Амина Шенликўғли.11-12 кисми.КАМОКХОНА.Полиция идорасидаги расмий ишлар битгач, Билкис, Нолонва Тубо марказий камокхонага юборилди.Камокхона эшиги олдига келишганида бир маъмур хужжат-лар билан бирга уларни кабул килиб олди. Навбат камокхона-даги ишларга келганди.Энг аввал Билкисни чакирган маъмур унга стулни курсатди:- Мархамат, утир.- Рахмат.- Кани гапир, исминг нима?- Билкис Арат.- Тугилган йилинг ва жойинг?- 1961 йил, Бурса.- Айбинг?- Айбим хаккимизни талаб килиш, нохакликка чидолмаслик.- Куп гапирмасдан, айбингни айт. Хаа... Хизмат вазифаси-ни утаётган ходимни хакорат килиш.- Хукук тилида хакни талаб килишнинг номи хизматдагишахсни хакорат килишми? Яъни сизнинг хукукингизда...- Майли, бупти, бупти. Сен бор, дугонанг келсин!- Исм-фамилиянг?- Нолон Унур. 1962 йилда Истанбулда тугилганман.- Истанбуллик экансан, бу жохиллар билан бирга камоккатушяпсан. Айбинг нима?- Дугоналаримники билан бир хил. Нохаклик каршисидажим турмаслик дейишимиз мумкин. Айтганча, нима, Истан-булликлар камокка тушмайдими?Х,ужжат ишлари тугади. Маъмур тугмани босиб, коровул-ларни чакирди.- Махбусаларни олиб кетадиган масъуллар келсин.Бир аёл ва бир эркак коровул келди.Аёл коровул гоятда юмшоклик билан чакирди:- Келинг, устингизни текшириб курамиз.- Бизда нима борки, текширасизлар?- Нимаям килардик, коидаси шундай, буйрук кулимиз.- Албатта, хаксиз... Аллохга кул булинмаган жойда буй-рукка кул булишга мажбурмиз.Билкиснинг кесатиги Нолоннинг жахдини чикарганди. Тек-шириш тугагач, ажратилган хонага боришлари керак эди. Эр-как коровул Тубони туЬстатди:- Х,ижобингни еч. У билан кириш такикланган.- Кечирасиз, ечолмайман. Прокурор билан учрашишни ис-тайман.- Менга кара, прокурор хижобингни курса, уша ернинг узи-да йиртиб ташлайди. Куп гапирмасдан еч. Колаверса, бу за-монда ураниб юриш ёш аёлга ярашмайди. Уни замонавийлик-дан узоклаштиради. Бу сенга жабр эмасми? Бундай юриш орт-га кайтиш булади.- Аксинча, очилиш гор даврига кайтиш булади. Бунданташкари, бу хар кимнинг дидига боглик. Одамлар узларихохлагани, дидига мос келгани учун айик пустинини муйнадея кийиб юришибди. Бу кийимда ичкарига кириш менинг ко-нуний хукукимдир.- Буни Отатурк бекор килмаганмиди?- Хамма нарсада Отатурк ортита яширинманглар. Узларингкилмокчи булган ишларингни Отатурк номидан киляпсизлар.Сиз каердасиз-у, дунёкарашингиз каерда? Кейин яна бир гап,Отатурк хижобни бекор килмади. Умри етмади хам. Балки ти-рик булганида такикларди.- Хуп, у ёктирмаган нарсани мен нега камокхонага киритай?- Ёктирганларини киритяпсизларми? Масалан, ракини, ракс-ни жуда яхши курарди.- Жуда куп гапирар экансан, бас киласанми? Булди, еч, де-дим сенга.- Кечирасиз, ечмайман. Прокурорга олиб боринг ёки унибу ерга олиб келинг.Коровул баланд овозда бакир-чакир кила бошлади:- Менга кара, хижобни ечасан! Бошка айтишга мажбур кил-ма. Камокхонада коида шунака.- Шунаками?- Бу ерда Аллохнинг айтганлари эмас, Отатурк коидалариамал килади, тушунарлими?- Сиз нега халиям прокурорга хабар бермаяпсиз?- Бу ишларга прокурор аралашиб утирмайди, узим х,ал ки-ламан.- Унакада мен сизнинг устингиздан прокурорга, керак бул-са, Адлия вазирлигига шикоят киламан. Сиз ноконуний ишкиляпсиз.- Буни кара-я? Камокхонага кадам босар-босмас бизни со-тишни уйлаяпсанми? Бунинг хисобини берасан, аммо х,озир-ча кузимдан йукол.Аёл коровул уларни булимага олиб кетди. Махлумалар дарровуларнинг атрофини ураб олиб, саволлар ёмгирини ёгдиришди.Илк савол Тубога каратилган эди:- Сени зино учун ушлашдими?Тубонинг кузлари жойидан чиккудек булди.- Бу нима деганинг? Нима, куринишим зино диладиганлар-га ухшайдими?- Нега жахдинг чикади? Сени хижобда кургач... Хуш, унака-да айбинг нима, куриликми?- Пешонамга умри деб ёзиб куйганми?- Узинг айтакол, унда нега камокка ташлашди? Ёки сенимасжид эшиги олдидан олиб келишдими?Билкис чидолмасдан гапга кушилди:- Нега бунчалик хурматсизлик билан гаплашяпсизлар? Ахир,бу ишларинг айб эмасми?Шу пайт узун буйли, корачадан келган бир махлума якин-лашади. Сигаретасини тутатиб, Тубога караб гапирди:- Сен зино деганда намунча вахима киласан? Бу хонадаимомнинг хотини бор, зино килгани учун ётибди. Оила кур-ганларига ун йил булибди, уч фарзанди бор, аммо жинояти са-баб бу ерда. Сен хафа булма. Хуш келибсизлар! Сизларни кий-нокка солишмадими?- Бош вазир кийнок йук деганди-ку.- Бу ер Болгариями?Уч дугона бир-бирига хайрат билан карар экан, девор таги-да оёкларини силаб утирган ёш аёл мингирлади:- Кийнок йук деган нарсани ёш болаларга айтишсин. Мана,кара, оёкларим кийнок сабаб шу холга келди.ЭРТАСИ КУНИ ЭРТАЛАБ.Тубо намоз укишга турганди. Овоз чикармасдан тахоратолишга кетар экан, чийиллаб бакираётган аёл овозини эши-тиб, куркиб кетди.-Хой жинни! Эрталабдан нима, бурга чакдими? Ётсанг-чи,жойингга. Зурга ухладик, бизни хам уйготиб юборяпсан. Тур-сам, дабдалангни чикараман.Нариги каравотдан:- Асу, секинрок, бизни хам уйла.- Кара, бу янгини, шиппагининг овози чикяпти.Тубо каерга тушиб колганини билмай х,айрон колганди. Оёкучида кадам ташлаб, тах,орат олиб, намозини укигандан кейиндуо килишни бошлади:- Аллох,им! Бизни бу ерлардан динимизга зарар бермайчикартир! Ё Роббим, гунохларимизни кечир! Бизни даъво-мизда собит кил! Бизни хар х,олида х,ам шукр киладиганлар-дан килгин! Отамни, онамни хам кечир, факат узингга мух,тожкил, ё Роббим!Бир махдуманинг огохлантириши билан Тубо тустади.- Менга кара, дуоингни йигиштир. Пичирлашингни хамэшитяпман.Нариги каравотдаги махбуса:- Менга кара, Асу, яна бошладингми? Бунинг дуоси биланнима ишинг бор?- Сен унинг адвокатимисан?-Х а!Нариги томондан бошка махбусанинг овози эшитилди:- Жин урсин сизларни, эрталабдан кутурдиларингми? Жимбулсаларинг-чи. Узи эрталабгача ухлай олмадик. Кичкина ка-равотда икки киши...Тубо:- Хаммангиздан узр сурайман, аммо сизлар хам Аллохданузр сурасаларинг яхши булади.- Сендан сураймизми, колок!Махбусаларнинг сузларидан кейин яна урнига ётган Тубоуйлай бошлади: «Бу инсонларни мана шу холга келтирган таъ-сирни йук килиш керак, аввало. Ха, йук килиниши керак».Эртаси куни уч дугона махбусаларни кузата бошлади. Улар-нинг баъзилари сухбатлашар, баъзилари жанжаллашарди.Билкис биридан суради:- Сенинг айбинг нима?- Отамни улдирдим.- Нима?! Отангни улдирдингми?- Нимасига хайрон буласан?- Сени нима учун камашди?- Эримни улдирдим.- Вой, Худойим, ростданми?- Ростдан. Газеталарда укимадингми?- Кандай килиб улдирдинг?- Кандай буларди? Катта пичок билан 5^н уч парчага бул-гандан кейин чукурга кумдим. Уша номуссизни тирилтирибберишса, бу сафар уни минг парчага булардим.- Сенга хиёнат килдими?- Кошки хиёнат булса... уз кизи билан...Нолоннинг ранги саргайиб кетганди.- Эй Худойим, менинг ёнимдаги кимни улдирган экан?- Сура узидан.- Йук, суролмайман.Тубонинг ётокдоши жавоб берди:- Сенинг шеригинг котил эмас, сирли одам. Эхтиёт бул, се-ниям сехрлаб куймасин.- Тангри сакласин!- Тангри эмас, Аллох,.- Нима фарки бор, Тубо?- Фарки бор. Роббимизнинг гузал исм ва сифатларида «Ал-лох» исми бор, лекин «Тангри» йук.Хонадошларининг нима жиноят килганликларини суришти-риш якунига етгандан кейин учови бир жой топиб сухбатла-ша бошлашди.Билкис:- Энди нима киламиз? Бизникилар нима килди экан? - дебсуради.Тубо деди:- Мен Фотима опани уйлаяпман. У нима килди экан? Аёлюз фоиз хак булгани холда расман айбдор килиб куйишибди.Бунчалик вахший инсонлар борлигига ишониш кийин.- Жуда тугри. Мен сал туриб бизникиларга мактуб ёзаман.Бу ердаги вазиятни тушунтираман.- Биргаликда ёзайлик.Тубо:- Судгача бирор нима килайлик, - деди.- Нима киламиз?- Камокхонага келдик деб ёнбошлаб ётмасак керак? Бу ердадарс килиш, китоб укишни истамайсизларми?Нолон:- Мен истайман, - деди.- Мен хам, - деди Билкис.- Унакада китоб руйхатини ёзиб чикаман. Довуд олиб ке-либ беради. Эртага кургани келар экан, руйхатни унга бе-раман.- Бупти, кани хаммамиз ёзадиганларимизни ёзайлик. Менбулма масъулидан конверт, когоз-калам оламан. Яхши, ишгакиришайлик унда. Рамазон чупон айтганидек, узи яшаётганжамиятнинг харакатларидан шикоятчи булган одам уша жа-миятни узгартириш учун уриниши керак.- Сен бу жамиятнинг нимасини ёктирмайсан?- Курдик-ку! Золим Камолнинг, Оминанинг отасининг кил-ганларини ва кейин х,ак булган аёлни кандай нох,акка чика-ришганини, биз бу нохакликларга эътироз билдирганимиздабизни ушлаб, бу ерга олиб келишганини унутаманми? Менбуни унутолмаяпман. То жигаримизгача сингиб кетибди, жигаримгача...* * *Булмада шовкин-сурон, бакир-чакир булаётганди. Тушликвакти булиб колганди. Тубо тах,орат олган, кулларини кури-тар экан, овоз берди:- Кизлар, намоз укиганларингни неча кундан бери курмадим...Нолон:- Мен умуман укимайман, биласан.- Биламан. Сен жаннатдан кушкингни ажратиб куйгансан!Бизга ухшаб эрталабдан намоз укишингнинг нима кераги бор?- Бу нима деганинг, Тубо?- Унда нега укимаяпсан?- Билмадим.- Мен биламан.- Нима учун экан?- Аллохни сажда киладиган даражада севмайсан.- Ааа... ундай эмас. Мен Аллохимни каттик севишга се-ваман, лекин... хаёлимдаги саволларга жавоб тополмаяпман.Билкис орага кирди:- Менимча, сен атрофни, одамларни уйлаяпсан. Эзо буви-нинг «Бир одам сенга «Намозни вактида адо этиш шарти би-лан бир куй бераман, деса, намоз укийсан. Бермаса, намоз хамйук- Лекин куз олдингда турган олаётган нафасинг хам куй-дан анча кийматлирок, нега шуни курмайсан?» деган гапи бор.Тубо хайрат билан Билкисга карагандан кейин:- Куз тегмасин, куз тегмасин. Сен аслида катта отинойиэкансан, биз билмас эканмиз. Аммо намоз укимайдиган оти-нойи, - деди.- Намоз укимайдиган отинойи хам буладими?- Замонавий отинойилар булиши мумкин. Масалан, сенгаухшаб... Замонавий отинойилар орасида бузукликларни шун-чаки кузатиб турадиганлари хам булар экан.- Тубо, сени яхши кураман! Мени нотугри тушунма, аммобунча махбуса ичида намоз укий олмайман. Бугун яна оркангданшовкин-сурон кутаришди. Уларни безовта килаётган экан.- Улар хам бизни безовта килишмаяптими, Билкис? Кечасисоат иккига кадар сурон-шовкин кутаришяпти.- Сурон-шовкин эмас, шовкин-сурон.- Нима фарки бор? Кичкина хатоларни гаплашаётганимизйук. Агар бунга карайдиган булсак, бизни исломдан купора-диган хатоларни хам куролмайдиган даражада куп хатоларкиляпмиз.- Яна тош отяпсан.- Тош отмасдан кандай индамай тураман? Доим тош отибтуришим керак булган вокеалар бор...12 кисм.УН КУНДАН КЕЙИН.Нолон Тубога деди:- Тубо! Укишни хохлайсанми, онамга мактуб ездим.- Бирданига мактуб устига камокхона мухри босилган ва«текширилган» деган ёзувни укигач, бечора онангнинг юра-ги ёрилади.- Хавотир олма, олдин шарафига теккан догни, кейин мениуйлайди.- Майли, онангнинг тузалишига сабабчи булсанг зора. Калб-га имон киргач, мархаматга бурканади инсон.- Иншааллох, онамга хам исломни тушунтираман.- Нима дейсан?- Тушунтираман-да.- Аммо х,еч нарса билмайсан-ку! Боз устига, исломнинг ко-идаларига кура яшамаяпсан. Лекин ишонаманки, сен узинг ту-шунган холда исломни химоя кил асан. Айтганча, хатда нимадеб ёздинг?Бу орада Билкис хам келди.- Мендан яширинча гаплашяпсизларми?- Йук, Нолон онасига мактуб ёзибди, шуни укиб бермокчи.- Мен хам эшитсам буладими?- Албатта. Келинглар, менинг ётогимда утирайлик, бу ергаКараганда анча тинчрок.Ётокка утиришгач, Нолон мактубни очиб, укий бошлади:“ Салом, она!Бу мактубни каердан ёзаётганимни билсангиз, хайрон коласиз. Лекин мен сизга яхшилаб тушунтирсам ,Хайратдан кутуласиз деган умиддаман.Биласиз, сурат чизаётгандим. Жуда содда ва кунглитаза инсонлар орасидаман. Бу инсонлар лойик булмаса-да,уларга зулм киладиганлар чщди. Мен чидаб туролмадим,уларни химоя килдим. Мени хам айбдор деб топишдива хозир камокхонадаман. Тинчланинг, хаяжонланманг,бу ерда дунёкарашим анча усди. Хаётни фильмлардагикаби курмаслигимиз, уйламаслигимиз керак экан. Балкисал ичкарирок кириб куришимиз лозим экан ва мен бухаётнинг хакикий юзи билан карама-карши яшаяпман.Бу ерларда хамма нарса бизнинг м ууит дагиданумуман бошкача. Хохласангиз, озрок айтиб бераман.Бу ер хакида гапиришдан олдин сизнинг хаётингизХакида сурай. Яхши кетяптими хаммаси? ТаннозШармин яна сизни ютдими? Киморда нималар ютказгансиз, Худо билади. Факат бу хаёт тарзи сизниасло бахтли килолмайди, она. Бу ерда мен кураётганинсонлар хам сиздан акллирок. Хеч булмаса, каердаэканликларини билишади. Аммо сиз нима учун киморстоли бошида эканингизни хам билолмайсиз. Сизгабир шеърдан бир мисра ёзаман. Бу шеър муаллифиНажиб Фозил, фамилияси Кисакурак. Турк адабиётидаэнг яхши шоирлардан бири. Аммо бу шоирни бизгаунчалик яхши танитишмаган. Мен Нажиб Фозилнинг канчалар буюк истеъдод эгаси эканини тог тепасидагичупондан ургандим . Бир уйлаб курин г-а , бу инсонфакат гина мусулмон булгани учун айбланяпти !Бунинг устига, бу шоир фикрлари учун жазоланган. Уздинига, исломга содик колгани учун бошига тушмаганбало колмаган. Мен унинг шунча босим остида булганшахсиятидан бехабар эдим. Исломга амал киладиганкишиларга инсон кузи билан карамасдим . Уларни колок, мутаассиб деб уйлардим. Аслида эса биз колок,биз мутаассиб эканмиз. Мана, хозир уша шеърнингбир кисмини ёзаман, худди биз учун ёзгандек узиям ,мана каранг:Замонни саситганлар колок дейишар мени,Юксалдик деб уйлашар пастлаган сайин ерга.Да, она, биз уни колок дердик ва ифлослик боткогигаботганимиз сайин юксаляпмиз, деб уйлаймиз. Она, онажоним, она! Шу он нималарни хис килаётганимни сизгатушунтира олсам эди... Тушунтиришга уринаман,иншааллох, бу кулимдан келади.Дайрагага тушиб, «Худойим , бу киз жинни булибКолибди», деяётганингизни эшитаётгандекман. ХозирКамокхона хакида гапириб бераман. Айбсиз булсак хам, камалдик... Чунки биз факатгина тугри деббилганимизни химоя килгандик. Аммо хакикатга уринколмаган. Бу дунёимизда буни яна бир марта туш унибетдим.Энди камокхона хакида гапириб берай. Ётогим жудаяхши, бир кишилик. Келган кунларимда битта каравотдаикки киши ётардик. Ишонмайсиз, аммо энди битнингнималигини биламан. Да, бит курдим. Хозирча узимдакурмадим. Аммо дугонам битлаган, хох у, хох мен, нимафарки бор?! Мен ётган кроватнинг тепа кисмида зиносабабли камалган бир аёл бор. Уйлаб куряпсизми? Она,бу аёл шу ерда... Аммо Тижан бу ерда эмас. Сиз хам буерда булмайсиз, чунки пулингиз бор...Кургани келинг, дейман, сиз камокхона каби номингизгадог туширадиган жойга келишдан уяласиз. Негадир меншундай деб уйлаяпман. Узингиз келмайсиз, биламан.Истасангиз, адвокат Самих бейни юборинг. Лекин биз учкишимиз, бошкаларининг ишини хам олиши керак. Ёнимдаикки дугонам хам бор. Биттаси нак жодугарнинг узи. Мену сиз бу ердан чиколмайман. Яна бир дугонам такводор...Xайрон коляпсиз, биламан. Аммо менимча, дунёнинг энгсодда ва самимий инсонлари улар. Биласизми, бу дугонамуранган... Да, еда, уранган, хижобли.Кундалик хаётимизга келсак, айтиб куяй, бугуннамоз укишни бошладим... Нега жахлингиз чикяпти?Биламан, жахлингиз чикяпти. Ахир, мен хам мусулмонэмасманми, она? Албатта, мусулмонман. Шундай экан,намоз укишни бошлаганим учун мени асло айбламанг....Жахлингиз чикмасин... Тонгда уйгонгач, илк ишимизсаналгани чикамиз. Бирма-бир, хаммамизни санашади.Зина тагида яшайдиган бир тилсиз аёл бор, усти бошийиртик. Ишонмайсиз, аммо уни хам одам урнида куриб, хурмат килишади.Холбуки, ташкарида унга одамсифатида карашмайди. Сиз булсангиз хам, балки одамурнида курмасдингиз, тугрими? Нонушта киляпмиз. Буердаги талончилар умуман бошкача... Чой, шакарнинг корабозори бор. Сиз буларнинг нима эканини билмайсиз. Бу ердапора олганнинг ошиги олчи. Камокка пора олган киради,тугрими? Прокурорлар орасида хам пора ейдиганлари бор.Коровулларнинг туксон фоизи порахур. Овкатларимиз хам хаминкадар, аммо Америка буткасичалик зарарлиэмас. Овкатим хакида кайгурасиз деб уйламайман... Кечаошдан каламуш ахлати чикди. Менинг кунглим айниди,аммо бошкалар урганиб кетишган экан, эътибор хамберишмади. Пули борлар бу ерда бемалол яшамокда. Хаммажойда булгани каби бу ерда хам факирни эзишяпти.Аммо имонли, гурурли факир узини эздирмаслик учункурашади. Келганимиздан бери ювинмадик. Лекин хафаэмасман, биз хар куни ювинардик, аммо уша пайтларда хозирги холимдан кура киррок эдим. Бу ерда касалларнингахволи чаток. Гарчи сизга буларнинг кизиги йуг-у, янаёзяпман-да. Балки отамга кизкдир.Яна бир янгилигим Фазли тугрисида. У билан турмуш куришни катъиян рад килдим. Бу ерда бир чупон бор,ушанга тегишни уйлаяпман. Аммо у мени оладими-йук-ми, буни билмайман. Рухим излаганини унда куряпман.Фазли жуда галати йигит. Онасининг кишлоклик эка-нини турли узрлар билан менга тушунтирди. Кейинжуда одам катта кетади. Буларнинг хам ахамиятийук аслида. Аммо бу ерда Фазлига ошик бир жиннибор... Да, майли, мен Рамазон чупонни сизларга куёв киламан. Албатта, у рози булса. Мана шу йул биланжамиятда бир чупон улардан анча устун ва гурурлиэканини исботлайман....Жуда хайратдасиз, тугрими? Ишонаманки, куёвингизникурганингизда бунчалик хайрон колмайсиз. Хаттоуни яхши куриб коласиз, аммо олдин мутавозеликниурганишингиз керак.Роса чузиб юбордим, биламан.Сатрларимни якунлар эканман, хаммангизга чин калбимдан саломлар айтаман.Яп-янги дунё сохибаси кизингиз Нолон” .Мактубни катта кизикиш билан тинглаган Тубо ва Билкисхайратдан бир муддат жим туриб, кейин суради:- Нима? Сен Рамазонга тегасанми? К,андай ишонайлик бунга?- Менинг ниятим бор... Кеча шу карорга келдим.- Жинни булганмисан, Нолон?!- Йук, аклу хушим жойида. Ёктирадиган инсоним билан тур-муш курадиган булсам, исломни урганиш имконига эга буламан.- Бусиз х,ам урганишинг мумкин. Макканинг энг бой йиги-ти Мусъаб ибн Умайр имон келтиргач, оиласидан канча зулмкурганини биласанми? Лекин у барибир динидан воз кечмади.Отаси уни меросдан махрум килди, факир бир хаётга тушибколди, аммо ишончидан воз кечмади. Сенда хам мана шун-дай имон булса, хамма нарсага карши чика олишинг мумкин.Нафакат Истанбулга, бутун дунёга, кучаларга «мусулмон бу-лишнинг имзосини куясан... Х,озирги «ислом» эса кучалардамусулмонликни даъво килган аёлларда хижоб, эркакларда биртутам сокол ва калта килинган муйлов, холос.- Нима, уранмаган аёл ёки соколи булмаган эркак мусул-мон булиши мумкин эмасми?- Ундай демадим, соколли эркак жуда куп. Мен бир тутамсокол, калталанган муйлов хакида гапиряпман. Хамма соколкуяди. Урф булгани учун уялишмайди, аммо исломда таъри-фи келтирилгандек сокол куйишдан уялишади. Кизлар румол ураган, кишда юз-кузи куринмайдиган килиб ураб олишмай-дими? Шундай килишади. У пайтда уялишмайди, аммо ишисломий хижобга келганида уялишади. Чунки мусулмончиликка карши хаддан ортик ёмон ташвикот килиняпти. Иста-санг, сенга санаб бераман.Хамма нарсани ислом никоби остида киладиганлар акила-парастлар, мутаассиблар, радикаллар, колоклар, замонга кар-шилар... Яна санайверайми?- Олдин хам санаб бергандинг, такрорлашнинг нима кера-ги бор?- Бу сузларни яхшилаб ёдлаб ол. «Радикал» сузини эшит-дингми, билки, ислом хакида гапиришяпти. Душманларимиз-нинг нима килганларини, кандай ном куйганликларини били-шимиз керак.- Тубо! Инуни13 хам шу сузни айтган экан, у хам исломниназарда тутганми?- Шубха килганингдан хафаман.- Аммо у динларни хурмат килишини айтган.- Динимизга карши кеча-кундуз ишлашаётганини билмай-санми? Хаммасининг усуллари мана шу нукгада айланади, х,ам-маси битта нарсани айтади: «Биз динларга, эътикодларга х,ур-мат билан караймиз». Аслида эса хаммаси бекор ran.Билкис умуман гапирмади. Нолон диккатини тортган нар-сани суради.- Нима булди, Билкис? Гапирмаяпсан.Ковоги солинган холда жавоб берди:- Хеч нарса.- Бир нарса булгани аник.- Унда сен айт.- Кайфиятинг йук, Билкис, айтакол, нима булди?- Нима буларди, Фазли хакида нималар деяпсан?- Ха... демак, сенинг яранг мана шу. Ёлгон айтяпманми?- Ёкмагани учун унга тегмасмиш. Биз сен ёктирмаганнинега ёктиряпмиз? Унакада нега унга тег деяпсан?- Ахир, сен уни севасан. Аммо мен...- Сен эса Рамазон чупонни... Кулдирмасанг-чи!- Бунинг нимаси кулгили? Ахир, мен чин инсонни излаяпман.- Хуп, онанг бу мактубни укигач, сенингча, нима килади?- Менимча, аклу хушини йукотади. Аклини йукотган одамнима килишини билиб булмайди.Шу пайт коровул Биннознинг овози эшитилди.- Нолон, Тубо, Билкис, учовларинг тез бу ёкка келинглар.Хавотир билан коровулнинг олдига боришди.Коровул:- Камокхона ичида уюшган гурух, тузибсизларми? Про-куратурага устингиздан шикоят тушган. Сизларни прокурорчакиряпти, - деди.- Нима?!- Бизми?- Канака гурух,?- Прокуратурада гаплашасизлар. Менинг аклим етмайди.Туртови узун йулак буйлаб юришди. Билкиснинг овозижимликни бузди:- Ох,, оёкларим маза килди. Ун кундан бери бунчалик узоккаюрмагандим. Прокурор сог булсин.- Рахмат хам айт.Билкис:- Каранглар, камокхона ичига нима деб ёзиб куйишибди:«Адолат мулкнинг тамалидир!» Бу нима дегани?- Нима деганинг нимаси, адолат мулкнинг тамали дегани.- Адолат булмаса-чи, унда нима булади?Коровул гапни булди.- Жим булинглар. Шовкин солманглар. Адолат йук дега-нинг нимаси?- Канака адолат?- Х,озир йук дедиларинг-ку.- Ким айтди, кандай айтди, кандай бундай дея олди, коро-вул хоним?- Канака одамсизлар, бироз олдин адолат йук дедиларинг,адолат булганида сизлар шу ерда булармидиларинг? Ким би-лади, нима жиноят килиб, бу ерга тушдиларинг.- Бизнинг айбимиз йук. Биз хакикатни химоя килдик.- Куйсанг-чи. Мен жуда куп марта эшитганман бунака гап-ларни. Бу ерга келган энг ёмон одамлар хам мен айбсизмандейди. Сизлар хам, албатта, шундай дейсизлар. Буюк давла-тимиз айбсизларга жазо бермайди.Билкис энди огзини очмокчи булганида Тубо Билкисга ишо-ра килди.- Менга кара, Билкис, бекордан-бекорга ахлок тузатиш жа-зосини олмайлик. Бир жазо олдикми, фойдаси булсин. Сенгабир латифа айтиб берайми?- Айт, латифани жуда яхши кураман.- Бир одам лазлар яшайдиган кишлокка келибди. Бу киш-локда уша пайтларда ким куп одам улдирса, уша кадрли кахра-мон хисобланар экан. Х,ар доим жахолат хукмронлик килганжойда кахрамонликнинг улчов бирлиги гунох экан. Одам канчакуп гунох килса, золимлардан ана шунча купрок олкиш олар-кан. У пайтдаги лазлар бугунги лазларга ухшамас экан. Жохил-ликларидан одам улдиришни устунлик деб билишар экан. Ушамусофир бир лазнинг уйида колибди. Лаз унга:- Юр, сенга бу кишлокни курсатай, - дебди.Кишлокни айлантирибди, навбат кабристонга келибди.- Кара, мана бу кабрда ётган йигит отди, отди, отди, отилди.Мана бу ётган отди, отди, отилди. Мана бу хам отди ва отилди.Мусофир ёнларидаги кабрни курсатиб сурабди:- Мана бу нима килди, кандай улди?Лаз ёнига карабди.- Мен у билан гаплашмайман.- Нима учун?- У билан гаплашмайман.- Уликдан хам хафа буласизми? Илтимос, айтинг, роса ки-зикяпман.- Майли, айтаман. У на отди, на отилди, бу ерда бекор-дан-бекорга ётибди.Билкис ва Нолон кулавериб узларини тутолмай колишди.Овозлари чикмасин дея уриниб, терлаб кетишди.Тубо деди:- Тагин яна латифадагидек булмасин, ичкарига кириб ёт-дикми, бекордан-бекорга ётибди булмасин. Камокка кирдик-ми, х,акка фойдаси булсин. Жох,ил инсонларга масхара бул-майлик.Бу пайтда прокурор Иброхим бейнинг хонасига етиб келиш-ди. Коровул эшикни такиллатгач, «киринг» деган овоздан ке-йин турт аёл прокурорнинг хонасига киришди. Прокурор бошиочик Нолонга караб хайрат билан суради:- Демак, сиз хам радикаллар ичидасиз?Кейин Билкисга караган прокурор бошкача гапирди:- Нима, шу ёшингда буви булмокчимисан? КаРа, дугонанг-нинг сочини, чиройли турибди. Бечора сочларга жабр эмасмиё сочларингдан уяласанми?- Нега уялар эканман, имоним сабаб уларни бекитаман...- Жим бул, жавоб хам кайтаряпсанми?Нолон чидолмасдан деди:- Афандим, нега хакорат киляпсиз? Одамнинг бир нарсагаишониши хам жиноятми?- Жим бул! Сен олдин бошингни ёп, кейин динни химоя кил.Нолон бирдан жавоб кайтарди:- Ёпаман, афандим, ёпаман.- Демак, онгингни захарлашган. Сен укиган экансан, тугрими?- Х,а, афандим, университетни тугатганман.- Жинни булганмисан? Олий маълумотли киз кандай ки-либ бу мутаассибларга алдандинг? Сен уларнинг юзини оч-санг, фикр ургатсанг буларди-ку... Афсус, афсус...- Бу инсонлар хакида гапирганда хурмат билан гапиришкерак, афандим. Улар ростданам, яхши инсонлар. Бошкала-рининг хаккини химоя килишгани учун бу ердалар. Бошкасиучун камокхонада ётишга рози булиш нималигини биласизми?- Биз нима киляпмиз? Биз хам бошкаси учун бу ердаэмасмизми?- Сизники бошкача... Сиз маъсумларни хам камаб куясиз.Аммо бу инсонлар умуман бошкача. Бошкасининг нохаклик-ка учрашига чидолмаганликлари учун бу ердалар.- Сенинг онгингни яхшигина узгартиришибди. Дипломинг-га афсусдаман.- Нега афсусланяпсиз? Дипломимдан керак жойда фойда-лана оламан.- Бунинг ахамияти йук. Мухими нима, биласанми? Таъ-лимда ривожланган, замонавий маданият савиясидаги тала-баларни етиштиришдир.Тубо бу саволни беришдан узини тия олмади:- Сизнинг замонавий маданиятингизда мусулмон булиббулмайдими?- Албатта, булади. Аммо мутаассиб булмайди. Сен нега га-пиряпсан узи? Сенга гапиришга рухсат берилдими?- Кечирасиз, афандим, узимни гапиришга мажбурдек хискилдим.Прокурор кулгандек:- Бу устингдаги кийим нимаси? Худди олабужига ухшаб, - деди.- Сиз олабужини куряпсизми?- Сизлар... сизлар коп-кора кийиниб олгансизлар.- Судьялар, прокурорлар хам кора кийишади. Сиз суддакиймайсизми?- Жим бул! Утир хамманг!Учови хам утиришди. Коровул тик турарди. Тубо коровул-га диванни курсатиб:-Сиз хам утиринг, — деди.Коровул утира олмасди. Тубо прокурордан сурамасдан ту-ролмади:- Жаноб прокурор, коровул хоним сизнинг ёнингизда нимаучун утира олмайди?- Хурмати сабаб. Энди асл мавзуга утайлик. Тубо кайсибирларинг?- Менман, афандим.- Сенинг бошчилигингда уюшган гурух тузибсизлар.Устингдан шикоят тушган. Мана бу ерда.- Нима киляпмиз экан?- Махбусаларнинг онгини узгартиряпсизлар экан. КейинОтатурк тамойиллари ва инкилобларига карши ташвикот олибборяпсизлар экан.- Хайронман. Камокхонага киргандан бери бирор мартаОтатурк деган сузни айтмадим.- Аммо Отатуркка ёкмайдиган ишларни киляпсан.- Отатурк деярли хеч нарсани ёктирмасди. Тирик булгани-да, мени хам ёктирмасди. Бундай вазиятда мен нима хам килаолардим?- Модомики, сураяпсан, айтай: тузалишинг мумкин. Менгакаранглар, эртага сизларга бериладиган имкониятлардан фой-даланишингиз учун айтяпман, жим юринглар. Махкумаларгахар хил фикрларни ургатманглар.- Афандим, мен факатгина ислом хакида гапирдим.- Хул, сенинг илохиёт факультетидан дипломинг борми?- Йук, афандим.- Мана, курдингми, бунинг устига жохил экансан. Нимани-ям тушунтирардинг, хали ислом нималигини билмасанг.- Юртимизда илохиёт факультетлари нега очилган?- Динни назорат остида ушлаб туриш учун.Прокурорнинг асаби бузила бошлаганди, нукул столни урибгапирарди.- Бу ер менинг назоратим остида. Бу ерда колок фикрловчи-лар фаолият юритишини истамайман. Аммо Куръонни хурматкиламан. Куръон укишни ургатишинг мумкин. Агар яна бирмарта устингдан шикоят тушса, кара лекин... Алохда булимага ташланасан, тушундингми?Шу пайт ичкарига иккинчи прокурор кирди.- Хуш келибсизлар, сингилларим!Иброхим прокурор кайфияти бузилиб суради:- Танишмисизлар?- Йук, диндор эканликларини сезиб колдим. Мен хам дин-дорман, шунга.- Шунаками? Демак, сен хам диндорсан, шундайми? Аммозарарсиз диндорсан, булар эса мутаассиб.- Астагфируллох, афандим, диндор одамдан зарар келмай-ди. Мен диндорларни яхши кураман.- Аммо булар Отатуркка карши булган диндорлардан.- Фикрларга аралашмайман, афандим. Мен фикр эркинли-ги томонидаман. Х,еч кимнинг калбига кишан сололмаймиз.- Буни сен айтяпсанми? Сен буларни расман куллаб-кувват-лаяпсан. Мен сен билан кандай ишлайман? Йук, катъиян бул-майди. Сен билан бир жойда... Майли, махбусалар куз олдидатортишмайлик. Сизлар бораверинглар.Турт аёл чикиб кетди, икки прокурор ичкарида колди.Давоми бор.#грдилЁЛВОРАМАНҲИЁНАТҚИЛМА
💞ДИЛ СЎЗЛАРИ💞
Ёлвораман ҳиёнат қилма.
Амина Шенликўғли.
11-12 кисми.
КАМОКХОНА.
Полиция идорасидаги расмий ишлар битгач, Билкис, Нолон
ва Тубо марказий камокхонага юборилди.
Камокхона эшиги олдига келишганида бир маъмур хужжат-
лар билан бирга уларни кабул килиб олди. Навбат камокхона-
даги ишларга келганди.
Энг аввал Билкисни чакирган маъмур унга стулни курсатди:
- Мархамат, утир.
- Рахмат.
- Кани гапир, исминг нима?
- Билкис Арат.
- Тугилган йилинг ва жойинг?
- 1961 йил, Бурса.
- Айбинг?
- Айбим хаккимизни талаб килиш, нохакликка чидолмаслик.
- Куп гапирмасдан, айбингни айт. Хаа... Хизмат вазифаси-
ни утаётган ходимни хакорат килиш.
- Хукук тилида хакни талаб килишнинг номи хизматдаги
шахсни хакорат килишми? Яъни сизнинг хукукингизда...
- Майли, бупти, бупти. Сен бор, дугонанг келсин!
- Исм-фамилиянг?
- Нолон Унур. 1962 йилда Истанбулда тугилганман.
- Истанбуллик экансан, бу жохиллар билан бирга камокка
тушяпсан. Айбинг нима?
- Дугоналаримники билан бир хил. Нохаклик каршисида
жим турмаслик дейишимиз мумкин. Айтганча, нима, Истан-
булликлар камокка тушмайдими?
Х,ужжат ишлари тугади. Маъмур тугмани босиб, коровул-
ларни чакирди.
- Махбусаларни олиб кетадиган масъуллар келсин.
Бир аёл ва бир эркак коровул келди.
Аёл коровул гоятда юмшоклик билан чакирди:
- Келинг, устингизни текшириб курамиз.
- Бизда нима борки, текширасизлар?
- Нимаям килардик, коидаси шундай, буйрук кулимиз.
- Албатта, хаксиз... Аллохга кул булинмаган жойда буй-
рукка кул булишга мажбурмиз.
Билкиснинг кесатиги Нолоннинг жахдини чикарганди. Тек-
шириш тугагач, ажратилган хонага боришлари керак эди. Эр-
как коровул Тубони туЬстатди:
- Х,ижобингни еч. У билан кириш такикланган.
- Кечирасиз, ечолмайман. Прокурор билан учрашишни ис-
тайман.
- Менга кара, прокурор хижобингни курса, уша ернинг узи-
да йиртиб ташлайди. Куп гапирмасдан еч. Колаверса, бу за-
монда ураниб юриш ёш аёлга ярашмайди. Уни замонавийлик-
дан узоклаштиради. Бу сенга жабр эмасми? Бундай юриш орт-
га кайтиш булади.
- Аксинча, очилиш гор даврига кайтиш булади. Бундан
ташкари, бу хар кимнинг дидига боглик. Одамлар узлари
хохлагани, дидига мос келгани учун айик пустинини муйна
дея кийиб юришибди. Бу кийимда ичкарига кириш менинг ко-
нуний хукукимдир.
- Буни Отатурк бекор килмаганмиди?
- Хамма нарсада Отатурк ортита яширинманглар. Узларинг
килмокчи булган ишларингни Отатурк номидан киляпсизлар.
Сиз каердасиз-у, дунёкарашингиз каерда? Кейин яна бир гап,
Отатурк хижобни бекор килмади. Умри етмади хам. Балки ти-
рик булганида такикларди.
- Хуп, у ёктирмаган нарсани мен нега камокхонага киритай?
- Ёктирганларини киритяпсизларми? Масалан, ракини, ракс-
ни жуда яхши курарди.
- Жуда куп гапирар экансан, бас киласанми? Булди, еч, де-
дим сенга.
- Кечирасиз, ечмайман. Прокурорга олиб боринг ёки уни
бу ерга олиб келинг.
Коровул баланд овозда бакир-чакир кила бошлади:
- Менга кара, хижобни ечасан! Бошка айтишга мажбур кил-
ма. Камокхонада коида шунака.
- Шунаками?
- Бу ерда Аллохнинг айтганлари эмас, Отатурк коидалари
амал килади, тушунарлими?
- Сиз нега халиям прокурорга хабар бермаяпсиз?
- Бу ишларга прокурор аралашиб утирмайди, узим х,ал ки-
ламан.
- Унакада мен сизнинг устингиздан прокурорга, керак бул-
са, Адлия вазирлигига шикоят киламан. Сиз ноконуний иш
киляпсиз.
- Буни кара-я? Камокхонага кадам босар-босмас бизни со-
тишни уйлаяпсанми? Бунинг хисобини берасан, аммо х,озир-
ча кузимдан йукол.
Аёл коровул уларни булимага олиб кетди. Махлумалар дарров
уларнинг атрофини ураб олиб, саволлар ёмгирини ёгдиришди.
Илк савол Тубога каратилган эди:
- Сени зино учун ушлашдими?
Тубонинг кузлари жойидан чиккудек булди.
- Бу нима деганинг? Нима, куринишим зино диладиганлар-
га ухшайдими?
- Нега жахдинг чикади? Сени хижобда кургач... Хуш, унака-
да айбинг нима, куриликми?
- Пешонамга умри деб ёзиб куйганми?
- Узинг айтакол, унда нега камокка ташлашди? Ёки сени
масжид эшиги олдидан олиб келишдими?
Билкис чидолмасдан гапга кушилди:
- Нега бунчалик хурматсизлик билан гаплашяпсизлар? Ахир,
бу ишларинг айб эмасми?
Шу пайт узун буйли, корачадан келган бир махлума якин-
лашади. Сигаретасини тутатиб, Тубога караб гапирди:
- Сен зино деганда намунча вахима киласан? Бу хонада
имомнинг хотини бор, зино килгани учун ётибди. Оила кур-
ганларига ун йил булибди, уч фарзанди бор, аммо жинояти са-
баб бу ерда. Сен хафа булма. Хуш келибсизлар! Сизларни кий-
нокка солишмадими?
- Бош вазир кийнок йук деганди-ку.
- Бу ер Болгариями?
Уч дугона бир-бирига хайрат билан карар экан, девор таги-
да оёкларини силаб утирган ёш аёл мингирлади:
- Кийнок йук деган нарсани ёш болаларга айтишсин. Мана,
кара, оёкларим кийнок сабаб шу холга келди.
ЭРТАСИ КУНИ ЭРТАЛАБ.
Тубо намоз укишга турганди. Овоз чикармасдан тахорат
олишга кетар экан, чийиллаб бакираётган аёл овозини эши-
тиб, куркиб кетди.
-Хой жинни! Эрталабдан нима, бурга чакдими? Ётсанг-чи,
жойингга. Зурга ухладик, бизни хам уйготиб юборяпсан. Тур-
сам, дабдалангни чикараман.
Нариги каравотдан:
- Асу, секинрок, бизни хам уйла.
- Кара, бу янгини, шиппагининг овози чикяпти.
Тубо каерга тушиб колганини билмай х,айрон колганди. Оёк
учида кадам ташлаб, тах,орат олиб, намозини укигандан кейин
дуо килишни бошлади:
- Аллох,им! Бизни бу ерлардан динимизга зарар бермай
чикартир! Ё Роббим, гунохларимизни кечир! Бизни даъво-
мизда собит кил! Бизни хар х,олида х,ам шукр киладиганлар-
дан килгин! Отамни, онамни хам кечир, факат узингга мух,тож
кил, ё Роббим!
Бир махдуманинг огохлантириши билан Тубо тустади.
- Менга кара, дуоингни йигиштир. Пичирлашингни хам
эшитяпман.
Нариги каравотдаги махбуса:
- Менга кара, Асу, яна бошладингми? Бунинг дуоси билан
нима ишинг бор?
- Сен унинг адвокатимисан?
-Х а!
Нариги томондан бошка махбусанинг овози эшитилди:
- Жин урсин сизларни, эрталабдан кутурдиларингми? Жим
булсаларинг-чи. Узи эрталабгача ухлай олмадик. Кичкина ка-
равотда икки киши...
Тубо:
- Хаммангиздан узр сурайман, аммо сизлар хам Аллохдан
узр сурасаларинг яхши булади.
- Сендан сураймизми, колок!
Махбусаларнинг сузларидан кейин яна урнига ётган Тубо
уйлай бошлади: «Бу инсонларни мана шу холга келтирган таъ-
сирни йук килиш керак, аввало. Ха, йук килиниши керак».
Эртаси куни уч дугона махбусаларни кузата бошлади. Улар-
нинг баъзилари сухбатлашар, баъзилари жанжаллашарди.
Билкис биридан суради:
- Сенинг айбинг нима?
- Отамни улдирдим.
- Нима?! Отангни улдирдингми?
- Нимасига хайрон буласан?
- Сени нима учун камашди?
- Эримни улдирдим.
- Вой, Худойим, ростданми?
- Ростдан. Газеталарда укимадингми?
- Кандай килиб улдирдинг?
- Кандай буларди? Катта пичок билан 5^н уч парчага бул-
гандан кейин чукурга кумдим. Уша номуссизни тирилтириб
беришса, бу сафар уни минг парчага булардим.
- Сенга хиёнат килдими?
- Кошки хиёнат булса... уз кизи билан...
Нолоннинг ранги саргайиб кетганди.
- Эй Худойим, менинг ёнимдаги кимни улдирган экан?
- Сура узидан.
- Йук, суролмайман.
Тубонинг ётокдоши жавоб берди:
- Сенинг шеригинг котил эмас, сирли одам. Эхтиёт бул, се-
ниям сехрлаб куймасин.
- Тангри сакласин!
- Тангри эмас, Аллох,.
- Нима фарки бор, Тубо?
- Фарки бор. Роббимизнинг гузал исм ва сифатларида «Ал-
лох» исми бор, лекин «Тангри» йук.
Хонадошларининг нима жиноят килганликларини суришти-
риш якунига етгандан кейин учови бир жой топиб сухбатла-
ша бошлашди.
Билкис:
- Энди нима киламиз? Бизникилар нима килди экан? - деб
суради.
Тубо деди:
- Мен Фотима опани уйлаяпман. У нима килди экан? Аёл
юз фоиз хак булгани холда расман айбдор килиб куйишибди.
Бунчалик вахший инсонлар борлигига ишониш кийин.
- Жуда тугри. Мен сал туриб бизникиларга мактуб ёзаман.
Бу ердаги вазиятни тушунтираман.
- Биргаликда ёзайлик.
Тубо:
- Судгача бирор нима килайлик, - деди.
- Нима киламиз?
- Камокхонага келдик деб ёнбошлаб ётмасак керак? Бу ерда
дарс килиш, китоб укишни истамайсизларми?
Нолон:
- Мен истайман, - деди.
- Мен хам, - деди Билкис.
- Унакада китоб руйхатини ёзиб чикаман. Довуд олиб ке-
либ беради. Эртага кургани келар экан, руйхатни унга бе-
раман.
- Бупти, кани хаммамиз ёзадиганларимизни ёзайлик. Мен
булма масъулидан конверт, когоз-калам оламан. Яхши, ишга
киришайлик унда. Рамазон чупон айтганидек, узи яшаётган
жамиятнинг харакатларидан шикоятчи булган одам уша жа-
миятни узгартириш учун уриниши керак.
- Сен бу жамиятнинг нимасини ёктирмайсан?
- Курдик-ку! Золим Камолнинг, Оминанинг отасининг кил-
ганларини ва кейин х,ак булган аёлни кандай нох,акка чика-
ришганини, биз бу нохакликларга эътироз билдирганимизда
бизни ушлаб, бу ерга олиб келишганини унутаманми? Мен
буни унутолмаяпман. То жигаримизгача сингиб кетибди, жигаримгача...
* * *
Булмада шовкин-сурон, бакир-чакир булаётганди. Тушлик
вакти булиб колганди. Тубо тах,орат олган, кулларини кури-
тар экан, овоз берди:
- Кизлар, намоз укиганларингни неча кундан бери курмадим...
Нолон:
- Мен умуман укимайман, биласан.
- Биламан. Сен жаннатдан кушкингни ажратиб куйгансан!
Бизга ухшаб эрталабдан намоз укишингнинг нима кераги бор?
- Бу нима деганинг, Тубо?
- Унда нега укимаяпсан?
- Билмадим.
- Мен биламан.
- Нима учун экан?
- Аллохни сажда киладиган даражада севмайсан.
- Ааа... ундай эмас. Мен Аллохимни каттик севишга се-
ваман, лекин... хаёлимдаги саволларга жавоб тополмаяпман.
Билкис орага кирди:
- Менимча, сен атрофни, одамларни уйлаяпсан. Эзо буви-
нинг «Бир одам сенга «Намозни вактида адо этиш шарти би-
лан бир куй бераман, деса, намоз укийсан. Бермаса, намоз хам
йук- Лекин куз олдингда турган олаётган нафасинг хам куй-
дан анча кийматлирок, нега шуни курмайсан?» деган гапи бор.
Тубо хайрат билан Билкисга карагандан кейин:
- Куз тегмасин, куз тегмасин. Сен аслида катта отинойи
экансан, биз билмас эканмиз. Аммо намоз укимайдиган оти-
нойи, - деди.
- Намоз укимайдиган отинойи хам буладими?
- Замонавий отинойилар булиши мумкин. Масалан, сенга
ухшаб... Замонавий отинойилар орасида бузукликларни шун-
чаки кузатиб турадиганлари хам булар экан.
- Тубо, сени яхши кураман! Мени нотугри тушунма, аммо
бунча махбуса ичида намоз укий олмайман. Бугун яна оркангдан
шовкин-сурон кутаришди. Уларни безовта килаётган экан.
- Улар хам бизни безовта килишмаяптими, Билкис? Кечаси
соат иккига кадар сурон-шовкин кутаришяпти.
- Сурон-шовкин эмас, шовкин-сурон.
- Нима фарки бор? Кичкина хатоларни гаплашаётганимиз
йук. Агар бунга карайдиган булсак, бизни исломдан купора-
диган хатоларни хам куролмайдиган даражада куп хатолар
киляпмиз.
- Яна тош отяпсан.
- Тош отмасдан кандай индамай тураман? Доим тош отиб
туришим керак булган вокеалар бор...
12 кисм.
УН КУНДАН КЕЙИН.
Нолон Тубога деди:
- Тубо! Укишни хохлайсанми, онамга мактуб ездим.
- Бирданига мактуб устига камокхона мухри босилган ва
«текширилган» деган ёзувни укигач, бечора онангнинг юра-
ги ёрилади.
- Хавотир олма, олдин шарафига теккан догни, кейин мени
уйлайди.
- Майли, онангнинг тузалишига сабабчи булсанг зора. Калб-
га имон киргач, мархаматга бурканади инсон.
- Иншааллох, онамга хам исломни тушунтираман.
- Нима дейсан?
- Тушунтираман-да.
- Аммо х,еч нарса билмайсан-ку! Боз устига, исломнинг ко-
идаларига кура яшамаяпсан. Лекин ишонаманки, сен узинг ту-
шунган холда исломни химоя кил асан. Айтганча, хатда нима
деб ёздинг?
Бу орада Билкис хам келди.
- Мендан яширинча гаплашяпсизларми?
- Йук, Нолон онасига мактуб ёзибди, шуни укиб бермокчи.
- Мен хам эшитсам буладими?
- Албатта. Келинглар, менинг ётогимда утирайлик, бу ерга
Караганда анча тинчрок.
Ётокка утиришгач, Нолон мактубни очиб, укий бошлади:
“ Салом, она!
Бу мактубни каердан ёзаётганимни билсангиз, хайрон коласиз. Лекин мен сизга яхшилаб тушунтирсам ,
Хайратдан кутуласиз деган умиддаман.
Биласиз, сурат чизаётгандим. Жуда содда ва кунгли
таза инсонлар орасидаман. Бу инсонлар лойик булмаса-да,
уларга зулм киладиганлар чщди. Мен чидаб туролмадим,
уларни химоя килдим. Мени хам айбдор деб топишди
ва хозир камокхонадаман. Тинчланинг, хаяжонланманг,
бу ерда дунёкарашим анча усди. Хаётни фильмлардаги
каби курмаслигимиз, уйламаслигимиз керак экан. Балки
сал ичкарирок кириб куришимиз лозим экан ва мен бу
хаётнинг хакикий юзи билан карама-карши яшаяпман.
Бу ерларда хамма нарса бизнинг м ууит дагидан
умуман бошкача. Хохласангиз, озрок айтиб бераман.
Бу ер хакида гапиришдан олдин сизнинг хаётингиз
Хакида сурай. Яхши кетяптими хаммаси? Танноз
Шармин яна сизни ютдими? Киморда нималар ютказгансиз, Худо билади. Факат бу хаёт тарзи сизни
асло бахтли килолмайди, она. Бу ерда мен кураётган
инсонлар хам сиздан акллирок. Хеч булмаса, каерда
эканликларини билишади. Аммо сиз нима учун кимор
столи бошида эканингизни хам билолмайсиз. Сизга
бир шеърдан бир мисра ёзаман. Бу шеър муаллифи
Нажиб Фозил, фамилияси Кисакурак. Турк адабиётида
энг яхши шоирлардан бири. Аммо бу шоирни бизга
унчалик яхши танитишмаган. Мен Нажиб Фозилнинг канчалар буюк истеъдод эгаси эканини тог тепасидаги
чупондан ургандим . Бир уйлаб курин г-а , бу инсон
факат гина мусулмон булгани учун айбланяпти !
Бунинг устига, бу шоир фикрлари учун жазоланган. Уз
динига, исломга содик колгани учун бошига тушмаган
бало колмаган. Мен унинг шунча босим остида булган
шахсиятидан бехабар эдим. Исломга амал киладиган
кишиларга инсон кузи билан карамасдим . Уларни колок, мутаассиб деб уйлардим. Аслида эса биз колок,
биз мутаассиб эканмиз. Мана, хозир уша шеърнинг
бир кисмини ёзаман, худди биз учун ёзгандек узиям ,
мана каранг:
Замонни саситганлар колок дейишар мени,
Юксалдик деб уйлашар пастлаган сайин ерга.
Да, она, биз уни колок дердик ва ифлослик боткогига
ботганимиз сайин юксаляпмиз, деб уйлаймиз. Она, онажоним, она! Шу он нималарни хис килаётганимни сизга
тушунтира олсам эди... Тушунтиришга уринаман,
иншааллох, бу кулимдан келади.
Дайрагага тушиб, «Худойим , бу киз жинни булиб
Колибди», деяётганингизни эшитаётгандекман. Хозир
Камокхона хакида гапириб бераман. Айбсиз булсак хам, камалдик... Чунки биз факатгина тугри деб
билганимизни химоя килгандик. Аммо хакикатга урин
колмаган. Бу дунёимизда буни яна бир марта туш униб
етдим.
Энди камокхона хакида гапириб берай. Ётогим жуда
яхши, бир кишилик. Келган кунларимда битта каравотда
икки киши ётардик. Ишонмайсиз, аммо энди битнинг
нималигини биламан. Да, бит курдим. Хозирча узимда
курмадим. Аммо дугонам битлаган, хох у, хох мен, нима
фарки бор?! Мен ётган кроватнинг тепа кисмида зино
сабабли камалган бир аёл бор. Уйлаб куряпсизми? Она,
бу аёл шу ерда... Аммо Тижан бу ерда эмас. Сиз хам бу
ерда булмайсиз, чунки пулингиз бор...
Кургани келинг, дейман, сиз камокхона каби номингизга
дог туширадиган жойга келишдан уяласиз. Негадир мен
шундай деб уйлаяпман. Узингиз келмайсиз, биламан.
Истасангиз, адвокат Самих бейни юборинг. Лекин биз уч
кишимиз, бошкаларининг ишини хам олиши керак. Ёнимда
икки дугонам хам бор. Биттаси нак жодугарнинг узи. Мен
у сиз бу ердан чиколмайман. Яна бир дугонам такводор...
Xайрон коляпсиз, биламан. Аммо менимча, дунёнинг энг
содда ва самимий инсонлари улар. Биласизми, бу дугонам
уранган... Да, еда, уранган, хижобли.
Кундалик хаётимизга келсак, айтиб куяй, бугун
намоз укишни бошладим... Нега жахлингиз чикяпти?
Биламан, жахлингиз чикяпти. Ахир, мен хам мусулмон
эмасманми, она? Албатта, мусулмонман. Шундай экан,
намоз укишни бошлаганим учун мени асло айбламанг.
...Жахлингиз чикмасин... Тонгда уйгонгач, илк ишимиз
саналгани чикамиз. Бирма-бир, хаммамизни санашади.
Зина тагида яшайдиган бир тилсиз аёл бор, усти боши
йиртик. Ишонмайсиз, аммо уни хам одам урнида куриб, хурмат килишади.
Холбуки, ташкарида унга одам
сифатида карашмайди. Сиз булсангиз хам, балки одам
урнида курмасдингиз, тугрими? Нонушта киляпмиз. Бу
ердаги талончилар умуман бошкача... Чой, шакарнинг кора
бозори бор. Сиз буларнинг нима эканини билмайсиз. Бу ерда
пора олганнинг ошиги олчи. Камокка пора олган киради,
тугрими? Прокурорлар орасида хам пора ейдиганлари бор.
Коровулларнинг туксон фоизи порахур. Овкатларимиз хам хаминкадар, аммо Америка буткасичалик зарарли
эмас. Овкатим хакида кайгурасиз деб уйламайман... Кеча
ошдан каламуш ахлати чикди. Менинг кунглим айниди,
аммо бошкалар урганиб кетишган экан, эътибор хам
беришмади. Пули борлар бу ерда бемалол яшамокда. Хамма
жойда булгани каби бу ерда хам факирни эзишяпти.
Аммо имонли, гурурли факир узини эздирмаслик учун
курашади. Келганимиздан бери ювинмадик. Лекин хафа
эмасман, биз хар куни ювинардик, аммо уша пайтларда хозирги холимдан кура киррок эдим. Бу ерда касалларнинг
ахволи чаток. Гарчи сизга буларнинг кизиги йуг-у, яна
ёзяпман-да. Балки отамга кизкдир.
Яна бир янгилигим Фазли тугрисида. У билан турмуш куришни катъиян рад килдим. Бу ерда бир чупон бор,
ушанга тегишни уйлаяпман. Аммо у мени оладими-йук-
ми, буни билмайман. Рухим излаганини унда куряпман.
Фазли жуда галати йигит. Онасининг кишлоклик эка-
нини турли узрлар билан менга тушунтирди. Кейин
жуда одам катта кетади. Буларнинг хам ахамияти
йук аслида. Аммо бу ерда Фазлига ошик бир жинни
бор... Да, майли, мен Рамазон чупонни сизларга куёв киламан. Албатта, у рози булса. Мана шу йул билан
жамиятда бир чупон улардан анча устун ва гурурли
эканини исботлайман.
...Жуда хайратдасиз, тугрими? Ишонаманки, куёвингизни
курганингизда бунчалик хайрон колмайсиз. Хатто
уни яхши куриб коласиз, аммо олдин мутавозеликни
урганишингиз керак.
Роса чузиб юбордим, биламан.
Сатрларимни якунлар эканман, хаммангизга чин калбимдан саломлар айтаман.
Яп-янги дунё сохибаси кизингиз Нолон” .
Мактубни катта кизикиш билан тинглаган Тубо ва Билкис
хайратдан бир муддат жим туриб, кейин суради:
- Нима? Сен Рамазонга тегасанми? К,андай ишонайлик бунга?
- Менинг ниятим бор... Кеча шу карорга келдим.
- Жинни булганмисан, Нолон?!
- Йук, аклу хушим жойида. Ёктирадиган инсоним билан тур-
муш курадиган булсам, исломни урганиш имконига эга буламан.
- Бусиз х,ам урганишинг мумкин. Макканинг энг бой йиги-
ти Мусъаб ибн Умайр имон келтиргач, оиласидан канча зулм
курганини биласанми? Лекин у барибир динидан воз кечмади.
Отаси уни меросдан махрум килди, факир бир хаётга тушиб
колди, аммо ишончидан воз кечмади. Сенда хам мана шун-
дай имон булса, хамма нарсага карши чика олишинг мумкин.
Нафакат Истанбулга, бутун дунёга, кучаларга «мусулмон бу-
лишнинг имзосини куясан... Х,озирги «ислом» эса кучаларда
мусулмонликни даъво килган аёлларда хижоб, эркакларда бир
тутам сокол ва калта килинган муйлов, холос.
- Нима, уранмаган аёл ёки соколи булмаган эркак мусул-
мон булиши мумкин эмасми?
- Ундай демадим, соколли эркак жуда куп. Мен бир тутам
сокол, калталанган муйлов хакида гапиряпман. Хамма сокол
куяди. Урф булгани учун уялишмайди, аммо исломда таъри-
фи келтирилгандек сокол куйишдан уялишади. Кизлар румол ураган, кишда юз-кузи куринмайдиган килиб ураб олишмай-
дими? Шундай килишади. У пайтда уялишмайди, аммо иш
исломий хижобга келганида уялишади. Чунки мусулмончи
ликка карши хаддан ортик ёмон ташвикот килиняпти. Иста-
санг, сенга санаб бераман.
Хамма нарсани ислом никоби остида киладиганлар акила-
парастлар, мутаассиблар, радикаллар, колоклар, замонга кар-
шилар... Яна санайверайми?
- Олдин хам санаб бергандинг, такрорлашнинг нима кера-
ги бор?
- Бу сузларни яхшилаб ёдлаб ол. «Радикал» сузини эшит-
дингми, билки, ислом хакида гапиришяпти. Душманларимиз-
нинг нима килганларини, кандай ном куйганликларини били-
шимиз керак.
- Тубо! Инуни13 хам шу сузни айтган экан, у хам исломни
назарда тутганми?
- Шубха килганингдан хафаман.
- Аммо у динларни хурмат килишини айтган.
- Динимизга карши кеча-кундуз ишлашаётганини билмай-
санми? Хаммасининг усуллари мана шу нукгада айланади, х,ам-
маси битта нарсани айтади: «Биз динларга, эътикодларга х,ур-
мат билан караймиз». Аслида эса хаммаси бекор ran.
Билкис умуман гапирмади. Нолон диккатини тортган нар-
сани суради.
- Нима булди, Билкис? Гапирмаяпсан.
Ковоги солинган холда жавоб берди:
- Хеч нарса.
- Бир нарса булгани аник.
- Унда сен айт.
- Кайфиятинг йук, Билкис, айтакол, нима булди?
- Нима буларди, Фазли хакида нималар деяпсан?
- Ха... демак, сенинг яранг мана шу. Ёлгон айтяпманми?
- Ёкмагани учун унга тегмасмиш. Биз сен ёктирмаганни
нега ёктиряпмиз? Унакада нега унга тег деяпсан?
- Ахир, сен уни севасан. Аммо мен...
- Сен эса Рамазон чупонни... Кулдирмасанг-чи!
- Бунинг нимаси кулгили? Ахир, мен чин инсонни излаяпман.
- Хуп, онанг бу мактубни укигач, сенингча, нима килади?
- Менимча, аклу хушини йукотади. Аклини йукотган одам
нима килишини билиб булмайди.
Шу пайт коровул Биннознинг овози эшитилди.
- Нолон, Тубо, Билкис, учовларинг тез бу ёкка келинглар.
Хавотир билан коровулнинг олдига боришди.
Коровул:
- Камокхона ичида уюшган гурух, тузибсизларми? Про-
куратурага устингиздан шикоят тушган. Сизларни прокурор
чакиряпти, - деди.
- Нима?!
- Бизми?
- Канака гурух,?
- Прокуратурада гаплашасизлар. Менинг аклим етмайди.
Туртови узун йулак буйлаб юришди. Билкиснинг овози
жимликни бузди:
- Ох,, оёкларим маза килди. Ун кундан бери бунчалик узокка
юрмагандим. Прокурор сог булсин.
- Рахмат хам айт.
Билкис:
- Каранглар, камокхона ичига нима деб ёзиб куйишибди:
«Адолат мулкнинг тамалидир!» Бу нима дегани?
- Нима деганинг нимаси, адолат мулкнинг тамали дегани.
- Адолат булмаса-чи, унда нима булади?
Коровул гапни булди.
- Жим булинглар. Шовкин солманглар. Адолат йук дега-
нинг нимаси?
- Канака адолат?
- Х,озир йук дедиларинг-ку.
- Ким айтди, кандай айтди, кандай бундай дея олди, коро-
вул хоним?
- Канака одамсизлар, бироз олдин адолат йук дедиларинг,
адолат булганида сизлар шу ерда булармидиларинг? Ким би-
лади, нима жиноят килиб, бу ерга тушдиларинг.
- Бизнинг айбимиз йук. Биз хакикатни химоя килдик.
- Куйсанг-чи. Мен жуда куп марта эшитганман бунака гап-
ларни. Бу ерга келган энг ёмон одамлар хам мен айбсизман
дейди. Сизлар хам, албатта, шундай дейсизлар. Буюк давла-
тимиз айбсизларга жазо бермайди.
Билкис энди огзини очмокчи булганида Тубо Билкисга ишо-
ра килди.
- Менга кара, Билкис, бекордан-бекорга ахлок тузатиш жа-
зосини олмайлик. Бир жазо олдикми, фойдаси булсин. Сенга
бир латифа айтиб берайми?
- Айт, латифани жуда яхши кураман.
- Бир одам лазлар яшайдиган кишлокка келибди. Бу киш-
локда уша пайтларда ким куп одам улдирса, уша кадрли кахра-
мон хисобланар экан. Х,ар доим жахолат хукмронлик килган
жойда кахрамонликнинг улчов бирлиги гунох экан. Одам канча
куп гунох килса, золимлардан ана шунча купрок олкиш олар-
кан. У пайтдаги лазлар бугунги лазларга ухшамас экан. Жохил-
ликларидан одам улдиришни устунлик деб билишар экан. Уша
мусофир бир лазнинг уйида колибди. Лаз унга:
- Юр, сенга бу кишлокни курсатай, - дебди.
Кишлокни айлантирибди, навбат кабристонга келибди.
- Кара, мана бу кабрда ётган йигит отди, отди, отди, отилди.
Мана бу ётган отди, отди, отилди. Мана бу хам отди ва отилди.
Мусофир ёнларидаги кабрни курсатиб сурабди:
- Мана бу нима килди, кандай улди?
Лаз ёнига карабди.
- Мен у билан гаплашмайман.
- Нима учун?
- У билан гаплашмайман.
- Уликдан хам хафа буласизми? Илтимос, айтинг, роса ки-
зикяпман.
- Майли, айтаман. У на отди, на отилди, бу ерда бекор-
дан-бекорга ётибди.
Билкис ва Нолон кулавериб узларини тутолмай колишди.
Овозлари чикмасин дея уриниб, терлаб кетишди.
Тубо деди:
- Тагин яна латифадагидек булмасин, ичкарига кириб ёт-
дикми, бекордан-бекорга ётибди булмасин. Камокка кирдик-
ми, х,акка фойдаси булсин. Жох,ил инсонларга масхара бул-
майлик.
Бу пайтда прокурор Иброхим бейнинг хонасига етиб келиш-
ди. Коровул эшикни такиллатгач, «киринг» деган овоздан ке-
йин турт аёл прокурорнинг хонасига киришди. Прокурор боши
очик Нолонга караб хайрат билан суради:
- Демак, сиз хам радикаллар ичидасиз?
Кейин Билкисга караган прокурор бошкача гапирди:
- Нима, шу ёшингда буви булмокчимисан? КаРа, дугонанг-
нинг сочини, чиройли турибди. Бечора сочларга жабр эмасми
ё сочларингдан уяласанми?
- Нега уялар эканман, имоним сабаб уларни бекитаман...
- Жим бул, жавоб хам кайтаряпсанми?
Нолон чидолмасдан деди:
- Афандим, нега хакорат киляпсиз? Одамнинг бир нарсага
ишониши хам жиноятми?
- Жим бул! Сен олдин бошингни ёп, кейин динни химоя кил.
Нолон бирдан жавоб кайтарди:
- Ёпаман, афандим, ёпаман.
- Демак, онгингни захарлашган. Сен укиган экансан, тугрими?
- Х,а, афандим, университетни тугатганман.
- Жинни булганмисан? Олий маълумотли киз кандай ки-
либ бу мутаассибларга алдандинг? Сен уларнинг юзини оч-
санг, фикр ургатсанг буларди-ку... Афсус, афсус...
- Бу инсонлар хакида гапирганда хурмат билан гапириш
керак, афандим. Улар ростданам, яхши инсонлар. Бошкала-
рининг хаккини химоя килишгани учун бу ердалар. Бошкаси
учун камокхонада ётишга рози булиш нималигини биласизми?
- Биз нима киляпмиз? Биз хам бошкаси учун бу ерда
эмасмизми?
- Сизники бошкача... Сиз маъсумларни хам камаб куясиз.
Аммо бу инсонлар умуман бошкача. Бошкасининг нохаклик-
ка учрашига чидолмаганликлари учун бу ердалар.
- Сенинг онгингни яхшигина узгартиришибди. Дипломинг-
га афсусдаман.
- Нега афсусланяпсиз? Дипломимдан керак жойда фойда-
лана оламан.
- Бунинг ахамияти йук. Мухими нима, биласанми? Таъ-
лимда ривожланган, замонавий маданият савиясидаги тала-
баларни етиштиришдир.
Тубо бу саволни беришдан узини тия олмади:
- Сизнинг замонавий маданиятингизда мусулмон булиб
булмайдими?
- Албатта, булади. Аммо мутаассиб булмайди. Сен нега га-
пиряпсан узи? Сенга гапиришга рухсат берилдими?
- Кечирасиз, афандим, узимни гапиришга мажбурдек хис
килдим.
Прокурор кулгандек:
- Бу устингдаги кийим нимаси? Худди олабужига ухшаб, - деди.
- Сиз олабужини куряпсизми?
- Сизлар... сизлар коп-кора кийиниб олгансизлар.
- Судьялар, прокурорлар хам кора кийишади. Сиз судда
киймайсизми?
- Жим бул! Утир хамманг!
Учови хам утиришди. Коровул тик турарди. Тубо коровул-
га диванни курсатиб:
-Сиз хам утиринг, — деди.
Коровул утира олмасди. Тубо прокурордан сурамасдан ту-
ролмади:
- Жаноб прокурор, коровул хоним сизнинг ёнингизда нима
учун утира олмайди?
- Хурмати сабаб. Энди асл мавзуга утайлик. Тубо кайси
бирларинг?
- Менман, афандим.
- Сенинг бошчилигингда уюшган гурух тузибсизлар.
Устингдан шикоят тушган. Мана бу ерда.
- Нима киляпмиз экан?
- Махбусаларнинг онгини узгартиряпсизлар экан. Кейин
Отатурк тамойиллари ва инкилобларига карши ташвикот олиб
боряпсизлар экан.
- Хайронман. Камокхонага киргандан бери бирор марта
Отатурк деган сузни айтмадим.
- Аммо Отатуркка ёкмайдиган ишларни киляпсан.
- Отатурк деярли хеч нарсани ёктирмасди. Тирик булгани-
да, мени хам ёктирмасди. Бундай вазиятда мен нима хам кила
олардим?
- Модомики, сураяпсан, айтай: тузалишинг мумкин. Менга
каранглар, эртага сизларга бериладиган имкониятлардан фой-
даланишингиз учун айтяпман, жим юринглар. Махкумаларга
хар хил фикрларни ургатманглар.
- Афандим, мен факатгина ислом хакида гапирдим.
- Хул, сенинг илохиёт факультетидан дипломинг борми?
- Йук, афандим.
- Мана, курдингми, бунинг устига жохил экансан. Нимани-
ям тушунтирардинг, хали ислом нималигини билмасанг.
- Юртимизда илохиёт факультетлари нега очилган?
- Динни назорат остида ушлаб туриш учун.
Прокурорнинг асаби бузила бошлаганди, нукул столни уриб
гапирарди.
- Бу ер менинг назоратим остида. Бу ерда колок фикрловчи-
лар фаолият юритишини истамайман. Аммо Куръонни хурмат
киламан. Куръон укишни ургатишинг мумкин. Агар яна бир
марта устингдан шикоят тушса, кара лекин... Алохда булимага ташланасан, тушундингми?
Шу пайт ичкарига иккинчи прокурор кирди.
- Хуш келибсизлар, сингилларим!
Иброхим прокурор кайфияти бузилиб суради:
- Танишмисизлар?
- Йук, диндор эканликларини сезиб колдим. Мен хам дин-
дорман, шунга.
- Шунаками? Демак, сен хам диндорсан, шундайми? Аммо
зарарсиз диндорсан, булар эса мутаассиб.
- Астагфируллох, афандим, диндор одамдан зарар келмай-
ди. Мен диндорларни яхши кураман.
- Аммо булар Отатуркка карши булган диндорлардан.
- Фикрларга аралашмайман, афандим. Мен фикр эркинли-
ги томонидаман. Х,еч кимнинг калбига кишан сололмаймиз.
- Буни сен айтяпсанми? Сен буларни расман куллаб-кувват-
лаяпсан. Мен сен билан кандай ишлайман? Йук, катъиян бул-
майди. Сен билан бир жойда... Майли, махбусалар куз олдида
тортишмайлик. Сизлар бораверинглар.
Турт аёл чикиб кетди, икки прокурор ичкарида колди.
Давоми бор.
#грдилЁЛВОРАМАНҲИЁНАТҚИЛМА