Калі яны прыйшлі па камуністаў, я маўчаў;

я не камуніст.
Калі яны прыйшлі па сацыял-дэмакратаў, я маўчаў; я ж не сацыял-дэмакрат.
Калі яны хапалі сяброў прафсаюзу, я маўчаў; я ня быў сябрам прафсаюзу.
Калі яны прыйшлі па яўрэяў, я маўчаў; я не яўрэй.
Калі яны прыйшлі па геяў і лесбіянак, я маўчаў; я гетэрасэксуальны і за традыцыйныя каштоўнасьці.
Калі яны прыйшлі па беларускамоўных, я маўчаў; у нас двуязычые і вабшчэ.
А калі потым прыйшлі па расейскамоўных, я… Ну так, я маўчаў; Беларусь мае быць беларускай.
Калі яны яны прыйшлі па анархістаў, я маўчаў; я за моцную дзяржаву і за парадак.
Калі яны прыйшлі па эмігрантаў, я маўчаў; я нарадзіўся тут.
Калі яны прыйшлі па фэміністак, я маўчаў; у нас і так матрыярхат, чаго ім не хапае.
Калі яны прыйшлі па дармаедаў, я маўчаў; я працаваў, ня тое што ўся гэтая навалач.
Калі яны прыйшлі па паэтаў, я маўчаў; я любіў толькі кнігі па самаразьвіцьці.
Калі яны прыходзілі да тых, хто чытае кнігі па самаразьвіцьці, я паказваў ім членскі білет Саюза паэтаў.
Яны ўсё прыходзілі і прыходзілі да маіх суседзяў. Я чакаў. Начамі я чуў грукат іхных ботаў на лесьвічнай пляцоўцы. Я маўчаў. Я быў цярплівым. Ці мала ў сьвеце дыскрымінаваных групаў? Ці мала ў ім прыгнечаных меншасьцяў, ці мала ў ім адважных, разумных, прыкметных, яркіх лідараў, ці мала ў ім самаахвярных правадыроў і прагрэсіўных ідэй? Кожны год усё новыя й новыя людзі мільгаюць у навінах, яны хочуць быць героямі і зьмяняць сьвет. Чорт! Пакуль да іх усіх дабяруцца, я састаруся і памру, думаў я.
Так мінаў год за годам. Яны ўсё прыходзілі: з доўгімі сьпісамі, сабакамі, грузавікамі, камэрамі, кайданкамі. Заўжды да суседзяў, але да мяне ніколі. Я стаміўся чакаць, калі ж дойдзе чарга і да маёй сьціплай асобы. І калі да мяне ў глыбокай старасьці завітала Сьмерць, я сказаў:
“Ну нарэшце, хоць хтосьці заўважыў маё іншадумства”.
“Якое яшчэ іншадумства?” – спытала Сьмерць.
“Я маўчаў, бо заўсёды быў супраць усіх. Я пражыў жыцьцё, але так і не сустрэў тых, з кім мог бы пагадзіцца. Я курыў сваю люльку і пісаў па начах кнігі на таемнай мове, якія нікому ніколі не паказваў. У тых кнігах уся праўда. Я чакаў, што прыйдуць і па мяне, але ніводнага разу мне не пагрукаў у дзьверы кулак дзяржаўнага забойцы”.
Аднак Сьмерць ня стала мяне слухаць.
Так я і памёр, спакойна і годна, сярод мноства дзяцей і ўнукаў, ва ўласным доме, на сваёй зямлі. Дзеці спалілі мае кнігі, унукі выкінулі мае люлькі. А ўсе тыя, па каго прыходзілі ўначы, грукаючы ботамі, тыя, хто ацалеў на допытах і ў турмах, тыя, за каго зьбіралі подпісы і падпісвалі пэтыцыі, сказалі хорам на маёй магіле:
“Вось ляжыць ён, просты і шчыры чалавек, які пражыў сваё жыцьцё годна і не запляміў сябе ні сэксоцтвам, ні баязьлівасьцю, ні крывёй сабе падобных. Мудры і сумленны, шчасьлівы і працавіты, няшчасны і безыменны, ён не прэтэндаваў ні на што, ён ня меў амбіцый, ён быў закладнікам Эпохі. Вось за каго мы ішлі на пакуту, вось за каго мы не маўчалі, а плацілі ўласнай свабодай!”
І яны паставілі мне помнік. Помнік Простаму Чалавеку. Чалавеку Наогул.
І цяпер, калі ў маім горадзе, як і раней, прыходзяць па камуністых, сацыял-дэмакратаў, эмігрантаў, геяў, яўрэяў, паэтаў, анархістаў і г.д, я зноў маўчу. Маё маўчаньне бронзавае і непарушнае, яно велічнае і шматзначнае. Ніхто яму не запярэчыць.
Ну так, часам яны прыходзяць і па помнікі. Раз на стагодзьдзе. Падганяюць экскаватар і… Але ніводнай уладзе ня прыйдзе да галавы зьнесьці манумэнт таму, хто маўчаў. Чалавеку Наогул. Таму, па каго, можа, і хацелі прыйсьці.
Але не пасьпелі.
Alhierd Bacharevič