Кайнене келин баяны.

7 - болум.
Өгүнү Айсулуу күйөөсүнүн телефонунан чалган экен Кемелди сурап, келиним ала коюп “сен кимсиң айт, анан чакырам”— дептир. Мунусу да жумушунан келе коюп эле, босогону аттары менен апа Мая кана дейт. Анысын мен бир бекитип койгонсуп. Апа ден соолугуң кандай десе сүйүнбөймбү? Анысы да жумуштан күйөөсү сааты менен келсе деле чыдабай, он жолу утурлай көчөнү карап келет. Кошуналардан да уялат экенсиң. Кичинекей балдардан айырмасы жок. Мен мындай кезимде эримди тик карагандан ыйбаа кылчу элем, ал учурда ыйман бар экен да деп ойлонуп баратты.
— Балам, келинчегиңди тарбиялайбыз деп көңүлүн чөгөрүп алып жүрбөйлү. Анын көңүлүн улап базарга алып барып кийим алып берсеңчи. Сырттан окутуп койсок кандай дейсиң? Ал, бул үйдө сен деп жүрөт. Түшүнгүн. Куранда жазылгандай аял эркектин кабыргасынан жаралган. Эгер аны түздөйм десең байкабай сындырып аласың. Анын анча мынчасын үйрөтсөң, кээ бир кыялдарына көнүшкө да туура келет. Балам, кылдан кыйкым таап, майда барат кемчиликтерге маани берип олтурбастан таттуу өмүр сүргүлө. Ар кимиң өз милдеттериңерди жакшы, так аткарбай бирин бири сыйлабаса, ортодо ынтымак жок болсо мээр, махабат жок болуп, уруш-талаш күчөп, чымындай кемчилиги төөдөй болуп көрүнө берет. Бир күнү урушкан үй-бүлөдө үйүнөн кырк күн береке качат экен. Элдин көзүнчө аялына корсоңдоп, анан кайра аялына эл жокто эки күн кечке жалынып-жалбарып өз кадыр-баркын кетиргендер да бар. Ошолорго таң калам, ошол эмне, зарылбы?
— Апа, бизди көп аңдып, коркпой эле кой. Мен Маяны жакшы көрөм, жөн эле ойноп, коркутуп жатам. Тигине аның уй сааганы кетти. Бар апа, эртерээк барбасаң уйуң тээп салбасын. Анын мага жазган катын анан бошогондо окусаң. Бирок бул жашыруун сыр,— деп апасынын сөздөрү өзү жакка ыргытылып жатканына тынчсызданып, уялганынан апасына катты кантип берип койгонун да билбей калды.
— Билсе билбесе деле, мен кылам апа, олтура бер деп эле жулуна берет, байкушум. Өгүнү эле сол тарабынан саайын деп олтурганда чакасын ыргыта тээптир эле. Жалкыбайт экен,— деп Алымкан келининин артынан сүйлөнө жөнөдү.
Келини болсо желинин жууп, өчөйүп олтуруп алып саап жатат. Желини катуу, каруусу келбей, уй да жакшы ийибей койду. Чымын чиркейден корунуп, куйругу менен чапкылап жатып, байкуштун жоолугун да булгап салыптыр, өлгүр десе. Анда да болбойт. Күнүгө апасына көргөзбөй ушинтип эптеп саайт.
— Ии кагылайын, уйду саап койдуңбу? Тим эле койсоң өзүм саайт элем. Минтип болгон жумушумдун баарын алып койсоң зеригип кетем го,— деп күлүп, келининин көңүлүн жубатып коюп, ал башка жумушка алаксыганда кайра уйуна келип, шыпкай бир саап кетет. Уй да буга чейин бир кол саап жүрүп, башкага ийибей койгон бир шүмшүк. Желини ооруп калат, анүстүнө эрте байып кетпесин дегени да. Маяга уй көнгөнчө ошентип экөө бири-биринен жашырынып саап жүрүштү. Мал ээсин тартпаса арам өлөт дегендей сенин уйуң да өзүңдү тартып киши тандайт деп күйөөсү тамашалагандай эле бар. Ошол уйу үчүн конокко барып да конуп кала алчу эмес.
Колун жууп эле Алымкан төркү бөлмөгө кирип кетти. Күн үрөң-бараң болуп калган. Ууру иш кылгандай эмнегедир колдору калчылдайт. Эшикти да ичинен илип алып, шекшип калышабы деп кайра ачып келди. Светти күйгүзүп, диванга гезит окуп жаткансып, гезиттин ичине катты ачып, муун-муунга бөлүп, колуна түшүнбөй эжелеп окуй баштады.
“Деңиздей сүйүүмдү сезсеңчи жаным. Мен сенин назик караган келбетиңди, эркелеткен сөздөрүңдү жоготуп алдым. Ал күндөрүм кайрадан кайрылып келишин мүнөт, секунд сайын кудайдан сурануудамын. Колуман келсе бүт дүйнөнү сага тартуулаар элем. Сага жолуккан, сен жылмайып мени тигиле карап турган күн менин эң алгачкы кубанычым эле. Бул жашоо мага сенин махабатың үчүн гана кымбат болсо керек. Эгер сүйбөсөң кыйналба жаным. Мен сүйгөн адамымдын эч качан кайгырышын каалабаймын. Сага ыраазымын, кечир, сүйүүгө мас, чоркок, өзүмчүл, сүйүүнүн өртүнө өрттөнүп бараткан бир адамды. Эгер сүйсөң миң тозокко салсаң да чыдайм, жаным. Сүйбөсөң жүрөгүмдү алаканыңа сууруп берип, жер кезип кете берем, кете берем. Бирок, сен мени өлөт экен деп сарсанаа болбо, жаным. Себеби менде сенин белегиң бар.”
Алымкан апа катты коюнуна беките салып, эмелеки келинине боору ооруп, жүрөгү эзиле ыйлап жатканын унуткансып, эшикте жүргөн баласына чала-була кепичти бутуна илип, жүгүрдү.
Кемел апасын көрүп чочулай ага утурлай келатты.
— Эмне болду апа, тынччылыкпы? — деп көзүнүн жашын сүртө сүйлөп да, ыйлап да, келаткан апасынан көзүн албайт.
— Атаңдын башы болду! — деп, ал коюнундагы катты колуна кармата коюп:— Кат! Бекит! Мунуңду,— деп баласын жонго эки муштап алды.— Кош бойлуу келинди ыйлатасың ээ! Мына сага! Дагыбы?! Мына!— деп жонго койгулап, колунун булчуң этинен ачуу чымчып алды.
Кемел апасынын жонго койгулаганын түшүнбөй далдырап турган. Бир убакта эсине келген кишидей:
— Я-а, кош бойлуу... чынбы?... Апа! Мен ата боломбу? — деп апасын кучактап калды. Алымкан да уулумдан биринчи неберелүү болом деп сүйүнгөнүнөн башын ийкегилеп күлүп да, ыйлап да жатты. Анан:
— Мая, М-а-я жаным!— деп, балбалактап үйгө жүгүрүп жөнөдү.
— Ой, коё тур, бакырбай алдагы катыңды бекит. Мен көргөн жокмун, уктуңбу? — деди баласына кайрыла токтой калып.
Ээ, кишини жинди кылган иттер. Сөзүмдү аягына чейин укпай кетти. Сабыры жок. Уялганды билбейт ушулар. Бирок мен деле далбактап балама айтканча шашпадымбы? Бир кепичим да жолдо калыптыр. Бала деген кандай жакшы. Тиги аңкылдап кыйкырып барып келинди чоочутуп салбаса болду эми? Кыргыз күрөш деп көтөрө чабышмайларын токтот деш керек. Мындан кийин уйду өзүм саайын. Кенен кийим алып берейин, балам кысылбай чоңойсун. Ошо, эмнегедир оор тартып, отуруп-тура калып, мүчөлөрү да бузула баштаганын байкап жүргөм. Өгүнү түшүмдө маки алды элем. Буйруса эркек төрөйт го келиним деп божомолдоп алды. Эртең бардык жумушумду токтотуп, доктурга алып барайын деп кубанып жатты. Ал күнү баары кубанычтуу жүрүштү.
Эртеси доктурга барып келе жатышып, баягы катты эстеди. Анча эле ички сезимдерин ичине катып, билдирбей койсо болбойбу. Баламды дырдыңдатып көптүрбөй. Биз деле балдардын атасы экөөбүз кат алышчу элек. Ал айылдын башында жашаса, мен ошол айылдын ортосунда жашачубуз.
Жүрөгүм күйүп чок болот
Сен келип ойго түшкөндө.
Ойлосом ойдон чыкпайсың
Магинитиң жок беле? — деп кат берсе, жообун үч айдан кийин минтип бербедим белем.
Катыңды алганыма көп күн болду
Жазууга болбоду иштин оңу.
Жаш жигит жан оорушуп кечирип кой
Аягында муногундай суроо болду
Кеңколдун тоосу аскадыр
Калбасын көңүл жашкадыр.
Астыртан сүйүп жүргөнүң
Балким менден башкадыр, — деп буйтап турчу элек. Бир жыл бою кеч киргенде эшигибиздин алдында туруп, эки жолу кол алышып учурашканбызды кантелик. Атамдан жашырынып, койлордун акырына жатып, далай жолу анын үстүнө чөп ташталыптыр эмес беле деп жаштыгын жылмая эстеп келатты.
Кемел ал күнү жумушунан эртерээк суранып алып, гүлү көп орус кемпирдин үйүнө барып, андан эки миң сомго, миңден ашуун болгон гүлүн сатып келди. Гүлдөр ар башка түстө жана ар сортто болучу. Эринбей бир тал гүлдү да калтырбай, “мен сени сүйөм” деген кичинекей жазууну бардык гүлдүн сабына ороп чыкты. Анын баарын компьютерден жазып, жабышчаак кагазга чыгарып алган эле. Үйгө көрүнбөй кирип, өздөрүнүн бөлмөсүнө, полго гүлдүн баарын төшөп чыкты. Кызыл гүлдөрүн жүрөкчө кылып ортосуна төшөп, калган өңдөгү гүлдөрдөн килемче жасап койду. Укмуш, керемет эле болуп калды, баарынан да канча эмгек. Бир ооз жакшы сөз айтуу кээ бир жаш жубайларга кыйын болсо, бул жерде миңи бар. Мунун күч-кубаты канчалык. Анан кантип Мая жакшы келин болбосун. Кемелдин белегин көрүп Маянын кубанганын айтпа! Эреркеп, тим эле ыйлап жиберди!
Ошентип, алар эң бактылуу жашап жатышты.
Күн салкындап, жалбырактар аздап күбүлүп түшүп, чөптөр саргайып, жер үстү жүдөңкү тарта баштады. Баягы эле Авас жеңесине кыздарына нааразылыгын айтып жатты. Кыздар менен таанышканда эле алар каяктансың дешет экен. Эли-жериме кызыккан кыйын болсоң таап ал дегенсип мен да: Саруу уруусунанмын. Саруудан Көнөк баатыр. Көнөктөн Кырк уул, Тубай, Төңтөрт, Тогунай, Томолок, Жамаке. Алардан баланча, анан түкүнчө деп токтобой атам айтып берген уруубуздун санжырасын айтып кирсем, байкуштар унчукпай калат деп эрдемсинет. Балээсине түбүн билеби. Азыркы куудулдардан уккан: өпкөсү жок, сарт, тоок соёт, тултуйган тоолук, арак менен ашлямфусун айтып, иргеп сөзгө жыгамын дешкени го. Токтобой кайра өзүнүн мээсин чагып салам дейт Авас кудуңдап..
— Ушу сен оозуңан кыздар түшпөй, сот баладан биринчи үйлөнбөсөң болду.— дейт Мая тамашага чала.
— Апам мага чоң таянеңдин төркүндөрү тектүү, жакшы адамдар. Ошолор менен кайра сөөк жаңыртып, сага ошолордон кыз алып берсек деген болучу. Таза урууну таза кармаш керек дейт. Аларды анча-мынча билем. Сулуу, акылдуу, жакшы кишилер. Бирок кызын көрө элекмин. Досуң өзүңөн деңгээли төмөн болсо, төмөндөйсүң. Сени менен тең болсо, ортодон жылбайсың. Жогору болсо, жогорулайсың деп айткан, апам. Аял деле ошондой чыгаар. Атамдын үйүндө кала турган болгондон кийин апамдарга жакканын алам. Бирок жеңе сиз дедовшина болбоңуз ээ, ага.— Аваз оозун чормойто суроолуу карады.
— Болом. Сендеги өчүмдүн баарын аялыңдан алам. Жаңы келгенде досторуңа чейин кайынагаң деп мени жүгүнткөнүңдү унута элекмин,— деп күлөбагып, сыдырым соккон желге карай жоолугун оңдоп салынды.
Кайыната өзүнчө мурдагыдай үнүн катуу чыгарып сүйлөбөй, кээде ачуусун чыгара албай, кемпири жокто тамакты тоё иче албай, мурдагыдай достору менен аракты көп ичкенден келининен сактанат. Кайынене болсо баарын аңдый карайт. Бирде келиниңе уят болбо деп абышкасын тыйса, бирде эки баласын жардамдашып турбайсыңар деп урушат, кайра келининен балдарыма да карап, сырдашып, туура эмес иштерде жүрбөсүн сөздөрүнөн байкап жүр дейт. Үй тирилигин Мая толугу менен өз мойнуна алып, түйшүктөн кайненеси арылып калды. Айсулуу төркүнүнө көп келбейт. Ал Маянын чын ыкластан меймандап, ак пейили менен сыйлаганынан, тызылдай чуркап ал кеткенче көзүн карап, жалтактап, жалаң ага көңүл бөлгөнүнөн Айсулуу эмнегедир өзүн ыңгайсыз сезип, эртерээк кеткенче шашат.
Айсулуунун себин үйүнө алып барып беришти. Эки шырдак, эки алакийиз, ичине жүн салып, алты жер төшөк, алты сыйра жууркан төшөк, көшөгөсү, сандыгы, идиши, кийими, килемин бүт үйүнө жеткизишти. Мыскалдар да аларды жакшы сыйлап, атасына ат, апасына уй энчилеп, жакшы кийит менен жөнөтүштү.
Нуртайга жер тамды өз күчтөрү менен салып башташты. Макмал кызы да алортодо Турциядан келип кетти.
Күз келип, той-аштар биринин артынан бири болуп жатты.
Мая кайненесин кээде ал жакка ээрчип калат.
— Мейли, жүрү! Апамдын чачпагын көтөрүшүп келдим деп коесуң да,— деп коёт кайыненеси. Кафедеги той бүткөнчө апасынын жанына улам-улам келип, үшүгөн жоксузбу?Тышка чыгасызбы? Чермейиңизди алып келейинби? Ден-соолугуңуз жакшы элеби? деп чын ыкласынан сурап кетип кайыненесинин кадыр-баркын эл көзүнө көтөрүп турду.
— Кызыңбы? – дешсе тааныбагандар.
— Жок, келиним. Өмүрүн берсин, ушинтип баарына үлгүрөт,— деп, жанында олтургандарга мактанып калат.
Арадан бир жыл өтүп Мая эркек төрөдү. Баары кубанып, эки кой союп той беришти. Карын бузуп, май томуруп, наристени май менен оозантышты. Жентектеп келген байбичелерге чүйлүү тамактарды коюп, көйнөк-жоолук салып батасын алышты. Бактылуу күндөр өтүп жатты.
Кылайган булут чыгып, бара-бара уламдан улам көбөйүп олтуруп таптаза асманды толук чүмкөп алды. Алай-дүлөй уюлгуган шамал жүрүп, шаардын чаңы асманга сапырылып, чырпык-чөп, кагаз, жалбырак сыяктуу женил нерсенин баары учуп жатты. Дагы бир аз убакыт өткөндөн кийин кээбир тамдардын чатырлары ыргып, бактар кулап жатты. Кырсыкты кайдан деп болбойт, ошол учурда Айсулуунун кайынатасы чоң аварияга учурап калды. Эсине келалбай реанимацияда жатты. Берки, кагышкан машинеден эки киши өлүптүр. Күнөө Белектин атасында болуп, көп акча сурашат. Фирмасын, Белектин машинасын беришет. Үч күн акыл-эсине келбей жатып, кызы келгенде акырын көзүн ачат. Айсулуу жүрөгү сезип, доктурлар да болбойт дегенден кийин Белекти молдого жиберет. Молдо көрүп сүрөөлөрдөн окуй баштайт. Кайнатасы көзүн ачып аялын карап, жалдырагандай болуп турду. Аны көргөн кызы:
— Доктурду чакыргыла, молдоңорду жоготкула! Атам өлбөйт, өлбөйт!— деп кыйкырып жиберди.
— Кечирдим, сен да кечир де, -деп, молдо аялга ачууланды.
— Жоок, өлбөйт. Кеткиле. Жоголгула баарыңар! — деп ыйлай берди. Белек менен карындашы апасын жетелеп алып кетишти. Доктур келип, бар аракеттерин кылып бирок натыйжасыз чыгып, байкуш киши үзүлүп кете берди. Айсулуу коридордогу кайыненесине чыгып, эмне дээрин билбей, эрдин кесе тиштеп, башын чайкап, бакырып ыйлап жиберип жерге олтуруп калды. Алардын ар кими биринен сала бири эсинен танып, ишене албай жатышты. Мыскалдын көз алдында келининин баш чайкап, өңгүрөп ыйлап келатканы эле калды.
Антпестен эл чогулуп, көп төркүнүн төгөп келип жаман кабарды айтыш керек экен. Ким угузса кишини ошол өлтүргөндөй кармап калат экен, Мыскалдын да көзүнө келини суук көрүнүп калды. Туугандары келип, Таласка эли-жерине алып барып, таман казы бээ союп көмүштү. Айылы, тууган-туушкандары ражасын чогултуп беришти.
Кайынатасынын жакшы сапаттары эсине түшкөн сайын Айсулуу буркурап боздоп ыйлап алат. Анын чүкө ойногондогу чүкөлөрдү калп эле келини жакка шилтеп коюп, аялы менен баласынан алып койгону, аялы менен баласына көргөзбөй кээде акча бергени, хрусталь вазаны сындырып алганда, Мая эмес мен сындырдым деп кутултканы, айтор баары биринен сала бири көз алдынан чууруп өтүп, ээ-жаа бербей көз жашы төгүлүп жатты. Ал киши аз өмүрүндө эли-журтуна, тууган-туушкандарына кадыр-баркы өйдө, элге үлгү болчудай, үй бүлөсүнө күйүмдүү адам эле. Мындай жакшы адамдар эгерим өлбөйт деп Айсулуу ойлочу. Анын арманы, көп баласынын жоктугу эле. Чиркин ай! Тагдыр деген ушундай татаал тура. Таалайы тайкы экен кантебиз деп кейип алды. Кайра үйлөрүнө келип, көнө албай Мыскал өгөйлөп жүрдү. Үй кызматкерин кетиришти. Мурдагыдай көп акча жок. Атасынын топтогону өзү менен кошо кетти. Үйдө кечке ыйлайт, тажаганда эшикке чыгып, басат. Ал жактан өзүнө окшош жалгыз серүүндөп жүргөндөрдү карап, өзүнө окшоштуруп, аларды аяйт. Олтургучка олтуруп алып ой менен күн кечирет. Көп бала төрөбөгөнүнө өкүнөт. Кайра үйгө келсе тунжураган жымжырттыктан чымындын учкан үнү угулат. Үйдө чоң аквариум бар эле. Ичинде жыйырмадай ар түр балыктар бар болчу. Таласка маркумду койгону кеткенде алар да оокаты жоккобу, айтор баары кырылып калыптыр. Аны гаражга чыгарып салды. Ал жактагы экөөнүн эски буюмдарын көрүп, эми үйдө эскиден өзү эле калганын ойлоп, өзүн да керектен чыгып калган буюмдай сезди. Кайра үйгө келип, чай коюп ичти, бирок тойгон тойбогонун билбей туруп кетти.
Мыскалга бул дүйнөдө ал үчүн кызыктуу эч нерсе калбагандай, өткөн күндөрүн эскерүү менен гана күндөрү өтүп жатты. Аза күтүп олтурган кудагыйына Алымкан маал-маалы менен келип кайрат айтып кеп оролун келтире жакшы сөздөрү менен кайрадан жашоого күч кубат берип кетип турду.
Айсулуу да ай күнүнө жетип, бүгүн эртең деп толгоосун күтүп жатты.
Бара-бара кайгы муң сууп, балдардын ар кими өз жумушу менен алектенип жүрдү. Бир гана Мыскал унутпай, күйөөсү менен өткөргөн ар бир күнүн эскерет. Ал, өлөөр алдындагы бир жумада күнүгө коркуп, элеңдеп алды артын карап бирөө жүргөндөй түкшүмөлдөнө берчү. Кечинде уктасам эле көп кишилер келип карап тургандай болуп жатат. Сен мени кайтарып олтурчу, бир аз чырм этип алайын десе аябай күлбөдүм беле. Ошондон кийин мага эч нерсе айтпай, таарынып төркү үйгө диванга жатып жүргөн. Көрсө ошондо эле менден бөлүнө баштаган экен. Белекке да: Бутуман басып, акырындап мойнума жетип, кыкындыра баштаганда, сен кирип, жүрөгүм кысылып жаным туйлап турду эле, ох рахмат, ойготконуңа, кетпей жанымда олтурчу деген экен. Байкушум ай, жакшы эле качкан экенсиң. Ошол коркуп жүргөн кезде кан чыгарып, мал союп курмандык чалып, садага берип, дуба окутуп койбой, билбестик кылдык да. Же билген бирөө жарымга айтпайынбы десең, ал да менден кетти деп өзүнчө ыйлап олтуруп албадыбы. Бирок садага бердим деген. Машинеси менен кетип баратса жолдо бир аксакал кайыр сурап турган экен. Эмнегедир атамды эстеп ага боорум ооруп кетти деген. Жолдун чет жагында элем, жыйырма сом сунсам аны аксакал жерге түшүрүп алды. Машинемди айдап кетсем кокус акчаны алам деп кийинки машинеге урунуп албасын деп кайра чөнтөгүмдөн жүз сом бердим. Аксакал токто деп колун жайып көп бата бере баштады. Кетип кала албай мен да колумду жайып тургучакты артымдагы мерседес машине шаштырып, акыры менден алдыга чыгып жүрөөрү менен кум ташыган ЗИЛ коюп кетти. Күнөө ЗИЛде болду. Тигил мерстен үч киши мүрт кетти. Эгер аксакалга садага берип, мен токтоп калбаганда ал ЗИЛ мени коймок. Садаганын күчүн көрдүңбү? Ошол жүз жыйырма сом садагам менин өмүрүмдү сактап калды деп келгенде эле түлөө бербей десең. Акчаны аяп, жети токоч бышырып, эшикте ойноп жүргөн балдарга таратып койбодум беле. Түшүчү? Денеси кадимки эле жарганат, башы, чачы узун кыздар. Саны бешөө. Алар мени тиштеп, үйдүн моруна салышат. Мен жанталашып качам. Кайра эле кармап алып, морго салышат. Жаным бир нерсени айт дегенсийт. А мен эмне айтышты билбейм.
Уландысы бар.