АЛТЫН КУШ...

ЖОМОК
Илгери - илгери откон заманда, хан болгон экен, хандын сарайынын артында алма осот эле, алма жонокой эмес алтындан. Алма бышкан мезгилде санап коюшчу канча экенин, караса кундо бирден алма жоголо берет. Аны ханга айтып барышат, хан алманы кундо кайтарууну буйрук берет.
Хандын уч уулу бар эле, тун киргенде эн чон уулун хан алманы кайтарууга жонотот. Бирок чон уулу тун жарымында уктап калып дагы бир алманы уурдатып жиберет. Эртеси хан экинчи уулун койот кузотко, ал дагы уктап калып алманы уурдатып жиберет. Кезек эн кичине уулуна жетет. Хан кичине уулуна ичи чыкчу эмес агалары аткара албаган нерсени бул каяктан аткармак эле деп ойлойт бирок акыры макул болуп эн кенжесин жонотот.
Кенже бала алманын тубуно келип жатат, озун уктабай кайтарууга мажбур кылат, тун жарымы болгон кезде кандайдыр бир ун угулат, караса Айдын жарыгында кушту корот, куштун канаттары жалтырап алмага конот, эми алманы жей баштаганда бала жебе атат, алтын куш учуп кетет канатынын бир талын тушуруп.
Бала эрте менен атасына коргонун айтып берет, куштун канатын корсотот. Хан озунун адамдарын чакырып, кенеш курат. Куштун бир талы хандыктын баасына тен экенин айтышат.
Куштун бир тал канаты ушунча кымбат турса дейт хан анда мен куштун озун кармагым келет .
Жолго биринчи улуу баласы жонойт, кете берет кете берет, алдынан тулку жолугат, мылтыгын алып атайын деп мээлеп калганда, тулку адамча суйлойт, мени олтурбо, мен сага жакшы кенеш берем дейт, барат жатканында бир айылга туш болосун ал айылда эки тамактануучу жай коросун, биринде жарык болуп ичинде шандуу жана кызык болот , экинчисинде карангы анан тынч болот, сен жарык жакка кирбей карангы жагына кир дейт. Мага ушул акмак кенеш береби деп ханзаада тулкуну атат бирок тийбей калып, тулку качып кетет. Кеч киргенде айылга туш болот, кантип эле мен карангы корунушу начар тамактануу жайына кирет элем деп жарык жагына бет алат. Ал жакта элдер ырдап- бийлеп жатышкан эле. Ал жакта той- тополондо эмнеге келгенин да унутуп калат.
Арадан кыйла мезгил отуп , чон уулу кайтпаган хан экинчи баласын жонотот. Чон агасындай эле ага да жолунан тулку жолугат, ал дагы кудум агасынын жолун жолдойт, куто берип жадайт хан. Эн кичине уулу жолго камынат, хан болбойт эки аган таппаган кушту сен каяктан табат элен дейт. Бирок кенже уулу атасынын жанын койбой суранат, акыры хан жонотот аны да. Бара жатып ал дагы тулкуго жолугат, эми атайын дегенде, тулку адамча суйлойт, бала боорукер болгондуктан тулкуну олтурбойт.
Коркпо тулку мен сага тийбейм дейт. Сен мени аяганына бир куну жардамым тийет дейт тулку, азыр менин куйругума олтур, бала куйругуна отурганда тулку зымырап чуркайт, ушунчалык тез чуркаганынан баланын кулагына шамал улуйт. Айылга жетишет, бала тулку менен коштошуп, карангы уйго бет алат, курсагын тойгузуп туноп калат.
Эрте менен талаага чыкса тулку олтуруптур, мен сага мындан нары эмне кылыш керектигин айтып берем дейт. Азыр туз барасын алдынан сарайды коросун, сарайдын алдында аскер жатат уктап сен алардан коркпой ото бер, сарайдын ичине кирип эн акыркы болмого бар, кирсен алтын куш жонокой жыгач капаста отурат, жанында алтын бош капас илинип турат, сен ага тийбе, эч качан кушту алтын капаска салбай ошол бойдон алып чык дейт. Ханзаада тулкунун айтканын жасайт, болмого кирсе куш жыгач капаста отурган болот, болмодо уч алтын алма жатыптыр. Бала кушту капастан чыгарып алтын капаска салат ошол мезгилде куш ушунчалык ачуу кыйкырат, аскерлер ойгонуп баланы зынданга салышат.
Эртеси ханзааданы сотко алып келишет. Ал жерде баланы олум жазасына ыйык корушот. Бирок ал сарайдын ханы балага айтат, мен кушумду сага берем эгер сен мага алтын атты алып келсен дейт, алтын ат шамалдан тез жугурот эле. Ханзаада макул болуп жолго чыгат, тулкуну жолуктурат жолдон.
Мен сага эмне дедим эле дейт тулку. Мени укканда мындай болбойт эле . Макул эми болоору болду мен сени таштабайм, дагы жардам берем, туз бет алып бара берсен алдынан сарай чыгат, ал сарайдын атканасында алтын ат турат, аткананын алдында аскер уктап жатат, сен коркпой ото бер. Атты бошот да жонокой жыгачтан жанында турган ээр токум менен току, эч качан алтын ээрди токуба дейт.
Бала тулкунун куйругуна отурат, тулку сарайга жетээрде баланы тушурот. Баары тулку айткандай болду, атты коргондо сулуулугуна суктанды, мындай атка алтын ээр гана ылайык деп ойлоду бала. Бала алтын ээрди аттын жонуна койгондо ат катуу кишеней баштайт, аскер ойгонуп баланы кармап алышып зынданга салышат. Эртеси сот болот, бала куноосун мойнуна алат, олум жазасын буйрушат балага бирок ал сарайдын ханы, мен сага атымды берем эгер сен алтын сарайда жашаган ханышаны мага алып келсен дейт.
Эмне кылсын бала жолго чыгат, тулку кутуп отуруптур. Тулку дагы баланы урушат бирок аяп айтат, макул дагы бир жолу жардам берем дейт. Азыр алтын сарайга барабыз, сен тун киргиче кутуп тур, туну ханыша жуунганы колмого чыгат ошондо сен аны бетинен оп, опсон ханыша сенин артынан озу басат, бирок ата- энем менен коштошом деген созуно конбо дейт тулку. Ошентип тулкунун куйругуна отуруп дагы кыйла жол журушот. Бала сарайга кирип бекинип кутуп турат, тун бир маалда ханыша кирингени колмого чыгат, бала жетип барып билгизбей бетинен обот. Ханыша мен сен менен каалаган жагына барам, ата- энем менен коштошуп алайын деп ыйлайт, биринчи бала макул болбойт, ханыша боздоп ыйлаганда чыдабай макул болот. Ханыша атасына жакындаганда хан ойгонуп ага кошулуп сарайда баары ойгонот. Ханзааданы зынданга салышат.
Эртеси хан мен сени олум жазасына бербейм эгер сен менин айнегимдин тубундогу тоону казып тазаласан, ушул тоо баарын тосуп эч нерсе корунбой жатат мага бирок сен сегиз кундо бутурушун керек дейт. Эгерде ушул срокто бутурсон мен сага кызымды берем.
Ханзаада ишке киришет, лопата менен каза берет тынымы жок иштейт. Жети кун откондо тулку келет, караса эч канча ишти бутпоптур ханзаада. Баланын умуту очуп отурган эле олумун кутуп. Тулку сен бир да менин созумду укпай ушул иш болду. Мейли эми сени таштап кете албайм жардам берем, бар укта мен бутуром калганын дейт.
Эрте менен хан турса тоо жок, айла жок айткан созун кармаш керек.
Кызын балага берет. Ханзаада ханыша экоо жолго чыгышат. Алдынан тулку чыгат, сен эн кымбат нерсеге эгадар болдун дейт бирок алтын ат кызга караштуу. Кантип мен ал атты ала алам дейт бала кызды бербей туруп. Сен биринчи ханышаны сарайга алып барып алтын атка алмаштыра бер, атты коргондо баары суйунуп оздору алып чыгып беришет атка отур да баарына кол берип коштош, акыркы жолу кызга кол берип аны тез атка учкаштыр, ат шамалдан катуу жугурот силерди эч ким кууп жете албайт дейт тулку.
Баары тулку айткандай болду, бала атты да кызды да алып кетти. Эми дейт тулку мен сага алтын кушту алганга жардам берем , атты бербей туруп. Сен кызды аттан тушур мен карап турам коркпо, атты минип сарайга кир, суйунгонунон сага кушту оздору алып чыгып колуна беришет, куш колго тийгенде атты чап эч ким силерди кууп жетпейт дейт тулку.
Баары тулку айткандай болду, эми сен баарын алдын дейт тулку менин акымды бер, эмне каалайсын акына деп сурайт ханзаада, мени атып башымы, буттарымды кесип сал дейт тулку, мен аны аткара албайм дейт ханзаада. Анда сага акыркы эки кенешимди айтайын, илинип турган этти сатып алба, кудуктун четине отурба - ушул менин сага акыркы кенешим деп тулку жугуруп токойго кирип жок болот.
Ханзаада ханыша, алтын куш, алтын ат менен жолго тушту, жол баягы агалары калган айыл менен отот эле. Бала жакындап караса эки агасын эми асайын деп жатышкан экен, ханзаада мага саткыла экоону тен дейт, агаларын олумдон бошотуп алып чогуу уйуно жоношот. Акыры биринчи жолу тулкуго кезиккен токойго келишет, кундун ысыктыгынан аябай суусап чарчашат баары, келгиле кудуктун жанында эс алалы дейт агалары, бала эч нерседен кумону жок тулку айткан созду унутуп кудуктун четине отурат, агалары баланы кудукка туртуп ийишет.
Кызды, кушту, атты алып уйуно келишет. Баарын ханга тапшырышат. Бирок ат эч нерсе жебейт, куш сайрабайт, кыз ыйлаганын токтотпойт.
Бала кудукка тушуп олбойт, кудуктун суусу жок болот. Оз кучу менен кудуктан чыга албайт бала ошол мезгилде тулку дагы келет жардамга. Мен сени калтырып кете албадым дейт тулку, куйругун балага созот, бала жармашып кудуктан чыгат. Сенин алдында дагы эле кыйынчылыктар буто элек дейт тулку.
Сенин агаларын сенин олумуно ишенбей токойго кароолдорду ар жерге койуп коюшкан.
Сени корсо эле олтургуло деген буйрук берилген.
Жолдо бир кайырчы отурган эле, бала ал менен кийимин алмаштырып кийинип уйуно келет. Аны эч ким тааныбайт бирок кыз ыйлаганын токтотуп, куш сайрап ат оттой баштайт. Хан тан калып бул эмнеси деп сурайт.
Анда кыз айтат билбейм ыйлагым келбей калды дейт. Менимче мага чыныгы жолдош боло турган ханзаада келди окшойт.
Кыз ошондо болгонун болгондой ханга айтып берет. Хан эки баласынын кылыгын укканда жини келип экоону зынданга таштатат. Элдин арасынан кыз баланы тааныйт. Кенже ханзаада ханышага уйлонуп хандын орун басары болуп аталат.
Бир куну ханзаада ууга чыгат, тулкуну жолуктурат токойдо, тулку балага жалынат сенде эми баары бар, а менин айтканымды аткарбай койдун. Бала айласы жок конот.
Тулкуну атып башын буттарын кесет, олгон тулку тирилип жигитке айланат, корсо сыйкырланган ханышанын агасы болот.
Суйунгон ханзаада аялына агасын алып барып кошот.
Ушуну менен жомок аягына чыгат, эми баары бактылуу узун омур сургонго татыктуу!!!
Которгон: Елизабет.