ՂՈՂԱՆՋ ԵՂԵՌՆԱԿԱՆ Խանգարե՞լ: Ինչի՞ համար... Գարուն էր: Չեկած ամառ` Փուլ եկավ երկնակամար, Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին, Ձյուն մաղեց` կրակի՜ պես... -Գարուն ա, ձուն ա արել... Գետերը մեր երերման Հոսեցին` երակի՜ պես -Արունը ջուր ա դառել... Ձորերը շիրիմ դարձան, Վիհերը գերեզմանոց. -Ջուրը մեր տունն ա տարել... Ամեն քար` լուռ մահարանձան, Ամեն տուն` վառման հնոց... -Բնավեր հավք ենք դարձել… Ինչքան բառ` ո՜ղջը մրմունջ, Ինչքան երգ` ո՜ղջը լալով. -Զուլում էր, զուլու՜մ, լաո՛… Թրի դեմ, սրի, հրի` Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ. -Տնավե՜ր-բնավե՜ր լաճ… Մեր հողը, մեր հայրենին, Մեր երկիրն ամայացավ. -Սե՜վ կապիր, սեվսիրտ մարե… Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ Չմեռավ, այլ… մահացավ. -Գարուն ա, ձուն ա արել… Գարուն էր: Ամառ եկավ, Ձագ հանեց ձորում կաքավ, Իսկ հայրը զրկվեց ձագից, Իր պոռթկան թոնրի տաքից, Իր մորից, հորից, յարից, Իր բնից ու աշխարհից. -Գարուն ա, ձուն ա արել… …Ա՛խ, ինչպե՞ս, ո՞նց մոռանալ Արհավիրքն այն օրերի. -Աշխարհում ով մոռանա, Ջուխտ աչքով թող քոռանա... Գառնարած, հովիվ, նախրորդ Ետ չեկան սար-ձորերից… Կեսօրին էլ ո՞վ կերգեր. -Սարերը հով չեն անում, Իմ դարդին դարման անում… Հնձվորը արտում մորթվեց Իր ձեռքի սուր մանգաղով… Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգեր. -Քաղվորին հաց եմ բերում, Բերանը մաց եմ թողում… Ձկնորսը Վանա ծովում Չըփրկվեց ճարպիկ լողով… Աղջիկը զու՜ր էր կանչում -Իմ ծամթել տամ լողվորչուն… Երկրի մեջ մարդ չըմնաց` Մարդ թաղեր մարդու նման… Ա՜խ, մնար մե՛կը գոնե Ու կանչեր. -Դլե յամա՛ն… …Ա՛խ, ինչպե՞ս, ո՞նց մոռանալ Արհավիրքն այն օրերի. -Աշխարհում ով մոռանա, Ջուխտ աչքով թող քոռանա... …Ջահերը վառ մնացին Ժամերգվող եկեղեցում, Ժամկոչին կախ տվեցին Պարանից զանգակատան… Ջաղացից աղուն բերող Ալրոտված խեղճ գյուղացուն Իր սայլը դագաղ դարձավ, Ալյուրը` արնոտ պատան… Մայրը ընկավ` ծիծը թողած Իր փըմփլիկ մանկան բերնում, Ծծի տեղ ցից խրելով` Խեղդեցին մինուճարին… Տատն ընկավ` ձեռքը մեկնած Կըչկըչան հավի թառին – Իր հիվանդ թոռան համար Խորոտիկ ճուտ էր բռնում… Կալի մեջ պապիկն ընկավ – Իր ոսկե թեղն էր էրնում, Որպեսզի տուրքը թուրքին Օր առաջ շուտ վճարի… Ով ծաղիկ հաց էր թխում` Խորովվեց թոնրի ծխում… Ով հասել ուխտատեղի, Վառել էր մոմը դեղին, Մոմի դեմ իջել էր ծունր Ու հայցում էր Աստըծուն, Որ բախշի մի լաճ տղա, Իր արյամբ մոմը մարեց` Չավարտած ՙՏե՜ր, քեզ մեղա՚ -ն… -Գարուն ա, ձուն ա արել… …Խոցեցին ու ջընջեցին, Հատեցին հաստ ու բարակ, Հոշեցին ու տանջեցին, Փշրեցին, տվին կրակ, Վաթեցին արյուն-արցունք, Ներկեցին ձոր ու բարձրունք, Քանդեցին երկինք մի լուրթ, Մորթեցին մի ժողովուրդ, Հացառատ մի ողջ աշխարհ Սարքեցին փշրանք-նշխար, Սու՜րբ նշխար` շա՜ն բերանում,- Ուզեցին մեկ հայ թողնել, Եվ այն էլ… թանգարանում… -Գարուն ա, ձուն ա արել...
ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ
ՂՈՂԱՆՋ ԵՂԵՌՆԱԿԱՆ
Խանգարե՞լ: Ինչի՞ համար...
Գարուն էր: Չեկած ամառ`
Փուլ եկավ երկնակամար,
Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին,
Ձյուն մաղեց` կրակի՜ պես...
-Գարուն ա, ձուն ա արել...
Գետերը մեր երերման
Հոսեցին` երակի՜ պես
-Արունը ջուր ա դառել...
Ձորերը շիրիմ դարձան,
Վիհերը գերեզմանոց.
-Ջուրը մեր տունն ա տարել...
Ամեն քար` լուռ մահարանձան,
Ամեն տուն` վառման հնոց...
-Բնավեր հավք ենք դարձել…
Ինչքան բառ` ո՜ղջը մրմունջ,
Ինչքան երգ` ո՜ղջը լալով.
-Զուլում էր, զուլու՜մ, լաո՛…
Թրի դեմ, սրի, հրի`
Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ.
-Տնավե՜ր-բնավե՜ր լաճ…
Մեր հողը, մեր հայրենին,
Մեր երկիրն ամայացավ.
-Սե՜վ կապիր, սեվսիրտ մարե…
Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ
Չմեռավ, այլ… մահացավ.
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գարուն էր: Ամառ եկավ,
Ձագ հանեց ձորում կաքավ,
Իսկ հայրը զրկվեց ձագից,
Իր պոռթկան թոնրի տաքից,
Իր մորից, հորից, յարից,
Իր բնից ու աշխարհից.
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Ա՛խ, ինչպե՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի.
-Աշխարհում ով մոռանա,
Ջուխտ աչքով թող քոռանա...
Գառնարած, հովիվ, նախրորդ
Ետ չեկան սար-ձորերից…
Կեսօրին էլ ո՞վ կերգեր.
-Սարերը հով չեն անում,
Իմ դարդին դարման անում…
Հնձվորը արտում մորթվեց
Իր ձեռքի սուր մանգաղով…
Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգեր.
-Քաղվորին հաց եմ բերում,
Բերանը մաց եմ թողում…
Ձկնորսը Վանա ծովում
Չըփրկվեց ճարպիկ լողով…
Աղջիկը զու՜ր էր կանչում
-Իմ ծամթել տամ լողվորչուն…
Երկրի մեջ մարդ չըմնաց`
Մարդ թաղեր մարդու նման…
Ա՜խ, մնար մե՛կը գոնե
Ու կանչեր.
-Դլե յամա՛ն…
…Ա՛խ, ինչպե՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհավիրքն այն օրերի.
-Աշխարհում ով մոռանա,
Ջուխտ աչքով թող քոռանա...
…Ջահերը վառ մնացին
Ժամերգվող եկեղեցում,
Ժամկոչին կախ տվեցին
Պարանից զանգակատան…
Ջաղացից աղուն բերող
Ալրոտված խեղճ գյուղացուն
Իր սայլը դագաղ դարձավ,
Ալյուրը` արնոտ պատան…
Մայրը ընկավ` ծիծը թողած
Իր փըմփլիկ մանկան բերնում,
Ծծի տեղ ցից խրելով`
Խեղդեցին մինուճարին…
Տատն ընկավ` ձեռքը մեկնած
Կըչկըչան հավի թառին –
Իր հիվանդ թոռան համար
Խորոտիկ ճուտ էր բռնում…
Կալի մեջ պապիկն ընկավ –
Իր ոսկե թեղն էր էրնում,
Որպեսզի տուրքը թուրքին
Օր առաջ շուտ վճարի…
Ով ծաղիկ հաց էր թխում`
Խորովվեց թոնրի ծխում…
Ով հասել ուխտատեղի,
Վառել էր մոմը դեղին,
Մոմի դեմ իջել էր ծունր
Ու հայցում էր Աստըծուն,
Որ բախշի մի լաճ տղա,
Իր արյամբ մոմը մարեց`
Չավարտած ՙՏե՜ր, քեզ մեղա՚ -ն…
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Խոցեցին ու ջընջեցին,
Հատեցին հաստ ու բարակ,
Հոշեցին ու տանջեցին,
Փշրեցին, տվին կրակ,
Վաթեցին արյուն-արցունք,
Ներկեցին ձոր ու բարձրունք,
Քանդեցին երկինք մի լուրթ,
Մորթեցին մի ժողովուրդ,
Հացառատ մի ողջ աշխարհ
Սարքեցին փշրանք-նշխար,
Սու՜րբ նշխար` շա՜ն բերանում,-
Ուզեցին մեկ հայ թողնել,
Եվ այն էլ… թանգարանում…
-Գարուն ա, ձուն ա արել...