Мизож – бу унсурларнинг узаро аралашуви жараёнида карама-карши таъсирларнинг камайиши натижасида хосил булган моддий жисмнинг янги сифатидир ёки унсурларнинг нихоят даражада майда булакларидаги карама – карши кайфиятларнинг бир-бирига таъсири маълум бир чегарага етганда пайдо буладиган кайфиятдир. Шу сифат туфайли хосил булган моддий жисм, биологик фаол булиб бошка жисмларга таъсир килиш, уларнинг таъсирини кабул килиш, купайиш, ривожланиш ва улиш сифатларини намоён кила олади. Хозирги замон илмий тиббиёти тушунчаси билан айтганда мизож, бу моддий жисм сифатларини гавдалантирган организмнинг ички мухити – гомеостаздир. Дунёдаги барча жисмлар: усимликлар, хайвонлар, маданлар, об-хаво, жугрофик кенгликлар, йил фасллари, хаттоки сайёра ва юлдузлар хам уз мизожларига эга. ЗАМОН МИЗОЖЛАРИ ВА УНИНГ ТИБДАГИ АХАМИЯТИ. Мизожнинг куйидаги турлари мавжуд: Оддий мизожлар 1.Иссик 2.Совук 3.Хул 4.Курук Мураккаб мизожлар 1.Иссик – курук 2.Иссик – хул 3.Совук – хул 4.Совук - курук Мизожни урганиш учун нисбий килиб олинган яна бир куриниши муътадил мизож тушунчаси кабул килинган. Дунёдаги мавжудотлар ичида нисбатан олинганда энг муътадили инсон мизожидир. Инсон аъзолари уртасида муътадил мизожлиси, унинг кул кафтининг терисидир, яна муътадил мизожлиси курсаткич бармок учининг териси булиб, шифокорлар инсон пульси (набз)ни шу бармок билан аниклайдилар. Инсон мизожининг куринишлари. Инсон мизожи 9 хил булиб, шулардан 4 таси оддий мизож , 4 таси мураккаб мизож ва 1 таси муътадил мизождир. Оддий мизожлар: -иссиклик -совуклик - куруклик -хуллик Мураккаб мизожлар: -иссик-курук -совук-курук -иссик-хул -совук-хул Муътадил мизож - бу унсурлар микдорининг энг керагича тугри нисбатда таксимланишидир. Муътадиллик куйидагиларга хос: -инсонга хос -ёшга хос -иклимга хос -миллатга хос -аъзога хос -хар бир муътадил аъзога хос Инсон мизожини аниклашда кулланиладиган далил ва белгилар хакида. Инсон мизожини аниклашда кулланаладиган далил ва белгилар Ибн Сино таъбири билан айтганда, Жолинус ёзиб колдирган 10та далил асосида олиб борилади. 1. Лахмс-пайпаслаб куриб, хулосалаш. Агар лахмс килиб курганда беморни танасини иссик сезилса – мизож иссик, агар совук сезилса, мизож совук булади, башарти беморнинг тана харорати муътадил ва яшаб турган мухитини об-хавоси хам муътадил булиб, у бемор хаким томонидан узок вакт давомида кузатилса янада купрок маълумотга эга булади. Агар бемор танаси табиийдан купрок совукрок, иссик ёки юмшок, ёки дагал булса, демак бу беморнинг мизожи муътадил эмас. Баъзида кул бармокларидаги тирнокларнинг куриниши холатини бахолаб инсон мизожини аниклаш мумкин. Иссик мизожли кишиларда тирнок табиати билан жуда юмшок ва ута хулдек туюлади. Совук мизожли кишиларда эса аксинча, каттик ва курук туюлади. 2. Инсон танасидаги гушт ва ёгдан олинган далил ва белгилар: Гавдаси бакувват, чиниккан киши мизожи иссик – хул, гавдаси бакувватга ухшаш (хом семиз), лекин чиникмаган киши мизожи иссик –курук, озгин, чиниккан киши мизожи совук-хул, кекса ёшдаги инсон мизожи эса совук- курук булади. 3.Сочлардан олинадиган далил ва белгилар. Агар мизож иссик курук булса, сочларнинг усиши жуда тезлашиб улар калин ва дагал булади. Сочларнинг силиклиги агар у калин булса иссик хул, агар соч ингичка ва сийрак булса совук курук мизожли булади агар умуман соч усмаса ёки жуда сийрак булса совук хул мизожликдан далолат беради. Сочларнинг рангидан олинадиган далилларга келсак: сочнинг коралиги мизожнинг иссиклигидан, саригишлиги совукликдан, оч ранглик ва кизиллик муътадилликдан, ок ранглилик эса окарган соч каби, хул ва совук ёки ута курук мизожлиликдан далолат беради. Инсон ёшининг хам сочга таъсири бор, болалар сочи шимолликлар (иссик-хул мизожли) сочига усмирлар сочи эса жанубда яшовчилар (иссик –курук мизожли) сочига ухшасада урта ёшли кишилар сочи урта минтакада яшовчи (совук-хул мизожли) кишилар сочига ухшайдию, лекин киши ёши утган сайин ундаги табиий иссикликнинг камайиб урнини совуклик ва куруклик эгаллаб олиши натижасида инсон сочи окаради. 4.Инсон танаси рангидан олинадиган далил ва аломатлар. Жумладан терининг оклиги совук мизожлилик билан бирга организмда коннинг етишмовчилиги ва камлигидан далолат беради. Агар тана мизожи иссик булса, сафровий хилт куп булса, тери ранги сарик булади. Кизгиш ранг – коннинг куплигидан пайдо булган иссик мизожли кишиларда булади, терининг сариклиги ва малла ранглиги танада хароратининг юкорилигидан далолат беради. Бирок терининг сариклиги танада утнинг куплигини билдирса, малла ранглилик эса конда утнинг куплигидан далолат беради. Баъзида сариклик, агар конда ут куп булмаса хасталикдан энди тузалаётган кишиларда булганидек камконликни билдиради. Тери рангининг хиралиги киши мизожининг ута совуклигидан гувохлик беради. Чунки совуклик туфайли кон куюклашиб унинг микдори камаяди ва савдовий конга айланади, бу эса тери рангини узгартириб хира килади. Терининг бугдой ранг булиши бу иссик мизолилик белгиси.
Tabobat va Shifo.Bobomning ògitlari.
:Равшанов М
ИНСОН МИЖОЗИ XАКДА.
Мизож – бу унсурларнинг узаро аралашуви жараёнида карама-карши таъсирларнинг камайиши натижасида хосил булган моддий жисмнинг янги сифатидир ёки унсурларнинг нихоят даражада майда булакларидаги карама – карши кайфиятларнинг бир-бирига таъсири маълум бир чегарага етганда пайдо буладиган кайфиятдир.
Шу сифат туфайли хосил булган моддий жисм, биологик фаол булиб бошка жисмларга таъсир килиш, уларнинг таъсирини кабул килиш, купайиш, ривожланиш ва улиш сифатларини намоён кила олади.
Хозирги замон илмий тиббиёти тушунчаси билан айтганда мизож, бу моддий жисм сифатларини гавдалантирган организмнинг ички мухити – гомеостаздир.
Дунёдаги барча жисмлар: усимликлар, хайвонлар, маданлар, об-хаво, жугрофик кенгликлар, йил фасллари, хаттоки сайёра ва юлдузлар хам уз мизожларига эга.
ЗАМОН МИЗОЖЛАРИ ВА УНИНГ ТИБДАГИ АХАМИЯТИ.
Мизожнинг куйидаги турлари мавжуд:
Оддий мизожлар
1.Иссик
2.Совук
3.Хул
4.Курук
Мураккаб мизожлар
1.Иссик – курук
2.Иссик – хул
3.Совук – хул
4.Совук - курук
Мизожни урганиш учун нисбий килиб олинган яна бир куриниши муътадил мизож тушунчаси кабул килинган. Дунёдаги мавжудотлар ичида нисбатан олинганда энг муътадили инсон мизожидир.
Инсон аъзолари уртасида муътадил мизожлиси, унинг кул кафтининг терисидир, яна муътадил мизожлиси курсаткич бармок учининг териси булиб, шифокорлар инсон пульси (набз)ни шу бармок билан аниклайдилар.
Инсон мизожининг куринишлари.
Инсон мизожи 9 хил булиб, шулардан 4 таси оддий мизож , 4 таси мураккаб мизож ва 1 таси муътадил мизождир.
Оддий мизожлар:
-иссиклик
-совуклик
- куруклик
-хуллик
Мураккаб мизожлар:
-иссик-курук
-совук-курук
-иссик-хул
-совук-хул
Муътадил мизож - бу унсурлар микдорининг энг керагича тугри нисбатда таксимланишидир.
Муътадиллик куйидагиларга хос:
-инсонга хос
-ёшга хос
-иклимга хос
-миллатга хос
-аъзога хос
-хар бир муътадил аъзога хос
Инсон мизожини аниклашда кулланиладиган далил ва белгилар хакида.
Инсон мизожини аниклашда кулланаладиган далил ва белгилар Ибн Сино таъбири билан айтганда, Жолинус ёзиб колдирган 10та далил асосида олиб борилади.
1. Лахмс-пайпаслаб куриб, хулосалаш. Агар лахмс килиб курганда беморни танасини иссик сезилса – мизож иссик, агар совук сезилса, мизож совук булади, башарти беморнинг тана харорати муътадил ва яшаб турган мухитини об-хавоси хам муътадил булиб, у бемор хаким томонидан узок вакт давомида кузатилса янада купрок маълумотга эга булади. Агар бемор танаси табиийдан купрок совукрок, иссик ёки юмшок, ёки дагал булса, демак бу беморнинг мизожи муътадил эмас. Баъзида кул бармокларидаги тирнокларнинг куриниши холатини бахолаб инсон мизожини аниклаш мумкин. Иссик мизожли кишиларда тирнок табиати билан жуда юмшок ва ута хулдек туюлади. Совук мизожли кишиларда эса аксинча, каттик ва курук туюлади.
2. Инсон танасидаги гушт ва ёгдан олинган далил ва белгилар: Гавдаси бакувват, чиниккан киши мизожи иссик – хул, гавдаси бакувватга ухшаш (хом семиз), лекин чиникмаган киши мизожи иссик –курук, озгин, чиниккан киши мизожи совук-хул, кекса ёшдаги инсон мизожи эса совук- курук булади.
3.Сочлардан олинадиган далил ва белгилар.
Агар мизож иссик курук булса, сочларнинг усиши жуда тезлашиб улар калин ва дагал булади. Сочларнинг силиклиги агар у калин булса иссик хул, агар соч ингичка ва сийрак булса совук курук мизожли булади агар умуман соч усмаса ёки жуда сийрак булса совук хул мизожликдан далолат беради.
Сочларнинг рангидан олинадиган далилларга келсак: сочнинг коралиги мизожнинг иссиклигидан, саригишлиги совукликдан, оч ранглик ва кизиллик муътадилликдан, ок ранглилик эса окарган соч каби, хул ва совук ёки ута курук мизожлиликдан далолат беради. Инсон ёшининг хам сочга таъсири бор, болалар сочи шимолликлар (иссик-хул мизожли) сочига усмирлар сочи эса жанубда яшовчилар (иссик –курук мизожли) сочига ухшасада урта ёшли кишилар сочи урта минтакада яшовчи (совук-хул мизожли) кишилар сочига ухшайдию, лекин киши ёши утган сайин ундаги табиий иссикликнинг камайиб урнини совуклик ва куруклик эгаллаб олиши натижасида инсон сочи окаради.
4.Инсон танаси рангидан олинадиган далил ва аломатлар.
Жумладан терининг оклиги совук мизожлилик билан бирга организмда коннинг етишмовчилиги ва камлигидан далолат беради. Агар тана мизожи иссик булса, сафровий хилт куп булса, тери ранги сарик булади. Кизгиш ранг – коннинг куплигидан пайдо булган иссик мизожли кишиларда булади, терининг сариклиги ва малла ранглиги танада хароратининг юкорилигидан далолат беради.
Бирок терининг сариклиги танада утнинг куплигини билдирса, малла ранглилик эса конда утнинг куплигидан далолат беради. Баъзида сариклик, агар конда ут куп булмаса хасталикдан энди тузалаётган кишиларда булганидек камконликни билдиради. Тери рангининг хиралиги киши мизожининг ута совуклигидан гувохлик беради. Чунки совуклик туфайли кон куюклашиб унинг микдори камаяди ва савдовий конга айланади, бу эса тери рангини узгартириб хира килади.
Терининг бугдой ранг булиши бу иссик мизолилик белгиси.