токсик (аллергик) эритема. 20-30% янги тугилган чакалокларда кузатилувчи холат булиб, хаётининг 2-4 кунида юзага келади. Зарарланиш тулик ёки чала тугилган болаларда тугилиш вактидаги вазнидан катъий назар кузатилади. Теридаги жараён тезда сурилиб кетувчи, эритематоз догли асосда жойлашган полиморф, айлана шаклидаги, оч сарик ёки окиш рангдаги тугунчалар ёки каварчиклар куринишида намоён булади. Баъзан факатгина кизил рангли доглар кузатилади. Доглар хажми 1-3 см булиб, шакли нотекис, кизил ранги атроф терисидан енгил ажралиб туради. Тошмалар бир-бирига кушилиши мумкин. Бармок билан босиб курилганда эритема очлашиб, остидаги тукималар бироз каттиклашгандек туюлади. Тошмалар бола баданининг олдинги ва орка сохаларида, баъзида эса юз сохаларида жойлашади. Кул ва оёк кафтлари, шилик каватлар зарарланмайди. Зарарланиш учокларидан олинган биоптатда доимо узига хос булган эозинофиллардан ташкил топган инфилтрат аникланади. Касаллик бир неча соатдан бир неча кунгача давом этади, яхши окибатли кечади, кичишиш кузатилмайди, тошмалар кипикланиш ва пигментациясиз сурилиб кетади. Юз сохасида куп сонли тошмалар ва конъюнктивит мавжуд булган холларда касаллик кизамик билан таккосланади. Токсик эритема келиб чикишининг сабаблари ва патогенези охиригача урганилмаган. Ушбу холат норма ва патология чегарасида турувчи секин таъсир этувчи аллергик реакция сифатида курилади. Даво чоралари олиб борилмайди, лекин тошмалар куп сонли булган холларда кальций глюконат ва димедрол, махаллий везикулёз ва пустулёз тошмалар юзасига 1% бриллиант Куки эритмасини суртиш тавсия этилади.
Омфалит. Нормада болаларда киндик найининг мумлашган колдиги хаётининг 1-хафтасининг охирида узилиб тушади. Унинг урнида колган киндик жарохати эпителизацияланиб, грануляцияланиб, бола хаёти 2-хафтасининг охири ва 3-хафтасининг бошларида чандикланиб, битиб кетади. Киндик найи колдиги ва киндик жарохати стафилококк, стрептококк, ичак, кук йиринг ва дифтерия таёкчалари билан зарарланган холларда битиши секинлашади.
Катарал омфалитда (сувланувчи киндик) зарарланган киндик жарохатининг ёмон битиши, киндикда сувланиш, сероз ёки сероз-йирингли суюклик ажралиб каткалоклар хосил килиши, эрозияланиш, конаш, шиш ва кизариш кузатилади. Катарал омфалит -нисбатан енгил яллигланишли жараён булиб, беморларнинг умумий ахволи узгармайди, тана харорати меъёрида, иштахаси яхши сакланади. Баъзан киндик жарохатидан ажралаётган йирингли суюклик бурмалар оралигида йигилади ва бундай узгариш киндик пиореяси деб номланади. Киндик жарохатининг узок вакт битиши окибатида унинг асоси яраланади ва тубида хосил булган грануляциялар киндик фунгуси деб номланувчи кузикоринсимон усма хосил килади. Киндик сохасидаги харбир, хатто енгил яллигланиш жараёни албатта узига шифокор эътиборини тортиб, уз вактида самарали даволаниши лозим, чунки бола организмида химоя воситаларининг сустлашиши, микроорганизм вирулентлигининг ошиши ва самарасиз даволаш патологик жараённинг кенгайиб таркалиши, баъзида сепсиснинг ривожланишига хам олиб келади.
Яллигланиш жараёнининг киндик атрофидаги тери ва тери ости ёг каватига таркалиши омфалит ривожланишига олиб келади. Зарарланган терида шиш, гиперемия ва инфильтрацияланиш кузатилиб, киндик жарохатидан нурсимон тарзда чиккан кук ингичка чизиклар, кенгайган юзаки веналарни куриш мумкин. Купинча кук чизиклар ёнида кизил чизиклар (лимфангит, кенгайган артериялар) кузатилади. Беморларнинг умумий ахволи урта огирликда ёки огир, безовталаниш, тана вазнининг камайиши, юзаки нафас олиш, тана хароратининг кутарилиши (37,2-37,0С) кузатилади. Касаллик сепсис ёки перитонитга утиш хавфи мавжуд. Киндик жарохатининг стрептококк томонидан зарарланиши киндик сарамасининг ривожланишига олиб келади. Киндикнинг энг хавфли жарохати булиб киндик гангренаси хисобланади. Бунда киндик атрофии териси, остидаги тукималар, корин девори ва ичакларнинг зарарланиши ва парчаланиши кузатилади. Касаллик ёмон окибатли.
Даволаш. Катарал омфалитда хар куни киндик жарохатини 3% водород пероксиди эритмаси билан ювиб, куритиб, ультрабинафша нурлар билан нурлантириш, 1-2% бриллиант куки спиртли эритмаси, 2-5% кумуш нитрат ёки 5% калий перманганат эритмалари билан артиш тавсия этилади. Киндик фунгусида грануляциялар ляпис каламчаси билан куйдирилади ёки жаррохлик йули билан даволанади. Касаллик огир кечган холларда махаллий давонинг узи кифоя килмайди ва кушимча умумий даво тавсия этилади. Беморларга антибактериал даво, стафилококкга карши гамма-глобулин ёки полиглобулин буюрилади. Боланинг онасига А, С, В гурухи ва РР витаминлари берилади.
Профилактикаси. Тугрукхонада бола тугилган захотиёк профилактик чоралар олиб борилиши лозим. Киндик найининг колдиги хар куни 3% водород пероксиди ва 5% калий перманганат этирмалари билан артилиб, 5% йод спиртли эритмаси ёки 1% анилин буёкларининг эритмалари суртилади.
Тери ости ёг каватининг учокли некрози (адипонекроз) чакалок хаётининг 1-2 хафталарида юзага келади. Купинча тула болаларда кузатилади. Касаллик келиб чикишида болага тугрук вактида тиббий анжомлар ёки бошка акушерлик манипуляциялари томонидан етказилган жарохатлар мухим ахамиятга эга. Хозирги вактда касалликка тери ости ёг кавати янги ёгли тукималарининг эссенциал касаллиги деб караляпти. Янги тугилган чакалоклар тери ости ёг каватининг химиявий таркибиа катта ёшдаги болалар ва катталарникидан фарк килиб, унда палмитин ва стеарин ёг кислоталарининг микдори куп ва олеин ёг кислоталарининг микдори кам. Шунингдек тери ости ёг кавати ретикуло-гистиоцитар тукималарининг функционал узгаришлари кузатилади.
Жарохатланиш асосан бел, думба, елка, бош сохалари ва кам холларда кул, оёклар, юз сохаларида кузатилади. Тери ости ёг каватида каттик чегараланган инфилтратлар ёки тугунлар хосил булиб, уларнинг калинлиги 1-2 см, диаметри 1-2 смдан 4-5 смгача, баъзан эса ёш болалар кафти катталигигача булади. Инфилтратлар устидаги тери оддий тери рангида ёки сиёхранг-кизил рангда булиб, кейинчалик очлашади. Инфилтратлар оралигидаги тери узгармайди. Баъзида инфилтратлар пайпасланганда бироз огрикли булиб, уларнинг юмшоклашиши, марказий кисмининг ёрилиши ва окиш катиксимон суюкликнинг чикиши кузатилади. Гистологик текширувда тери ости ёг кавтининг таркок некрози, реактив яллигланиши, эпителиал ва гигант хужайраларнинг аникланиши кузатилади. Беморларнинг умумий ахволи узгаришсиз. Касаллик яхши окибатли кечади. Инфилтратлар 3-5 ойдан сунг уз-узидан изсиз сурилиб кетади. Камдан-кам холларда иккиламчи инфекция кушилиши ва калцификация кузатилади. Айрим беморларда тузалгандан сунг чандиклар колиши мумкин.
Касаллик янги тугилган чакалоклар тери ости ёг каватининг абсцесси билин таккосланади. Бундай холларда беморларнинг умумий ахволи огир булиб, инфилтратлар устидаги тери кизарган, учоклар устида махаллий харорат баланд, аник флюктуация кузатилади, жаррохлик муолажаларидан сунг эса чандикли узгаришлар колади. Шунинг касаллик склерема ва склередемадан фаркланиши лозим, Ушбу холатларда жараён тезда теркалиб, терининг диффуз каттиклашиши (айникса склеремада), чакаклар ва бугимларнинг харакатсиз булиб колиши кузатилади.
Даво чоралари олиб борилмайди. Жараён сурилишини таъминлаш максадида иссик муолажалар: пахта билан курук богламлар, соллюкс, УВЧ кулланилади. Беморларга 1-2 ой давомида ичишга витамин Е, 2-3 хафта давомида преднизолон (1 кг тана вазнига 1 мгдан) буюрилади.
Склередема - шишнинг узига хос шакли булиб, бунда жарохатланган тукималарнинг каттиклашиши кузатилади. Чакалок хаётининг 2-4 кунидан бошлаб, купинча чала тугилган ва кучсиз гудакларда кузатилади.
Касаллик этиологияси ва патогенези охиригача урганилмаган. Касаллик келиб чикишида гудакларнинг узок вакт паст хароратли мухитда колиб, совук котиши катта ахамиятга эга. Шунингдек чакалокнинг шишли холатларга мойиллиги ва три ости ёг кавати химиявий таркибининг узига хослиги хам ахамият ксаб этади. Склередема юзага келишида организмда сув алмашинуви нерв бошкарилишининг узгариши, капилляр кон томирлари деворларининг юкори утказувчанлиги, чала тугилган гудакларда эса – тери ва тери ости ёг кавати гистологик тузилишининг якунига етмаганлиги ахамиятлидир. Склередема ривожланишига юкумли касалликлар, септик холат, етарли булмаган озикланиш, упка ателектази, юракнинг тугма нуксонлари таъсир курсатади. Касаллик окибати жиддий ва хавфли, хамда утказилаётган даво муолажаларининг жадаллигига боглик.
Зарарланган тери пайпасланганда тер ива тери ости ёг каватининг хамирсимон сохалари тез орада каттиклашиши кузатилади. Зарарланиш болдир ёки сон сохаларидан бошланиб оёк кафти, ковук, жинсий аъзолар ва тананинг бошка сохаларига тезда таркалади. Огир холларда бемор танаси Тула патологик жараёнга жалб этилади. Беморларнинг умумий ахволи огир булиб, холсизлик, гипотермия, брадикардия, иштаханинг сустлашиши кузатилади. Таккослов ташхиси склерема ва адипонекроз касалликлари билан утказилади.
Даволаш. Энг аввало болани эхтиёткорлик билан кувезга жойлаштириб, иссик ванналар (390С), соллюкс, резинали иситгичлар ёрдамида аста-секин иситиш лозим. Юракка таъсир этувчи дори воситалари факатгина чишга буюрилади, чунки тери остига юборилган дорилар сурилмай колиши мумкин. Гемотрансфузиялар (25-30 млдан кунора), гамма-глобулин, аевит (0,1 млдан кунига 2 махал мушак орасига) инъекциялари яхши самара беради. Даволашда антибиотиклар (пенициллин, ампиокс) ва преднизолон (1 кг тана вазнига суткасига 1-2 мг микдорида) кулланилади. Тери ват ери ости ёг каватининг каттиклашиши ва шиши камайганда, преднизолон микдори аввл камайтирилиб, кейин умуман бекор килинади. Профилактик максадда янги тугилган чакалокларни совук котишдан саклаш лозим, агарда Ушбу холат руй берган булса, мушак орасига аевит 0,1 мл дан кунига 2 махал 5-7 кун давомида юбориш ва гудакни иситиш тавсия этилади.
Склерема – чала тугилган, кучсиз гудакларда, сувсизланиш ва ориклашиш окибатида кузатилувчи ута огир касаллик.
Касалликнинг этиологияси ва патогенези номаълум. Склередеманинг юзага келишида ахамиятга эга булган барча омиллар, сузсиз склерема ривожланишида хам мухим ахамият касб этади, лекин, инфекцион омилларнинг таъсири каттарок. Склерема чакалок хаётининг 3-4 кунида ривожланиб, юз ва болдирнинг орка юзалари сохаларида тери ва тери ости ёг каватининг таркок каттиклашиши кузатилади. Касаллик огир кечган холларда, жараён тезда беморнинг бадани, кул, думба ва сон сохаларига таркалади. Зарарланиш учоклари кукимтир ёки бироз саргимтир тусда булиб, атрофияланган, пайпасланганда совук, тери каттиклашган, бурмаларни хосил килмайди, бармок билан босиб курилганда склередемадан фаркли бармок излари колмайди.Кул ва оёк кафтлари, мояк, жинсий олат зарарланмайди. Кул ва оёкларнинг харакати чекланиб, гипертонус холати кузатилади. Юз сохалари никобсимон узгарган, пастки жаглар харакатсиз. Склерема ва склередема бир вактда кузатилиб, уларни бир-биридан фарклаш кийинчилик тугдиради.
Касалликни даволаш ва профилактикаси, худи склередемадагидек олиб борилади. Окибати жуда хам жиддий булиб, склередемадан огиррок, касаллик купинча улим билан якунланади.
Бичилишлар – ишкаланишга ва мацерацияланишга мойил булган тери сохаларининг чегараланган яллигланиши, купинча иккиламчи инфекциялар билан асоратланади.
Этиологияси. Бичилишлар янги тугилган чакалок карамогининг нотугрилиги, уни кам чумилтириш, холатини узгартирмаслик, иссик хонада калин чойшаблар билан ураб-чирмаш, кийим ва чойшабларини ишкорий ва айникса синтетик кир ювиш воситалари билан ювиш, купол терини зарарловчи тагликлардан фойдаланиш, сийдик ва ахлат билан(айникса диспепсик узгаришларда) мацерацияланиши окибатида юзага келади. Бичилишлар бир тарафдан себореяли дерматит, бошка тарафдан баъзи инфекцион касалликлар(стрептодермия, микозлар)га боглик булиши мумкин.
Бичилишлар асосан табиий бурмалар – буйин, култик ости, кулок супраларининг орка сохалари, чов, сон бурмалари, жинсий аъзолар ва думба сохаларида жойлашади. Зарарланишнинг интенсивлигига нисбатан бичилишлар 3 даражага булинади: I даражали – енгил, зарарланган учокларнинг бироз кизариши ва тери бутунлигини бузилмаганлиги билан характерланади; II даражали – урта огирликда, яккол кизаришлар ва эрозиялар кузатилади; III даражали – огир, яккол кизариш, эрозияларнинг бир-бирига кушилиши окибатида кучли сувланиш жараёнлари ва юзаки яраланиш кузатилади.
Бичилишларни даволаш энг аввал уларни келтириб чикарган сабабларни йукотиш, яъни чакалок карамогини яхшилаш, санитар-гигиеник коидаларга риоя килишга каратилган. Чакалокни хар бир пешоб ва ахалат келганидан сунг ювиш лозим. Кийимларини те-тез, чойшабларини эса хар соатда алмаштириб туриш керак. Беморларга калий перманганат эритмаси билан ванналар (сув харорати 36-370С), махаллий хаво ванналари тавсия этилади. I даражали бичилишларда тальк-дерматолли (3-5%), рух оксиди, ок лойдан тайёрланган упалар сепиш ва усимлик ёгини суртиш буюрилади. II даражали бичилишлар индифферент чайкатмалар(сувли ёки ёгли), 1-3% кумуш нитрат эритмасини суртиш ва сунгра тальк-рух оксиди упаларини сепиш оркали даволанади. III даражали бичилишларни даволашда эса аввал 2-3 кун давомида махаллий совук холдаги 0,5% резорцин, 0,25% кумуш нитрат эритмалари билан намлаш, сунгра анилин буёклари, Лассар ёки Рух пасталарини суртиш тавсия этилади. III даражали бичилишларни «очик усул» билан даволаш яхши самара беради. Уткир яллигланиш ва сувлвниш белгилари камайганидан сунг, ультрабинафша нурлари билан даволаш тавсия этилади.
Профилактика. Янги тугилган чакалокларга каровчи тиббиёт ходимлари ва оналар билан доимий сухбатлар утказиб, касасаллик сабаблари, бола хаётининг биринчи кунлариданок мухим роль уйновчи санитария-гигиена коидалари, диспепсик холатларнинг олдини олувчи рационал озиклантириш ва кун тартибини тушунтириш лозим.
Себореяли дерматит чакалок хаётининг 1-2 хафталари охирларида, баъзан 1-ойнинг охири, камдан-кам холларда 3 ойликкача булган даврда юзага келади. Касаллик кечишига нисбатан енгил, урта огир ва огир шакллари мавжуд. Енгил шаклида теридаги зарарланиш думба сохаларидаги кизариш ва енгил маддаланишдан бошланиб, бир неча кун давомида жараён тананинг пастки кисми табиий бурмалари (чов, сон) ва кам холларда юкориги кисми (буйин, култик ости, кулок чупраларининг орка сохаси) бурмаларига таркалади. Учокларнинг атрофида усти кепаксимон кипиклар билан копланган лентикуляр ва нуммуляр характерли, таркок холдаги догли-папулез тошмалар кузатилади. Беморларнинг умумий ахволи узшаришсиз. Баъзи болаларда диспепсик узгаришлар: кусиш ва ич кетиши кузатилади.
Касалликнинг урта огирликдаги шаклида барча табиий бурмаларда кизариш, маддаланиш, мацерацияланиш ва атрофида кипикланиш кузатилади. Тез орада кизариш ва кипикланиш беморнинг бадани, кул ва оёкларига таркалади. Купчилик чакалокларда бош сочли кисми зарарланиб, маддаланган ва кизарган асосда жойлашган калин кипик ва каткалоклар кайд этилади. Беморларнинг умумий ахволи узгарган, диспепсик узгаришлар: тез-тез кусиш ва ич кетиши (суткасига 3-4 мартагача) безовта килади. Чакалоклар нотинч, уйкуси ёмон, иштахаси суст, катарал отит белгилари намоён булади.
Себореяли дерматитнинг огир шаклига терининг кенг камровли сохаларини (2/3 кисми) зарарланиши, кизариш, маддаланиш, кепаксимон кипиклар билан копланиши хос. Бош сочли кисмида кизаришли-маддаланган асосда жойлашган калин каткалоклар хосил булади. Барча холларда беморларнинг умумий ахволи огир булиб, безовталик, уйкусининг нотинчлиги, анорексия, диспепсик узгаришлар, кахексия, гипохром камконлик, асоратлар (пневмония, отит), кон биохимиявий таркибининг узгариши кузатилади. Кон тахлилида диспротеинемия кузатилиб умумий оксил, альбуминлар микдори камаяди, α1 ва γ-глобулинлар микдори ошади. Себореяли дерматитнинг ушбу клиник шакли белгилари десваматив эритродермияга ухшаш. Лекин касалликнинг кечишини кузатиш, тугри ташхис куйиш имкониятини яратади, чунки умумий клиник белгилар ва лаборатор узгаришлар дескваматив эритродермияга нисбатан камрок намоён булиб, тез вактда нормаллашади.
Даволаш. Касалликнинг огир ва урта огир шаклларида комплекс даво утказиш лозим: киска курсли (5-7-10 кунлик) антибиотикотерапия, плазма, альбумин, глюкоза ва аскорбин кислотасини куйиш, гамма-глобулин, витаминларни (В1,В6,В12) мушак орасига юбориш, С ва В2 витаминларини ичириш, ферментотерапия (пепсинли хлорид кислотаси, ошкозон соки, панкреатин) тавсия этилади.Енгил шаклларида махаллий давонинг узи етарли булиб: анилин буёкларининг 1-2% сувли ёки спиртли эритмалари, нафталан малхами, гормонал крем ва малхамлар суртилади. Беморларнинг умумий ахволи ва теридаги патологик жараён яхшилашгач барча беморларга УБН билан 10-15 кун давомида нурлантириш буюрилади. Чакалоклар албатта она сути билан озиклантирилиши лозим.
Лейнер-Муссунинг дескваматив эритродермияси. Касалликка биринчи маротаба 1905 йилда француз педиатри Moussous ва 1907 йилда Австрия педиатри Leiner томонидан таъриф берилган.
Этиологияси ва патогенези. Хозирги вактгача касалликка себореяли дерматитнинг камдан-кам учровчи таркок ва огир шакли сифатида караб келинмокда. Лекин, тез ривожланувчи теридаги уткир яллигланишли жараён, диспепсик узгаришлар, касаллик асоратлари ва йулдош касалликлар, токсик-септик холат, бунинг аксини курсатиб, дескваматив эритродермияни алохида касаллик эканлигини исботлайди.
Касаллик ривожланишида йирингли ва ачиткили инфекцияларнинг сенсибилизацияловчи омили мухим ахамиятга эга. Беморларда оксил, углевод, ёг витамин ва минераллар алмашинувининг бузилиши кайд этилади. Айникса, она сути таркибида, беморларнинг конида ва сийдигида биотин витамини микдорининг камлиги аникланиб, даво чораларида ушбу витаминни куллаш яхши самара берган. Гистологик ва биохимиявий изланишлар беморларнинг ингичка ичагида ворсинкаларнинг атрофияси ва фиброз; ишкорий фосфатаза ва глюкозидаза ферментлари фаоллигининг сустлигини курсатиб, ушбу омилнинг ёг-оксил алмашинувига, ёгларнинг ичакларда сурилишига, ошкозон ости безидаги липаза ва амилаза ферментлари фаоллигини сусайишига таъсир этиб, кон зардобида витамин Е микдорининг хам камайиши ва охир окибатда терида дескваматив эритродермиянинг юзага келишига таъсир этиши исботланган.
Клиника. Касаллик асосан 1 ойликдан 3 ойликкача булган даврда кузатилиб, чакалок терисининг барча сохалари кизариб, маддаланади ва кипикланади. Жараён аввал думба ва чов бурмалари сохаларида бошланиб, тез орада барча сохаларга таркалади. Бош сочли кисми, пешона ва ковокларда окиш-саргимтир тусли ёгли каткалоклар хосил булади. Беморнинг юзи никобсимон куринишда булиб, каткалоклар кучиши бошнинг тепа ва чакка сохаларида сочларнинг тукилиши – вактинчалик калликка олиб келади. Тананинг пастки сохаларидаги бурмаларда шиш, гиперемия, мацерацияланиш, сувланишлар кузатилади. Уларнинг марказида узок вакт давомида битувчи чукур ёриклар хосил булади. Баъзи беморларнинг тирнокларида кундаланг чизиклар намоён булади.
Теридаги патологик жараён ва огир диспепсик узгаришлар, гипотрофия, анемия (гемоглобин 60-116 г/л, эритроцитлар – 1,9-3,9х1012/л), гипоальбуминемия (38-49 г/л), диспротеинемия хисобига барча холларда беморларнинг умумий ахволи огир. Купинча иккиламчи асоратлар ва йулдош касалликлар (отит, пневмония, абсцесс, флегмона, лимфаденит, йирингли конъюнктивит, блефарит, куз шох пардасининг ксерози, пиелонефрит) кузатилади. Беморларда эрта даврданок рахит ривожланади. Овкат хазм килиш тизимида: суткасига 3-7 марта кусиш, 4-10 марта ич кетиши кузатилиб, ушбу узгаришлар III даражали гипотрофияга олиб келади.
Касалликни клиник узгаришлар туфайли тугма ихтиоз, Риттернинг эксфолиатив дерматити, себореяли дерматит билан таккослаш лозим. Тугма ихтиоз белгилари беморларда тугилган захотиёк намоён булиб, уларда турли аномалиялар, кул ва оёк кафтларида кератодермиялар кузатилади. Риттернинг эксфолиатив дерматитида кенг камровли эрозиялар ва «мусбат» Никольский белгилари кайд этилади. Себореяли дерматитнинг эса кечиши бироз енгил, клиник ва лаборатор белгилар секин-аста ривожланади.
Даволаш. Касаллик авж олган боскичда инфекция учокларига карши курашиш максадида рационал антибактериал даво зарур булиб, беморларга бензилпенициллин натрий тузи, 100000ТБ/кг/суткасига, хар 4 соатда, шунингдек ярим синтетик антибиотиклар: ампиокс, линкомицин, цефалоспоринлар 10-15 кун давомида юбориш тавсия этилади. Организмнинг умумий химоя воситаларини кучайтириш учун гемотрансфузиялар, гамма-глобулин, полиглобулин, альбумин буюрилади. Энг огир холларда токсикоз ва эксикозни камайтириш учун регидратацион даво (вена ичига 5-10% глюкоза, гемодез, 5% альбумин юбориш) олиб борилади. Огир токсик-септик холатларда глюкокортикоид даво: преднизолон ёки урбазон 0,5-1 мг/кг/суткасига 10-12 давомида кулланилиб, кейинчалик уларнинг микдори аста-секин камайтирилиб, умуман бекор килинади. Бемор кушимча витамин препаратлари, фермент дори воситалари, эубиотиклар ва пробиотиклар билан даволаниши лозим. Бемор чакалокни она сути билан озиклантириш мухим ахамиятга эга. Махаллий давода: дезинфекцияловчи ва кератолитик дори воситалари, айникса анилин буёклари, антибактериал ва гормонал малхамлар кулланилади.
Касаллик окибати жиддий, огир кечган холларда летал якунланиш кузатилади.
Профилактикаси. Дерматознинг олдини олишни антенатал даврдаёк бошлаш лозим, хомиладор аёлларни оксил, ёг, минерал тузлар, витаминларга бой булган таомлар билан озиклантириш, хомиладорликнинг яхши кечиши ва боланинг соглом ривожланишига таъсир курсатади. Хомиладорлик даврида аёлларга 1 ой давомида, 1,5-ойлик танаффуслар билан гендевит, элевит поливитамин препаратларини кунига 2-3 дражедан ичиш тавсия этилади.