Амина Шенликугли. 6 ва 7 кисми. - Кечирасиз, исмингизни сурасам буладими? - Мана, сурадингиз, исмим Рамазон. - Рамазон бей, менга хайвонлар олами хакида гапириб бера оласизми? Рамазон иккиланиб суради. - Инсонлар оламини биласизми? Нолон иккиланиб колди. - Озрок биламан деб уйлайман, аммо... -Хайвонлар оламини билиш учун олдин инсонлар оламини билиш керак. Ана ундан кейин хайвонлар дунёсини била оласиз. Икки махлук уртасидаги фаркни киёслай оласиз. - Жуда кизик. - Укиганмисиз? - Ха, маълумотим олий. - Нима иш киласиз? - Сурат чизаман. Рассом булиш ягона максадим эди, аммо бу мени кониктирмаяпти. - Унакада куйларимнинг расмини чизинг. Аммо рухлари- ни расмда кандай курсатасиз? Рухлинг расми булмайди. Рух,- ни чиза олмаганингиз учун эса... - Хар куни куйларга сиз карайсизми? - Албатта. - Улар гапга кулок соладими? - Албатта. Юринглар десам, юришади, тухтанглар десам, тухташади. Юмшок табиатли хайвонлар. Утган куни бир га- зета кулимга тушиб колди. Хайвонларга караш инсонларга карашдан яхширок натижа берар экан. Инсонлар ичида бул- ганлар анча асабий булса, хайвонлар, хусусан, куйлар билан банд булганлар анча мулойим булар экан, деб ёзишибди. Менимча, бу тугри. - Хуп, от, туя каби хайвонлар хам шунаками? - Йук. Отга каровчилар узи билмаган холда гурурли були- шини айтишади. Чунки отларда устунрок булиш истаги бор. Мусобака пайтида галаба козонишни истайди, козонгач эса гу- рурланади. Буни, албатта, хис килган тушунади. Бундай жони- ворлар инсоннинг феълини узгартиради. Аммо куй-кузи, туя, сигир каби юмшок хайвонлар инсон рухиятини тинчлантира- ди. Х,еч кимни асабийлаштирмайди. Билмадим, мен уларга ка- расам, дунёда мендан бахтиёри йук деб уйлайман. Хаммаси- дан мухими, хотиржамман. - Сал булса, мени чупонликка кизиктириб куясиз. Мен х,ам чупон булсаммикан? - Сиз чупон булолмайсиз. Сиз уз нафсингизга чупонлик ки- линг, синглим. Биз куйларга караймиз. - Сал олдин кушик х,ам айтаётгандингиз, ким тукиган уни? Жуда ёкди менга. - Узим. Хаёлимга нима келса, айтаман. Эътибор берманг, синглим. - Менга хам тукий оласизми? - Майли, сузингиз ерда колмасин: Тоглар менинг саройим, У ерда Юнусни излайман, Йук сузидан зарарим, Мен инсондан куйганман, Тогда тин олдим чиндан. Тоглар менинг мадрасам, Кошки шу ерда улсам, Куяман халтща кайтсам, Маънавиятдир ошим, Тогда тин олдим чиндан. Рахмим келар узгага, Билса, ачинар менга, Х,акка кара куз-кошим, Тогда тин олдим чиндан. - Сузларингиз жуда таъсирчан. Демак, узингизни бош ва- зирдан хотиржамрок хис киласиз. Канчалар бахтлисиз! - Албатта, бош вазир Туркиядаги очлар, сувсизларга масъ- ул булгани каби йул куйилган гунохларга хам масъул. Мен эса куйларимга масъулман. - Тугриси, бир чупонда шундай хислар борлигини билмасдим. - Сиз билмайсиз-да! Дунёда канчадан-канча чупон авлиё ва шоир булган. Х,озирги чупонлар эса айниб кетган. Олдин- ги чупонларнинг кароматлари куйларни йиглатган экан... Ха, майли, кеч тушиб колди, бошка пайт учрашсак, давом этамиз. Хозирча хайр, синглим. Чупон билан хайрлашиб, кишлокка киришди. Кишлокдаги- лар энди Нолонга урганиб колишган, Камолдан ташкари хар курган у билан саломлашиб утади. Нолон энди Фазлиларнинг уйида эмас, Чиллиларникида яшаяпти. Билкис хам тез-тез келиб туради, мирикиб сух,бат- лашишади. Далада бирга ишлашади, чарчашганида биргала- шиб китоб укишади. Нолон чизаётган сурат битай деб колган. Унинг узи эса киш- локка анча куникди. Баъзан Эзо бувидан ran эшитиб олади, аммо хафа булмайди. Аслида Нолоннинг феъли Эзо бувининг кунглини юмшатган, уни яхши куриб колган. Бу орада Билкиснинг отаси Хужа кишлогидан бир аёлни топганини хакида ran таркалди. Фотима хонимнинг эса х,еч нарсадан хабари йук. Билкис унинг уйдан хайдалишининг ол- дини олишга харакат килар, лекин охирги пайтларда кучи ет- май колганди... Уч дугонанинг сух,бати кизигандан-кизиган пайт Билкис бирданига уйга чумиб, жим булиб колди. - Билкис нима булди? - суради Нолон. - Нимадандир ха- фамисан? - Йук, шунчаки онам ва угай онамни уйлаяпман. Угай онам- нинг кизи Оминани х,ам, иккинчи исми Султон экан. - Тугриси, хайрон булдим. Х,еч онангдан огиз очмасдинг, тинчликми? - Нима килай, рух,им азоб чекяпти-да... - Куйсанг-чи, рух, хам азобланарканми? - Азобланмаса, жаханнамда огрикни х,ис килармиди?.. - Тугри-я, рухлар хам севинади, азобланади. Дарвоке, онанг хакида нима уйладинг? - Уйладим-да, куявер. Лекин шу Фотима опани уйлайвериб чарчаб кетдим. У яхши аёл, бошида уни истамагандим, кан- ча азоб бердим. - Отанг Хужа кишлогидаги бир аёлга пул хам берибди, ун бешта олтин танга хам олибди. Айтишларича, аёл жуда чи- ройли эмиш. - Отам мени жинни килади. Яхшиси, мен уйдан кочиб кетаман... - Каёкка? - Истанбулга. - Кочганинг билан бирор нима узгариб коладими? Отанг тузаладими? - Кузим курмасин, нима булса, булаверсин. Нолон шахт билан урнидан турди. - Асло бунга йул куймайман. Истанбулда уйидан кочган кизларнинг ах,волини биламан, купчилиги ёмон йулга юриб кетган. - Нима килай? Сен бу ерда курган адолатсизликларга уч ой чидолмадинг, мен отамга кандай чидай? - Адолатсизликдан, ёмонликдан кочган билан уларнинг ол- дини ололмаймиз. Шу ерда колиб, уларни йук килиш, захарга карши зидди зах,ар топишимиз керак. - Туркча гапир. Мен унака зидди зах,арларни тушунмайман. Биласан, бошлангич мактабни зурга тугатганман. - Зидди зах,арнинг туркчаси буладими, бунинг нимасини тушунмайсан? - Тушунмаяпман деяпман-ку сенга! Худди узинг укиган нар- саларнинг хаммасини тушунасан. Масалан, айт-чи, биринчи ракета каерда уйлаб топилган? Нолон бироз уйлаб тургандан кейин жавоб берди: - Америкада. - Мана, хамма нарса Америкада кашф килинган дея вазият- дан кутулиб кетасизлар. Чилли уларни тинчлантиришга уринди: - Сизларга нима буляпти? Х,еч качон бунака ах,мокона тор- тишувни курмаганман. Бас килинглар. - Нега энди ах,мокона булар экан? У атайлаб киляпти. Асаблари бузилгани учун хар бир суз унга огир ботяпти. Истанбулга кочиб кетармиш, жуда яхши киласан-да! Олдин- лари катта балик кичкина баликни ютарди. Хозир эса кички- налари хам, катталари хам бир-бирларини ютишга уринади. Кичкина балик катта баликни юта олмаса, юзта кичкина балик бир булиб, катта баликни парчалаб ер экан. Истанбулда кат- та булган булсам хам, ёмон йулга кириб кетишимга сал кол- ди менинг хам. Бир уйлаб кургин-а, буриларга ем булардим. Чилли кизикиб суради: - Нима булган? Айтиб берсанг-чи. - Айтаман. Билкис хоним хам яхшилаб эшитиб олсин. Бир куни микроавтобусда Таксимдан Бешиктошга караб кетяп- ман. Олдинда икки эркак йуловчи утирарди, мен оркада эдим. Йуловчиларни кутардик. Олдинда утирган одамлардан бири хайдовчига: - Биз шошаётгандик, оркадаги икки буш уриннинг пулини тулайлик, х,айданг, - деди. Микроавтобус урнидан жилар экан, улар гаплаша бошлади: - Куйдирдинг бизни, Лайло, уч миллион лирамиз кетади. - Нима, Истанбулда киз куриб кетганми? Уша Лайлонинг
урнига бошкасини топамиз. - Мен номусли инсонман, яхши оиланинг кизи керак. Эх,, синглим сал каттарок булганида ишни у оркали битириб куя колардим. Уларнинг сух,батига хайдовчи аралашди: - Канака иш? - Асти синманг. Биз иккимиз дустмиз. Овоз ёзиш студиямиз бор, янги овоз излаяпмиз. Бир ёш кизни топдик. Овози яхши эмас экан, аммо биз учун бунинг ахамияти йук, чунки техни- канинг ёрдами билан овознинг хунуклигини йукотса булади. Манави газетадаги реклама бизники. Студияга ишлашга кел- ганида кизнинг акаси келиб, олиб кетди. Канча пул тиккандик. Урнига бошка киз топишимиз керак. Ёш кизлар куп, лекин хаммаси х,алигиндай, бизга келмайди. Биз номусли кизларни истаймиз. Энди ахлокли киз топсак, бир хафта ишлатиб, дарров овозини ёзамиз. Бу орада оркага караб: - Мана, - деди, - мана шу синглимизнинг ярмичалик гузал булса, бир миллионни хафта охирида куртдек санаб берамиз. Гурурланиб кетдим, ёлгон гапириб нима килдим. Менга таклиф килишганида дарров рози булардим деб уйладим. У пайтларда ун саккиз ёшларда эдим. Нима булганда хам, ёшлик хаяжони бор эди. - Хуш, кейин нима булди? - Кейин сухбатларига мен х,ам кулгандим. Улар менга купрок эътибор бера бошлашди. Биттаси «Синглим, жуда номусли киз- га ухшайсиз. Кошки ишингиз булмаганида, бизнинг ишни ко- йиллатардингиз», деди. Мен эса «Менинг ишим мух,им эмас, буниям кила оламан», дедим. - Ох,о! Омадимиз келди, - дейишди. - Хозирок бизнинг ишхонамизга борамиз. - Мен ёлгиз боролмайман. Онам билан бораман, - дедим. Эртаси куни онам билан бирга курсатилган манзилга бор- дик, уларга умуман алокаси булмаган бир жой экан. Аслида хайдовчи хам улардан экан. Шунда улар билан кетганимда ким билади, кузимни каерда очардим? Бири утган йили ге- роиндан улди... Истанбулнинг коронги томонларини бирда- нига тушунтириб булмайди. Борсанг, уша коронгиликда йук булиб кетасан. - Нега мени х,еч ким тушунмайди?.. - Тушуняпман, Билкис. Ростданам, отанг килаётган ишлар инсонийликка тугри келмайди, лекин кочиш кутулиш дегани эмас. Айтяпман-ку сенга, уйдан кочган кизлар фалокат кучоги- га тушишади. Кейин пушаймонликнинг фойдаси булмайди. Шу пайт Фотима хоним келиб колди. - Отанг бир аёл билан келаётган экан, менинг уйдан кети- шимни айтибди, - деди Билкисга. Кизларнинг учови хам ток ургандек котиб колишди. Фотима хоним: - Йук, йук. Аллохнинг адолатини биладиган йук. Энди мен нима киламан?.. У хунграб йигларди. - Энди мен кайси эшикка бош ураман? Эркаклар ун мар- та уйланиб, ун марта хотин куйса хам, ran булмайди. Иккин- чи марта ажрашганим учун мени ёмонотликка чикаришади. Ким билади энди мен хакимда нималар дейишади?.. «Яхши аёл булганида, эри куйиб юбормасди», дейишади. Хеч ким «Яхши эр булганида, уни ташлаб келмасдинг», демайди. Энди мен нима киламан?.. Кизлар хам йигларди. Билкис деди: - Мен хам сиз билан кетаман. Иккимиз ишлаб, кунимизни курамиз. Отам эса уша гузали билан яшайверсин. Кани, кура- миз, бу гузаллик уни бахтли килиб, виждонини тузатармикан?.. Нолон кандайдир чора излаётгандек эди. - Шошмай турайлик, балки ёлгондир. Ахир, одам бунчалар золим булиши мумкин эмас. Олдин Исмат амаки келсин-чи. Билкис асабийлашди: - Бу одамни амаки деб мени кийнама. Кани булинг, она, кетамиз. Билкис биринчи марта Фотима хонимни «она» деганди. - Сен мени она дедингми? - Ха, асл оналикка сизга ухшаган аёллар муносиб. Бундан кейин сиз менинг онамсиз, мен эса иккинчи кизингизман. Улар нарсаларини тайёрлаётганда эшик такиллади. Эшик- ни Чилли очди. Кушнининг келини экан, вахима билан га- пирди: - Тезрок келинглар! Дуне хола фалаж булиб колибди! Фотима хоним уз дардини унутиб уйдан чикар экан, Билкисга тайинлади: - Сен нарсаларни йигиштириб, Дуне опаларникига кел, ки- зим. Бу кеча уша ерда коламиз. Эртага йулда чикамиз. Фотима хоним оёгини кулига олганча Дуненинг уйига борди. - Нима булди, опа? Тезда шифохонага олиб борайлик. - Нима булганини билмадим, бирдан оёкларим ишламай колди. Фазлини чакиртирдим, халигача келмади. Кахвахона- га хабар беринглар, тез келсин. Уламанми-коламанми, бил- майман. Х,а, айтганча, менга Куръон уки. Аллохдинг х,узури- га Куръонсиз кетмай. - Худо сакласин, яхши гаплардан гапиринг. - Аллохнинг такдири ran билан узгармайди. Аллох, бу дунё- сидан нариги дунёсига олиб кетишни истаса, кимдан сураб ути- ради? Мол х,ам, мулк х,ам Уники. - Алх,амдулиллох„ барчамиз бунга имон келтирганмиз. Пе- кин х,озир ёмон нарсаларни уйламанг. Кани, бармокларингиз- ни кимирлатинг-чи. - Кимирламаяпти, Фотима, кимирламаяпти. Дуне хола ростдан хам фалаж булиб колганди. Бир соатдан кейин Фазли келди ва онасини багрига босди. Германиялик Мехд1етнинг машинаси билан Дуне холани ка- салхонага олиб боришди. ....Эртаси куни Исмат ora янги аёли билан бирга кишлокка келгани тугрисида хабар олишди. Фотима хонимдан кура купрок Билкис хафа булди. Нолон унга тасалли беришга уринарди. - Тинчлан, Билкис, жахд билан х,еч нарсани хал килиб бул- майди. - Тинчлана олмаяпман. Мен уйга бораман, айтадиган гапим бор, агар шуларни айтмасам, портлаб, улиб коламан, - дея тез- да ташкарига чикди. Отаси билан аёл хали уйга кириб улгуришмаганди. Эшик олдида учрашиб колишди. Билкис отасининг ёнида аёлни кур- сатиб суради: - Бу аёл ким? - Кичик онанг. - Мен тунда каерда ётганимни биласизми? - Каерда буларди, уйда ётган булсанг керак-да. - Мен уйингиздан кетдим. Нега Фотима опани хохлама- ганингиз аник булди. Гуёки мен учун эди-ку?.. Минг афсус, ота, афсус... Агар уни гузал деб билмас экансиз, нега олдин- гиз, нега унга уйландингиз? Эртага ёнингиздагидан хам гу- залрогини топасиз. Аммо Фотима опа каби имонлисини, фи- докорини тополмайсиз. - Бас кил! Хохлаганимни киламан, х,еч ким ишимга арала- ша олмайди. - Х,еч ким аралашгани йук. Мен онам билан кетаман. - Онам? Кечагина она дейишга ор килаётгандинг, бугун нима булди? - Бугун уни оналикка муносиб курдим. Билкис аёлга каради: - Бу ерга нега келдингиз? Аёл эса жавоб кайтармас, хайрон булганча караб турарди. - Сиздан сураяпман, нега келдингиз? - Сенга хисоб берадими? Келди, чунки у менинг хотиним. - Биламиз, бугун уни химоя килиб, бошингизга кутарасиз, эртага оёкларингиз тагида эзасиз. Гарчи бу аёлга ухшаш пул- ни уйлайдиган аёллар эзилишга махлум. Шошмай туринг, сиз- нинг хам кунингиз келади, буйнингизга такилган тиллалар сиз- га тинчлик бермайди. - Менинг айбим йук... - Йук?! Сизни судраб олиб келишдими? Нега бу одам- нинг канакалигини суриштирмадингиз, оилалими, йукми деб сурамадингиз? Пули бор-да, тугрими? Сураб-суришти- ришни лозим курмадингиз. Афсус, афсус... Аёллик шарафи- ни арзонлаштириб юборяпсизлар. Отангизнинг уйида егани зайтун билан нон йукмиди? Танимаган, билмаган бир одам- нинг ортидан келаверибсиз, чиройли гапларига алдандин- гизми? Якинда х,аммасини курасиз. Майли, билганларингни килинглар, мен кетдим. - Х еч каёкка кетмайсан! - Кетаман! Билкис кайрилиб, улардан узоклашди. Отаси олиб келган аёл хайрон эди. Исмат буни сезди ва унга тасалли берди: - Кизим шунака, сал тарбиясиз. Олдин хам шундай килганди. Унга эътибор берма. Иккиси бирга тахта зиналардан чикар экан, Билкис йигла- ганча Фазлиларнинг уйига кетди. Эшикдан кириши билан Фо- тима хоним суради: - Нима булди, Билкис, отанг хотин олиб келгани ростмикан? - Х а - Чиллининг таклифи билан х,аммалари уларнинг уйига бо- ришди. Чилли дарров дастурхон ёзди, онаси Хафиза хола Фо- тима хонимга тасалли берарди. Жума намозига чикиш учун тайёрланиб турган Чиллининг отаси х,ам каттик хафа булди: - Бу одам нега бундай килди, кизим? - Билмасам... Такдирим шу экан-да, тога, такдирим... - Тугри, хамма нарса такдирдан. Такдирга ёзилганидан кочиб кутулиб булмайди. Лекин одам куринишидаги мах- луклар килган ишлари учун Аллохнинг олдида жавоб бе- ришади. Шу пайт Фотима хоним бир нарса эсига тушгандек сапчиб урнидан турди. - Эх,, Билкис кизим! Сигирлар кечадан бери оч колди-ку! Узимизни уйлаб, сигирларни унутдик! - Энди х,еч канака сигирингиз йук. - Нима? Сигирим йукми? Ахир уни бузок пайтида олган- дим, уз кулларим билан катта килдим. Бу канакаси? Ахир шу- накаям виждонсизлик буладими? Аллохим, Узинг менга сабр бер, Сендан бошка х,еч кандай куч менга таскин беролмайди! Ё Роббим, куйган юрагимни сенгина тушунасан. Мени кучалар- да колдирма! Сендан бошка х,еч кимим йук, Аллохим! Мени ёлгиз колдирма... Менга сабр бер, ё Роббим! Фотима хонимнинг йигиси хаммани йиглатди. Сочикка кул- ларини артаётган Ёкуб тога кузларидан оккан ёшни х,ам артиб, катьий гапирди: - Сигирингни олиб келиб бераман, сен хафа булмасанг бул- ди. Мен хам отангдекман, ахир. Шу богнинг четида жой кила- миз, Билкис билан уша ерда яшайверасизлар. Аллох, нима бер- са, бирга бах,ам курамиз. «Х,амма инсонлар мана шунака булса, нима буларди?» дея кунглидан утказди Нолон шу тобда... Ёкуб тога тез кучага чикиб кетди. Тугри Исматнинг уйига бориб, эшигини такиллатди. -Ким у? - Менман! Кора Ёкуб! - Келинг, Ёкуб тога. - Учир овозингни, ахмок! Одамларни мунча кийнамасанг? Бу кишлокка Камол камми? - Нима булди узи? Тушунтириб гапирсангиз-чи. - Худди х,еч нарса булмагандек гапиришини-чи! Бир аёл- ни кулдириб, икки аёлни, икки фарзандни, шунча кунглини йиглатиш айб эмасми? Аёлини кучага ташлаб куйиш нимаси? - Менга каранг, Ёкуб тога, узи бу кишлокда факат сизни хур- мат киламан. Менга бунака каттик гапирманг. Нима хохлай- сиз, шуни айтинг. - Молхонангдаги сигирлардан биттасини берасан. - Нега энди? - Фотима катта килган экан, х,озир бизникида йиглаб ути- рибди. Бечоранинг хаккини единг, булди, етар, яна хафа кили- шингга йул куймайман. Мен сигирни олиб кетаман, Фотимага икки хонали уй кураман. Ерини мен бераман, керакли дарахтни эса сенинг богингдан кесиб оламан. Fиринг десанг, мендан курасан! Гиштнинг пулини хам берасан. Якинда Истанбул- дан углим келади, кизингни углимга олим бераман. Сен хам ота булдингми? Садкаи ота кет! Ёкуб тога огилхонага кириб, сигирлардан бирини олди. - Бироздан кейин масжидга борсанг, яна гаплашамиз, - деди Ёкуб ога чикишда. — Аммо сенга $Ьопаганлар масжидда нима килади? Айтдим куйдим-да... Калби яраланган Фотимани х,озир на сигир, на дунё - х,еч нарса хурсанд килолмасди. Нолон бу кайгули манзарани кузатар, Фотима хонимнинг сабрига хайрат билан караб турарди. Мана шу пайт тогасини котибаси билан ушлаб олган холаси куз олдига келди. «Эрим менга хиёнат килса, мен х,ам унга хиёнат киламан», деганди. “Демак, холамнинг хам номуси йук экан, - дея хаёлидан ут- казди Нолон. - Фотима хоним-чи? Шунча азоб курганига ка- рамай, нега интиком олишни уйламаяпти? Чунки унинг рухи- да, эътикодида номус деган тушунчаси бор...” Нолоннинг хаёлларини Чиллининг овози булди: - Нолон! - Лаббай! - Кел, бу ёкка, гаплашамиз. - Мендан яширинчами? Хозир яширинча гаплашишнинг вактими? -дейишдан узини тия олмади Билкис. - Кечирасан, Нолонда гапим бор-да... - Майли, гаплашинглар. Билкис ва Фотима уй бекаси Хафиза хола билан колишди. Билкиснинг хаёли Чиллида эди. «Нимани гаплашишар экан?» дея ичини ит тирнарди. Нолонни ташкарига олиб чиккан Чилли ran бошлади: - Мана, бизни жуда яхши билиб олдинг, энди хаммасини сенга очик айтаман. Билкис сенинг Фазли билан гаплашиб юришингни истамаяпти. Модомики, сен Фазлига турмушга чикмас экансан, бу масалани аник хал кил. Агар у уйланмаса, Билкисни огамга олиб беришни уйлаяпмиз. Гарчи х,али бу гап- дан унинг хабари йук. Билкисга хам индамадик. Отам «Билкис хозир жуда кийин ахволда», деди. Огам Билкисни ёктиргани- дан «хоним киз» дейди. - Хуп, мен гаплашаман, лекин хозир онаси касалхонада. Бундай вазиятда яхши булмаса керак. - Ха, тугри. Онаси касалхонадан чиккандан кейин айтасан, бирок бу икковининг йиглаши менга ёкмаяпти. - Сен Билкисни куткаришга уриняпсан. Албатта, у билан бирга Фотима опани хам. Аммо бошка Билкислар, Фотима- лар-чи? Улар кандай кутулади? Менимча, аслида уларнинг ку- тулиши учун харакат килиш керак. Шу кишлокка келганим- дан кейин мана шуни тушуниб етдим. Карасам, бугун дунёда хамма ёмонликлар манбаини жохиллар пайдо киляпти, ёмон ниятли кишилар эса бутун дунёга ёйяпти. Масалан, шу кофир Исмат килган ишни Истанбулдагиларга айтиб берсам, «ох, вох» дейишади ва тезда унутишади. Аммо «Намоз укийдиган бир киши» десам борми, нак киёмат кутарилади. Намоз укий- диганларни мутаассиб, колок, яна нималар дейишмайди. Менимча, бу вазиятни тузатиш зарур. - Агар огам билан гаплашсанг, ишон, фикрларига х,айрон коласан. Айнан мана шу пайтда Эзо бувини куриб колишди. - Х,ой Истанбуллик, сен халиям шу ердамисан? - суради у. - Х,а, Эзо буви, балки якинда кетарман. - Анави ишинг тугадими? - Кайси иш, Эзо буви? - Расм чизаётгандинг, шекилли? Неча ойдан бери шу нарса билан оворасан, аммо тахорат олиб, беш дакика намоз укийин демайсан. Нима, намоз укисанг, бирор жойинг камайиб кола- дими? Тугри ran айтганни туккиз кишлокдан кувишса хам, барибир гапиравераман. Сизлар франкларга ухшаб боряпсизлар. Ахир одам деган Аллохга сажда килмайдими? Кизларнинг иккиси бирдан туриб Эзо бувига жой бушатиш- ди. Буви утириши билан дарров суради: - Чилли, кофир Исмат яна бир аёл олиб, Фотимани кучага хайдаб юборибдими? - Шунака... - Box,, оx! Бекорга кофир Исмат дейишмаган уни. У нима- лар килди, нималар. Фотимани алдаб, уйлангунча унга кул бул- ди. Энди эса хайдаб юборибди. Х,али бир кун нима килгани- ни тушунади, аммо у пайтда фойдаси булмайди. Менинг бир неварам «Бу одамларнинг огзидан ислом сузини эшитдингиз- ми? Бу судхур, одамларнинг хакини еган золимлар исломнинг ёкасини куйиб юборишса, уни жуда тез таркатамиз. Аммо бу виждонсизлар олдимизга тусик куйишмокда. Лекин бир кун, иншааллох, бу тусикни йикитамиз», дейди. Мана, катта киш- локка уч киши етиб ортяпти. Нолон суради: - Улар ким, Эзо буви? - Кофир Исмат, бузики Холис, Камол - учови бизга етиб ортади. Истаган кизларини олишади. Одамларни арзимаган пулга ишлатишади. Бир беришса, икки хисса килиб кайтариб олишади. Туман хокими, кишлок раиси хам уларга кулок со- лади. Неварам айтганидек, бир кун келиб, золимларнинг кар- найи чалинмай колади, уларга адолат нима эканини курсатиб куямиз. Ёки узларига келиб, берилган нарсага каноат килиша- ди ёки шу холича улиб кетишади. - Бу одамлар сизга хам азоб берган куринади, - деди Нолон. - Куйдирди. Углим уйланаётганда кизнинг отаси калин пули суради. Пул етмади. Калин бермасдим, аммо углим га- пимга кулок солмади. Камолдан беш минг карз олгандим, фоизи билан ун минг кайтаришимни айтди. Беролмадим, суд ижрочилари келди. Куп гапиртирма, кизим, мени гапиртирма. Бу итлар кимларни куйдирмади! Мана энди Фотима кай ахволда? Х,еч булмаса, кучага хайдамаса буларди. Булок бошидаги уйига олиб борса буларди бечорани. Эх! Мана шу- лар жахолатдан ишора, кизим. Аллохни билмаганнинг зо- лимлиги... Гузал аёл учун уз аёлини хайдаган одамда рахм- шафкат йукдир. Гапираётганда кузларига ёш келган Эзо бувининг назари Нолоннинг сочларига тушди. - Офарин, баракалла, бошингни урабсан. Лекин бизнинг кизлар каби пешонангда бир неча толани курсатишни сен хам бир хунар деб биласан шекилли. Румолни тулик урасаларинг, нима булади? Нолон кулди. - Ие, Эзо буви, мен бутунлай урамадим-ку! Бир кунга, хо- лос. Мен урамайман. - Нега урамас экансан? Пайгамбар кизи хам уранган, сен ундан узингни устун деб биласанми? - Ундай деманг, Эзо буви! Мен сизни яхши кураман, сиз булсангиз уришаверасиз. - Мен сени яхши курмайманми? Яхши кураман, шунинг учун Аллох хам яхши курсин дейман-да. Айб иш килдимми?
7 кисм.
Мен хозирги кизларга доим гапираман, лекин факат Билкис
билан Чилли кулок солади. Кизим, эсимда борида бир нарса-
ни сураб олай. Шахарларда эрлар хотин куйишадими?
- Албатта, куйишади, баъзан ажрашмасдан уйнаш топиб
олишади. Аммо ажрашишлар сони жуда тез ошиб боряпти.
- Нима учун ошяпти, кизим?
- Билмайман. Замонавийликка, маданиятга караб юрган
сайин ажрашишлар ортяпти экан, билганим шу. Унчалик куп
суриштирмадим.
- Эшитдимки, ялангоч аёлларнинг расмлари майдонларга
осиб куйилганмиш, шу ran тугрими?
- Ха. Бундан баттарлари бор.
- Унакада эркаклар Истанбулга боргач, нега аёлларини
ёктирмай колишини тушундим. Бу кетишда ёмон булади.
Сен нима килдинг, кизим? Расмингни тугатдингми, ёки бош-
ка расм чизасанми?
- Хозирча йук, Эзо буви. Жуда чарчадим, дам олмокчиман.
- Яхши, яхши, агар яна расм чизадиган булсанг, Фотима-
нинг йиглаётган холатини чиз. Инсонлар дардли, кайгули юз
кандай булишини бир куриб куйишсин.
Чилли эътироз билдирди:
- Эзо буви, куйсангиз-чи! Виждони булмаган инсонга расм
кандай таъсир килади? Кара, заф манзара, дейди ва утиб кета-
ди. Огам «Виждонлар Аллохринг тахаккуми7 остига кирмасдан
тузалмайди», дейди.
- Кизлар, мен Фотиманинг юзига карай олмайман. Узимни
айблаяпман. Унга мендан салом айтинглар. Аллох,нинг валий
кули шундай дейди: «Калбнинг энг аянчли улими Аллохни
хотирлашдан гофил булишидир. Ким калби тирик булишини
истаса, унга Хак зикри билан жило берсин” . Фотима хам тез-
тез дуо килиб, Аллохдан сабр истасин. Нима килай, кулимдан
бошка нарса келмайди. Аллох сабр берсин.
- Омин. Ростдан хам, кийин ахволда.
- Бупти, кизларим, яхши колинглар.
- Эзо буви ажойиб-да, уришса хам, хафа булмайсан.
- Ха, тугри айтасан. Биз мавзуимизга кайтайлик. Мен яна
озрок колиб, кейин кетаман. Кишлокда бошкача туйгуларга
ошно булдим. Ишон, ичимдан утганларни айтсам борми! Ха,
майли... Мен Фазли ишини бир хафтага колдирсак дегандим.
Онаси келсин, вазиятга карайлик. Вокеалар ривожини вакт-
га куйиб бериш керак.
- Албатта, хаксан. Бироз вакт утсин. Билкисни анави отаси-
дан куткариш керак. Бир сафар эшитиб колдим, киморда киз-
ларни хам тикишар экан. Бунака оталар кулида кизни колди-
риб булмайди. Дарвоке, сен шунча пайтдан бери Фазли билан
дустмиз деяпсан. Уни севасан-у, Билкис булгани учун шундай киляпсанми?
- Янглишяпсан.
- Модомики, янглишаётган эканман, сен бир ёш киз сифа-
тида кандай килиб уч ойдан бери нотаниш кишлокдасан? Ота-
онангнинг жахдлари чикмайдими?
- Бу нима бупти? Бир йилга кетсам хам, индашмайди. Фазли
билан дустлигимизни билишади. Улар жуда хам илгор фикр-
ловчи, замонавий инсонлар.
- Замонавий булиш ва илгор фикрлаш деган нарса йук, хам-
маси бекор ran, огам доим бир шеър укийди:
Маданият, замонавийлик - чин ёлгонлар,
Лугавий маъноси йук, бундан не англарлар,
Сузлар оркасига яширинган бечоралар,
Доим билмаганларига асир буларлар.
- Тугриси, мен хам тушунмайдиган жуда куп нарса бор.
Айтяпман-ку, рухим бум-буш... На шахардан, на кишлокдан из-
лаганимни тополдим. Мен соддалик, тугри сузлик тарафдориман... Билкиснинг ахволини кара. Дискотекага борадиганлар-
ни, бизникиларни х,ам бир уйлаб кур, ким билан юради, ким
билан тонг оттиради, билиб булмайди... Гапираман десам, гап
куп. Ие, анави келаётган Рамазон чупон эмасми?
- Х,а, уша.
- У билан озрок гаплашсак.
- Сен гаплаш, мен ундан уяламан. Одамга шунака гаплар
айтадики...
- Шошма, мен барибир гаплашаман. Ета олмасам-чи? Ра-
мазон бей!
Рамазон овозни эшитиб тухтади.
- Бир дакика шошмай туринг.
Нолон чопиб Рамазонга якинлашди.
- Салом!
- Салом.
- Бир илтимосим бор, утган кунги гапларингиз мени роса
хаяжонга солди. Яна бир нарсалар айтиб бера оласизми? Ма-
салан, шеър.
- Х,ар доим шеър айтиб булмайди-да. Сиз Истанбулдан келган кизсиз, тугрими?
-Х а.
- Унакада сизга бир савол: сах,обаларнинг макбараларини
зиёрат килдингизми?
- Йук, ким улар? Исмларини хам эшитмаганман.
- Эшитмайсиз, албатта, эшитмайсиз. Улардан бири хаки-
да айтиб берай. Пайгамбаримиз соллаллоху алайх,и васаллам
Маккадан Мадинага х,ижрат килган пайтларида У зотни уйига
таклиф килиш учун хамма бир-бири билан тортишарди. Анхорлардан булган факир бир зот бор эди. Хотини ва узи «Биз факирмиз, агар мехмон кила оладиган шароитимиз булгани-
да, У зотни таклиф килардик, улуг пайгамбаримизнинг уйи-
мизга ташрифлари билан янада бахтиёр булардик», дея орзу
килишарди. Бу орада Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам
жуда куп таклиф олгач, шундай дедилар: «Туяни куйиб юбо-
раман, у кимнинг уйига борса, ушанинг уйида коламан». Туя
уша факир, аммо кунгли бой булган эр-хотиннинг уйи олди-
да тухтади. Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам уша ерда
колдилар. Орадан йиллар утди. Уй эгаси кариди. Пайгамбар
соллаллоху алайхи васалламнинг Истанбулни фатх килган сар-
карда ва аскарлари хакидаги мактовларига лойик булиш учун
саксон ёшида Мадинадан йулга чикди. Унинг ягона истаги У
зот мактаган аскарлардан бири булиш эди. Саксон ёшидаги
бу сахоба Истанбул якинида шахид булди. Кейин уни бугунги
жойига дафн килишди. Уша зот Айюб Султон хазратлари эди.
Нолон хайрон булиб колганди.
- Х,ааа... Айюб Султонни билардим, лекин у кишининг сахо-
балардан эканини билмасдим.
- Мен жуда киска айтиб бердим, аслида у зотнинг маъна-
вий кийматини бир неча кунда хам айтиб тугатиб булмайди.
Майли, сиз саволингизни беринг. Куйларимнинг бошида хеч
ким йук. Жума намозидан чикиб, энди уларнинг ёнига кета-
ётгандим.
- Сиз утган куни бош вазирдан-да хотиржамрокман, дедин-
гиз. Чупонликнинг нимаси сизга хотиржамлик беради?
- Айтгандим-ку, инсонлар билан муомала килиш кийин.
- Унакада сиз худбинсиз, осон нарсани танлагансиз.
- Йук, ундай эмас. Менинг аклим шунга етади. Мен китоб
укийман, тасаввуф китобларини жуда яхши кураман. Накшбан-
дийлик тарикатини, Накшбандийни яхши кураман.
- У ким?
- Аллохга ошик булган зотлардан бири. У Аллохга кандай
ибодат килиш хакида таълимот берган.
- Узи уйлаб топганми?
- Йук. Куръон ва хакисларга асосланиб гапирган. Хеч ким
узидан-узи ибодат килишни уйлаб тополмайди, топса хам, дин-
дан чиккан булади. Ибодатнинг бугунги куриниши махдиарга-
ча давом этади, аммо зикр килиш белгилаб куйилмаган. Х,ар
ким истагандек, исломга мос шартларда килади. Накшбандий
хазратлари жуда файзли зот эди.
- Файз нима дегани?
- Буни тотмаган тушунмайди, тушунтириш эса мумкин эмас.
- Нега менинг булардан хабарим йук? Тугриси, хафа бул-
дим. Накшбандий хазратлари хакида озрок гапириб беринг.
Жуда кизикиб колдим.
- Тарикатдан олдин фарз булган илмлар бор. Сиз олдин шу-
ларни урганинг. Зеро, тарикат тушунтириладиган мавзу эмас.
Мен кеч коляпман.
- Унакада, хотира дафтаримни олиб келай, шунга бир нар-
салар ёзиб беринг, илтимос. Сиз айтган гаплар менга жуда
ёкяпти.
Нолон дарров хотира дафтарини олиб келиб, Рамазонга бер-
ди. Рамазон дафтарга бир караб олгач, устидаги расм хакида суради.
- Бу бирор артистнинг расмими?
- Йук, менинг расмим.
- Тугри, артист билан оддий кизларни ажратиб булмай кол-
ди. Бизнинг кишлок кизлари хам унаштириш маросимида, туй-
ларда артистларга ухшаб колади. Аллохнинг амрида юришма-
са булди, бошка кимнинг амрида юрса, юраверишади. Мусул-
монлар жуда бузилиб кетди. Бу кетишда ахволимиз нима була-
ди, билмайман. Сиз бу расмни олиб ташланг. Кузларим маънавий гузалликларни куришга урганиб колган, узгаришларини истамайман.
- Хуп, хозирок олиб ташлайман.
- Нима деб ёзай?
- Нимани хохласангиз.
- Неча сах,ифа ёзсам булади?
- К,анча истасангиз. Агар хаммасига ёзсангиз, хурсанд була-
ман. Якинда Истанбулга кетаман. Укигач, хотирамда нималар-
дир колсин.
- Хуп. Икки кундан кейин дафтарни Чилли синглимга бера-
ман. Ун беш, йигирма сах,ифа ёзарман балки, хафа булиш йук.
- Сиз ёзаверинг. Шеър тукишни хам унутманг.
Нолон яна Чиллининг ёнига кайтди.
- Шу чупон мени кизиктириб куйди. Кишлок кизларидан
унга ошик булган йукми, Чилли?
- Каёкда, кизларимиз бойларга карайди. Чупонга карашармиди?
- Истанбулда хам кизлар шунака, купида бир хил касаллик
бор... Кара, одамлар масжиддан чикяпти, кайтайлик. Билкис
хавотирдан портлаб кетаётгандир.
Уйга киришганида Фотима хоним кетишга тайёр турарди.
- Кизлар, мен энди кетаман. Билкис сизларга омонат, у то-
монларда кийналади киз бечора. Отасининг ёнида колсин, булмаса, у бир балони бошлайди.
Билкис:
- Йук, мен хам сиз билан кетаман. Ёкуб тога бизга жой тайёр-
лагач, яна кайтиб келамиз. Унгача сизни ёлгиз куймайман, - деди.
Нолон хафа булди:
- Канийди, мен хам сизлар билан бирга борсам...
- Йук, йук, асло булмайди. Х,али менинг каерда яшашим
аник эмас, сизларни каёкка олиб бораман?..
Билкис ва Фотима хоним хамма билан хайрлашишди. Ярим
соатлик йул юришлари керак. Фотима хоним тухтамай йиглар,
калбида жуда чукур яралар пайдо булганди. Ташкарига чики-
шар экан, Нолон Билкис дан суради:
- Менга кара, саволимга жавоб бермадинг, ракетани ким
кашф килган?
Билкис галати караб куйгач:
- Хитойликлар уйлаб топган, америкаликлар эмас. Бундан
саккиз юз йил олдин кашф килишган, - деди.
Нолон унинг кулогига шипшиди:
- Ракетани куй, Фазли масаласини х,ал киляпмиз, шуни айт-
мокчи эдим.
- Кандай х,ал киляпсизлар?
- Мен уни хохламайман, у булса мажбуран сени танлайди.
- Уни хохлашимни ким айтди? Отамнинг килган ишлар-
дан кейин дунёда канча эркак булса, хаммасини бир гур деб
уйлайман. Бундан ташкари, узига бино куйган олифтанинг
нима кераги бор менга? Нега севдим уша олифтани узи?..
Хуп, майли, яхши кол...
Орадан ун кун вакт утди. Дуне хола касалхонадан чикди,
унинг кулига кисман фалаж деган хулоса тутказилганди. Уни
уйга олиб келишди.
Айтганча, Ёкуб тога ваъдасида турди. Бир хона ва бир ошхонадан иборат уй солди, кишлокликларнинг ёрдами билан
уйни битиришди. Ёкуб тога ёгочларни ва гиштларни Исмат-
дан ололгани учун хурсанд эди.
Кизи Чилли билан Нолонга:
- Боринглар, Билкисларни олиб келинглар, - дея Фотима-
нинг тогасининг уйига юборди.
Улар етиб келишганида, Билкис уйнинг деразаси олдида
уйланиб утирган эди. Кузи дугоналарига тушиши билан чоп-
киллаб кетди.
-Кизлар!.. Сизларни курганимдан канчалар хурсандлигим-
ни тасаввур хам килолмайсизлар. Кани, келинглар.
Кизлар ичкарига киришди. Фотима хоним урнидан турди.
- Жон сингилларим менинг! Кайси шамол учирди, кандай
келдиларинг?
- Сизларни олиб кетишга келдик. Отам сизларга аталган
уйни битирди.
- Исмат нима киляпти?
- Куйинг шу Исматни, сизларда нима гап?
- Х,озир кизим келади, кишлок раиси олиб келади. Аллох,
ёрдам берганларга Узи ёрдам берсин. Кизимни жуда согиндим.
Оёк-кулларим титраяпти. Боламни кураман, ундан кейин нима булади, билмайман.
- Нега кизингизни тез-тез куриб турмайсиз?
- Отаси курсатмайди. Умуман виждони йук, ахир болани
онасига кандай килиб курсатмаслик мумкин?
Шу пайт кучадан овоз эшитилди.
- Хой, уй эгалари! Кимдир борми?
Фотима хоним яшиндек ташкарига чикди. Раиснинг ёнида
кизини курди. Юраги тухтаб колай деганди.
- Болам, жоним!
Омина кулларини очиб, чопганича онаси томон югурди.
- Онажон! Каерларда колдингиз? Сизни жуда согиндим.
Нега мени изламадингиз?
Она-киз бир-бирларини кучоклаб, хунграб йигларди.
- Онажон, нега мени ташлаб кетдингиз? Нега мени олиб
кетмаяпсиз?
- Сени менга беришмаяпти, болам.
- Мен сиз билан булишни истайман. Сизни доим тушларимда кураман.
Фотима хоним кизининг юзи, сочларидан упар, хидларди.
- Мен хам сендан айрилишни истамайман, болажоним.
Омина онасининг кучогида йигларди:
- Мени ташлаб кетманг, онажон...
Шу пайт раис Фотима хонимга якинлашди:
- Синглим, болани ярим соатга олдим, холос. Отаси жуда
кайсарлик килди. Болани уйга олиб кир, гаплашиб олинглар, кейин олиб кетаман.
- Илтимос, раис, илтимос, олиб кетманг! Ахир неча йил-
лардан бери кизимни энди куриб турибман. Бу болада менинг
хакким йукми?
- Албатта, бор. Аммо отаси бало экан, нимаям килардик.
Гапга Билкис кушилди:
- Бало булса нима бупти? Биз хам судга бериб, суд карори билан оламиз.
- Мени олсаларинг, отам онамни улдирар экан, - деди кизча.
Ичкарига киришди. Омина онасининг юзига тикилиб утирарди.
- Онажон, сизни жуда согиндим.
- Мен хам согиндим, болам.
- Отам сизни ёмон дерди, сиз эса отамни ёмон деяпсиз. К,ай-
си бирингиз тугри гапиряпсиз?
- Болам, энг яхшиси, катта булганингда бу масалада узинг
бир карорга келарсан. Х,озир буларни уйлама.
- Хуп, онажон.
Фотима хонимга кушилиб Билкис ва Чилли хам йиглар,
Нолон эса уйга толганди: «Нега бу бола кимнингдир айби деб
кийналяпти, нега?..»
Ярим соат бир зумда утиб кетди. Ташкаридан раиснинг ово-
зи эшитилди:
- Оминани олиб келинглар!
Омина эса онасини баттар кучокларди.
- Мени бериб юборманг, она, илтимос. Мен сизга кулок соламан, сизни умуман хафа килмайман.
- Болам, хозир кетишинг керак. Сени якинда оламан. Мен
хам сендан айрилишни истамайман.
Хайрлашиш вакти келганди. Омина чинкирди:
- Йук!!! Мени онамнинг олдида колдиринг, илтимос!
- Кел, кизим, отангдан курамиз курадиганимизни йукса.
- Мени онам билан колдиринг, деяпман! Илтимос, онамни
жуда согинганман. Доим онамни ёмон дейишади, у ёмон эмас,
онам билан колишни истайман.
- Болам, Оминам менинг! Барибир сени оламан, хавотир олма.
Хамманинг кузида ёш, Оминанинг оркасидан караб колиш-
ди. Фотима хонимнинг йигиси йулга тушишганида хам тинмаган эди...
Тепалик курина бошлади. Пешин намозига азон айтилаёт-
ганди. Фотима хоним:
- Оёгим огриб кетди, озрок утирайлик, - деди.
Йул четига утиришди. Фотима хоним бошидан кечганлар-
ни айтиб берди. Кизидан айрилиши, иккинчи марта ажрашга-
ни, кайнона, кайнопаларидан кандай зугумлар кургани, сепи-
ни оз олиб боргани учун кузини очтиришмагани, йук жойдан
калтак еганини, отасининг насихатлари хакида гапирди.
- Аллохга хиёнат килганлар билан асло турмуш курманг-
лар. Ё дунёингиз барбод булади, ёки охиратингиз. Кимдир
бу дунёда бахтли булса хам, охиратда ютказади. Шунинг
учун, отам айтганидек, дини бутун инсонлар билан дуст бу-
лиш керак.
Нихоят Ёкуб тоганинг уйига етиб келишди. Уй бекаси улар-
ни кутаринки кайфият билан кутиб олди.
- Келинглар, келинглар. Хуш келибсизлар! Сизларга хуш-хабарим бор, углим келяпти экан. Ширинликлар тайёрлаяпман, зиёфат бераман.
Унинг гапи огзида колди. Фотима хонимнинг йиглаганини
сезгач, но}фин гапириб куйганини сезди. «Бири боласидан ай-
риляпти, яна бири эса боласига етишяпти, жуда чалкаш дунё»,
дея хаёлидан утказди Чилли.
Бу орада Нолон рухсат сураб, Фазлиларникига кетди. Эшик-
ни такиллатган эди, Фазли очди:
- Ооо! Мархамат, хоним, мархамат, келинг! Куринмай кет-
дингиз, тинчликми?
- Салом, онанг яхшими?
- Салом. Яхши десаям булаверади. Нолон, сенга нималар буляпти? Мен сени бу ерга узим учун олиб келгандим. Сен булсанг, кишлоки кизга айландинг колдинг, бу нимаси?
Фикринг узгарди, ишон, сени тушунолмай колдим. Сенга
нима булди?
- Нима буларди, дустлигимиз учун мен узимни карздор деб
хисоблайман.
- Бу нима деганинг?
- Ёлгонми? Агар максад факат дустлик булса, нега бу ерга
угил бола дустингни эмас, мени олиб келдинг?
- Ана булмаса... Сен бизнинг мутаассиблардан хам ошиб
тушдинг-ку!
- Йук, янглишяпсан. Мен бу кишлокда икки-уч мутаассиб-
ни курдим, холос. Барча мутаассиблар Истанбул ва Анкарада
экан деб колдим.
- Шундайми? Майли, кир ичкарига, онам хавотир олади.
Ичкарига кириб, хол-ахвол сурашгандан кейин Нолон асо-
сий максадга утди:
- Дуне хола, мени яхшилаб эшитинг. Билкис Фазлини севади.
Мен Фазли билан яшай олмаслигимни жуда яхши тушундим.
- Нолон, илтимос. Сени ёктираман, биласан...
- Сен хаммани ёктирасан. Ёктиришнинг узи етарли эмас.
Менинг рухимда...
- Ёш болалик килма, Нолон! Сен олий маълумотли кизсан.
Атом асрида рух хакида гапириш сенга ухшаган замонавий,
олий маълумотли кизга умуман ярашмайди.
- Тугри, сенда рух булмагани учун мени тушуна олмай-
сан, ишониш эса тамоман бошка бир нарса. Мен неча йиллар-
дан бери укияпман. Биргина Эзо бувининг, Рамазон чупон-
нинг ярмичалик хам самимий булолмадим, катта Истанбул-
да уларга ухшаган одамни куролмадим. Менимча, юз эмас,
мингтадан битта инсон бундан мустасно, инсонлар сунъий
булади. Доим таклид, доим сунъийлик. Сен эса уша одам-
ларга талпинасан... Шунинг учун узингни яширишга, уларга ухшашга уринасан.
- Яхши, яхши. Кишлокнинг имомига тег, кейин муаззин
бул. Агар сени дугоналаринг курса борми... Аммо куришмай-
ди, унгача тузалиб кетасан.
- Мен жинни эмасман, нимам тузалади? Имом масаласига
келсак, унга тегишим мумкин. Сенга ёкмайдиган уша инсон
сендан устунрок. Чунки сен уни менсимайсан. У эса бундай
килмайди. «Фазлимиз яхши», дебди утган куни. Агар сенинг
шунака эканингни билганида эди...
- Аллох сендан рози булсин, кизим. Узи фалаж булишим-
нинг сабаби хам Фазлининг ахволи. Болам Анкарага кетаётга-
нида намоз укир эди. Бориб келдию галати булиб колди. Сен-
гаям ёкмай колди, балки акли жойига келар.
- Жони сог булсин Нолоннинг! Мени ёктирмаслик колоклар-
нинг иши.
- Билкис хакида нима дейсан? Сен уни ёктирмайсан, у эса
сени каттик севади. Болалигидан бошланган экан севгиси.
- Менга нима кизиги бор? Эрта-индин бир иш эгаси була-
ман. Бошида румоли бор кишлок кизи билан зиёфатларга бо-
ришимни уйламаётган булсанг керак?
- Онанг сени зиёфатларда дунёга келтирмаган. Уялсанг, бор-
май куя коласан. Уйлаган нарсангни кара. Хотинингни мех-
мондорчиликда чиройли курсатиш сенга нима беради, тушун-
мадим. Кейин шундай бир нарса бор: кишлок кизларининг
бошини очиши осон, аммо шахар кизларининг румол ураши
кийин масала. Мен кишлокдан шахарга келган канчадан-кан-
ча кизни курдим, дастлаб ётокхонада намоз укишарди. Йигит-
лар билан гаплашаётганда юзлари кизариб кетарди. Бошлари-
да румол бор эди, аммо нима учун уранганликларини билиш-
магани учун дарров очилиб кетишарди.
- Бу борада сен билан бир фикрдаман. Ростданам, Билкис
нима учун уранганини биладиган киз эмас, уни тез йулга со-
либ оламан.
Дуне хола каттик хафа булди. 104-105
💞ДИЛ СЎЗЛАРИ💞
Ёлвораман хиёнат килма.
Амина Шенликугли.
6 ва 7 кисми.
- Кечирасиз, исмингизни сурасам буладими?
- Мана, сурадингиз, исмим Рамазон.
- Рамазон бей, менга хайвонлар олами хакида гапириб бера
оласизми?
Рамазон иккиланиб суради.
- Инсонлар оламини биласизми?
Нолон иккиланиб колди.
- Озрок биламан деб уйлайман, аммо...
-Хайвонлар оламини билиш учун олдин инсонлар оламини
билиш керак. Ана ундан кейин хайвонлар дунёсини била оласиз. Икки махлук уртасидаги фаркни киёслай оласиз.
- Жуда кизик.
- Укиганмисиз?
- Ха, маълумотим олий.
- Нима иш киласиз?
- Сурат чизаман. Рассом булиш ягона максадим эди, аммо
бу мени кониктирмаяпти.
- Унакада куйларимнинг расмини чизинг. Аммо рухлари-
ни расмда кандай курсатасиз? Рухлинг расми булмайди. Рух,-
ни чиза олмаганингиз учун эса...
- Хар куни куйларга сиз карайсизми?
- Албатта.
- Улар гапга кулок соладими?
- Албатта. Юринглар десам, юришади, тухтанглар десам,
тухташади. Юмшок табиатли хайвонлар. Утган куни бир га-
зета кулимга тушиб колди. Хайвонларга караш инсонларга
карашдан яхширок натижа берар экан. Инсонлар ичида бул-
ганлар анча асабий булса, хайвонлар, хусусан, куйлар билан
банд булганлар анча мулойим булар экан, деб ёзишибди.
Менимча, бу тугри.
- Хуп, от, туя каби хайвонлар хам шунаками?
- Йук. Отга каровчилар узи билмаган холда гурурли були-
шини айтишади. Чунки отларда устунрок булиш истаги бор.
Мусобака пайтида галаба козонишни истайди, козонгач эса гу-
рурланади. Буни, албатта, хис килган тушунади. Бундай жони-
ворлар инсоннинг феълини узгартиради. Аммо куй-кузи, туя,
сигир каби юмшок хайвонлар инсон рухиятини тинчлантира-
ди. Х,еч кимни асабийлаштирмайди. Билмадим, мен уларга ка-
расам, дунёда мендан бахтиёри йук деб уйлайман. Хаммаси-
дан мухими, хотиржамман.
- Сал булса, мени чупонликка кизиктириб куясиз. Мен х,ам
чупон булсаммикан?
- Сиз чупон булолмайсиз. Сиз уз нафсингизга чупонлик ки-
линг, синглим. Биз куйларга караймиз.
- Сал олдин кушик х,ам айтаётгандингиз, ким тукиган уни?
Жуда ёкди менга.
- Узим. Хаёлимга нима келса, айтаман. Эътибор берманг,
синглим.
- Менга хам тукий оласизми?
- Майли, сузингиз ерда колмасин:
Тоглар менинг саройим,
У ерда Юнусни излайман,
Йук сузидан зарарим,
Мен инсондан куйганман,
Тогда тин олдим чиндан.
Тоглар менинг мадрасам,
Кошки шу ерда улсам,
Куяман халтща кайтсам,
Маънавиятдир ошим,
Тогда тин олдим чиндан.
Рахмим келар узгага,
Билса, ачинар менга,
Х,акка кара куз-кошим,
Тогда тин олдим чиндан.
- Сузларингиз жуда таъсирчан. Демак, узингизни бош ва-
зирдан хотиржамрок хис киласиз. Канчалар бахтлисиз!
- Албатта, бош вазир Туркиядаги очлар, сувсизларга масъ-
ул булгани каби йул куйилган гунохларга хам масъул. Мен эса
куйларимга масъулман.
- Тугриси, бир чупонда шундай хислар борлигини билмасдим.
- Сиз билмайсиз-да! Дунёда канчадан-канча чупон авлиё
ва шоир булган. Х,озирги чупонлар эса айниб кетган. Олдин-
ги чупонларнинг кароматлари куйларни йиглатган экан... Ха,
майли, кеч тушиб колди, бошка пайт учрашсак, давом этамиз.
Хозирча хайр, синглим.
Чупон билан хайрлашиб, кишлокка киришди. Кишлокдаги-
лар энди Нолонга урганиб колишган, Камолдан ташкари хар
курган у билан саломлашиб утади.
Нолон энди Фазлиларнинг уйида эмас, Чиллиларникида
яшаяпти. Билкис хам тез-тез келиб туради, мирикиб сух,бат-
лашишади. Далада бирга ишлашади, чарчашганида биргала-
шиб китоб укишади.
Нолон чизаётган сурат битай деб колган. Унинг узи эса киш-
локка анча куникди. Баъзан Эзо бувидан ran эшитиб олади,
аммо хафа булмайди. Аслида Нолоннинг феъли Эзо бувининг
кунглини юмшатган, уни яхши куриб колган.
Бу орада Билкиснинг отаси Хужа кишлогидан бир аёлни
топганини хакида ran таркалди. Фотима хонимнинг эса х,еч
нарсадан хабари йук. Билкис унинг уйдан хайдалишининг ол-
дини олишга харакат килар, лекин охирги пайтларда кучи ет-
май колганди...
Уч дугонанинг сух,бати кизигандан-кизиган пайт Билкис
бирданига уйга чумиб, жим булиб колди.
- Билкис нима булди? - суради Нолон. - Нимадандир ха-
фамисан?
- Йук, шунчаки онам ва угай онамни уйлаяпман. Угай онам-
нинг кизи Оминани х,ам, иккинчи исми Султон экан.
- Тугриси, хайрон булдим. Х,еч онангдан огиз очмасдинг,
тинчликми?
- Нима килай, рух,им азоб чекяпти-да...
- Куйсанг-чи, рух, хам азобланарканми?
- Азобланмаса, жаханнамда огрикни х,ис килармиди?..
- Тугри-я, рухлар хам севинади, азобланади. Дарвоке, онанг
хакида нима уйладинг?
- Уйладим-да, куявер. Лекин шу Фотима опани уйлайвериб
чарчаб кетдим. У яхши аёл, бошида уни истамагандим, кан-
ча азоб бердим.
- Отанг Хужа кишлогидаги бир аёлга пул хам берибди, ун
бешта олтин танга хам олибди. Айтишларича, аёл жуда чи-
ройли эмиш.
- Отам мени жинни килади. Яхшиси, мен уйдан кочиб кетаман...
- Каёкка?
- Истанбулга.
- Кочганинг билан бирор нима узгариб коладими? Отанг
тузаладими?
- Кузим курмасин, нима булса, булаверсин.
Нолон шахт билан урнидан турди.
- Асло бунга йул куймайман. Истанбулда уйидан кочган
кизларнинг ах,волини биламан, купчилиги ёмон йулга юриб
кетган.
- Нима килай? Сен бу ерда курган адолатсизликларга уч ой
чидолмадинг, мен отамга кандай чидай?
- Адолатсизликдан, ёмонликдан кочган билан уларнинг ол-
дини ололмаймиз. Шу ерда колиб, уларни йук килиш, захарга
карши зидди зах,ар топишимиз керак.
- Туркча гапир. Мен унака зидди зах,арларни тушунмайман.
Биласан, бошлангич мактабни зурга тугатганман.
- Зидди зах,арнинг туркчаси буладими, бунинг нимасини
тушунмайсан?
- Тушунмаяпман деяпман-ку сенга! Худди узинг укиган нар-
саларнинг хаммасини тушунасан. Масалан, айт-чи, биринчи
ракета каерда уйлаб топилган?
Нолон бироз уйлаб тургандан кейин жавоб берди:
- Америкада.
- Мана, хамма нарса Америкада кашф килинган дея вазият-
дан кутулиб кетасизлар.
Чилли уларни тинчлантиришга уринди:
- Сизларга нима буляпти? Х,еч качон бунака ах,мокона тор-
тишувни курмаганман. Бас килинглар.
- Нега энди ах,мокона булар экан? У атайлаб киляпти.
Асаблари бузилгани учун хар бир суз унга огир ботяпти.
Истанбулга кочиб кетармиш, жуда яхши киласан-да! Олдин-
лари катта балик кичкина баликни ютарди. Хозир эса кички-
налари хам, катталари хам бир-бирларини ютишга уринади.
Кичкина балик катта баликни юта олмаса, юзта кичкина балик
бир булиб, катта баликни парчалаб ер экан. Истанбулда кат-
та булган булсам хам, ёмон йулга кириб кетишимга сал кол-
ди менинг хам. Бир уйлаб кургин-а, буриларга ем булардим.
Чилли кизикиб суради:
- Нима булган? Айтиб берсанг-чи.
- Айтаман. Билкис хоним хам яхшилаб эшитиб олсин. Бир
куни микроавтобусда Таксимдан Бешиктошга караб кетяп-
ман. Олдинда икки эркак йуловчи утирарди, мен оркада эдим.
Йуловчиларни кутардик. Олдинда утирган одамлардан бири
хайдовчига:
- Биз шошаётгандик, оркадаги икки буш уриннинг пулини
тулайлик, х,айданг, - деди.
Микроавтобус урнидан жилар экан, улар гаплаша бошлади:
- Куйдирдинг бизни, Лайло, уч миллион лирамиз кетади.
- Нима, Истанбулда киз куриб кетганми? Уша Лайлонинг урнига бошкасини топамиз.
- Мен номусли инсонман, яхши оиланинг кизи керак. Эх,,
синглим сал каттарок булганида ишни у оркали битириб куя
колардим.
Уларнинг сух,батига хайдовчи аралашди:
- Канака иш?
- Асти синманг. Биз иккимиз дустмиз. Овоз ёзиш студиямиз
бор, янги овоз излаяпмиз. Бир ёш кизни топдик. Овози яхши
эмас экан, аммо биз учун бунинг ахамияти йук, чунки техни-
канинг ёрдами билан овознинг хунуклигини йукотса булади.
Манави газетадаги реклама бизники. Студияга ишлашга кел-
ганида кизнинг акаси келиб, олиб кетди. Канча пул тиккандик.
Урнига бошка киз топишимиз керак. Ёш кизлар куп, лекин
хаммаси х,алигиндай, бизга келмайди. Биз номусли кизларни
истаймиз. Энди ахлокли киз топсак, бир хафта ишлатиб, дарров овозини ёзамиз.
Бу орада оркага караб:
- Мана, - деди, - мана шу синглимизнинг ярмичалик гузал
булса, бир миллионни хафта охирида куртдек санаб берамиз.
Гурурланиб кетдим, ёлгон гапириб нима килдим. Менга
таклиф килишганида дарров рози булардим деб уйладим. У
пайтларда ун саккиз ёшларда эдим. Нима булганда хам, ёшлик
хаяжони бор эди.
- Хуш, кейин нима булди?
- Кейин сухбатларига мен х,ам кулгандим. Улар менга купрок
эътибор бера бошлашди. Биттаси «Синглим, жуда номусли киз-
га ухшайсиз. Кошки ишингиз булмаганида, бизнинг ишни ко-
йиллатардингиз», деди. Мен эса «Менинг ишим мух,им эмас,
буниям кила оламан», дедим.
- Ох,о! Омадимиз келди, - дейишди. - Хозирок бизнинг ишхонамизга борамиз.
- Мен ёлгиз боролмайман. Онам билан бораман, - дедим.
Эртаси куни онам билан бирга курсатилган манзилга бор-
дик, уларга умуман алокаси булмаган бир жой экан. Аслида
хайдовчи хам улардан экан. Шунда улар билан кетганимда
ким билади, кузимни каерда очардим? Бири утган йили ге-
роиндан улди... Истанбулнинг коронги томонларини бирда-
нига тушунтириб булмайди. Борсанг, уша коронгиликда йук
булиб кетасан.
- Нега мени х,еч ким тушунмайди?..
- Тушуняпман, Билкис. Ростданам, отанг килаётган ишлар
инсонийликка тугри келмайди, лекин кочиш кутулиш дегани
эмас. Айтяпман-ку сенга, уйдан кочган кизлар фалокат кучоги-
га тушишади. Кейин пушаймонликнинг фойдаси булмайди.
Шу пайт Фотима хоним келиб колди.
- Отанг бир аёл билан келаётган экан, менинг уйдан кети-
шимни айтибди, - деди Билкисга.
Кизларнинг учови хам ток ургандек котиб колишди.
Фотима хоним:
- Йук, йук. Аллохнинг адолатини биладиган йук. Энди мен
нима киламан?..
У хунграб йигларди.
- Энди мен кайси эшикка бош ураман? Эркаклар ун мар-
та уйланиб, ун марта хотин куйса хам, ran булмайди. Иккин-
чи марта ажрашганим учун мени ёмонотликка чикаришади.
Ким билади энди мен хакимда нималар дейишади?.. «Яхши
аёл булганида, эри куйиб юбормасди», дейишади. Хеч ким
«Яхши эр булганида, уни ташлаб келмасдинг», демайди. Энди
мен нима киламан?..
Кизлар хам йигларди.
Билкис деди:
- Мен хам сиз билан кетаман. Иккимиз ишлаб, кунимизни
курамиз. Отам эса уша гузали билан яшайверсин. Кани, кура-
миз, бу гузаллик уни бахтли килиб, виждонини тузатармикан?..
Нолон кандайдир чора излаётгандек эди.
- Шошмай турайлик, балки ёлгондир. Ахир, одам бунчалар
золим булиши мумкин эмас. Олдин Исмат амаки келсин-чи.
Билкис асабийлашди:
- Бу одамни амаки деб мени кийнама. Кани булинг, она, кетамиз.
Билкис биринчи марта Фотима хонимни «она» деганди.
- Сен мени она дедингми?
- Ха, асл оналикка сизга ухшаган аёллар муносиб. Бундан
кейин сиз менинг онамсиз, мен эса иккинчи кизингизман.
Улар нарсаларини тайёрлаётганда эшик такиллади. Эшик-
ни Чилли очди. Кушнининг келини экан, вахима билан га-
пирди:
- Тезрок келинглар! Дуне хола фалаж булиб колибди!
Фотима хоним уз дардини унутиб уйдан чикар экан, Билкисга
тайинлади:
- Сен нарсаларни йигиштириб, Дуне опаларникига кел, ки-
зим. Бу кеча уша ерда коламиз. Эртага йулда чикамиз.
Фотима хоним оёгини кулига олганча Дуненинг уйига борди.
- Нима булди, опа? Тезда шифохонага олиб борайлик.
- Нима булганини билмадим, бирдан оёкларим ишламай
колди. Фазлини чакиртирдим, халигача келмади. Кахвахона-
га хабар беринглар, тез келсин. Уламанми-коламанми, бил-
майман. Х,а, айтганча, менга Куръон уки. Аллохдинг х,узури-
га Куръонсиз кетмай.
- Худо сакласин, яхши гаплардан гапиринг.
- Аллохнинг такдири ran билан узгармайди. Аллох, бу дунё-
сидан нариги дунёсига олиб кетишни истаса, кимдан сураб ути-
ради? Мол х,ам, мулк х,ам Уники.
- Алх,амдулиллох„ барчамиз бунга имон келтирганмиз. Пе-
кин х,озир ёмон нарсаларни уйламанг. Кани, бармокларингиз-
ни кимирлатинг-чи.
- Кимирламаяпти, Фотима, кимирламаяпти.
Дуне хола ростдан хам фалаж булиб колганди. Бир соатдан
кейин Фазли келди ва онасини багрига босди.
Германиялик Мехд1етнинг машинаси билан Дуне холани ка-
салхонага олиб боришди.
....Эртаси куни Исмат ora янги аёли билан бирга кишлокка
келгани тугрисида хабар олишди. Фотима хонимдан кура
купрок Билкис хафа булди. Нолон унга тасалли беришга
уринарди.
- Тинчлан, Билкис, жахд билан х,еч нарсани хал килиб бул-
майди.
- Тинчлана олмаяпман. Мен уйга бораман, айтадиган гапим
бор, агар шуларни айтмасам, портлаб, улиб коламан, - дея тез-
да ташкарига чикди.
Отаси билан аёл хали уйга кириб улгуришмаганди. Эшик
олдида учрашиб колишди. Билкис отасининг ёнида аёлни кур-
сатиб суради:
- Бу аёл ким?
- Кичик онанг.
- Мен тунда каерда ётганимни биласизми?
- Каерда буларди, уйда ётган булсанг керак-да.
- Мен уйингиздан кетдим. Нега Фотима опани хохлама-
ганингиз аник булди. Гуёки мен учун эди-ку?.. Минг афсус,
ота, афсус... Агар уни гузал деб билмас экансиз, нега олдин-
гиз, нега унга уйландингиз? Эртага ёнингиздагидан хам гу-
залрогини топасиз. Аммо Фотима опа каби имонлисини, фи-
докорини тополмайсиз.
- Бас кил! Хохлаганимни киламан, х,еч ким ишимга арала-
ша олмайди.
- Х,еч ким аралашгани йук. Мен онам билан кетаман.
- Онам? Кечагина она дейишга ор килаётгандинг, бугун
нима булди?
- Бугун уни оналикка муносиб курдим.
Билкис аёлга каради:
- Бу ерга нега келдингиз?
Аёл эса жавоб кайтармас, хайрон булганча караб турарди.
- Сиздан сураяпман, нега келдингиз?
- Сенга хисоб берадими? Келди, чунки у менинг хотиним.
- Биламиз, бугун уни химоя килиб, бошингизга кутарасиз,
эртага оёкларингиз тагида эзасиз. Гарчи бу аёлга ухшаш пул-
ни уйлайдиган аёллар эзилишга махлум. Шошмай туринг, сиз-
нинг хам кунингиз келади, буйнингизга такилган тиллалар сиз-
га тинчлик бермайди.
- Менинг айбим йук...
- Йук?! Сизни судраб олиб келишдими? Нега бу одам-
нинг канакалигини суриштирмадингиз, оилалими, йукми
деб сурамадингиз? Пули бор-да, тугрими? Сураб-суришти-
ришни лозим курмадингиз. Афсус, афсус... Аёллик шарафи-
ни арзонлаштириб юборяпсизлар. Отангизнинг уйида егани
зайтун билан нон йукмиди? Танимаган, билмаган бир одам-
нинг ортидан келаверибсиз, чиройли гапларига алдандин-
гизми? Якинда х,аммасини курасиз. Майли, билганларингни
килинглар, мен кетдим.
- Х еч каёкка кетмайсан!
- Кетаман!
Билкис кайрилиб, улардан узоклашди.
Отаси олиб келган аёл хайрон эди.
Исмат буни сезди ва унга
тасалли берди:
- Кизим шунака, сал тарбиясиз. Олдин хам шундай килганди.
Унга эътибор берма.
Иккиси бирга тахта зиналардан чикар экан, Билкис йигла-
ганча Фазлиларнинг уйига кетди. Эшикдан кириши билан Фо-
тима хоним суради:
- Нима булди, Билкис, отанг хотин олиб келгани ростмикан?
- Х а -
Чиллининг таклифи билан х,аммалари уларнинг уйига бо-
ришди. Чилли дарров дастурхон ёзди, онаси Хафиза хола Фо-
тима хонимга тасалли берарди. Жума намозига чикиш учун
тайёрланиб турган Чиллининг отаси х,ам каттик хафа булди:
- Бу одам нега бундай килди, кизим?
- Билмасам... Такдирим шу экан-да, тога, такдирим...
- Тугри, хамма нарса такдирдан. Такдирга ёзилганидан
кочиб кутулиб булмайди. Лекин одам куринишидаги мах-
луклар килган ишлари учун Аллохнинг олдида жавоб бе-
ришади.
Шу пайт Фотима хоним бир нарса эсига тушгандек сапчиб
урнидан турди.
- Эх,, Билкис кизим! Сигирлар кечадан бери оч колди-ку!
Узимизни уйлаб, сигирларни унутдик!
- Энди х,еч канака сигирингиз йук.
- Нима? Сигирим йукми? Ахир уни бузок пайтида олган-
дим, уз кулларим билан катта килдим. Бу канакаси? Ахир шу-
накаям виждонсизлик буладими? Аллохим, Узинг менга сабр
бер, Сендан бошка х,еч кандай куч менга таскин беролмайди! Ё
Роббим, куйган юрагимни сенгина тушунасан. Мени кучалар-
да колдирма! Сендан бошка х,еч кимим йук, Аллохим! Мени
ёлгиз колдирма... Менга сабр бер, ё Роббим!
Фотима хонимнинг йигиси хаммани йиглатди. Сочикка кул-
ларини артаётган Ёкуб тога кузларидан оккан ёшни х,ам артиб,
катьий гапирди:
- Сигирингни олиб келиб бераман, сен хафа булмасанг бул-
ди. Мен хам отангдекман, ахир. Шу богнинг четида жой кила-
миз, Билкис билан уша ерда яшайверасизлар. Аллох, нима бер-
са, бирга бах,ам курамиз.
«Х,амма инсонлар мана шунака булса, нима буларди?» дея
кунглидан утказди Нолон шу тобда...
Ёкуб тога тез кучага чикиб кетди. Тугри Исматнинг уйига
бориб, эшигини такиллатди.
-Ким у?
- Менман! Кора Ёкуб!
- Келинг, Ёкуб тога.
- Учир овозингни, ахмок! Одамларни мунча кийнамасанг?
Бу кишлокка Камол камми?
- Нима булди узи? Тушунтириб гапирсангиз-чи.
- Худди х,еч нарса булмагандек гапиришини-чи! Бир аёл-
ни кулдириб, икки аёлни, икки фарзандни, шунча кунглини
йиглатиш айб эмасми? Аёлини кучага ташлаб куйиш нимаси?
- Менга каранг, Ёкуб тога, узи бу кишлокда факат сизни хур-
мат киламан. Менга бунака каттик гапирманг. Нима хохлай-
сиз, шуни айтинг.
- Молхонангдаги сигирлардан биттасини берасан.
- Нега энди?
- Фотима катта килган экан, х,озир бизникида йиглаб ути-
рибди. Бечоранинг хаккини единг, булди, етар, яна хафа кили-
шингга йул куймайман. Мен сигирни олиб кетаман, Фотимага
икки хонали уй кураман. Ерини мен бераман, керакли дарахтни
эса сенинг богингдан кесиб оламан. Fиринг десанг, мендан
курасан! Гиштнинг пулини хам берасан. Якинда Истанбул-
дан углим келади, кизингни углимга олим бераман. Сен хам
ота булдингми? Садкаи ота кет!
Ёкуб тога огилхонага кириб, сигирлардан бирини олди.
- Бироздан кейин масжидга борсанг, яна гаплашамиз, - деди
Ёкуб ога чикишда. — Аммо сенга $Ьопаганлар масжидда нима
килади? Айтдим куйдим-да...
Калби яраланган Фотимани х,озир на сигир, на дунё - х,еч
нарса хурсанд килолмасди.
Нолон бу кайгули манзарани кузатар, Фотима хонимнинг
сабрига хайрат билан караб турарди. Мана шу пайт тогасини
котибаси билан ушлаб олган холаси куз олдига келди. «Эрим
менга хиёнат килса, мен х,ам унга хиёнат киламан», деганди.
“Демак, холамнинг хам номуси йук экан, - дея хаёлидан ут-
казди Нолон. - Фотима хоним-чи? Шунча азоб курганига ка-
рамай, нега интиком олишни уйламаяпти? Чунки унинг рухи-
да, эътикодида номус деган тушунчаси бор...”
Нолоннинг хаёлларини Чиллининг овози булди:
- Нолон!
- Лаббай!
- Кел, бу ёкка, гаплашамиз.
- Мендан яширинчами? Хозир яширинча гаплашишнинг
вактими? -дейишдан узини тия олмади Билкис.
- Кечирасан, Нолонда гапим бор-да...
- Майли, гаплашинглар.
Билкис ва Фотима уй бекаси Хафиза хола билан колишди.
Билкиснинг хаёли Чиллида эди. «Нимани гаплашишар экан?»
дея ичини ит тирнарди.
Нолонни ташкарига олиб чиккан Чилли ran бошлади:
- Мана, бизни жуда яхши билиб олдинг, энди хаммасини
сенга очик айтаман. Билкис сенинг Фазли билан гаплашиб
юришингни истамаяпти. Модомики, сен Фазлига турмушга
чикмас экансан, бу масалани аник хал кил. Агар у уйланмаса,
Билкисни огамга олиб беришни уйлаяпмиз. Гарчи х,али бу гап-
дан унинг хабари йук. Билкисга хам индамадик. Отам «Билкис
хозир жуда кийин ахволда», деди. Огам Билкисни ёктиргани-
дан «хоним киз» дейди.
- Хуп, мен гаплашаман, лекин хозир онаси касалхонада.
Бундай вазиятда яхши булмаса керак.
- Ха, тугри. Онаси касалхонадан чиккандан кейин айтасан,
бирок бу икковининг йиглаши менга ёкмаяпти.
- Сен Билкисни куткаришга уриняпсан. Албатта, у билан
бирга Фотима опани хам. Аммо бошка Билкислар, Фотима-
лар-чи? Улар кандай кутулади? Менимча, аслида уларнинг ку-
тулиши учун харакат килиш керак. Шу кишлокка келганим-
дан кейин мана шуни тушуниб етдим. Карасам, бугун дунёда
хамма ёмонликлар манбаини жохиллар пайдо киляпти, ёмон
ниятли кишилар эса бутун дунёга ёйяпти. Масалан, шу кофир
Исмат килган ишни Истанбулдагиларга айтиб берсам, «ох,
вох» дейишади ва тезда унутишади. Аммо «Намоз укийдиган
бир киши» десам борми, нак киёмат кутарилади. Намоз укий-
диганларни мутаассиб, колок, яна нималар дейишмайди. Менимча, бу вазиятни тузатиш зарур.
- Агар огам билан гаплашсанг, ишон, фикрларига х,айрон
коласан.
Айнан мана шу пайтда Эзо бувини куриб колишди.
- Х,ой Истанбуллик, сен халиям шу ердамисан? - суради у.
- Х,а, Эзо буви, балки якинда кетарман.
- Анави ишинг тугадими?
- Кайси иш, Эзо буви?
- Расм чизаётгандинг, шекилли? Неча ойдан бери шу нарса
билан оворасан, аммо тахорат олиб, беш дакика намоз укийин
демайсан. Нима, намоз укисанг, бирор жойинг камайиб кола-
дими? Тугри ran айтганни туккиз кишлокдан кувишса хам, барибир гапиравераман. Сизлар франкларга ухшаб боряпсизлар.
Ахир одам деган Аллохга сажда килмайдими?
Кизларнинг иккиси бирдан туриб Эзо бувига жой бушатиш-
ди. Буви утириши билан дарров суради:
- Чилли, кофир Исмат яна бир аёл олиб, Фотимани кучага
хайдаб юборибдими?
- Шунака...
- Box,, оx! Бекорга кофир Исмат дейишмаган уни. У нима-
лар килди, нималар. Фотимани алдаб, уйлангунча унга кул бул-
ди. Энди эса хайдаб юборибди. Х,али бир кун нима килгани-
ни тушунади, аммо у пайтда фойдаси булмайди. Менинг бир
неварам «Бу одамларнинг огзидан ислом сузини эшитдингиз-
ми? Бу судхур, одамларнинг хакини еган золимлар исломнинг
ёкасини куйиб юборишса, уни жуда тез таркатамиз. Аммо бу
виждонсизлар олдимизга тусик куйишмокда. Лекин бир кун,
иншааллох, бу тусикни йикитамиз», дейди. Мана, катта киш-
локка уч киши етиб ортяпти.
Нолон суради:
- Улар ким, Эзо буви?
- Кофир Исмат, бузики Холис, Камол - учови бизга етиб
ортади. Истаган кизларини олишади.
Одамларни арзимаган
пулга ишлатишади. Бир беришса, икки хисса килиб кайтариб
олишади. Туман хокими, кишлок раиси хам уларга кулок со-
лади. Неварам айтганидек, бир кун келиб, золимларнинг кар-
найи чалинмай колади, уларга адолат нима эканини курсатиб
куямиз. Ёки узларига келиб, берилган нарсага каноат килиша-
ди ёки шу холича улиб кетишади.
- Бу одамлар сизга хам азоб берган куринади, - деди Нолон.
- Куйдирди. Углим уйланаётганда кизнинг отаси калин
пули суради. Пул етмади. Калин бермасдим, аммо углим га-
пимга кулок солмади. Камолдан беш минг карз олгандим,
фоизи билан ун минг кайтаришимни айтди. Беролмадим, суд
ижрочилари келди. Куп гапиртирма, кизим, мени гапиртирма.
Бу итлар кимларни куйдирмади! Мана энди Фотима кай
ахволда? Х,еч булмаса, кучага хайдамаса буларди. Булок бошидаги уйига олиб борса буларди бечорани. Эх! Мана шу-
лар жахолатдан ишора, кизим. Аллохни билмаганнинг зо-
лимлиги... Гузал аёл учун уз аёлини хайдаган одамда рахм-
шафкат йукдир.
Гапираётганда кузларига ёш келган Эзо бувининг назари
Нолоннинг сочларига тушди.
- Офарин, баракалла, бошингни урабсан. Лекин бизнинг
кизлар каби пешонангда бир неча толани курсатишни сен хам
бир хунар деб биласан шекилли. Румолни тулик урасаларинг,
нима булади?
Нолон кулди.
- Ие, Эзо буви, мен бутунлай урамадим-ку! Бир кунга, хо-
лос. Мен урамайман.
- Нега урамас экансан? Пайгамбар кизи хам уранган, сен
ундан узингни устун деб биласанми?
- Ундай деманг, Эзо буви! Мен сизни яхши кураман, сиз
булсангиз уришаверасиз.
- Мен сени яхши курмайманми? Яхши кураман, шунинг
учун Аллох хам яхши курсин дейман-да. Айб иш килдимми?
Мен хозирги кизларга доим гапираман, лекин факат Билкис
билан Чилли кулок солади. Кизим, эсимда борида бир нарса-
ни сураб олай. Шахарларда эрлар хотин куйишадими?
- Албатта, куйишади, баъзан ажрашмасдан уйнаш топиб
олишади. Аммо ажрашишлар сони жуда тез ошиб боряпти.
- Нима учун ошяпти, кизим?
- Билмайман. Замонавийликка, маданиятга караб юрган
сайин ажрашишлар ортяпти экан, билганим шу. Унчалик куп
суриштирмадим.
- Эшитдимки, ялангоч аёлларнинг расмлари майдонларга
осиб куйилганмиш, шу ran тугрими?
- Ха. Бундан баттарлари бор.
- Унакада эркаклар Истанбулга боргач, нега аёлларини
ёктирмай колишини тушундим. Бу кетишда ёмон булади.
Сен нима килдинг, кизим? Расмингни тугатдингми, ёки бош-
ка расм чизасанми?
- Хозирча йук, Эзо буви. Жуда чарчадим, дам олмокчиман.
- Яхши, яхши, агар яна расм чизадиган булсанг, Фотима-
нинг йиглаётган холатини чиз. Инсонлар дардли, кайгули юз
кандай булишини бир куриб куйишсин.
Чилли эътироз билдирди:
- Эзо буви, куйсангиз-чи! Виждони булмаган инсонга расм
кандай таъсир килади? Кара, заф манзара, дейди ва утиб кета-
ди. Огам «Виждонлар Аллохринг тахаккуми7 остига кирмасдан
тузалмайди», дейди.
- Кизлар, мен Фотиманинг юзига карай олмайман. Узимни
айблаяпман. Унга мендан салом айтинглар. Аллох,нинг валий
кули шундай дейди: «Калбнинг энг аянчли улими Аллохни
хотирлашдан гофил булишидир. Ким калби тирик булишини
истаса, унга Хак зикри билан жило берсин” . Фотима хам тез-
тез дуо килиб, Аллохдан сабр истасин. Нима килай, кулимдан
бошка нарса келмайди. Аллох сабр берсин.
- Омин. Ростдан хам, кийин ахволда.
- Бупти, кизларим, яхши колинглар.
- Эзо буви ажойиб-да, уришса хам, хафа булмайсан.
- Ха, тугри айтасан. Биз мавзуимизга кайтайлик. Мен яна
озрок колиб, кейин кетаман. Кишлокда бошкача туйгуларга
ошно булдим. Ишон, ичимдан утганларни айтсам борми! Ха,
майли... Мен Фазли ишини бир хафтага колдирсак дегандим.
Онаси келсин, вазиятга карайлик. Вокеалар ривожини вакт-
га куйиб бериш керак.
- Албатта, хаксан. Бироз вакт утсин. Билкисни анави отаси-
дан куткариш керак. Бир сафар эшитиб колдим, киморда киз-
ларни хам тикишар экан. Бунака оталар кулида кизни колди-
риб булмайди. Дарвоке, сен шунча пайтдан бери Фазли билан
дустмиз деяпсан. Уни севасан-у, Билкис булгани учун шундай киляпсанми?
- Янглишяпсан.
- Модомики, янглишаётган эканман, сен бир ёш киз сифа-
тида кандай килиб уч ойдан бери нотаниш кишлокдасан? Ота-
онангнинг жахдлари чикмайдими?
- Бу нима бупти? Бир йилга кетсам хам, индашмайди. Фазли
билан дустлигимизни билишади. Улар жуда хам илгор фикр-
ловчи, замонавий инсонлар.
- Замонавий булиш ва илгор фикрлаш деган нарса йук, хам-
маси бекор ran, огам доим бир шеър укийди:
Маданият, замонавийлик - чин ёлгонлар,
Лугавий маъноси йук, бундан не англарлар,
Сузлар оркасига яширинган бечоралар,
Доим билмаганларига асир буларлар.
- Тугриси, мен хам тушунмайдиган жуда куп нарса бор.
Айтяпман-ку, рухим бум-буш... На шахардан, на кишлокдан из-
лаганимни тополдим. Мен соддалик, тугри сузлик тарафдориман... Билкиснинг ахволини кара. Дискотекага борадиганлар-
ни, бизникиларни х,ам бир уйлаб кур, ким билан юради, ким
билан тонг оттиради, билиб булмайди... Гапираман десам, гап
куп. Ие, анави келаётган Рамазон чупон эмасми?
- Х,а, уша.
- У билан озрок гаплашсак.
- Сен гаплаш, мен ундан уяламан. Одамга шунака гаплар
айтадики...
- Шошма, мен барибир гаплашаман. Ета олмасам-чи? Ра-
мазон бей!
Рамазон овозни эшитиб тухтади.
- Бир дакика шошмай туринг.
Нолон чопиб Рамазонга якинлашди.
- Салом!
- Салом.
- Бир илтимосим бор, утган кунги гапларингиз мени роса
хаяжонга солди. Яна бир нарсалар айтиб бера оласизми? Ма-
салан, шеър.
- Х,ар доим шеър айтиб булмайди-да. Сиз Истанбулдан келган кизсиз, тугрими?
-Х а.
- Унакада сизга бир савол: сах,обаларнинг макбараларини
зиёрат килдингизми?
- Йук, ким улар? Исмларини хам эшитмаганман.
- Эшитмайсиз, албатта, эшитмайсиз. Улардан бири хаки-
да айтиб берай. Пайгамбаримиз соллаллоху алайх,и васаллам
Маккадан Мадинага х,ижрат килган пайтларида У зотни уйига
таклиф килиш учун хамма бир-бири билан тортишарди. Анхорлардан булган факир бир зот бор эди. Хотини ва узи «Биз
факирмиз, агар мехмон кила оладиган шароитимиз булгани-
да, У зотни таклиф килардик, улуг пайгамбаримизнинг уйи-
мизга ташрифлари билан янада бахтиёр булардик», дея орзу
килишарди. Бу орада Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам
жуда куп таклиф олгач, шундай дедилар: «Туяни куйиб юбо-
раман, у кимнинг уйига борса, ушанинг уйида коламан». Туя
уша факир, аммо кунгли бой булган эр-хотиннинг уйи олди-
да тухтади. Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам уша ерда
колдилар.
Орадан йиллар утди. Уй эгаси кариди. Пайгамбар
соллаллоху алайхи васалламнинг Истанбулни фатх килган сар-
карда ва аскарлари хакидаги мактовларига лойик булиш учун
саксон ёшида Мадинадан йулга чикди. Унинг ягона истаги У
зот мактаган аскарлардан бири булиш эди. Саксон ёшидаги
бу сахоба Истанбул якинида шахид булди. Кейин уни бугунги
жойига дафн килишди. Уша зот Айюб Султон хазратлари эди.
Нолон хайрон булиб колганди.
- Х,ааа... Айюб Султонни билардим, лекин у кишининг сахо-
балардан эканини билмасдим.
- Мен жуда киска айтиб бердим, аслида у зотнинг маъна-
вий кийматини бир неча кунда хам айтиб тугатиб булмайди.
Майли, сиз саволингизни беринг. Куйларимнинг бошида хеч
ким йук. Жума намозидан чикиб, энди уларнинг ёнига кета-
ётгандим.
- Сиз утган куни бош вазирдан-да хотиржамрокман, дедин-
гиз. Чупонликнинг нимаси сизга хотиржамлик беради?
- Айтгандим-ку, инсонлар билан муомала килиш кийин.
- Унакада сиз худбинсиз, осон нарсани танлагансиз.
- Йук, ундай эмас. Менинг аклим шунга етади. Мен китоб
укийман, тасаввуф китобларини жуда яхши кураман. Накшбан-
дийлик тарикатини, Накшбандийни яхши кураман.
- У ким?
- Аллохга ошик булган зотлардан бири. У Аллохга кандай
ибодат килиш хакида таълимот берган.
- Узи уйлаб топганми?
- Йук. Куръон ва хакисларга асосланиб гапирган. Хеч ким
узидан-узи ибодат килишни уйлаб тополмайди, топса хам, дин-
дан чиккан булади. Ибодатнинг бугунги куриниши махдиарга-
ча давом этади, аммо зикр килиш белгилаб куйилмаган. Х,ар
ким истагандек, исломга мос шартларда килади. Накшбандий
хазратлари жуда файзли зот эди.
- Файз нима дегани?
- Буни тотмаган тушунмайди, тушунтириш эса мумкин эмас.
- Нега менинг булардан хабарим йук? Тугриси, хафа бул-
дим. Накшбандий хазратлари хакида озрок гапириб беринг.
Жуда кизикиб колдим.
- Тарикатдан олдин фарз булган илмлар бор. Сиз олдин шу-
ларни урганинг. Зеро, тарикат тушунтириладиган мавзу эмас.
Мен кеч коляпман.
- Унакада, хотира дафтаримни олиб келай, шунга бир нар-
салар ёзиб беринг, илтимос. Сиз айтган гаплар менга жуда
ёкяпти.
Нолон дарров хотира дафтарини олиб келиб, Рамазонга бер-
ди. Рамазон дафтарга бир караб олгач, устидаги расм хакида суради.
- Бу бирор артистнинг расмими?
- Йук, менинг расмим.
- Тугри, артист билан оддий кизларни ажратиб булмай кол-
ди. Бизнинг кишлок кизлари хам унаштириш маросимида, туй-
ларда артистларга ухшаб колади. Аллохнинг амрида юришма-
са булди, бошка кимнинг амрида юрса, юраверишади. Мусул-
монлар жуда бузилиб кетди. Бу кетишда ахволимиз нима була-
ди, билмайман. Сиз бу расмни олиб ташланг. Кузларим маънавий гузалликларни куришга урганиб колган, узгаришларини истамайман.
- Хуп, хозирок олиб ташлайман.
- Нима деб ёзай?
- Нимани хохласангиз.
- Неча сах,ифа ёзсам булади?
- К,анча истасангиз. Агар хаммасига ёзсангиз, хурсанд була-
ман. Якинда Истанбулга кетаман. Укигач, хотирамда нималар-
дир колсин.
- Хуп. Икки кундан кейин дафтарни Чилли синглимга бера-
ман. Ун беш, йигирма сах,ифа ёзарман балки, хафа булиш йук.
- Сиз ёзаверинг. Шеър тукишни хам унутманг.
Нолон яна Чиллининг ёнига кайтди.
- Шу чупон мени кизиктириб куйди. Кишлок кизларидан
унга ошик булган йукми, Чилли?
- Каёкда, кизларимиз бойларга карайди. Чупонга карашармиди?
- Истанбулда хам кизлар шунака, купида бир хил касаллик
бор... Кара, одамлар масжиддан чикяпти, кайтайлик. Билкис
хавотирдан портлаб кетаётгандир.
Уйга киришганида Фотима хоним кетишга тайёр турарди.
- Кизлар, мен энди кетаман. Билкис сизларга омонат, у то-
монларда кийналади киз бечора. Отасининг ёнида колсин, булмаса, у бир балони бошлайди.
Билкис:
- Йук, мен хам сиз билан кетаман. Ёкуб тога бизга жой тайёр-
лагач, яна кайтиб келамиз. Унгача сизни ёлгиз куймайман, - деди.
Нолон хафа булди:
- Канийди, мен хам сизлар билан бирга борсам...
- Йук, йук, асло булмайди. Х,али менинг каерда яшашим
аник эмас, сизларни каёкка олиб бораман?..
Билкис ва Фотима хоним хамма билан хайрлашишди. Ярим
соатлик йул юришлари керак. Фотима хоним тухтамай йиглар,
калбида жуда чукур яралар пайдо булганди. Ташкарига чики-
шар экан, Нолон Билкис дан суради:
- Менга кара, саволимга жавоб бермадинг, ракетани ким
кашф килган?
Билкис галати караб куйгач:
- Хитойликлар уйлаб топган, америкаликлар эмас. Бундан
саккиз юз йил олдин кашф килишган, - деди.
Нолон унинг кулогига шипшиди:
- Ракетани куй, Фазли масаласини х,ал киляпмиз, шуни айт-
мокчи эдим.
- Кандай х,ал киляпсизлар?
- Мен уни хохламайман, у булса мажбуран сени танлайди.
- Уни хохлашимни ким айтди? Отамнинг килган ишлар-
дан кейин дунёда канча эркак булса, хаммасини бир гур деб
уйлайман. Бундан ташкари, узига бино куйган олифтанинг
нима кераги бор менга? Нега севдим уша олифтани узи?..
Хуп, майли, яхши кол...
Орадан ун кун вакт утди. Дуне хола касалхонадан чикди,
унинг кулига кисман фалаж деган хулоса тутказилганди. Уни
уйга олиб келишди.
Айтганча, Ёкуб тога ваъдасида турди. Бир хона ва бир ошхонадан иборат уй солди, кишлокликларнинг ёрдами билан
уйни битиришди. Ёкуб тога ёгочларни ва гиштларни Исмат-
дан ололгани учун хурсанд эди.
Кизи Чилли билан Нолонга:
- Боринглар, Билкисларни олиб келинглар, - дея Фотима-
нинг тогасининг уйига юборди.
Улар етиб келишганида, Билкис уйнинг деразаси олдида
уйланиб утирган эди. Кузи дугоналарига тушиши билан чоп-
киллаб кетди.
-Кизлар!.. Сизларни курганимдан канчалар хурсандлигим-
ни тасаввур хам килолмайсизлар. Кани, келинглар.
Кизлар ичкарига киришди. Фотима хоним урнидан турди.
- Жон сингилларим менинг! Кайси шамол учирди, кандай
келдиларинг?
- Сизларни олиб кетишга келдик. Отам сизларга аталган
уйни битирди.
- Исмат нима киляпти?
- Куйинг шу Исматни, сизларда нима гап?
- Х,озир кизим келади, кишлок раиси олиб келади. Аллох,
ёрдам берганларга Узи ёрдам берсин. Кизимни жуда согиндим.
Оёк-кулларим титраяпти. Боламни кураман, ундан кейин нима булади, билмайман.
- Нега кизингизни тез-тез куриб турмайсиз?
- Отаси курсатмайди. Умуман виждони йук, ахир болани
онасига кандай килиб курсатмаслик мумкин?
Шу пайт кучадан овоз эшитилди.
- Хой, уй эгалари! Кимдир борми?
Фотима хоним яшиндек ташкарига чикди. Раиснинг ёнида
кизини курди. Юраги тухтаб колай деганди.
- Болам, жоним!
Омина кулларини очиб, чопганича онаси томон югурди.
- Онажон! Каерларда колдингиз? Сизни жуда согиндим.
Нега мени изламадингиз?
Она-киз бир-бирларини кучоклаб, хунграб йигларди.
- Онажон, нега мени ташлаб кетдингиз? Нега мени олиб
кетмаяпсиз?
- Сени менга беришмаяпти, болам.
- Мен сиз билан булишни истайман. Сизни доим тушларимда кураман.
Фотима хоним кизининг юзи, сочларидан упар, хидларди.
- Мен хам сендан айрилишни истамайман, болажоним.
Омина онасининг кучогида йигларди:
- Мени ташлаб кетманг, онажон...
Шу пайт раис Фотима хонимга якинлашди:
- Синглим, болани ярим соатга олдим, холос. Отаси жуда
кайсарлик килди. Болани уйга олиб кир, гаплашиб олинглар, кейин олиб кетаман.
- Илтимос, раис, илтимос, олиб кетманг! Ахир неча йил-
лардан бери кизимни энди куриб турибман. Бу болада менинг
хакким йукми?
- Албатта, бор. Аммо отаси бало экан, нимаям килардик.
Гапга Билкис кушилди:
- Бало булса нима бупти? Биз хам судга бериб, суд карори билан оламиз.
- Мени олсаларинг, отам онамни улдирар экан, - деди кизча.
Ичкарига киришди. Омина онасининг юзига тикилиб утирарди.
- Онажон, сизни жуда согиндим.
- Мен хам согиндим, болам.
- Отам сизни ёмон дерди, сиз эса отамни ёмон деяпсиз. К,ай-
си бирингиз тугри гапиряпсиз?
- Болам, энг яхшиси, катта булганингда бу масалада узинг
бир карорга келарсан. Х,озир буларни уйлама.
- Хуп, онажон.
Фотима хонимга кушилиб Билкис ва Чилли хам йиглар,
Нолон эса уйга толганди: «Нега бу бола кимнингдир айби деб
кийналяпти, нега?..»
Ярим соат бир зумда утиб кетди. Ташкаридан раиснинг ово-
зи эшитилди:
- Оминани олиб келинглар!
Омина эса онасини баттар кучокларди.
- Мени бериб юборманг, она, илтимос. Мен сизга кулок соламан, сизни умуман хафа килмайман.
- Болам, хозир кетишинг керак. Сени якинда оламан. Мен
хам сендан айрилишни истамайман.
Хайрлашиш вакти келганди. Омина чинкирди:
- Йук!!! Мени онамнинг олдида колдиринг, илтимос!
- Кел, кизим, отангдан курамиз курадиганимизни йукса.
- Мени онам билан колдиринг, деяпман! Илтимос, онамни
жуда согинганман. Доим онамни ёмон дейишади, у ёмон эмас,
онам билан колишни истайман.
- Болам, Оминам менинг! Барибир сени оламан, хавотир олма.
Хамманинг кузида ёш, Оминанинг оркасидан караб колиш-
ди. Фотима хонимнинг йигиси йулга тушишганида хам тинмаган эди...
Тепалик курина бошлади. Пешин намозига азон айтилаёт-
ганди.
Фотима хоним:
- Оёгим огриб кетди, озрок утирайлик, - деди.
Йул четига утиришди. Фотима хоним бошидан кечганлар-
ни айтиб берди. Кизидан айрилиши, иккинчи марта ажрашга-
ни, кайнона, кайнопаларидан кандай зугумлар кургани, сепи-
ни оз олиб боргани учун кузини очтиришмагани, йук жойдан
калтак еганини, отасининг насихатлари хакида гапирди.
- Аллохга хиёнат килганлар билан асло турмуш курманг-
лар. Ё дунёингиз барбод булади, ёки охиратингиз. Кимдир
бу дунёда бахтли булса хам, охиратда ютказади. Шунинг
учун, отам айтганидек, дини бутун инсонлар билан дуст бу-
лиш керак.
Нихоят Ёкуб тоганинг уйига етиб келишди. Уй бекаси улар-
ни кутаринки кайфият билан кутиб олди.
- Келинглар, келинглар. Хуш келибсизлар! Сизларга хуш-хабарим бор, углим келяпти экан. Ширинликлар тайёрлаяпман, зиёфат бераман.
Унинг гапи огзида колди. Фотима хонимнинг йиглаганини
сезгач, но}фин гапириб куйганини сезди. «Бири боласидан ай-
риляпти, яна бири эса боласига етишяпти, жуда чалкаш дунё»,
дея хаёлидан утказди Чилли.
Бу орада Нолон рухсат сураб, Фазлиларникига кетди. Эшик-
ни такиллатган эди, Фазли очди:
- Ооо! Мархамат, хоним, мархамат, келинг! Куринмай кет-
дингиз, тинчликми?
- Салом, онанг яхшими?
- Салом. Яхши десаям булаверади. Нолон, сенга нималар буляпти? Мен сени бу ерга узим учун олиб келгандим.
Сен булсанг, кишлоки кизга айландинг колдинг, бу нимаси?
Фикринг узгарди, ишон, сени тушунолмай колдим. Сенга
нима булди?
- Нима буларди, дустлигимиз учун мен узимни карздор деб
хисоблайман.
- Бу нима деганинг?
- Ёлгонми? Агар максад факат дустлик булса, нега бу ерга
угил бола дустингни эмас, мени олиб келдинг?
- Ана булмаса... Сен бизнинг мутаассиблардан хам ошиб
тушдинг-ку!
- Йук, янглишяпсан. Мен бу кишлокда икки-уч мутаассиб-
ни курдим, холос. Барча мутаассиблар Истанбул ва Анкарада
экан деб колдим.
- Шундайми? Майли, кир ичкарига, онам хавотир олади.
Ичкарига кириб, хол-ахвол сурашгандан кейин Нолон асо-
сий максадга утди:
- Дуне хола, мени яхшилаб эшитинг. Билкис Фазлини севади.
Мен Фазли билан яшай олмаслигимни жуда яхши тушундим.
- Нолон, илтимос. Сени ёктираман, биласан...
- Сен хаммани ёктирасан. Ёктиришнинг узи етарли эмас.
Менинг рухимда...
- Ёш болалик килма, Нолон! Сен олий маълумотли кизсан.
Атом асрида рух хакида гапириш сенга ухшаган замонавий,
олий маълумотли кизга умуман ярашмайди.
- Тугри, сенда рух булмагани учун мени тушуна олмай-
сан, ишониш эса тамоман бошка бир нарса. Мен неча йиллар-
дан бери укияпман. Биргина Эзо бувининг, Рамазон чупон-
нинг ярмичалик хам самимий булолмадим, катта Истанбул-
да уларга ухшаган одамни куролмадим. Менимча, юз эмас,
мингтадан битта инсон бундан мустасно, инсонлар сунъий
булади. Доим таклид, доим сунъийлик. Сен эса уша одам-
ларга талпинасан... Шунинг учун узингни яширишга, уларга ухшашга уринасан.
- Яхши, яхши. Кишлокнинг имомига тег, кейин муаззин
бул. Агар сени дугоналаринг курса борми... Аммо куришмай-
ди, унгача тузалиб кетасан.
- Мен жинни эмасман, нимам тузалади? Имом масаласига
келсак, унга тегишим мумкин. Сенга ёкмайдиган уша инсон
сендан устунрок. Чунки сен уни менсимайсан. У эса бундай
килмайди. «Фазлимиз яхши», дебди утган куни. Агар сенинг
шунака эканингни билганида эди...
- Аллох сендан рози булсин, кизим. Узи фалаж булишим-
нинг сабаби хам Фазлининг ахволи. Болам Анкарага кетаётга-
нида намоз укир эди. Бориб келдию галати булиб колди. Сен-
гаям ёкмай колди, балки акли жойига келар.
- Жони сог булсин Нолоннинг! Мени ёктирмаслик колоклар-
нинг иши.
- Билкис хакида нима дейсан? Сен уни ёктирмайсан, у эса
сени каттик севади. Болалигидан бошланган экан севгиси.
- Менга нима кизиги бор? Эрта-индин бир иш эгаси була-
ман. Бошида румоли бор кишлок кизи билан зиёфатларга бо-
ришимни уйламаётган булсанг керак?
- Онанг сени зиёфатларда дунёга келтирмаган. Уялсанг, бор-
май куя коласан. Уйлаган нарсангни кара. Хотинингни мех-
мондорчиликда чиройли курсатиш сенга нима беради, тушун-
мадим. Кейин шундай бир нарса бор: кишлок кизларининг
бошини очиши осон, аммо шахар кизларининг румол ураши
кийин масала. Мен кишлокдан шахарга келган канчадан-кан-
ча кизни курдим, дастлаб ётокхонада намоз укишарди. Йигит-
лар билан гаплашаётганда юзлари кизариб кетарди. Бошлари-
да румол бор эди, аммо нима учун уранганликларини билиш-
магани учун дарров очилиб кетишарди.
- Бу борада сен билан бир фикрдаман. Ростданам, Билкис
нима учун уранганини биладиган киз эмас, уни тез йулга со-
либ оламан.
Дуне хола каттик хафа булди.
104-105
Давоми бор.
#грдилЁЛВОРАМАНҲИЁНАТҚИЛМА