КОСА ТАГИДА НИМКОСА БОР: УКИНГ-ЧИ, КУЛАСИЗМИ, КУЯСИЗМИ?

МУЛОЙИМ, МУЛОЙИМ, БУЛОЙИН...
Шу десангиз , бора -бора халқ мақолларига
жуда ихлос қўяяпман . Зап топиб
айтилган- да ! Айниқса , қайнонамнинг
менга нисбатан ишлатадиганлари :
«Келиннинг сўзи кетмондай ботар ,
боланинг сўзи ботмондай ботар» ,
«Қайнонали келин қарқара келин ,
қайнонасиз келин масхара келин» ,
«Келиним бор деб керилма, иш буюрса
эринма. .. »
Тўғрисини айтсам, бошида қайнонам
мақолнавислигидан жаҳлим чиқарди . Худди
ҳамма нақлларни ўзининг фойдасига
ишлатаётгандек, пичинг қилаётгандек
туюларди. Йўқ, одамни аста -секин
биларкансан. У кишини ҳам рўзғоримизни
бўлак қилганидан сўнг тушундим.
— « Рўзғор — ғор» , деган эскилар . Бу ерда ,
шу ғорнинг оғзида , қоровул итдек мен
ўтирардим. Янги уйга бориб олиб , руль
ўзимга тегди, деб тағин ҳар томонга
йўрғаламанг, — деди қайнонам
кўчишимиздан олдин насиҳат қилиб . —
«Рўзғор тушди бошга — қўл тегмади ошга» ,
дейишган. Агар уйим- жойим десангиз, бир
бурда нон ейишга ҳам вақт топа олмай
қоласиз. Акси бўлса , кўчадан бери келмай,
борингиздан ҳам айриласиз.
— Хўп ойи, — дедим эрким ўзимга
тегаётганидан севиниб .
Қайнонам эса ўғлига юзланди:
— « Ҳовли олма, қўшни ол », дейишган . Сенга
минг тайинладим. Қўшниларингни
суриштирдингми?
— Қизиқмисиз ойи? Ким «Мен мана бу уйни
олгандим, қўшнилар яхшимикан?» деб
юради, — тўнғиллади турмуш ўртоғим .
— Деб юр . Ана шунда бир умр хотиржам
яшайсан. « Гилам сотсанг , қўшнингга сот ,
бир четида ўзинг ўтирасан» , дейишган .
Қўшнинг ёмон бўлсин-чи , ўтирармикансан?
«Нима бало , Саид Аҳмаднинг мақолчи
келинининг протипи менинг қайнонамми?»
дейман ҳар галгидек таажжуб билан. Ўзиям
ўша пайтлар менинг қайнонам келин бўлган-
да! Ҳа, майли чалғимай . Хуллас, биз кўчиб
чиққунимизча, роса мақол эшитдик.
Биринчи макр
Бир хонали бўлса- да, янги уйимизга кўчиб
келганимизда эса шунақа севиндимки ... Сал
қолди, эримга «Худога шукр-ей ,
қайнонамдан қутулдим» , деб юборишимга .
Бирдан қайнонам у кишининг онаси
эканлиги ёдимга тушиб тилимни тишладим.
Аммо ширин хаёллар миямни тарк этмасди :
«О - о , энди ўзимга хон, ўзимга бекман !
Хоҳлаган вақтимда тураман , хоҳлаган
пайтимда ётаман! «Эрта турганга — ризқ
қўша, эрта турмасанг, бармоғингни оша » ,
дея тонг саҳардан «жонли будильник» нинг
овозини эшитмайман ! Қандай мазза!»
Шу пайт эшик тақиллади -ю, худди тонгги
уйқумни қайнонам бузгандаги каби чўчиб
тушдим.
— Эшикка қара ! — деди эрим.
Эшикни очсам, бақалоққина , кўзлари дум-
думалоқ, қошлари чимирилган, рўмолни ҳам
Соттиникидек қийшайтириб ўраб олган бир
аёл турибди ( Нега мунча « Келинлар
қўзғолони»ни эслаб қолди , деманг . Шу кино
жуда ёқади менга. Очиғи , келин
бўлганимдан кейин ёқтириб қолганман) .
— Келинг, — дедим ҳалиги аёлга ҳаёлим
қочганидан салом ҳам бермай.
— Ва алайкум ассалом ! Қаерда тарбия
кўргансиз? Мен пастингиздаги қўшни
бўламан! Жойлашмай туриб на мунча тақир-
туқур қилмасангиз . Сал сеқинроқ! Кейин .. .
Болаларингиз югурмасин !
— Болаларим ҳали келмади,
қайнонамникида ... — дедим ҳайрон бўлиб.
— Келса югуради-ку ! — деди аёл чап қўлини
белига тираб. — Тинч яшай десангиз, овоз
чиқармай ўтиринг!
У индамай ортига қайтди. Осмонларга қараб,
бўй чўзаётган орзуларимнинг пойига темир
болта теккандек кайфиятим тушди.
— Ким экан ? — деди эрим жовонни жойлаш
учун сураркан.
— Ялмоғиз ! — дедим қовоғим осилиб. —
Унақа сурманг , овоз чиқараяпти . Келинг,
кўтаришаман . Пастдаги қўшнига « тақир-
туқур»имиз ёқмабди.
— Ие , нарсаларни жойлаштираётганда
чиқади-да овоз , — деган эрим икки соатга
бормай оёқ учида юрадиган бўлди . Чунки
ҳалиги қўшнимиз уч марта шикоят қилиб
чиқди- да!
— Бу қўшни Ялмоғиз эмас , арвоҳ . Лип этиб
бошингда пайдо бўладию жаврашга тушади,
— деди шўрлик хўжайиним тутақиб.
— Менга қаранг , айёрлик қилсак- чи?
Ойингиз « Еган оғиз — уялар », дер эди.
Ҳадемай туш бўлади. Кўчага чиқинг- да,
ноннинг орасига тўрт сих кабоб олиб келинг.
Қўшнининг оғзини ёғлаймиз ! — дедим
қувониб .
Эрим бир зумда айтганимни муҳайё қилди.
Мен устидаги нонини қолдирдим -да, кабоб
жойланган нонни шу ҳолида кўтардим .
— Ўзимизга қолдирмайсанми? — деди
саҳардан буён тиним билмай ишлаётган
эрим тамшаниб.
— Ана устидаги нонни енг . Кабобнинг,
пиёзнинг роса ҳиди ўтган! — дея
ҳазиллашдим-да , пастга тушдим. Ялмоғизхон
дарров эшикни очди . Жилмайиб тилга
кирдим: — Тушлик қилаётгандик . Сизга
илиндик...
— Нима? « Кабоб берсам, жағи ўчади » ,
дедингизми? Ўзингиз енг -да, тезроқ «тақир -
туқур»ни тугатинг . Эрталабдан буён бошимга
болға билан ургандек бўлаяпти! — у шундай
дея эшикни юзимга ёпди .
Иккинчи макр
Макрим иш бермаганидан нафақат мен,
ҳатто, кабобни ўзимиз еганимизга қарамай ,
эрим ҳам сиқилди :
— Энди ойимдан ҳам гап эшитаман . Худо
ҳам ойимнинг айтганини қилмаганим учун
шунақа қўшнига рўбарў қилди .
— Бугун кайфияти йўқдир.. . — дедим умид
билан. — Ҳали апоқ -чапоқ бўлиб кетамиз .
Мулойим бўлиб қолади.
Афсус, умидларим пучга чиқди. Бу қўшнига
бас кела олмадим. Барча шумликларимни
ишга солдим: бақирганда бақириб ҳам
кўрдим, сукут ҳам сақладим , эшитмаганга
ҳам олдим . Йўқ, бу хотинга фарқи йўқ экан !
Кўзига кўринсанг бўлди , албатта,
камчилигингни топади:
— Ҳей, умрингизда зинадан тушиб
кўрмаганмисиз, нима бало ? Секинроқ қадам
ташланг ! Пошнангиз миямга урилгандек
бўлаяпти.
— Нима қилай, учиб тушайми ? — дедим
сабрим тугаб.
— Пастга тушгунча шиппак кийиб туш ! «Тақ -
туқ» қилиб, миямда ёнғоқ чаққандек
бўласан! — «сен» лашга ўтди охири .
Хуллас, бир ҳафта ичида биз ит -мушукка
айландик. Болаларим ёнимга югургилаб
борса ҳам , тезроқ қадам ташласа ҳам,
уйимизнинг қувури тарақлайди . « Жим ўтир »
дегани бу.
— Нима бало , пастдаги қўшнингиз қўлида
болға ушлаб ўтирадими? — дейман эримга .
— Пастда туриб, бошимизга чиқмоқчи ,
шекилли.
— Бир нима қилмасангиз бўлмайди . Бир умр
шунақа яшамаймиз - ку! — дедим хўрсиниб.
— Зинадан тушаётганимизда эшикни очиб ,
кутиб туради, тавба. Кўчага чиқишга юрагим
бетламай қолди.
— Нима ҳам келарди қўлимдан? Деразадан
нарвон қўймасам энди . ..
— Қўйинг, тушаётганимизда нарвонни итариб
юборишдан ҳам тоймайди бу Ялмоғиз , —
дедим кўнглимиз кўтарилиши учун ҳазил
қилиб.
Мириқиб кулдик. Аммо ўша заҳоти , қувур
тарақлай бошлади ...
Учинчи макр
Иложсизлик одамни ҳар кўйга соларкан .
Қўшнимиз учун кўзимни кўр, қулоғимни кар
қилиб олдим. Жаврайверади , индамай тушиб
кетавераман. Қурғур, қўшним мен шоҳида
юрсам , баргида юраркан. Жон жойимдан
ушлади. Болаларимга пўписа қила бошласа,
денг.
— Бир ўзим тушмайман . Сиз билан юраман ,
— дейди ўғлим .
— Менам ўзим тушиб -чиқмайман ! — дейди
қизалоғим.
Пичоқ бориб, суякка қадалди . Энди сўнгги
чорани қўлламасам бўлмайди . Тушиб ,
калтакласа- я, деб ўйлаётгандирсиз ! Йўқ , у
учун асраб юрган охирги чорам — қайнонам !
Ҳаммасини у кишига айтиб бердим . Сўзимни
тугатганимда жавобан айтган мақолларига
чидаб берсам бўлди , марра меники!
Ўйлаганимдек, қайнонам аввалига роса
мақол айтди. Ичида менга аталгани ҳам,
эриму қўшнимга бағишланганлари ҳам бор.
Охири деди :
— Ўзи уйга кўчганларингиздан буён ош
қилиб, Қуръон ҳам ўқитмадик . Пайшанба
куни ош қилинг, ҳамма қўшнингизни
чақиринг. Менам бораман.
Худди қайнонам айтгандек қилдим .
— Кекса қўшнингиз нечта экан ? — сўради
қайнонам кириб келиши билан.
— Иккита. Биттаси — Ялмоғиз , биттаси яхши .
— Унда иккита яхши рўмол топиб, менга
бериб қўйинг.
Буни ҳам бажардим. Барча қўшниларим
чиқди. Қайнонам бизнинг Ялмоғизни дарров
таниб, ёнгинасига ўтириб олди . Ош ейилиб ,
дуо ўқилган гап бошлади.
— Худога шукр, ўғлимнинг ҳамма қўшнилари
тиллога тенг экан. Ўзимга тенгиларга совға
олиб келганман. Мана, яхши кунларда ўраб
юринг, — қайнонам икки қўшни олдига
рўмолларни қўйди . — Менинг болаларимга
ҳам оналик қилинг. Эскилар « Ортингдан
йўлбарс қувса учиб қутил, қўшнинг ёмон
чиқса кўчиб қутил », деган. Ёмон қўшнидан
Худо сақласин. Шукр, сизлардан кўнглим
тўлди. Ёмонга бас келиб, бўларканми? Мана,
укам бир мисол . Катта ҳовли сотиб олди .
Қўшниси ёмон экан. Безиб кетди. Янаям
укамнинг қонунни яхши билгани ,
прокурорлиги фойда берди. Шартта
«Тинчимни бузаяпти» , деб устидан ёзганди ,
қўшнисининг ўзини кўчириб юборишди .
Энди мазза қилиб яшаяпти. Шундай
кўнгилсизликдан Худо асрасин .
Бу гапдан кейин Ялмоғизнинг қаҳрли
нигоҳлари бирдан жавдираб боқиб қолди .
— Қайси тоғангиз прокурор? — сўрадим лол
бўлиб эримдан.
Эрим кўз қисди . Қайнонам эса керилиб
гапида давом этарди.
— Тўғриси айтсам, мен болаларимга
бақиравериб, қаттиққулоқ қилиб қўйганман.
Ёмон гапирсангиз, таъсир ҳам қилмайди .
Буларнинг яхши гапириб кўзини ўйиш керак,
— қаҳ - қаҳ отди қайнонам . — Мулойимлик
билан ишингизни битиринг. « Мулойим,
мулойим бўлойин, ўзим жонингни олойин» ,
деганларидек...
Ишонсангиз, ўша кундан буён қўшнилар
билан ўзаро « Мулойим , мулойим
бўлойин»миз. ..
АЗИЗ ОДАМЛАР! КЕЛИНГЛАР, БИЗЛАР ХАМ МУХОКАМАЛАРДА, УЗАРО СУХБАТЛАРДА МУЛОЙИМ, МУЛОЙИМ, БУЛОЙЛИК!
ОКШОМИНГИЗ ХАЙРЛИ ВА ФАЙЗЛИ БУЛСИН ДЕЯ УМИДА БОНУ