Қоннинг томирларда юриб туриши юрак ишига хамда томирларнинг ўа хоссасига боғлиқдир. Юрак фаолияти бўлимларини галма-гал қисқариб ва бўшашиб туриши билан намаён бўлади. Юракнинг қисқариши. Юрак бўлимларининг қисқариши систола деб, бўшашуви эса диостола деб аталади. Тизим билан диостола муаян тарзда бир-бири билан мослашган бўлиб, юракнинг иш циклини ташкил этади. Хар бир циклнинг боши бўлмаларнинг қисқаришидир, мана шуни баъзан юрак фаолиятини биринчи (I) фазаси деб аталади. Юрак бўлмаларининг системаси тугаганидан кейин қоринчалар систоласи бошланади, юрак бўлмалари бу пайтида бўшашади.мана шу давр иккинчи (II) фаза дейилади. Сўнгра юрак қоринчаларининг диастоласи бошланади, шу диостола махалида юрак булмалари хам, қоринчалари хам бир йўла бўшашиб туради - бу давр юрак фаолиятини учинчи (III) фазаси (паузаси) деб аталади. Қоннинг юракда бўлмалардан қоринчаларга ва томирлар сиотэмаси бўйлаб бир томонга қараб юришининг сабаблари миокарднинг навбат билан қисқариб, бўшашиб туриши, юрак бўлимларидаги босимнинг ўзгариши ва юрак клапанлари, аорта хамда ўпка стволидаги клапанларнинг фаолиятидир.Юрак бўлмалари систоласи, пайтида улардаги қон босими симоб устуни хисобида 5-8 мм гача кўтарилади. Шунга кўра қон юрак бўлмаларидан қоринчаларига ўтади, чунки бу пайтда қоринчалардаги босим бўлмалардаги босимга қараганда камроқ бўлади. Қонни юрак бўлмаларидан шу пайтда ковак ва ўпка веналарига қайтиб чиқишига веналар тешикларини қисқичларга ўхшаб ўраб турадиган халқасимон мускулларнинг қисқаришига йўл қўймайди. Юрак минутига 75 мартадан бир маромида уриб турган махалда бўлмаларининг систоласи 0,1 сек давом этади. Юрак бўлмалари систоласи тугаганидан кейин қоринчалар систоласи бошланади. Мана шу пайтда юрак бўлмалари бўшашади ва 0,7 сек шу холда қолаверади. Қоринчалар систоласи иккита.фазадан 1) танаглашув фазаси ва 2) Қонни хайдаш фазасидан иборат бўлади.Биринчи фазада қоринчалар мускулатураси таранглашади, аммо қоринчаларнинг хажми ўзгармиди аорта ва ўпка стволидаги ярим ойсимон клапанлар - бу пайтда хам ёпиқ туради, чунки шу томирлардаги босим хозирча қоринчадаги босимдан Қўра юқорироқ бўлади.Қоринчалардаги қон босими кучайиб боришда давом этади ва тавақали клапанлар шу туфайли беркилади. Қоринчаларнинг сўрғичсимон мускуллари қисқариб, пай иплари таранг тортилади. Тавақали клапанларнинг бўлмаларига ағдарилиб чиқишига йўл қўймайди. Қоринчаларнинг мускуллари таранглашиб бораверади,қоринчалардагиқон босими кўтарилади ва аорта билан ўпка стволидаги босимдан юқорироқ бўлиб қолган пайтда қонни хайдаш бошланади ярим ойсимон клапанлар очилади, қоринчаларнинг мускуллари қисқаради ва қон катта босим остида аорта билан ўпка стволига отилиб чиқади. Қоринчалар сиотоласи 0,3 сек. давом этади.Одамда чап қоринчадаги босим симоб устуни хисобида 65-75 мм га етгани махалида қонни аортага хайдаб чиқариш фазаси бошланади, қонни ўпка стволига хайдаб чиқариш фазаси бошланади, ўпка стволига хайдаб чиқариш фазаси эса ўнг қоринчадаги босим симоб устуни хисобида 5-12 мм га борганда бошланади. Чап қоринчадаги максимал босим даражаси систола пайтида симоб устуни хисобида 115 125 мм га борса, ўнг қоринчада 25 мм бўлади. Чап қоринчадаги босимни анча юқори бўлиши мускулатурасининг кучи зўрлигига боғлиқ. Катта қон айланиш доираси томирларида қон юришига катта қаршиликни енгиш учун шу тариқа зўр босим бўлиши зарур. Қонни хайдаш фазасида аорта билан упка стволидаги қон босими тегишли қоринчадаги қон босими билан бир хил бўлади Қоринчалар систоласидан кейин қонни хайдаш фазаси тугаши билан қоринчалар дистоласи бошланади. Қоринчалар бўшашуви туфаили аорта билан ўпка стволидаги босим қоринчаларидагидан кўра юқорироқ булиб қолади, шунга кура ярим ойсимон клапанлар беркилади. Шу билан бир вақтда тавақали клапанлар очилади ва қон бўлмалардак қоринчаларга ўта бошлайди. Қоринчалар диостоласи 0,5. сек. давом этади. У қисман бўлмалар диостоласи вақтига тўғри келади. Мана шу вақтда қон устки ва пастки кавак веналаридан ўнг бўлмача, ўпка веналаридан эса чап бўдмача бемаолол ўтади. Тавақали клапанлар очиқ турадиган бўлгани учун қон қоринчаларга тушади. Қоринчалар диастоласининг охирида бўлмалар систоласи юзагакелади, яъни юракнинг янги, навбатдаги иш цикли бошланади. Циклнинг хаммаси 0,8 сек. давом этади. Юрак қисқаришининг тезлиги катта ёшли соғлом одамда юрак ўрта хисобда минутига 60-80" мартадан қисқариб туради. Аёлларда юрак қисқаришларининг сони эркаклардагига қараганда бирмунча кўпроқ бўлади. Юрак қисқаришларининг сони кун мобайнида хам бир қадар ўзгаради мускул иш вақтида анчагина ортади жуда кучли жисмоний нагрузкалар пайтида, жумладан, спорт машқлари пайтида эса минутига 150-200 мартагача ортади ва бундан кўра кўпроққа боради. Юрак қисқаришларининг сони ёшга хам боғлиқ: 1 ёшгача бўлган болаларда юрак минутига 100-140 мартадан, 10 яшар болаларда 90 мартадан, 20 яшар ва бундан каттароқ одамларда 60-80 мартадан уриб туради, кексаларда эса юрак уриши яна ортиб, минутига 90-95 мартагача етади.Юрак уришининг сони кўп бўладиган юраги минутига 90-100 мартадан ва бундан кўра кўпроқ уриб турадиган одамлар учрайди.баъзи юрак томир касалликлари, эндокрин касалликлари ва бошқа касалликлар вақтида қисқаришлари сони кўпайиб кетади. Юрак қисқаришлари сонининг кўпайиши, яъни юракнинг тез-тез уриб туриши тахикардия деб аталади. Баъзи одамларда юрак кисқаришларининг сони кам бўлади юрак минутига 40-50 мартадан уриб туради. Масалан, спортчиларда (тинч турганда), шунингдек, баъзи.касалликлар пайтида юрак қисқаришларининг сони шунақа бўлади Юрак қисқаришлари сонининг камайиб кетганлиги брадикардия деб аталади.Систодик ва минутлик қоннинг хажми. Юракнинг бир минут ичида отиб чиқарадиган қон миқдори қоннинг минутлик хажми дейилади. У ўнг ва чап қоринча бир хил бўлиб, ўрта хисобда тинчлик холатида 4,5л га тенгдир. қоннинг минутлик хажмини юракнинг қисқаришлари сонига тақсим қилиш йўли билан қоннинг систолик хажмини,яъни битта систола пайтида отилиб чиқадиган қон хажмини хисоблаб чиқса бўлади. Юрак минутига 70-75 мартадан. уриб турган вақтида қоннинг систолик хажми 65-70 мл га тенг бўлади. Қоннинг минутлик хажми юрак функционал холатини кўрсатиб берадиган мухим мезонлардан бири хисобланади ва ундан клиник мақсадларда фойдаланилади Юрак қонуни. Диастола вақтида юракнинг қон билан тўлишуви кучайганида юрак қисқаришларининг кучи ортиб бориши, яъни миокард кўпроқ чўзилган сари юрак мускуллари толаларининг қисқариш кучи ортиб боришини Старлинг тажриба шароитларида аниқланган. Шунга кўра томирларга кўпроқ қон отилиб чиқади. Демак, систолик қон хажми ортади, юрак ритми ўзгармай турганда эса минутлик хажми ортади. бу қонун шу маънода бир қадар чекланганки,юрак қисқаришларининг кучи мускул толаларининг механик чўзилишигагина боғлиқ қолмасдан, балки нерв тизими томонидан хам идора этиб турилади.Одамда қоннинг систолик ва минутлик хажми бир қанча сабабларга кўра ўзгариб туриши мумкин. Чунончи, мускул иши пайтида минутлик қон хажми ортиб, ишлаб турган мускулларни қон билан яхшироқ таъминланишига имкон туғдиради жисмонан машқ курмаган одамларда қоннинг минутлик хажми юрак қисқаришлари сони купаииши хисобига ортади. Машқ қилган одамлар (спортчилар)да минутлик қон хажми систолик қон хажми кўпайиши хисобига ортадики, бу ишлаб тургак мускулларни қон билан таъминланишини кўпроқ даражада кучайтиради. Спортчиларда жуда зўр нагрузкалар пайтидагина юрак қисқаришларининг сони хам бир йўла ортади,бу хол минутлик қон хажмини янада кўпроқ оширади. Юрак тонлари. Юрак иши юрак тонлари деб аталадиган товуш ходисалари билан бирга давом этиб боради. Кўкрак қафасидан юрак сохасига стетоскоп ёки фонедоскоп қўйиб кўриладиган бўлса, у холда иккита тон: қоринчалар систоласи бошланишида пайдо бўладиган биринчи, систолик тон ва улар диастоласи бошланишида юзага келадиган иккинчи, диастолик тон рўй беради!Биринчи тон чўзиқ ва паст, иккинчи тон калта ва юқори бўлади. Фонокардпография, яъни юрак топларини қайд қилишига имкон берадиган ўта сезгир электрон асбоблардан фойдаланиш туфайли мана шу тонларнинг табиати аниқланиб олинган, Ана шу усулда ёзиб олинган эгри чизиқларда эшитиладиган иккита, тонлардан ташқари, яна иккита кучсиз тон юракнинг учинчи ва тўртинчи тонлари топилади.Биринчи ток асосан қоринчалар систоласи.пайтида тавақали клапанлар ёпилиб, уларнинг тебраниши, шунингдек, пай иплар таранг тортганда титраб туришидан пайдо бўлади. Биринчи тоннинг пайдо бўлишида мускул толаларининг қисқаришига алоқадор товуш ходисалари хам бир қадар роль ўйнайди. Иккинчи тон аорта билан ўпка стволидаги босим қоринчалардаги босимдан кўра юқори бўлиб қолган махалда ярим ойсимон клапанларни ёпилиши туфайли келиб чиқади. Учинчи ва тўртинчи тонлар иккинчи тоондан 0,1-0,2 сек. Кетма-кет келади ва қоинчаларнинг қон билан тўлишуви даврида юрак деворининг тебраниши натижасида пайдо бўлади Юрак тонларини эшитиб кўриш диагностик жихатдан катта ахамиятга эга. Юракнинг турли касалликларида, айниқса, юрак порокларида улар ўзгариб қолади - тиниқлиги йўқолади, уларга шовқинлар қўшилади. Чунки клапанларнинг тузилиши ялиғланиш жараёни туфайли ўзгариб қолган ва улар зич бекитилмайдиган бўлади. Шовқин тон паидо бўлишидан олдин эшитиладиган бўлса, бу клапаннинг торайиб қолганидан дарак беради, борди-ю, шовқин топдан кейин сезиладиган бўлса, бу - клапанда етишмовчилик; борлигини кўрсатади. Юрак автоматияси. Юракнинг характерли хусусиятларидан бири унинг автоматиясидир. Автоматия деб аъзони тўқима ёки хужайранинг ташқи таъсирларисиз уларнинг ўзида келиб чикадиган импульслар таъсири билан қўзғала олиш хусусиятига айтилади. Юрак автоматияси ажратиб олинган, яъни аъзолардан ташқарига чиқариб олинган юракда, масалан, бақа юрагида кузатса бўлади. Юракдан Рингер эритмаси ўткзаиб туриладиган бўлса, у махалда юрак бир неча соат қисқариб тураверади. Юрак томирларидан 37 38 гача иситилиб, кислород билан тўйиндирилган Рингер-Лакк эритмаси ўтказиб туриладиган (перфузча қилиб туриладиган) бўлса, у холда ажратиб олинган иссиқ қонли хайвон юраги хам узоқ муддат қисқариб туравериши мумкин. Рус олими А.А.Кулябко зотилжам касаллигидан нобуд бўлган боланинг юрагини ўлимдан кейик 20 соат ўтгач биринчи марта тирилтирган. Кейинчалик одам мурдасидан олинган юрак фаолиятини ўлимдан 20 суткадан. кейин тиклашган, шу билан бирга юрак деярли 13 соат ишлаб турган. мана шу тажрибалар юракнинг бир маромида, яъни ритмик тарзида қисқариб туришига ўзида пайдо бўлишини аниқ кўрсатиб беради.Юракда импульслар пайдо бўлиб турадиган жой. Юрак қисқаришларини таъминловчи импудьсларнинг юрак ўтказувчи тизимида пайдо бўлишига шу ердан тарқалиб бориши маълум бўлди.Сут эмизувчи хайвонлар ва одамларда қўзғалиш синоатриал тугунда пайдо бўлади. мана шу жойдан қўзғалиш атриовентрикуляр тугунча томон борадиган Пуркинье толалари бўйлаб тарқалиб боради. Сўнгра Гис тутами ва оёқчалари бўйлаб импульслар ўнг ва чап қоринча мускулларига ўтади. импульсларнинг шу тариқа тарқалиб бориши, бир томондан, бўлмачалар билан қоринчаларнинг ритмик тарзида қисқариб туриши ва шу билан бир вақтда иккикчи томондан юракнинг ўнг ва чап бўлимлари қисқариб боршини таъминлаб туради Юрак ўтказувчи тизими айрим қисмларини унинг фаолиятида қандай ахамиятга эга эканлиги турли методлар билан аниқланган. Жумладан, Станиус боғламлари деган усулларда фойдаланишган. Бақа венос синуси тагига боғ солиниб, унинг веноси синус билан бўлмалар ўртасидаги чегарада тортиб боғланса,у холда юрак қисқаришлари тўхтаб қолади, чунки қўзғалиш синус тугунидан айрилаетган вектрикуляр тугунча ўтмай қўяди. (СтаниуснинГ биринчи боғи) Венос синусининг ўзи эса ритм билан қисқаришда дааом этаверади, чунки синус тугунида юзага келадиган. импульслар унинг деворларига тарқалиб бораверади.Сунгра булмалар билан қоринчалар орасидаги чегарага ип солинади. (Станиуснинг иккинчи боғи.) Ип тортиб қўйиладиган бўлса, у холда қоринча қисқара бошлайдию, лекин венос синус билан бўлмага қараганда сустроқ суръатда қисқаради. : Биринчи бог солинганидан кейин тўхтаб қолган юракда қоринча қисқаришларининг яна тикланиши шунга боғлиқки, иккинчи ип островентрикуляр тугунни таъсирлантиради, унда қоринча қисқаришларига сабаб бўладиган импульслар вужудга келади. иккинчи ип солинмаса хам, бирмунча . вақтдан кейин қоринча қисқаришига бошланиши мумкин. Модомики шундай экан, бу тугун хам автоматия хоссасига эга. Қоринча қисқаришларига қараганда бирмунча сустроқ маромида бўлиши шунга боғлиқки, остриавентрикуляр тугунда қўзғалишлар синус тугундагидан кўра камроқ частота билан пайдо бўлади. Иккинчи боғ солинганида ! баъаак қоринча қисқармаи тургани холда бўлмалар қисқаришга бошлайди. Ип островентрикуляр тугун қоринча томонида қолмай, балки бўлмалар томонида қоладиган қилиб боғланган бўлса, ана шундай ходиса рўй бериши мумкин. нихоят қоринча хам худди бўлмалар каби 1 қисқараверадиган бўлиши мумкин. Боғ тугунни иккига бўлиб, бир қисми бўлмалар томонида, бир қисми қоринчал томонида қоладиган бўлса, ана шундан бўлиши мумкин. Станиус боғлари билан қўйиладиган тажрибалар юракни қисқаришини ва шу ердан юрак ўтказувчи тизимининг қолган қисмларига тарқалиб боришини исбот этади. Шунинг учун синус тугунини юрак ритмининг бошқарувчиси (нейсмекер) ёки биринчи тартибдаги автоматия маркази деб аталади. Артиовентрикуляр тугун иккинчи тартибда автоматия маркази дейилади, чунки у импульсларни синус тугунига караганда частота билан пайдо қилиб туради. Гио туташган ва Пуркинье толалари хам автоматия хоссасига эга, лекик уларнинг ва бошқаларга қараб ўзгарши мумкин. Юрак мускулининг рефрактерлиги.Юрак мускули хам бошқа хар қандаи мускул сингари қўзғалганидан кейин хар қандай куч билан таъсирланганда хам, бирмунча вақт қўзғалмайдиган бўлиб туради. Ана шундай қўзғалмаслик холати абсолют рефрактерлик ёки абсолют рефрактер фаза деб аталади, унинг муддати турли мускулларда турлича бўлади. Юракда абсолют рефрактер фаза деярли бутун юрак систоласи даври мобайнида, яъни 0.3 сек атрофида давом этади. Абсолют рефрактер фаза тугаганидан кейин мускул қўзғалувчанлиги аста-секин тикланиб, аввалги даражасига келиб қолади. мана шу давр нисбий рефрактер фаза деб аталади ва 0,3 сек атрофида давом этади. Шу вақтнинг бошидан охиригача юрак фақатгина бўсаға усти кучига эга бўлган таъсуротга жавоб беради. Шундак кейин жуда қисқа давом аталган ортиқча қўзғалувчанлик супернормал фаза бошланади, бунда мускул бўсаға ости таъсирГа хам қисқариш билан жавоб берадиган бўлади. Кейннчалик унинг қўзғалувчанлиги аввалги даражасига қайтиб келади.Нормада ритмни бошқарувчи марказ синантриаи тугундан чиқадиган навбатдаги хар бир импульс юрак мускулига рефлектер фазаси тугалланиб, унинг қўзғалувчанлиги аслига,келиб қолган махалда етиб келади. Юракда қўзғалиш ва қўағалувчанликни ўтказиш. Электрокардиограмма Юрак мускулининг қисқариши, барча қўзғалувчан тўқималарда бўлгани каби мускул толаси пардасининг ички юзаси билан ташқи юзаси ўртасида ва мускулни қўзғалган қисми билан қўзғалмаган қисми орасида электр патенциаллари фарқининг ўагариши билан бирга давом этиб боради. Тинчлик холатида мускул толаси мембранасининг ички юзаси ташқи юзасига нисбатан манфий зарядга эга бўлади ва унинг мембрана патенциали 80-90 мв га тенг келади. Қўзғалиш вақтида юрак мускули бўйлаб тарқалиб борадиган харакат патенциали Юрак мускул толаларида харакат патенциали скелет мускулатураси томирларидаги патенциалидан узоқроқ давом этади ва муддати юрак минутига 70 мартадан қисқариб турадиган махалда 0.3 сек ташкил қилади. Харакат патенциалининг муддати қисқаришлар ритмига қараб ўагариб туради: юрак ритми тезлашганида унинг муддати қисқаради ва ритми секинлашганда узаяди юрак бўлмаси билан қоринчалари миокардидан қўзғалишни ўтказиш тезлиги 1 м/с атрофида бўлса, қоринчаларнинг Пуркинье толаларидан ташкил топган ўтказувчи системасида анча катта бўлиб, 2-4.2 га етади. Юракнинг турли жойларига электродлар қўйиб қўйиш йўли билан қўағалиш ўтишинми қайд қилиб олиш мумкин чунки қўзғалган жой қўзғалмай турган,жойга нисбатан манфий зарядли бўлиб қолади.Юракда биопатенциаллар пайдо бўлиши ва тарқалишини юрак юзасига электродлар қўйиб қўйиш йўли билангина эмас, балки тана юзасига электродлар қўйиб қўйиш йўли билан хам текшириш мумкин. Юрақ элктор активлигини текширишнинг ана шундай методикаси электрокардиография шу методика ёрдамида олинадиган эгри чизиқ эса электрокардиограмма деб аталади. Электрокардиография назариясини ишлаб чиқиш ва уни амалий медицинага жорий этишга атоқли рус олими А.С.Салмайлов катта хисса қушган. Электрокардиограммани текшириш учун электрокардиографлар деб аталадиган махсус асбоблар кўллашганди бундай асбоблар биотокларни кучайтириб, уларни қайд қилиб олишни таъминлаб беради. Шундай асбоблар яратилганки уларнинг ердамида инсон электрогаммасини ундан анча нарида туриб ёзсаса булади. Шундай асбоблар телеэлектрокардиографлар дейилади ва электр сигналларини радио орқали узатиш принципига асосланган бўлади.Юрак кўкрак бўшлиғида ассиметрик холда жойлашган бўлгани учун биоэлектр майдонининг куч чизиқлари бутун тана юзаси бўйлаб нотекис тарқалади. Шу муносабат билан потенциаллар толанинг қайси жойида олинишига қараб электрокардиограмма шакли.хар хил бўлади. Уларни стандарт деган учта усулга олиш хаммадан кўра кўпроқ расм булган 1-усул электродлар ўнг қўл билан чап қўлга қўйилади; 2-усул: электродлар ўнг қўл билан чап оёққа қўйилади; 3-усул: электродлар чап қўл билан чап оёққа қўйилади; Биопотенциалларни тўғридан-тўғри кўкрак қафасидан олиш йўли билан хам электрокардиограмма аташади(унипадяр усул).Хар бир юрак цикли электрокардиограммасида 5та тишча тафовут қилинади Р тишча юрак бўлмаларининг қўзғалиш даврини акс эттиради.Р сигменти бўлма қоринча тугуни орқали импульс ўтадиган давридир. PQRS тишчалари комплекси қоринчалардаги қўзғалиш процессини акс эттиради.Пастга томон йўналган тишчаси сўрғичсимон мускуллар қўзғалишига мос келади. Юқорига қараган хаммадан баланд тишча қоринчалар асоcлари бўйлаб тарқалишини акс эттиради. Пастга йуналган тишча қоринчаларни бошдан-оёқ қўзгалиш эгаллаб олганига тўғри келади.Т тишча ва Т сигменти миокарддаги метобалик жараёнларни акс эттиради.Юрак. фаолиятини электрокардиограмма ёрдамида текшириш методи анча аниқ ва сезгир методдир. Шунинг учун юрак фаолиятини турли туман ўзгаришларини текширишда, жумладан, миокард инфаркти аритмиялар диагностикасида электрокардиография қилиш клиника-да кенг қўлланилган. Юракда регуляция бузилган ва юрак мускулидаги моддалар ай-наган холларда кўпинча юрак автоматининг, миокард қўзгалувчанли-ги еки ўтказувчанлиги издан чикиб қолади. Автоматининг бузилиши е тохикардия еки бродикардия шаклида намоен бўдади. Қўзғалув-чакликнинг издан чиқиши юракнинг навбатдан ташқари қисқариб ту-риши билан намоен бўладики, кавбатдан ташқари келадиган ана шун-дай қисқаришлар электротизимлар деб аталади. Миокард қўағалу-чанлиги бузилишини бирмунча мураккаброқ бўладиган бошқа шакллари хам учраиди. Миокард қуағалувчанликнн хар хил даражада буаилиши, хаттоки бўлмалардан қоринчаларга қўағалиш ўтиши бутунлай тўхтаб қоладиган холлар хам тасвирланган. Тўла бўлма-қоринча блокида қоринчалар ўз автоматияси хисобига қисқариб. туради, шунинг нати-жасида бўлмалар билан қоринчаларнинг қисқариш частотаси бир-би-рига тўғри келмай қолади. Айни вақтда қоринчалар бирмунча суст-роқ суърат билан қисқариб туради. Юрак блокларини сабаби ўтка-ауачи тизимни турли ерида юаага келган патологик ўагаришлар-дир. Юракнинг қон билан таъминланиши бузилган холларда сигменти изоэлектрик чизиқдан юқори еки паст томонга сурилиб қолади. Электрокардиограммадаги баъаи бошқа ўзгаришлари билан бирга олинганида бу-каронар етишмовчилигига алоқадор юрак касалликларининг диагностик белгиси бўлиб хизмат қилади. Организмга шикаст етказадиган баъзи таъсирлар кор(химиявий ва бош.) қилганида юрак дафатан тўхтаб қолиши еки қисқариш ритми хаддан ташқари секинлашиб аъзоларни қон билан таъминлаш эхтиежини кондирф олмай куйиши мумкин. Ана шундай холатга бархам бериш учун хозирги електрон стимиляторлар деган махсус асбоблар кулланилади. Бу асбоблардан бир марта ва юрак ритмини суний бошқарувчиси сифатида статционар шароитда фойдаланиш мумкин. Юрак тухтаб колганда кукрак кафасини ериб туриб юракни кул билан ритмик тарзда кисиш йули билан юракни бевосита массаж килиш еки кукрак кафасини босиб босиб кисиш йули билан билвосита массаж уни механик тасирлаш усули хам кулланилади. Ана шундай чоралар билан каронар томирлар хамда мия томирларида кон айланишини бирмунча вакт кувватлаб туриш тухтаб колган юрак кискаришларини аслига келтириш мумкин.
AMBULANCE (Tibbiyotga OiD)
:XXX UZ
ЮРАК ФАОЛИЯТИ.
Қоннинг томирларда юриб туриши юрак ишига хамда томирларнинг ўа хоссасига боғлиқдир. Юрак фаолияти бўлимларини галма-гал қисқариб ва бўшашиб туриши билан намаён бўлади.
Юракнинг қисқариши. Юрак бўлимларининг қисқариши систола деб, бўшашуви эса диостола деб аталади. Тизим билан диостола муаян тарзда бир-бири билан мослашган бўлиб, юракнинг иш циклини ташкил этади.
Хар бир циклнинг боши бўлмаларнинг қисқаришидир, мана шуни
баъзан юрак фаолиятини биринчи (I) фазаси деб аталади. Юрак бўлмаларининг системаси тугаганидан кейин қоринчалар систоласи бошланади, юрак бўлмалари бу пайтида бўшашади.мана шу давр иккинчи
(II) фаза дейилади. Сўнгра юрак қоринчаларининг диастоласи бошланади, шу диостола махалида юрак булмалари хам, қоринчалари хам бир йўла бўшашиб туради - бу давр юрак фаолиятини учинчи (III) фазаси (паузаси) деб аталади. Қоннинг юракда бўлмалардан қоринчаларга ва томирлар сиотэмаси бўйлаб бир томонга қараб юришининг сабаблари миокарднинг навбат билан қисқариб, бўшашиб туриши, юрак бўлимларидаги босимнинг ўзгариши ва юрак клапанлари, аорта хамда ўпка стволидаги клапанларнинг фаолиятидир.Юрак бўлмалари систоласи, пайтида улардаги қон босими симоб устуни хисобида 5-8 мм гача кўтарилади. Шунга кўра қон юрак бўлмаларидан қоринчаларига ўтади, чунки бу пайтда қоринчалардаги босим бўлмалардаги босимга қараганда камроқ бўлади. Қонни юрак бўлмаларидан шу пайтда ковак ва ўпка веналарига қайтиб чиқишига веналар тешикларини қисқичларга ўхшаб ўраб турадиган халқасимон мускулларнинг қисқаришига йўл қўймайди. Юрак минутига 75 мартадан бир маромида уриб турган махалда бўлмаларининг систоласи 0,1 сек давом этади. Юрак бўлмалари систоласи тугаганидан кейин қоринчалар систоласи бошланади. Мана шу пайтда юрак бўлмалари бўшашади ва 0,7 сек шу холда қолаверади. Қоринчалар систоласи иккита.фазадан 1) танаглашув фазаси ва 2) Қонни хайдаш фазасидан иборат бўлади.Биринчи фазада қоринчалар мускулатураси таранглашади, аммо қоринчаларнинг хажми ўзгармиди аорта ва ўпка стволидаги ярим ойсимон клапанлар - бу пайтда хам ёпиқ туради, чунки шу томирлардаги босим хозирча қоринчадаги босимдан Қўра юқорироқ бўлади.Қоринчалардаги қон босими кучайиб боришда давом этади ва тавақали клапанлар шу туфайли беркилади. Қоринчаларнинг сўрғичсимон мускуллари қисқариб, пай иплари таранг тортилади. Тавақали клапанларнинг бўлмаларига ағдарилиб чиқишига йўл қўймайди. Қоринчаларнинг мускуллари таранглашиб бораверади,қоринчалардагиқон босими кўтарилади ва аорта билан ўпка стволидаги босимдан юқорироқ бўлиб қолган пайтда қонни хайдаш бошланади ярим ойсимон клапанлар очилади, қоринчаларнинг мускуллари қисқаради ва қон катта босим остида аорта билан ўпка стволига отилиб чиқади. Қоринчалар сиотоласи 0,3 сек. давом этади.Одамда чап қоринчадаги босим симоб устуни хисобида 65-75 мм га етгани махалида қонни аортага хайдаб чиқариш фазаси бошланади, қонни ўпка стволига хайдаб чиқариш фазаси бошланади, ўпка стволига хайдаб чиқариш фазаси эса ўнг қоринчадаги босим симоб устуни хисобида 5-12 мм га борганда бошланади. Чап қоринчадаги максимал босим даражаси систола пайтида симоб устуни хисобида 115 125 мм га борса, ўнг қоринчада 25 мм бўлади. Чап қоринчадаги босимни анча юқори бўлиши мускулатурасининг кучи зўрлигига боғлиқ. Катта қон айланиш доираси томирларида қон юришига катта қаршиликни енгиш учун шу тариқа зўр босим бўлиши зарур. Қонни хайдаш фазасида аорта билан упка стволидаги қон босими тегишли қоринчадаги қон босими билан бир хил бўлади Қоринчалар систоласидан кейин қонни хайдаш фазаси тугаши билан қоринчалар дистоласи бошланади. Қоринчалар бўшашуви туфаили аорта билан ўпка стволидаги босим қоринчаларидагидан кўра юқорироқ булиб қолади, шунга кура ярим ойсимон клапанлар беркилади. Шу билан бир вақтда тавақали клапанлар очилади ва қон бўлмалардак қоринчаларга ўта бошлайди. Қоринчалар диостоласи 0,5. сек. давом этади. У қисман бўлмалар диостоласи вақтига тўғри келади. Мана шу вақтда қон устки ва пастки кавак веналаридан ўнг бўлмача, ўпка веналаридан эса чап бўдмача бемаолол ўтади. Тавақали клапанлар очиқ турадиган бўлгани учун қон қоринчаларга тушади. Қоринчалар диастоласининг охирида бўлмалар систоласи юзагакелади, яъни юракнинг янги, навбатдаги иш цикли бошланади. Циклнинг хаммаси 0,8 сек. давом этади. Юрак қисқаришининг тезлиги катта ёшли соғлом одамда юрак ўрта хисобда минутига 60-80" мартадан қисқариб туради. Аёлларда юрак қисқаришларининг сони эркаклардагига қараганда бирмунча кўпроқ бўлади. Юрак қисқаришларининг сони кун мобайнида хам бир қадар ўзгаради мускул иш вақтида анчагина ортади жуда кучли жисмоний нагрузкалар пайтида, жумладан, спорт машқлари пайтида эса минутига 150-200 мартагача ортади ва бундан кўра кўпроққа боради. Юрак қисқаришларининг сони ёшга хам боғлиқ: 1 ёшгача бўлган болаларда юрак минутига 100-140 мартадан, 10 яшар болаларда 90 мартадан, 20 яшар ва бундан каттароқ одамларда 60-80 мартадан уриб туради, кексаларда эса юрак уриши яна ортиб, минутига 90-95 мартагача етади.Юрак уришининг сони кўп бўладиган юраги минутига 90-100 мартадан ва бундан кўра кўпроқ уриб турадиган одамлар учрайди.баъзи юрак томир касалликлари, эндокрин касалликлари ва бошқа касалликлар вақтида қисқаришлари сони кўпайиб кетади. Юрак қисқаришлари сонининг кўпайиши, яъни юракнинг тез-тез уриб туриши тахикардия деб аталади. Баъзи одамларда юрак кисқаришларининг сони кам бўлади юрак минутига 40-50 мартадан уриб туради. Масалан, спортчиларда (тинч турганда), шунингдек, баъзи.касалликлар пайтида юрак қисқаришларининг сони шунақа бўлади Юрак қисқаришлари сонининг камайиб кетганлиги брадикардия деб аталади.Систодик ва минутлик қоннинг хажми. Юракнинг бир минут ичида отиб чиқарадиган қон миқдори қоннинг минутлик хажми дейилади. У ўнг ва чап қоринча бир хил бўлиб, ўрта хисобда тинчлик холатида 4,5л га тенгдир. қоннинг минутлик хажмини юракнинг қисқаришлари сонига тақсим қилиш йўли билан қоннинг систолик хажмини,яъни битта систола пайтида отилиб чиқадиган қон хажмини хисоблаб чиқса бўлади. Юрак минутига 70-75 мартадан. уриб турган вақтида қоннинг систолик хажми 65-70 мл га тенг бўлади. Қоннинг минутлик хажми юрак функционал холатини кўрсатиб берадиган мухим мезонлардан бири хисобланади ва ундан клиник мақсадларда фойдаланилади Юрак қонуни. Диастола вақтида юракнинг қон билан тўлишуви кучайганида юрак қисқаришларининг кучи ортиб бориши, яъни миокард кўпроқ чўзилган сари юрак мускуллари толаларининг қисқариш кучи ортиб боришини Старлинг тажриба шароитларида аниқланган. Шунга кўра томирларга кўпроқ қон отилиб чиқади. Демак, систолик қон хажми ортади, юрак ритми ўзгармай турганда эса минутлик хажми ортади. бу қонун шу маънода бир қадар чекланганки,юрак қисқаришларининг кучи мускул толаларининг механик чўзилишигагина боғлиқ қолмасдан, балки нерв тизими томонидан хам идора этиб турилади.Одамда қоннинг систолик ва минутлик хажми бир қанча сабабларга кўра ўзгариб туриши мумкин. Чунончи, мускул иши пайтида минутлик қон хажми ортиб, ишлаб турган мускулларни қон билан яхшироқ таъминланишига имкон туғдиради жисмонан машқ курмаган одамларда қоннинг минутлик хажми юрак қисқаришлари сони купаииши хисобига ортади. Машқ қилган одамлар (спортчилар)да минутлик қон хажми систолик қон хажми кўпайиши хисобига ортадики, бу ишлаб тургак мускулларни қон билан таъминланишини кўпроқ даражада кучайтиради. Спортчиларда жуда зўр нагрузкалар пайтидагина юрак қисқаришларининг сони хам бир йўла ортади,бу хол минутлик қон хажмини янада кўпроқ оширади.
Юрак тонлари. Юрак иши юрак тонлари деб аталадиган товуш ходисалари билан бирга давом этиб боради. Кўкрак қафасидан юрак сохасига стетоскоп ёки фонедоскоп қўйиб кўриладиган бўлса, у холда иккита тон: қоринчалар систоласи бошланишида пайдо бўладиган биринчи, систолик тон ва улар диастоласи бошланишида юзага келадиган иккинчи, диастолик тон рўй беради!Биринчи тон чўзиқ ва паст, иккинчи тон калта ва юқори бўлади. Фонокардпография, яъни юрак топларини қайд қилишига имкон берадиган ўта сезгир электрон асбоблардан фойдаланиш туфайли мана шу тонларнинг табиати аниқланиб олинган, Ана шу усулда ёзиб олинган эгри чизиқларда эшитиладиган иккита, тонлардан ташқари, яна иккита кучсиз тон юракнинг учинчи ва тўртинчи тонлари топилади.Биринчи ток асосан қоринчалар систоласи.пайтида тавақали клапанлар ёпилиб, уларнинг тебраниши, шунингдек, пай иплар таранг тортганда титраб туришидан пайдо бўлади. Биринчи тоннинг пайдо бўлишида мускул толаларининг қисқаришига алоқадор товуш ходисалари хам бир қадар роль ўйнайди. Иккинчи тон аорта билан ўпка стволидаги босим қоринчалардаги босимдан кўра юқори бўлиб қолган махалда ярим ойсимон клапанларни ёпилиши туфайли келиб чиқади. Учинчи ва тўртинчи тонлар иккинчи тоондан 0,1-0,2 сек. Кетма-кет келади ва қоинчаларнинг қон билан тўлишуви даврида юрак деворининг тебраниши натижасида пайдо бўлади Юрак тонларини эшитиб кўриш диагностик жихатдан катта ахамиятга эга. Юракнинг турли касалликларида, айниқса, юрак порокларида улар ўзгариб қолади - тиниқлиги йўқолади, уларга шовқинлар қўшилади. Чунки клапанларнинг тузилиши ялиғланиш жараёни туфайли ўзгариб қолган ва улар зич бекитилмайдиган бўлади. Шовқин тон паидо бўлишидан олдин эшитиладиган бўлса, бу клапаннинг торайиб қолганидан дарак беради, борди-ю, шовқин топдан кейин сезиладиган бўлса, бу - клапанда етишмовчилик; борлигини кўрсатади. Юрак автоматияси. Юракнинг характерли хусусиятларидан бири унинг автоматиясидир. Автоматия деб аъзони тўқима ёки хужайранинг ташқи таъсирларисиз уларнинг ўзида келиб чикадиган импульслар таъсири билан қўзғала олиш хусусиятига айтилади.
Юрак автоматияси ажратиб олинган, яъни аъзолардан ташқарига
чиқариб олинган юракда, масалан, бақа юрагида кузатса бўлади. Юракдан Рингер эритмаси ўткзаиб туриладиган бўлса, у махалда юрак бир неча соат қисқариб тураверади. Юрак томирларидан 37 38 гача иситилиб, кислород билан тўйиндирилган Рингер-Лакк эритмаси ўтказиб туриладиган (перфузча қилиб туриладиган) бўлса, у холда ажратиб олинган иссиқ қонли хайвон юраги хам узоқ муддат қисқариб туравериши мумкин. Рус олими А.А.Кулябко зотилжам касаллигидан нобуд бўлган боланинг юрагини ўлимдан кейик 20 соат ўтгач биринчи марта тирилтирган. Кейинчалик одам мурдасидан олинган юрак фаолиятини ўлимдан 20 суткадан. кейин тиклашган, шу билан бирга юрак деярли 13 соат ишлаб турган. мана шу тажрибалар юракнинг бир маромида, яъни ритмик тарзида қисқариб туришига ўзида пайдо бўлишини аниқ кўрсатиб беради.Юракда импульслар пайдо бўлиб турадиган жой. Юрак қисқаришларини таъминловчи импудьсларнинг юрак ўтказувчи тизимида пайдо бўлишига шу ердан тарқалиб бориши маълум бўлди.Сут эмизувчи хайвонлар ва одамларда қўзғалиш синоатриал тугунда пайдо бўлади. мана шу жойдан қўзғалиш атриовентрикуляр тугунча томон борадиган Пуркинье толалари бўйлаб тарқалиб боради.
Сўнгра Гис тутами ва оёқчалари бўйлаб импульслар ўнг ва чап қоринча мускулларига ўтади. импульсларнинг шу тариқа тарқалиб бориши, бир томондан, бўлмачалар билан қоринчаларнинг ритмик тарзида қисқариб туриши ва шу билан бир вақтда иккикчи томондан юракнинг ўнг ва чап бўлимлари қисқариб боршини таъминлаб туради
Юрак ўтказувчи тизими айрим қисмларини унинг фаолиятида қандай ахамиятга эга эканлиги турли методлар билан аниқланган. Жумладан, Станиус боғламлари деган усулларда фойдаланишган.
Бақа венос синуси тагига боғ солиниб, унинг веноси синус билан бўлмалар ўртасидаги чегарада тортиб боғланса,у холда юрак қисқаришлари тўхтаб қолади, чунки қўзғалиш синус тугунидан айрилаетган вектрикуляр тугунча ўтмай қўяди. (СтаниуснинГ биринчи боғи) Венос синусининг ўзи эса ритм билан қисқаришда дааом этаверади, чунки синус тугунида юзага келадиган. импульслар унинг деворларига тарқалиб бораверади.Сунгра булмалар билан қоринчалар орасидаги чегарага ип солинади. (Станиуснинг иккинчи боғи.) Ип тортиб қўйиладиган бўлса, у холда қоринча қисқара бошлайдию, лекин венос синус билан бўлмага қараганда сустроқ суръатда қисқаради. : Биринчи бог солинганидан кейин тўхтаб қолган юракда қоринча қисқаришларининг яна тикланиши шунга боғлиқки, иккинчи ип островентрикуляр тугунни таъсирлантиради, унда қоринча қисқаришларига сабаб бўладиган импульслар вужудга келади. иккинчи ип солинмаса хам, бирмунча . вақтдан кейин қоринча қисқаришига бошланиши мумкин. Модомики шундай экан, бу тугун хам автоматия хоссасига эга. Қоринча қисқаришларига қараганда бирмунча сустроқ маромида бўлиши шунга боғлиқки, остриавентрикуляр тугунда қўзғалишлар синус тугундагидан кўра камроқ частота билан пайдо бўлади. Иккинчи боғ солинганида ! баъаак қоринча қисқармаи тургани холда бўлмалар қисқаришга бошлайди. Ип островентрикуляр тугун қоринча томонида қолмай, балки бўлмалар томонида қоладиган қилиб боғланган бўлса, ана шундай ходиса рўй бериши мумкин. нихоят қоринча хам худди бўлмалар каби 1 қисқараверадиган бўлиши мумкин. Боғ тугунни иккига бўлиб, бир қисми бўлмалар томонида, бир қисми қоринчал томонида қоладиган бўлса, ана шундан бўлиши мумкин.
Станиус боғлари билан қўйиладиган тажрибалар юракни қисқаришини ва шу ердан юрак ўтказувчи тизимининг қолган қисмларига тарқалиб боришини исбот этади. Шунинг учун синус тугунини юрак ритмининг бошқарувчиси (нейсмекер) ёки биринчи тартибдаги автоматия маркази деб аталади. Артиовентрикуляр тугун иккинчи тартибда автоматия маркази дейилади, чунки у импульсларни синус тугунига караганда частота билан пайдо қилиб туради. Гио туташган ва Пуркинье толалари хам автоматия хоссасига эга, лекик уларнинг ва бошқаларга қараб ўзгарши мумкин. Юрак мускулининг рефрактерлиги.Юрак мускули хам бошқа хар қандаи мускул сингари қўзғалганидан кейин хар қандай куч билан таъсирланганда хам, бирмунча вақт қўзғалмайдиган бўлиб туради. Ана шундай қўзғалмаслик холати абсолют рефрактерлик ёки абсолют рефрактер фаза деб аталади, унинг муддати турли мускулларда турлича бўлади. Юракда абсолют рефрактер фаза деярли бутун юрак
систоласи даври мобайнида, яъни 0.3 сек атрофида давом этади.
Абсолют рефрактер фаза тугаганидан кейин мускул қўзғалувчанлиги
аста-секин тикланиб, аввалги даражасига келиб қолади. мана шу
давр нисбий рефрактер фаза деб аталади ва 0,3 сек атрофида давом
этади. Шу вақтнинг бошидан охиригача юрак фақатгина бўсаға усти
кучига эга бўлган таъсуротга жавоб беради. Шундак кейин жуда
қисқа давом аталган ортиқча қўзғалувчанлик супернормал фаза
бошланади, бунда мускул бўсаға ости таъсирГа хам қисқариш билан
жавоб берадиган бўлади. Кейннчалик унинг қўзғалувчанлиги аввалги
даражасига қайтиб келади.Нормада ритмни бошқарувчи марказ синантриаи тугундан чиқадиган навбатдаги хар бир импульс юрак мускулига рефлектер фазаси тугалланиб, унинг қўзғалувчанлиги аслига,келиб қолган махалда етиб келади.
Юракда қўзғалиш ва қўағалувчанликни ўтказиш. Электрокардиограмма Юрак мускулининг қисқариши, барча қўзғалувчан тўқималарда бўлгани каби мускул толаси пардасининг ички юзаси билан ташқи юзаси ўртасида ва мускулни қўзғалган қисми билан қўзғалмаган қисми орасида электр патенциаллари фарқининг ўагариши билан бирга давом этиб боради. Тинчлик холатида мускул толаси мембранасининг ички юзаси ташқи юзасига нисбатан манфий зарядга эга бўлади ва унинг мембрана патенциали 80-90 мв га тенг келади. Қўзғалиш вақтида юрак мускули бўйлаб тарқалиб борадиган харакат патенциали Юрак мускул толаларида харакат патенциали скелет мускулатураси томирларидаги патенциалидан узоқроқ давом этади ва муддати юрак минутига 70 мартадан қисқариб турадиган махалда 0.3 сек ташкил қилади. Харакат патенциалининг муддати қисқаришлар ритмига қараб ўагариб туради: юрак ритми тезлашганида унинг муддати қисқаради ва ритми секинлашганда узаяди юрак бўлмаси билан қоринчалари миокардидан қўзғалишни ўтказиш тезлиги 1 м/с атрофида бўлса, қоринчаларнинг Пуркинье толаларидан ташкил топган ўтказувчи системасида анча катта бўлиб, 2-4.2 га етади. Юракнинг турли жойларига электродлар қўйиб қўйиш йўли билан қўағалиш ўтишинми қайд қилиб олиш мумкин чунки қўзғалган жой қўзғалмай турган,жойга нисбатан манфий зарядли бўлиб қолади.Юракда биопатенциаллар пайдо бўлиши ва тарқалишини юрак юзасига электродлар қўйиб қўйиш йўли билангина эмас, балки тана юзасига электродлар қўйиб қўйиш йўли билан хам текшириш мумкин. Юрақ элктор активлигини текширишнинг ана шундай методикаси электрокардиография шу методика ёрдамида олинадиган эгри чизиқ эса электрокардиограмма деб аталади. Электрокардиография назариясини ишлаб чиқиш ва уни амалий медицинага жорий этишга атоқли рус олими А.С.Салмайлов катта хисса қушган. Электрокардиограммани текшириш учун электрокардиографлар деб аталадиган махсус асбоблар кўллашганди бундай асбоблар биотокларни кучайтириб, уларни қайд қилиб олишни таъминлаб беради. Шундай асбоблар яратилганки уларнинг ердамида инсон электрогаммасини ундан анча нарида туриб ёзсаса булади. Шундай асбоблар телеэлектрокардиографлар дейилади ва электр сигналларини радио орқали узатиш принципига асосланган бўлади.Юрак кўкрак бўшлиғида ассиметрик холда жойлашган бўлгани учун биоэлектр майдонининг куч чизиқлари бутун тана юзаси бўйлаб нотекис тарқалади. Шу муносабат билан потенциаллар толанинг қайси жойида олинишига қараб электрокардиограмма шакли.хар хил бўлади. Уларни стандарт деган учта усулга олиш хаммадан кўра кўпроқ расм булган
1-усул электродлар ўнг қўл билан чап қўлга қўйилади;
2-усул: электродлар ўнг қўл билан чап оёққа қўйилади;
3-усул: электродлар чап қўл билан чап оёққа қўйилади;
Биопотенциалларни тўғридан-тўғри кўкрак қафасидан олиш йўли
билан хам электрокардиограмма аташади(унипадяр усул).Хар бир юрак цикли электрокардиограммасида 5та тишча тафовут қилинади Р тишча юрак бўлмаларининг қўзғалиш даврини акс эттиради.Р сигменти бўлма қоринча тугуни орқали импульс ўтадиган давридир. PQRS тишчалари комплекси қоринчалардаги қўзғалиш процессини акс эттиради.Пастга томон йўналган тишчаси сўрғичсимон мускуллар қўзғалишига мос келади. Юқорига қараган хаммадан баланд тишча қоринчалар асоcлари бўйлаб тарқалишини акс эттиради. Пастга йуналган тишча қоринчаларни бошдан-оёқ қўзгалиш эгаллаб олганига тўғри келади.Т тишча ва Т сигменти миокарддаги метобалик жараёнларни акс эттиради.Юрак. фаолиятини электрокардиограмма ёрдамида текшириш методи анча аниқ ва сезгир методдир. Шунинг учун юрак фаолиятини турли туман ўзгаришларини текширишда, жумладан, миокард инфаркти аритмиялар диагностикасида электрокардиография қилиш клиника-да кенг қўлланилган.
Юракда регуляция бузилган ва юрак мускулидаги моддалар ай-наган холларда кўпинча юрак автоматининг, миокард қўзгалувчанли-ги еки ўтказувчанлиги издан чикиб қолади. Автоматининг бузилиши е тохикардия еки бродикардия шаклида намоен бўдади. Қўзғалув-чакликнинг издан чиқиши юракнинг навбатдан ташқари қисқариб ту-риши билан намоен бўладики, кавбатдан ташқари келадиган ана шун-дай қисқаришлар электротизимлар деб аталади. Миокард қўағалу-чанлиги бузилишини бирмунча мураккаброқ бўладиган бошқа шакллари хам учраиди. Миокард қуағалувчанликнн хар хил даражада буаилиши, хаттоки бўлмалардан қоринчаларга қўағалиш ўтиши бутунлай тўхтаб қоладиган холлар хам тасвирланган. Тўла бўлма-қоринча блокида қоринчалар ўз автоматияси хисобига қисқариб. туради, шунинг нати-жасида бўлмалар билан қоринчаларнинг қисқариш частотаси бир-би-рига тўғри келмай қолади. Айни вақтда қоринчалар бирмунча суст-роқ суърат билан қисқариб туради. Юрак блокларини сабаби ўтка-ауачи тизимни турли ерида юаага келган патологик ўагаришлар-дир.
Юракнинг қон билан таъминланиши бузилган холларда сигменти изоэлектрик чизиқдан юқори еки паст томонга сурилиб қолади. Электрокардиограммадаги баъаи бошқа ўзгаришлари билан бирга олинганида бу-каронар етишмовчилигига алоқадор юрак касалликларининг диагностик белгиси бўлиб хизмат қилади.
Организмга шикаст етказадиган баъзи таъсирлар кор(химиявий ва бош.) қилганида юрак дафатан тўхтаб қолиши еки қисқариш ритми хаддан ташқари секинлашиб аъзоларни қон билан таъминлаш эхтиежини кондирф олмай куйиши мумкин. Ана шундай холатга бархам бериш учун хозирги електрон стимиляторлар деган махсус асбоблар кулланилади. Бу асбоблардан бир марта ва юрак ритмини суний бошқарувчиси сифатида статционар шароитда фойдаланиш мумкин.
Юрак тухтаб колганда кукрак кафасини ериб туриб юракни кул билан ритмик тарзда кисиш йули билан юракни бевосита массаж килиш еки кукрак кафасини босиб босиб кисиш йули билан билвосита массаж уни механик тасирлаш усули хам кулланилади. Ана шундай чоралар билан каронар томирлар хамда мия томирларида кон айланишини бирмунча вакт кувватлаб туриш тухтаб колган юрак кискаришларини аслига келтириш мумкин.